Giáo trình chăn nuôi cơ bản - Chương 4

Chia sẻ: Le Quang Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

266
lượt xem 111
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình chăn nuôi cơ bản - chương 4', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chăn nuôi cơ bản - Chương 4

CHƯƠNG IV CHĂN NUÔI L N Trong chương này ch y u ñ c p ñ n k thu t chăn nuôi các lo i l n. Ph n chăn nuôi l n ñ c gi ng, l n cái gi ng và l n th t ñ c p ñ n 2 v n ñ chính: - Nh ng ch tiêu ñánh giá s c s n xu t và nh ng y u t nh hư ng ñ n s c s n xu t c a t ng lo i l n. - Các bi n pháp k thu t nuôi dư ng, chăm sóc nh m nâng cao năng su t chăn nuôi các lo i l n. Ph n chăn nuôi l n con còn ñ c p ñ n nh ng ñ c ñi m cơ b n c a l n con ñ t ñó có bi n pháp k thu t nuôi dư ng, chăm sóc l n con phù h p và ñ t hi u qu cao. I. Chăn nuôi l n ñ c gi ng Chăn nuôi l n ñ c gi ng m c ñích là ñ ph i gi ng, s n sinh ra l n con v i s lư ng nhi u, ch t lư ng t t. L n ñ c gi ng có vai trò vô cùng quan tr ng trong vi c c i thi n di truy n các tính tr ng kinh t l n. M t năm có 800-5000 l n con nh n ñư c thông tin di truy n t m t l n ñ c gi ng (tuỳ theo ph i tr c ti p hay th tinh nhân t o) 1.1. Nh ng ch tiêu cơ b n ñánh giá s c s n xu t c a l n ñ c gi ng 1.1.1. Ph m ch t tinh d ch + Th tích tinh d ch (V): là lư ng tinh d ch ñư c xu t ra trong m t l n khai thác tinh. L n là loài gia súc có kh năng s n xu t tinh d ch nhi u nh t so v i các loài gia súc khác ; L n ñ c n i : 80-100 ml/l n L n ñ c ngo i : 250-300 ml/l n + N ng ñ tinh trùng (C): là s lư ng tinh trùng có trong 1 ml tinh d ch. Tinh d ch c a l n ñ c n i có 80-100 tri u/1ml Tinh d ch c a l n ñ c ngo i có 150-200 tri u/1ml + Ho t l c c a tinh trùng (A): Ch tiêu này ñư c ñánh giá b ng t l ph n trăm tinh trùng ti n th ng so v i t ng s tinh trùng quan sát ñư c. Yêu c u A ≥ 0,7 (≥ 70%). N u ho t l c c a tình trùng dư i 70% thì t l th thai s th p + S c kháng c a tinh trùng (R): Ch tiêu này nói lên s c ch ng ch u c a tinh trùng ñ i v i môi trư ng b t l i, thư ng ñư c ñánh giá b ng s c ch ng ch u c a tinh trùng v i dung d ch NaCl 1% Yêu c u: R c a tinh trùng l n ñ c n i ≥ 1500 l n. R c a tinh trùng l n ñ c ngo i ≥ 3000 l n. Nghĩa là m c ñ pha loãng tinh d ch b ng dung d ch NaCl 1% làm cho t t c tinh trùng trong tinh d ch b ch t. - 126 -
+ T l kỳ hình (K): Nói lên s lư ng tinh trùng có hình d ng không bình thư ng chi m bao nhiêu ph n trăm trong t ng s tinh trùng ñã quan sát ñư c. Ch tiêu này càng th p càng t t. Yêu c u: K ≤ 10%. + Ch tiêu VAC : ðây là ch tiêu t ng h p, ñư c ñánh giá k t h p b i 3 ch tiêu: th tích, ho t l c và n ng ñ tinh trùng. Ch tiêu này nói lên s lư ng tinh trùng ti n th ng trong m t l n xu t tinh. L n ñ c n i: VAC ñ t trung bình 6-10 t L n ñ c ngo i: VAC ñ t trung bình 25-30 t Trong th tinh nhân t o, ngư i ta căn c vào ch tiêu này ñ ñ nh ra t l pha loãng tinh d ch và tính toán s lư ng li u tinh. M t li u tinh c n ph i có 1-2 t tinh trùng ti n th ng, tùy theo ph i cho l n nái n i, l n nái lai hay l n nái ngo i: Ph i cho l n nái n i: yêu c u 1 t /li u (30-40 ml tinh pha) Ph i cho l n nái lai (ngo i x n i): yêu c u 1,5 t /li u (50-60 ml tinh pha) Ph i cho l n nái n i: yêu c u 2 t /li u (90-100 ml tinh pha) M i l n khai thác tinh l n ñ c n i có th cho 4-5 li u tinh, l n ñ c ngo i có th cho 20-25 li u tinh (n u ph i cho l n nái n i). + Màu s c c a tinh d ch: ph i có màu tr ng s a pH c a tinh d ch: 6,8-7,8 1.1.2. Kh năng ñ m nhi m ðư c ñánh giá b ng s lư ng l n cái mà l n ñ c ph i ñư c trong 1 năm. N u ph i tr c ti p thì m i l n ñ c ph i ñư c kho ng 50 l n cái/năm. N u th tinh nhân t o thì m i l n ñ c ph i ñư c kho ng 500 l n cái/năm. 1.1.3. Kh năng th thai ð ñánh giá kh năng th thai c a l n ñ c gi ng thì căn c v i nh ng l n cái ñư c ph i v i nó và ñư c xác ñ nh b ng t l th thai S l n cái có thai T l th thai = x 100 S l n cái ñư c ph i v i l n ñ c ñó 1.1.4. Kh năng ñ con Căn c vào nh ng ñàn con c a nh ng l n nái ñư c ph i v i l n ñ c ñó ñ ñánh giá, ch y u là d a vào 2 ch tiêu: - S con sơ sinh còn s ng/ - Kh i lư ng sơ sinh/con 1.2. Nh ng y u t nh hư ng ñ n s c s n xu t c a l n ñ c gi ng 1.2.1. Gi ng Gi ng có nh hư ng nhi u nh t ñ n ph m ch t tinh d ch. Các gi ng l n ngo i có kh năng s n xu t tinh d ch nhi u hơn l n n i và ch t lư ng t t hơn, rõ r t nh t là ch tiêu VAC, ch tiêu này c a tinh d ch l n ñ c n i là 6-10 t tinh trùng ti n th ng/l n khai thác. Trong khi ñó c a tinh d ch l n ñ c ngo i là 25-30 t . Kh năng ph i gi ng v i l n cái c a l n ñ c ngo i cũng cao hơn l n ñ c n i, nh t là khi dùng phương pháp th tinh nhân t o. Gi ng cũng nh - 127 -
hư ng ñ n kh năng ñ con, kh i lư ng sơ sinh c a các gi ng l n ngo i cao hơn các gi ng l n n i. Kh i lư ng sơ sinh c a l n n i (l n Móng Cái): 0,5-0,6 kg/con Kh i lư ng sơ sinh c a l n ngo i : 1,3-1,4 kg/con 1.2.2. Th c ăn và dinh dư ng Th c ăn là ñi u ki n và ti n ñ ñ gi ng phát huy h t ti m năng v n có. Do ñó th c ăn có nh hư ng nhi u ñ n s c s n xu t c a l n ñ c gi ng, nh hư ng nhi u nh t là ñ n ph m ch t tinh d ch. N u cung c p cho l n ñ c gi ng thi u năng lư ng và thi u protein thì l n ñ c g y y u, gi m tính hăng, n ng ñ tinh trùng loãng, tinh trùng kỳ hình nhi u. N u thi u vitamin A, D, E thì làm tăng t l tinh trùng kỳ hình, tinh trùng có s c kháng th p. N u thi u các vitamin trên trong th i gian dài có th làm teo các tuy n sinh d c, l n ñ c d n d n m t ph n x sinh d c, tình tr ng này g i là "li t d c do ăn u ng". Nhưng n u cung c p cho l n ñ c gi ng quá th a năng lư ng thì l n ñ c s quá béo làm gi m tính hăng, ng i ph i gi ng, th i gian nh y giá không ñư c lâu vì 2 chân sau ph i ch u m t kh i lư ng n ng và ch t lư ng tinh d ch cũng kém. Ch t lư ng protein có nh hư ng nhi u ñ n ch t lư ng tinh d ch. N u các axit amin không thay th b thi u và không cân ñ i trong kh u ph n thì ch t lư ng tinh d ch s kém. Do ñó c n ưu tiên ngu n protein ñ ng v t cho l n ñ c gi ng v i hàm lư ng trong kh u ph n cao hơn ngu n protein th c v t. N u cho l n ñ c gi ng ăn nhi u th c ăn tinh thì n ng ñ tinh trùng ñ m ñ c hơn so v i khi cho ăn nhi u th c ăn thô xanh. 1.2.3. Cư ng ñ s d ng S d ng l n ñ c gi ng nhi u quá hay ít quá ñ u không t t, c 2 trư ng h p ñ u làm gi m s c kháng c a tinh trùng và làm tăng t l tinh trùng kỳ hình vì khi s d ng nhi u quá thì tinh trùng chưa k p bao b c b i l p lipoprotein nên s c kháng th p, còn n u ñ l n ñ c gi ng ngh quá 10 ngày thì tinh trùng l i trong d ch hoàn ph lâu quá s tiêu hao nhi u năng lư ng, tinh trùng s già và y u ñi. 1.2.4. Ch ñ v n ñ ng N u cho l n ñ c gi ng v n ñ ng ít quá thì l n s béo, gi m tính hăng và cơ năng s n xu t tinh trùng kém. Nhưng n u cho v n ñ ng nhi u quá s tiêu hao nhi u năng lư ng, l n b g y, cũng gi m tính hăng và ph m ch t tinh d ch kém. 1.2.5. Mùa v Mùa v có nh hư ng ñ n nhi t ñ và m ñ c a chu ng nuôi. Theo Signoret (1968) thì nhi t ñ thu n l i cho quá trình s n xu t tinh trùng là 17-18 oC. Cho nên nh ng tháng nóng ph m ch t tinh d ch c a l n ñ c gi ng kém hơn nh ng tháng mát. K t qu nghiên c u c a Nguy n T n Anh (1971) trên l n ñ c Landrace nuôi vùng Hà N i thì nh ng tháng nóng nh t c a mùa hè ch tiêu VAC ch ñ t 16-20 t , trong khi ñó nh ng tháng mùa ñông, VAC ñ t t i 50-55 t . Có trư ng h p nhi t ñ môi trư ng cao quá làm m t hoàn toàn ph n x sinh d c c a l n ñ c gi ng, trư ng h p này g i là "li t d c do khí h u". - 128 -
1.2.6. L a tu i Giai ño n có ph m ch t tinh d ch t t nh t c a l n ñ c n i là 1-2 năm tu i, c a l n ñ c ngo i là 2-3 năm tu i. Thư ng sau 4 năm tu i ph m ch t tinh d ch c a l n ñ c gi ng gi m ñi nhi u nên c n xem xét ñ lo i th i. 1.3. Bi n pháp k thu t nh m nâng cao s c s n xu t c a l n ñ c gi ng 1.3.1. Ch n l n ñ c làm gi ng ð ch n ñư c l n ñ c gi ng t t thì nư c ta thư ng ti n hành ch n các tr i ki m tra năng su t và thư ng dùng phương pháp "Ki m tra năng su t cá th " ñ i v i l n ñ c giai ño n h u b . Hi n nay nư c ta ch y u là dùng l n ñ c ngo i cho nên phương pháp này thư ng ñư c s d ng khi ch n l n ñ c ngo i làm gi ng. Phương pháp ñư c ti n hành như sau: ch n nh ng l n ñ c con có ngo i hình ñ c trưng c a gi ng, có thân hình cân ñ i, ñ t kh i lư ng lúc 2 tháng tu i cao hơn kh i lư ng trung bình c a ñàn. Nh ng l n này có lý l ch rõ ràng, ñư c sinh ra t c p b m t t, l n nhanh nhen, kh e m nh. Sau ñó ñư c nuôi trong m t ñi u ki n tiêu chu n v chu ng nuôi và dinh dư ng ñ h n ch các y u t nh hư ng. L n ñư c nuôi 1 con/ô và cho ăn t do. Th i gian nuôi ki m tra: tùy theo m c ñ tăng tr ng c a l n vì b t ñ u nuôi khi l n ñ t kh i lư ng 25 ± 2 kg và k t thúc nuôi ki m tra khi l n ñ t kh i lư ng 90 ± 2 kg. Các ch tiêu c n ki m tra: + Kh năng tăng tr ng (g/ngày): + Hi u qu s d ng th c ăn (tiêu t n th c ăn/kg tăng tr ng) + ð dày m lưng: ño b ng máy siêu âm v trí xương sư n cu i (ño kh i lư ng k t thúc nuôi) Tiêu chu n ch n gi ng (c a Vi n chăn nuôi Qu c gia): + Kh năng tăng tr ng: ≥ 650 g/ngày + Hi u qu s d ng th c ăn ≤ 2,9 kg TĂ/kg tăng tr ng + ð dày m lưng: ≤ 13 mm Khi l n ñ c h u b ñ t 3 ch tiêu trên thì ki m tra l i ngo i hình và t p cho nh y giá ñ ki m tra ph m ch t tinh d ch c a 3 l n khai thác ñ u. Yêu c u v ngo i hình: ñúng ñ c ñi m gi ng, thân hình cân ñ i, lưng dài và th ng, b ng g n, chân cao, th ng và ch c kh e, hai móng chân khít, hai d ch hoàn cân ñ i và l rõ, ít nh t có 12 vú. Con ñ c ph i phàm ăn, hi n lành nhưng không ch m ch p, tính d c hăng. Nh ng con ñ c không bi t nh y giá ho c ph m ch t tinh d ch kém thì lo i th i. 1.3.2. Nuôi dư ng t t l n ñ c gi ng * Nhu c u dinh dư ng: ð nâng cao s c s n xu t c a l n ñ c gi ng chúng ta c n cung c p cho l n ñ c gi ng ñ y ñ c v năng lư ng, protein, vitamin và ch t khoáng. + Năng lư ng: M c năng lư ng cung c p cho l n ñ c gi ng tuỳ t ng l a tu i và kh i lư ng l n. Nói chung, trong 1 kg th c ăn h n h p cho l n ñ c gi ng c n có 3100-3200 kcal ME. nư c ta ngu n năng lư ng chính cung c p cho l n g m có: ngô, s n, khoai lang, thóc, cao lương. - 129 -
+ Protein: M c protein cung c p cho l n ñ c gi ng tuỳ theo tu i và gi ng. L n ñ c còn non c n nhi u protein hơn l n ñ c ñã trư ng thành, l n ñ c ngo i c n cung c p protein nhi u hơn l n ñ c n i. Nói chung hàm lư ng protein thô trong kh u ph n ăn c a l n ñ c ngo i c n b o ñ m 16-17%, c a l n ñ c n i c n b o ñ m 14-15%. Nh ng ngày l n ñ c ph i gi ng ho c khai thác tinh nên có ch ñ b i dư ng thêm b ng cách cho ăn thêm 2 qu tr ng ho c 0,5 lit s a. Ngu n cung c p protein cho l n g m có b t cá, b t tôm, b t th t, ñ u tương, l c, bèo hoa dâu, n m men, axit amin công nghi p .... Trong kh u ph n ăn c a l n ñ c gi ng nên ưu tiên hàm lư ng protein ñ ng v t cao hơn protein th c v t. C n chú ý ch t lư ng protein, nghĩa là c n ñ y ñ và cân ñ i các axit amin không thay th , quan tr ng nh t là lyzin, methionin và tryptofan (lyzin 0,6%; methionin 0,16%; tryptofan 1,12% trong kh u ph n). + Vitamin: quan tr ng nh t là các vitamin A, D, E Nhu c u: vitamin A: 4000 UI/kg TĂ vitamin D: 200 UI/kg TĂ vitamin E: 44 UI/kg TĂ ð cung c p vitamin A cho l n ñ c gi ng thì ngoài các s n ph m ñ ng v t như b t cá, tr ng, s a thì còn có th cung c p d ng caroten (ti n vitamin A). Caroten có nhi u nh t trong các lo i th c ăn c qu màu ñ , màu vàng như: cà chua, bí ñ , cà r t. Vitamin D có nhi u trong các s n ph m ñ ng v t như b t cá, tr ng, s a nhưng cũng có th b sung cho l n d ng ti n vitamin D b ng cách cho l n v n ñ ng ngoài tr i và dùng rau xanh ñư c phơi dư i ánh sáng m t tr i ñi u ki n thích h p. Vitamin E có nhi u trong các th c ăn h t m c m m nên nh ng ngày l n ñ c ph i gi ng c n b sung thêm giá ñ ho c thóc m m. N u ph m ch t tinh d ch c a l n ñ c gi ng kém thì có th tiêm h n h p vitamin ADE. + Khoáng : Quan tr ng nh t ñ i v i l n ñ c gi ng là Ca, P. Khi cung c p Ca, P cho l n ñ c gi ng c n chú ý c v s lư ng và t l Ca/P. Trong kh u ph n ăn c a l n ñ c gi ng c n b o ñ m: 0,75% Ca và 0,6% P. T l Ca/P thích h p: 1,2 - 1,8. Ngu n cung c p: b t xương, b t v sò, v h n, ñá vôi. Trong nuôi dư ng l n ñ c gi ng c n chú ý không ñ cho l n quá béo, quá g y, không gây cho l n có b ng to s . Chúng ta có th tham kh o tiêu chu n ăn cho l n ñ c gi ng c a Vi t Nam và c a NRC (H i ñ ng nghiên c u qu c gia Hoa Kỳ): + Tiêu chu n dinh dư ng th c ăn h n h p l n (TCVN 1547 - 1994) L n ñ c gi ng Ch tiêu H ub Trư ng thành Năng lư ng trao ñ i (Kcal/kg) 3000 3000 Protein thô (%) 17 15 Xơ thô (%) 7 7 Canxi (%) 0,7 0,7 - 130 -
Photpho (%) 0,5 0,5 Lyzin (%) 1,0 0,8 Methionin (%) 0,5 0,4 Mu i NaCl (%) 0,5 0,5 + Nhu c u dinh dư ng c a l n ñ c gi ng (NRC - 2000) Năng lư ng trao ñ i: 3265 Kcal/kg. Protein thô 13% Lysin 0,60% Methionine 0,16% Canxi 0,75% Photpho 0,60% Vitamin A 4000 UI Vitamin D3 200 UI Vitamin E 44 UI * K thu t nuôi dư ng: Tùy t ng gi ng và tùy t ng giai ño n tu i ñ có k thu t nuôi dư ng khác nhau. giai ño n h u b thì nên cho ăn t do ñ l n phát huy h t ti m năng tăng tr ng c a nó. Khi b t ñ u ph i gi ng thì nên cho ăn h n ch ñ l n không béo quá. Có th dùng th c ăn h n h p hoàn ch nh c a l n ñ c gi ng ho c c a l n nái ch a kỳ II ñ cho l n ñ c ăn. Cũng có th dùng th c ăn ñ m ñ c ñ tr n v i th c ăn tinh b t ho c mua nguyên li u ñ t ph i tr n. Nên cho l n ñ c ăn khô và cho u ng ñ nư c. Không nên cho l n ñ c ăn m t lúc quá no b ng cách cho ăn nhi u b a trong ngày và ch bi n t t ñ th c ăn có th tích nh . 1.3.3. Ch ñ s d ng L n ñ c thành th c v tính r t s m, nhưng chúng ta không nên cho ñi ph i gi ng s m khi l n chưa thành th c v th vóc. Khi l n ñ c ñư c 8 tháng tu i m i cho ñi ph i gi ng ñ không nh hư ng ñ n s phát tri n t m vóc c a l n và ñ ñàn con sinh ra có s c s ng cao. Cư ng ñ s d ng l n ñ c gi ng thích h p: Theo quy trình c a B : l n ñ c n i 4-5 ngày s d ng 1 l n, l n ñ c ngo i 3-4 ngày s d ng 1 l n. Nh ng con ñ c kho có th s d ng 2 ngày m t l n nhưng c n có ch ñ b i dư ng thêm. Không nên cho l n ñ c gi ng ngh quá 10 ngày, n u ngh lâu thì cơ năng s n xu t tinh trùng y u ñi, s c kháng c a tinh trùng s kém, l n ñ c gi m tính hăng. Nên cho ph i gi ng hay l y tinh vào bu i sáng s m hay bu i chi u mát. Sau khi ph i gi ng ho c khai thác tinh thì không nên cho l n ñ c t m ngay vì d b c m l nh và không nên cho ăn ngay mà sau kho ng 30 phút m i cho ăn. 1.3.4. Chăm sóc l n ñ c gi ng Công vi c quan tr ng nh t là cho l n ñ c gi ng v n ñ ng. Cho v n ñ ng thích h p thì có nhi u tác d ng : - Tăng cư ng phát tri n cơ b p, tăng th l c - H n ch béo, tăng tính hăng - 131 -
- T ng h p vitamin D 3 - Thay ñ i môi trư ng không khí Có 2 hình th c cho l n ñ c gi ng v n ñ ng : - V n ñ ng t do: là hình th c th cho l n ñ c gi ng ra sân v n ñ ng và ñ l n t v n ñ ng. M i ngày nên cho v n ñ ng 2 l n, m i l n kho ng 1 gi . - V n ñ ng cư ng b c: là hình th c ngư i ñu i cho l n ñ c ch y trên sân v n ñ ng hay trên ñư ng v n ñ ng v i v n t c kho ng 4 km/h. V i hình th c này m i ngày ch nên cho v n ñ ng 1 l n v i th i gian 15-30 phút. Công vi c ti p theo là t m ch i cho l n ñ l n ñư c s ch s , tránh ñư c m t s b nh ngoài da, làm tăng l n ti p xúc v i ngư i ñ thu n l i cho vi c s d ng, nuôi dư ng l n ñ c. V mùa hè t m cho l n còn có tác d ng làm gi m nhi t ñ chu ng nuôi. Mùa hè nên t m cho l n 2 l n/ngày, nh ng ngày nhi t ñ cao quá nên làm mát cho l n b ng cách phun nư c lên mái chu ng ho c phun sương lên mình l n. C n ñ nh kỳ ki m tra ph m ch t tinh d ch và cân kh i lư ng l n ñ bi t ñư c ch ñ s d ng, nuôi dư ng và chăm sóc ñã h p lý chưa ñ ñi u ch nh l i. ð i v i l n ñ c gi ng yêu c u ph i r n ch c, không quá béo, quá g y. Khi l n ñ c h u b ñư c 6-7 tháng tu i thì nên t p cho nh y giá. Chu ng l n ñ c c n ñ r ng (4-5 m2/con) ñ l n có th ñi l i v n ñ ng tho i mái. II. Chăn nuôi l n cái gi ng 2.1. Cơ c u ñàn l n cái gi ng + L n cái h u b : là t khi ch n làm gi ng ñ n khi cho ñi ph i gi ng có ch a (thư ng t 2 tháng tu i cho ñ n h t 8 tháng tu i) + L n nái ki m ñ nh: là t khi ph i gi ng có ch a ñ n khi cai s a con l a 2 . Lo i này thư ng chi m kho ng 50% so v i ñàn nái cơ b n. + L n nái cơ b n: là t khi cai s a con l a 2 ñã ñ t tiêu chu n làm gi ng. Có 2 lo i nái cơ b n: - L n nái h t nhân: chuyên s n xu t ra con gi ng. - L n nái sinh s n nói chung: chuyên s n xu t ra l n nuôi th t. 2.2. M t s ch tiêu cơ b n ñánh giá s c s n xu t c a l n nái Căn c vào kh năng sinh s n và kh năng ti t s a c a l n nái ñ ñánh giá. 2.2.1. Kh năng sinh s n: ñư c ñánh giá qua nh ng ch tiêu sau: + Tu i ñ l a ñ u: Trung bình lúc 12 tháng tu i. + S con ñ ra /l a (tính c s thai ch t và s con ch t khi ñ ra) + S con còn s ng ñ n 24 gi (k t khi ñ xong con cu i cùng) T ch tiêu này có th ñánh giá t l s ng c a ñàn con S con còn s ng ñ n 24 gi T l s ng = ----------------------------------- x 100 S con ñ ra + S con cai s a /l a và s con cai s a /nái/năm T ch tiêu này có th ñánh giá t l nuôi s ng c a ñàn con : - 132 -
S con cai s a T l nuôi s ng = ---------------------- x 100 S con ñ l i nuôi + Kh i lư ng sơ sinh c a ñàn con: ñư c xác ñ nh trư c khi cho l n con bú l n ñ u. Trong nghiên c u nên cân t ng con, trong s n xu t có th cân c . + Kh i lư ng cai s a c a ñàn con: Tính trung bình trên 1 l n con và trên 1 . Kh i lư ng c a con bé nh t + T l ñ ng ñ u c a ñàn con = ----------------------------------- x 100 Kh i lư ng c a con l n nh t + T l hao h t c a l n m : Trong quá trình nuôi con l n m b hao h t kh i lư ng cơ th nhi u hay ít KL l n m sau 24 gi ñ con - KL l n m khi cai s a con T l hao h t = ------------------------------------------------------------- x 100 KL l n m sau 24 gi ñ con T l này càng th p càng t t, trung bình là 15% 2.2.2. Kh năng ti t s a Có hai phương pháp xác ñ nh ñ ñánh giá kh năng ti t s a c a l n nái: - Căn c vào kh i lư ng c a toàn l n con lúc 21 ngày tu i, vì 21 ngày ñ u ngu n dinh dư ng ch y u c a l n con là s a m , l n con ñã bi t nh m nháp thêm nhưng không ñáng k , cho nên kh i lư ng toàn l n con lúc 21 ngày tu i cao ch ng t l n m ti t s a nhi u và ch t lư ng s a t t. - Xác ñ nh lư ng s a ti t ra trong c kỳ ti t s a (2 tháng). ð xác ñ nh lư ng s a thì cân kh i lư ng c a toàn l n con lúc sơ sinh và lúc 30 ngày tu i r i áp d ng công th c ñ tính: M = m1 + m2 M - lư ng s a ti t ra c kỳ m 1 : lư ng s a ti t ra tháng th nh t m 1 = ( KL 30 ngày - KL ss ) x 3 3 là h s , nghĩa là ñ tăng 1 kg kh i lư ng cơ th thì l n con c n kho ng 3 kg s a m m 2 : lư ng s a ti t ra tháng th hai m 2 = 4/5 m 1 2.3. Nh ng y u t nh hư ng ñ n s c s n xu t c a l n nái 2.3.1. Gi ng và di truy n Gi ng khác nhau thì kh năng sinh s n và kh năng ti t s a khác nhau. Gi ng có nh hư ng nhi u nh t ñ n kh i lư ng sơ sinh c a ñàn con. Kh i lư ng sơ sinh c a các gi ng l n ngo i thư ng cao hơn các gi ng l n n i KL SS c a l n ngo i : 1,3-1,4 kg KL SS c a l n n i (Móng Cái): 0,5-0,6 kg Kh năng ti t s a c a các gi ng l n ngo i cũng cao hơn các gi ng l n n i L n nái ngo i trung bình ti t 6 kg s a /ngày L n nái n i trung bình ti t 3,5 kg s a /ngày - 133 -
l n con ñ ra có th có nh ng kỳ hình di truy n như kỳ hình b xương, không có chân hay h vòm mi ng, không có h u môn .... 2.3.2. Th c ăn và dinh dư ng N u cung c p cho l n nái không ñ các ch t dinh dư ng, ñ c bi t là khi thi u protein thì l n nái s không ñ ng d c hay ñ ng d c ch m, làm gi m l a ñ trong 1 năm. giai ño n có thai n u thi u protein thì kh i lư ng sơ sinh c a ñàn con th p, con ñ ra ít. giai ño n nuôi con n u thi u protein thì s n lư ng s a gi m, ñàn con còi c c. Thi u năng lư ng l n nái s g y, s không ñ ng d c hay ñ ng d c ch m, thai phát tri n kém, ñ c bi t là trong gian ño n nuôi con l n nái s b hao h t kh i lư ng r t nhi u. Nhưng n u quá th a protein trong giai ño n có thai thì s làm tăng t l ch t thai. N u quá th a năng lư ng trong th i gian dài thì s gây cho l n nái quá béo, d n ñ n không ñ hay ñ ít do s tr ng r ng ít. Thi u vitamin A s có hi n tư ng s y thai, ñ non. Thi u vitamin D, Ca, P ñàn con ñ ra còi c c, ch t lư ng s a kém, l n nái d b li t chân trư c ho c sau khi ñ . Ch t lư ng kh u ph n cũng nh hư ng, ñ c bi t là s ñ y ñ và cân ñ i các axit amin không thay th . N u ch t lư ng kh u ph n kém d n ñ n hi n tư ng tiêu thai. 2.3.3. ði u ki n khí h u ð i v i l n nái nhi t ñ thích h p là 18-210C. N u nhi t ñ chu ng nuôi trên 300C thì s làm gi m t l th thai và t l ch t phôi, ch t thai s cao, thai phát tri n kém. Trong giai ño n nuôi con nhi t ñ cao quá làm tăng t l ch t c a l n con do l n m ñè vì l n m ñ ng n m không yên và do l n m ăn ít nên thi u s a cho con bú. Do ñó mùa hè t l th thai và s con ñ ra /l a thư ng th p hơn các mùa khác. N u nhi t ñ cao k t h p v i m ñ cao s làm tăng s l n nái không ñ ng d c hay ñ ng d c ch m. N u nhi t ñ quá th p thì t l l n con ch t cao do b c m l nh d n ñ n t l nuôi s ng c a ñàn con s th p. 2.3.4. L a ñ Kh năng sinh s n và kh năng ti t s a c a l n nái l a 1 th p và tăng d n t l a 2 ñ n l a 6. Sau l a 6 thì b t ñ u gi m và sau l a 8 thì gi m nhi u. Cho nên sau l a 8 nên xem xét ñ lo i th i l n nái m i ñem l i hi u qu cao cho ngành chăn nuôi l n ( các cơ s gi ng nên lo i th i s m hơn) 2.3.5. Tu i ph i l a ñ u và kh i lư ng c a l n nái L n cái thành th c v tính s m nhưng không nên cho ñi ph i gi ng s m. Trư c 8 tháng tu i l n cái chưa thành th c v th vóc, n u cho ñi ph i gi ng thì s nh hư ng ñ n s phát tri n t m vóc c a l n, s con ñ ra ít, ñàn con y u, nh t là ñ i v i l n cái ngo i. Khi ñư c 8 tháng tu i nhưng kh i lư ng còn th p cũng chưa nên cho ñi ph i vì s nh hư ng ñ n kh i lư ng ñàn con. ð i v i l n cái n i khi kh i lư ng ñ t 35-40 kg, l n cái ngo i ñ t 100-110 kg m i cho ñi ph i gi ng. 2.3.6. K thu t, phương pháp và phương th c ph i gi ng N u ph i gi ng th i ñi m chưa thích h p ho c k thu t d n tinh không t t thì t l th thai th p, s con ñ ra ít. - 134 -
N u dùng phương pháp ph i tr c ti p thì có th nâng cao t l th thai và s con ñ ra so v i phương pháp th tinh nhân t o, nh t là ñ i v i l n cái ph i l n ñ u và l n nái khó th thai. N u dùng phương th c ph i l p và ph i kép thì tăng s con ñ ra, n u dùng phương th c ph i kép thì tăng kh i lư ng sơ sinh c a ñàn con so v i dùng phương th c ph i ñơn. 2.3.7. S con ñ l i nuôi S con ñ l i nuôi có nh hư ng nhi u ñ n kh năng ti t s a c a l n nái. S con ñ l i nuôi nhi u thì lư ng s a ti t ra nhi u và ngư c l i. Nh t là khi s con ñ l i nuôi ít hơn s vú thì nh ng vú không ñư c bú s b lép ñi, s c s n xu t s a c a l n nái càng kém. Nhưng n u s con ñ l i nuôi nhi u hơn s vú thì s nh hư ng ñ n kh i lư ng cai s a c a l n con và t l hao h t c a l n m s cao. Do ñó, t t nh t là s con ñ l i nuôi b ng s vú c a l n nái. 2.3.8. Chăm sóc V mùa hè n u không thư ng xuyên t m cho l n và không làm mát cho l n thì s c s n xu t gi m. N u không gi chu ng nuôi và môi trư ng xung quanh s ch s và không tiêm phòng ñ y ñ cho l n thì l n d b b nh, năng su t sinh s n gi m. 2.3.9. nh hư ng c a l n ñ c N u l n nái t t nhưng cho ph i v i l n ñ c có ch t lư ng tinh d ch kém thì làm gi m t l th thai, s con ñ ra và ch t lư ng ñàn con kém. 2.4. ð c ñi m sinh lý sinh d c và ph i gi ng cho l n cái 2.4.1. Chu kỳ ñ ng d c c a l n nái Khi l n cái thành th c v tính thì có hi n tư ng ñ ng d c và hi n tư ng này ñư c l p ñi l p l i sau m t th i gian nh t ñ nh g i là chu kỳ ñ ng d c. ða s l n cái n i xu t hi n ñ ng d c l n ñ u vào 4-5 tháng tu i, l n cái ngo i vào 6-7 tháng tu i, nhưng 1-2 chu kỳ ñ u chưa n ñ nh và sau ñó n ñ nh d n, m i chu kỳ ñ ng d c thư ng kéo dài 18-21 ngày và tr i qua 4 giai ño n : + Giai ño n trư c ñ ng d c: kéo dài kho ng 2 ngày giai ño n này b ph n sinh d c bên ngoài ñã b t ñ u có nh ng thay ñ i : âm h có hi n tư ng xung huy t, m ng d n lên, có màu h ng tươi, hơi m ra, có nư c nh n loãng ch y ra. L n b t ñ u bi ng ăn, hay kêu rít, t ra không yên. Nhưng giai ño n này l n cái chưa cho l n ñ c nh y lên lưng nó. Chúng ta không nên cho ph i gi ng ép giai ño n này vì tr ng chưa r ng. + Giai ño n ñ ng d c : kéo dài 2-3 ngày ð n giai ño n này ho t ñ ng sinh d c mãnh li t, âm h m to hơn và t màu h ng chuy n sang màu m n chín, d ch nh n ch y ra keo ñ c hơn. L n r t bi ng ăn, t ra không yên như mu n phá chu ng ñ ñi tìm l n ñ c, l n thích nh y lên lưng con khác và ñã ch u ñ ng yên cho l n ñ c nh y lên lưng nó. + Giai ño n sau ñ ng d c: kéo dài 3-4 ngày ð n giai ño n này các d u hi u c a ho t ñ ng sinh d c gi m d n. L n cái v n ñi tìm l n ñ c nhưng không cho l n ñ c nh y lên lưng nó, âm h teo l i và tái nh t, ăn u ng t t hơn. + Giai ño n yên l ng sinh d c: kéo dài 10-12 ngày - 135 -
L n cái ñã yên tĩnh hoàn toàn, không có ph n x v i l n ñ c n a. L n ñã ăn u ng bình thư ng, âm h teo nh , tr ng nh t. 2.4.2. Th i ñi m ph i gi ng thích h p cho l n cái M c ñích c a vi c ph i gi ng là t o ñi u ki n cho tinh trùng và tr ng g p nhau 1/3 phía trên ng d n tr ng v i s lư ng c n thi t và ch t lư ng t t. Mu n v y, chúng ta c n xác ñ nh th i ñi m ph i gi ng thích h p cho l n cái. Qua nghiên c u ngư i ta th y r ng tinh trùng sau khi ph i ph i m t 2-3 gi m i lên t i 1/3 phía trên ng d n tr ng. S ho t ñ ng c a tinh trùng trong ng d n tr ng c a l n cái ñư c duy trì t 38-40 gi nhưng ch có kh năng th thai t t trong kho ng 15-20 gi ñ u sau khi ph i. L n là loài ña thai, m i l n ñ ng d c có kho ng 15-25 tr ng r ng. Kho ng 25-30 gi sau khi có hi n tư ng ch u ñ c tr ng m i r ng. Tr ng r ng r i rác và kéo dài, có khi kéo dài ñ n 10 ti ng ñ ng h . Sau khi r ng kh i bu ng tr ng thì tr ng rơi vào loa kèn và chuy n ñ ng d n vào ng d n tr ng. Tr ng có th s ng trong ñư ng sinh d c ñ n 20 gi sau khi r ng nhưng ch có kh năng th thai t t trong kho ng 10 gi ñ u. T nh ng hi u bi t trên ña s các nhà chăn nuôi ñ ngh : + N u ph i 1 l n thì nên ph i trong kho ng 24-30 gi k t khi l n cái b t ñ u ñ ng yên. + N u ph i 2 l n thì l n 1 nên ph i trong kho ng 15-24 gi và l n 2 trong kho ng 24- 36 gi k t khi l n cái b t ñ u ñ ng yên. + N u ph i 3 l n thì nên ph i l n ngay khi l n cái b t ñ u ñ ng yên và sau ñó ph i l n 2 cách l n 1 t 10-12 gi , ph i l n 3 cách l n 2 cũng t 10-12 gi . N u tính t khi l n cái có hi n tư ng ñ ng d c thì ñ i v i l n cái n i nên ph i l n 1 vào cu i ngày th 2 ho c ñ u ngày th 3. Còn ñ i v i l n cái ngo i nên ph i l n 1 vào cu i ngày th 3 ho c ñ u ngày th 4. Trong th c t ñ thu n ti n thì có th áp d ng quy t c "Sáng-chi u", nghĩa là n u l n cái b t ñ u ñ ng yên bu i sáng thì chi u ph i l n 1 và sáng hôm sau ph i l n 2. N u ph i 1 l n thì ñ sáng hôm sau m i ph i. Còn n u l n cái b t ñ u ñ ng yên bu i chi u thì sáng hôm sau ph i l n 1 và chi u hôm sau ph i l n 2. Còn n u ph i 3 l n cũng theo quy t c "Sáng- chi u" nhưng l n 1 ph i ngay khi l n cái b t ñ u ñ ng yên. ð xác ñ nh th i ñi m l n cái b t ñ u ch u ñ c thì hàng ngày nên ki m tra 2 l n (vào bu i sáng và bu i chi u). Có nhi u phương pháp ñ xác ñ nh nhưng có 2 phương pháp hay ñư c s d ng và có ñ chính xác cao: + Dùng l n ñ c thí tình: cho l n ñ c ñ n ti p xúc v i l n cái. Khi th y l n cái ch y l i ngay v i l n ñ c và t ra quy n luy n thì ch ng t l n cái ñã b t ñ u ch u ñ c. Cũng có th l n ñ c t phát hi n ñư c l n cái nào ñã ñ n th i ñi m ch u ñ c. + Dùng tay n lên lưng, lên mông l n cái, n u th y l n cái ñ ng yên, cong ñuôi lên thì ch ng t l n cái ñã b t ñ u ch u ñ c. Ngoài ra, còn có th s d ng m t s phương pháp khác như dùng feromon có mùi l n ñ c cho l n cái ng i, dùng ohmmetre ñ ño ñi n tr âm ñ o, dùng gi y ño ñ pH c a niêm d ch âm ñ o. - 136 -
2.4.3. Bi n pháp kích thích ñ ng d c cho l n cái Trong th c t s n xu t có r t nhi u l n cái h u b ch m ñ ng d c, nhi u con ñã 10-12 tháng tu i v n chưa ñ ng d c. Và cũng có r t nhi u l n nái sau khi cai s a con lâu mà chưa ñ ng d c tr l i. Do ñó, chúng ta c n dùng nhi u bi n pháp kích thích ñ nh ng l n này ñ ng d c s m hơn. + S d ng kích d c t : - Dùng huy t thanh ng a ch a (PMSG) Qua nghiên c u ngư i ta th y r ng trong huy t thanh ng a ch a có c FSH và LH nhưng lư ng FSH thư ng nhi u hơn. Li u tiêm : 20-25 UI/1 kg kh i lư ng cơ th Thư ng sau khi tiêm 4-5 ngày thì l n cái s bi u hi n ñ ng d c, lâu nh t là sau 15 ngày. - Dùng kích t nhau thai (HCG) HCG cũng có c FSH và LH nhưng lư ng LH thư ng nhi u hơn. Li u tiêm : 15-20 UI/1 kg kh i lư ng cơ th Dùng HTNC k t h p v i HCG thì k t qu s t t hơn là khi dùng riêng l t ng kích d c t . - Dùng prostaglandine (PGF 2α ) PG có tác d ng gây thoái hoá th vàng, cho nên nh ng l n nái ch m ñ ng d c do nguyên nhân t n t i c a th vàng thì dùng PG tiêm s cho hi u qu cao. Nhưng PG ñ t nên ñ i v i l n nái ít s d ng hơn. - Dùng gonesterol: kích d c t này có ch a FSH, LH và oestrogen, nhưng LH có ph n tr i hơn. Trong chăn nuôi dùng k t h p v i HTNC s cho k t qu t t hơn. Dùng kích d c t ñã ñem l i hi u qu kinh t cao cho nh ng cơ s chăn nuôi l n nái. B ng bi n pháp này ñã xác ñ nh ñư c nh ng l n cái vô sinh ñ lo i th i nh m gi m nh ng ngày nuôi vô ích (thư ng sau 2 l n tiêm n u không th y l n cái ñ ng d c thì ch ng t ñã vô sinh) + Dùng l n ñ c thí tình: Hàng ngày cho nh ng l n cái ch m ñ ng d c ti p xúc v i l n ñ c thí tình. Nh ti p xúc v i l n ñ c, l n cái s b kích thích và qua h th ng th n kinh ly tâm làm cho tuy n yên ti t ra FSH và LH, do ñó l n cái s ñ ng d c. nh: Nh t l n ñ c g n chu ng l n nái ñ kích thích ñ ng d c s m - 137 -
2.4.4. Phương pháp và phương th c ph i gi ng cho l n cái 2.4.4.1. Phương pháp ph i gi ng + Ph i tr c ti p Khi l n cái ñ ng d c ñã xác ñ nh ñư c th i ñi m ph i gi ng thích h p thì cho ñ n phòng ph i gi ng ho c cho ñ n phòng l n ñ c và ngư i giúp cho l n ñ c nh y. Ưu ñi m: - Có th nâng cao t l th thai và s con ñ ra do l n cái ñư c kích thích nhi u hơn nên tr ng r ng nhi u. Như c ñi m: - Làm gi m kh năng ñ m nhi m c a l n ñ c và gi m hi u qu trong chăn nuôi. - D làm lây lan b nh n u 1 trong 2 con b b nh. - Khó kh c ph c khi kh i lư ng c a l n ñ c và l n cái chênh l ch nhau nhi u. - Khó khăn khi ñưa l n ñ c ñi ph i gi ng xa. - D b r i ro vì khó ki m tra ph m ch t tinh d ch trư c khi ph i gi ng. + Th tinh nhân t o: Là phương pháp l y tinh d ch c a l n ñ c gi ng ñã qua ki m tra, pha ch cho vào d ng c d n tinh và bơm vào c t cung c a l n cái ñang ñ ng d c. Ưu ñi m: - Có th kh c ph c t t c các như c ñi m c a phương pháp ph i tr c ti p. Như c ñi m: - Có th làm gi m t l th thai ñ i v i nh ng l n cái ph i l n ñ u và l n nái khó th thai. - D b viêm b ph n sinh d c c a l n cái n u k thu t d n tinh không t t. - C n có môi trư ng b o qu n và d ng c d n tinh, c n ngư i có trình ñ k thu t cao, có phương pháp khai thác tinh và d n tinh ñúng k thu t. 2.4.4.2. Phương th c ph i gi ng Có 4 phương th c ph i gi ng + Phương th c ph i ñơn: Khi l n cái ñ ng d c thì cho ph i v i 1 l n ñ c gi ng và cho ph i 1 l n. Ưu ñi m: t n ít l n ñ c gi ng và ch ñ s d ng l n ñ c gi ng h p lý. Như c ñi m: t l th thai thư ng th p, s lư ng bào thai không nhi u, vì tr ng r ng r i rác nên s tr ng g p ñư c tinh trùng ít. Cho nên ch áp d ng ñ i v i l n nái d th thai và ñ sai con. + Phương th c ph i l p : Khi l n cái ñ ng d c thì cho ph i v i 1 l n ñ c gi ng và cho ph i 2 l n, l n 2 cách l n 1 t 10-12 gi . Ưu ñi m: Nâng cao t l th thai và s lư ng bào thai, vì tinh trùng vào ñư ng sinh d c con cái r i rác nên s lư ng tr ng ñón ñư c tinh trùng nhi u. Như c ñi m: nh hư ng ñ n ch ñ s d ng l n ñ c gi ng n u như ph i tr c ti p (th tinh nhân t o thì không nh hư ng) và d b r i ro n u l n ñ c ñó có ch t lư ng tinh d ch kém, t n nhi u tinh. - 138 -
+ Phương th c ph i kép: Khi l n cái ñ ng d c thì cho ph i v i 2 l n ñ c gi ng và cho ph i 2 l n (có th 3 l n), cách nhau 10-12 gi , cũng có th cách nhau 5-10 phút n u c n nâng cao kh i lư ng sơ sinh c a ñàn con. Ưu ñi m: nâng cao s c s ng c a bào thai do tinh trùng m t lúc vào ñư ng sinh d c con cái nhi u nên tr ng có ñi u ki n ch n l c nh ng tinh trùng kho . Như c ñi m: t n l n ñ c gi ng. + Ph i h n h p tinh d ch: Tr n tinh d ch c a 2 hay nhi u l n ñ c gi ng và d n tinh ñơn ho c d n tinh kép cho l n cái ñang ñ ng d c. Ưu ñi m: nâng cao kh i lư ng sơ sinh và s lư ng ñàn con ñ ra so v i không h n h p tinh d ch. N u dùng h n h p tinh d ch ñ d n tinh kép thì k t qu càng t t hơn. Như c ñi m: ch s d ng ñư c trong th tinh nhân t o, ph i tr c ti p không s d ng ñư c. 2.5. Th i kỳ phát tri n c a thai l n Th i gian có ch a c a l n nái trung bình là 114 ngày và tr i qua 3 th i kỳ: 2.5.1. Th i kỳ phôi thai: 1-22 ngày Khi tr ng và tinh trùng g p nhau 1/3 phía trên ng d n tr ng thì ñay x y ra quá trình th tinh gi a tr ng và tinh trùng và t o thành h p t . 20 gi sau khi th tinh, h p t b t ñ u phân chia. ð u tiên h p t ñư c phân chia thành 2 t bào phôi và 48 gi sau khi th tinh ñư c phân chia thành 8 t bào phôi và ñ n lúc này h p t b t ñ u chuy n d n vào 2 bên s ng t cung và làm t ñó. trong s ng t cung h p t ti p t c phân chia thành hàng trăm t bào phôi và sau ñó các màng c a bào thai ñư c hình thành. - Màng i ñư c hình thành sau 7-8 ngày Màng i là màng trong cùng, bao b c quanh bào thai. D ch i có r t nhi u tác d ng: giúp cho bào thai n m tho i mái, ñ m ñ cho bào thai không b va ch m v i các cơ quan xung quanh, giúp cho quá trình sinh ñ d dàng và là ngu n dinh dư ng c a bào thai. - Màng ni u: hình thành sau kho ng 10 ngày. Màng ni u là màng gi a, có ch a d ch ni u, trong d ch ni u có các mu i, ñư ng glucoza, kích t nhau thai. -Màng ñ m (màng nhung): hình thành sau kho ng 12 ngày, là màng ngoài cùng, ti p giáp v i niêm m c t cung c a l n m . Trên kh p b m t c a màng ñ m có nhi u lông nhung, nh ng lông nhung này hút ch t dinh dư ng t m truy n vào cho phôi thai. ð n cu i th i kỳ này hình dáng ñ u, h m t, tim, gan ñư c hình thành nhưng chưa hoàn ch nh. th i kỳ này s k t h p gi a m và con chưa ñư c ch c ch n cho nên r t d b s y thai n u có tác ñ ng không t t c a ngo i c nh. ðây là th i kỳ quy t ñ nh s lư ng phôi. Th i kỳ này g i là th i kỳ hình thành. 2.5.2. Th i kỳ ti n thai: 23-39 ngày ð n th i kỳ này b t ñ u hình thành nhau thai nên s k t h p gi a m và con ch c ch n hơn, ít b s y thai. - 139 -
ð n cu i th i kỳ này thai ñã ñư c hình thành tương ñ i hoành ch nh, h u h t các cơ quan b ph n ñã ñư c hình thành. Kh i lư ng thai tăng khá nhanh, g p 4-5 l n kh i lư ng phôi cu i th i kỳ phôi thai. 2.5.3. Th i kỳ bào thai: 40 ngày - ñ ð n th i kỳ này s trao ñ i ch t c a thai r t mãnh li t và ti p t c hoàn thành n t nh ng b ph n còn l i như hình thành da, m c lông, m c răng và b t ñ u th hi n ñ c ñi m gi ng. Kh i lư ng thai tăng r t nhanh, ñ n cu i th i kỳ này kh i lư ng m i thai n ng g p hơn 100 l n so v i th i kỳ ti n thai và g p hơn 1000 l n so v i th i kỳ phôi thai. Th i kỳ này nh hư ng nhi u nh t ñ n kh i lư ng thai, ñ c bi t là t 90 ngày tr ñi thai phát tri n r t m nh. Trong th c t s n xu t ñ thu n ti n cho vi c nuôi dư ng chăm sóc l n nái, ngư i ta thư ng chia làm 2 kỳ : - Ch a kỳ I : 84 ngày ñ u - Ch a kỳ II : 30 ngày cu i. 2.6. Quy lu t ti t s a c a l n nái Có 2 quy lu t chính 2.6.1. Quy lu t ti t s a ñ u và s a thư ng Th i gian ti t s a ñ u là 1 tu n k t sau khi ñ . Trong s a ñ u, hàm lư ng protein, vitamin cao hơn s a thư ng. ð c bi t trong s a ñ u có nhi u γ-globulin và MgSO4, 2 ch t này r t quan tr ng ñ i v i l n con. B t ñ u t tu n th hai l n ti t s a thư ng. s a thư ng hàm lư ng lipit, ñư ng lactoza và khoáng (Ca, P) cao hơn s a ñ u. Nghiên c u quy lu t này có ý nghĩa ñ i v i l n con. Sau khi ñ ra c n tranh th cho l n con bú s a ñ u càng s m càng t t. S a ñ u có ý nghĩa nh t ñ i v i l n con là 24 gi ñ u sau khi ñ . Sau 24 gi γ-globulin th m qua thành ru t l n con khó khăn hơn do lư ng kháng men trong s a ñ u gi m d n và kho ng cách gi a các t bào vách ru t c a l n con h p d n l i. 2.6.2. Quy lu t ti t s a không ñ u - Ti t s a không ñ u theo th i gian: T 1-15 ngày sau khi ñ lư ng s a c a l n nái tăng d n. T 15-21 ngày lư ng s a ti t ra nhi u nh t và tương ñ i n ñ nh. Sau 21 ngày lư ng s a c a l n nái b t ñ u gi m và sau 28 ngày lư ng s a gi m ñi r t nhanh và ch t lư ng s a cũng gi m. Do ñó ñ th ti t s a c a l n nái thư ng có ñ nh cao tu n th hai, th ba. - Ti t s a không ñ u các v trí vú Thư ng các vú phía trư c ng c c a l n nái lư ng s a ti t ra nhi u hơn các vú phía sau. N u l n nái có 6 ñôi vú thì thư ng 3 ñôi phía trư c lư ng s a ti t ra nhi u hơn 3 ñôi phía sau. N u có 7 ñôi vú thì thư ng 4 ñôi phía trư c lư ng s a nhi u hơn 3 ñôi phía sau. - 140 -
* Thành ph n c a s a ñ u và s a thư ng c a l n nái. Thành ph n S a ñ u (%) S a thư ng (%) VCK 23 17 Protein 15,7 6 Lipit 5,2 7,5 ðư ng lactoza 3,5 4,1 Khoáng 0,7 0,9 Ngu n: Lê H ng M n, 2002 + γ-globulin là lo i protein kháng th có tác d ng tăng cư ng s c ñ kháng c a l n con. + MgSO4 có tác d ng t y các ch t c n bã trong quá trình phát tri n c a bào thai. N u không nh n ñư c s a ñ u thì l n con có s c ñ kháng y u và d b r i lo n tiêu hóa. 2.7. Nuôi dư ng l n cái gi ng 2.7.1. K thu t nuôi dư ng - L n cái h u b : T lúc ñư c ch n làm gi ng ñ n 6 tháng tu i có th cho l n ăn v i kh u ph n ăn cho phép l n b c l ñ n m c t i ña ti m năng di truy n v t c ñ sinh trư ng và tích lu m c a nó. Sau ñó nên kh ng ch th c ăn, nh t là nh ng lo i th c ăn giàu năng lư ng ñ v a ti t ki m ñư c th c ăn, v a tránh ñư c tăng tr ng không c n thi t. Nhưng trư c khi cho ñi ph i gi ng kho ng 10-14 ngày nên tăng m c ăn cho l n cái v i m c ñích làm tăng s tr ng r ng (phương pháp Flushing cho l n cái h u b ) - L n nái giai ño n ch ph i : M c dinh dư ng ñư c cung c p theo tu i, kh i lư ng, gi ng và th tr ng c a l n nái. L n dư i 2 năm tu i nên cung c p nhi u protein, vitamin và khoáng hơn nh ng l n nái ñã trên 2 năm tu i. L n ngo i nhu c u dinh dư ng cao hơn l n n i, l n g y m c dinh dư ng c n cung c p cao hơn l n béo. Giai ño n này v i th i gian r t ng n, thư ng ch 6-7 ngày. Trong nuôi dư ng nên gi cho l n có ñ béo v a ph i (M c ăn cho l n ngo i 2-2,5 kg TĂ/ngày). - L n nái ch a : M c dinh dư ng c a l n nái ñư c cung c p theo tu i, giai ño n có ch a và tuỳ theo gi ng. C n chú ý 2 giai ño n quan tr ng là 3 tu n ñ u có ch a và 3 tu n cu i. 3 tu n ñ u không yêu c u cao v s lư ng th c ăn mà ch y u là v ch t lư ng th c ăn. Giai ño n này d s y thai, tiêu thai n u cho l n nái ăn th c ăn có ch t lư ng kém như b thiu m c, các axit amin không thay th b thi u hay không cân ñ i. giai ño n 3 tu n cu i c n chú ý c v s lư ng và ch t lư ng th c ăn. Kh i lư ng thai giai ño n này tăng r t nhanh nên c n nhi u dinh dư ng. giai ño n này d ñ non n u ch t lư ng th c ăn không t t. Th c ăn c n ñư c ch bi n t t ñ có th tích nh , t o ñi u ki n cho l n nái ăn ñư c nhi u, vì ñư ng ru t c a l n bé l i do b thai chèn. - 141 -
- L n nái nuôi con L n nái c n nhi u dinh dư ng cho quá trình t o s a nuôi con. ð c bi t là tháng ñ u nuôi con, vì ch t dinh dư ng c a l n con ch y u d a vào s a m . N u không cung c p ñ y ñ các ch t dinh dư ng thì ñàn con s còi c c và t l hao h t c a l n nái r t cao. Nên dùng kh u ph n cao năng lư ng ñ nuôi l n nái giai ño n này ñ gi m t l hao h t c a l n nái trong quá trình nuôi con. T t nh t là dùng th c ăn h n h p hoàn ch nh ñư c s n xu t t nhi u công ty khác nhau và có th b sung thêm d u th c v t, m l n ñ nâng cao hàm lư ng năng lư ng trong kh u ph n. Khi s d ng kh u ph n c n chú ý: 3-4 ngày trư c khi l n nái ñ c n gi m lư ng th c ăn xu ng ñ thai không b chèn, l n d ñ hơn và tăng d n s b a ăn trong m t ngày lên. Trong ngày l n ñ ch nên cho u ng nư c m pha mu i hay cháo loãng. Sau khi l n nái ñ không nên cho ăn nhi u m t cách ñ t ng t mà ph i tăng d n ñ n 7 ngày sau m i cho ăn t do. Trư c khi cai s a con 3-4 ngày nên gi m m c ăn c a l n nái ñ tránh viêm vú. Sau khi cai s a con 2-3 ngày m i cho ăn bình thư ng. 2.7.2. Nhu c u dinh dư ng Nhu c u dinh dư ng c a l n cái h u b theo NRC năm 2000 có t l tăng n c khác nhau và cho ăn t do v i 90% v t ch t khô. - Nhu c u năng lư ng: + H u b , ch ph i, ch a kỳ I: 2800-2900 Kcal ME/1 kg TĂ + L n nái ch a kỳ II: 3000 Kcal ME/1 kg TĂ + L n nái nuôi con: 3100-3200 Kcal ME/1 kg TĂ Có th cung c p m c 3500-3600 Kcal ME/1 kg TĂ (b sung m ñ ng v t) - Nhu c u protein (% protein thô trong kh u ph n): L n ch ph i, L n cái h u b L n nái ch a kỳ II L n nái nuôi con ch a kỳ I L n ngo i 14-18 13-14 14-15 17-18 L nn i 12-16 11-12 12-13 15-16 - Nhu c u vitamin + vitamin A: - l n h u b , ch ph i: 2300 UI/1 kg TĂ - l n nái có thai: 4000 UI/1 kg TĂ - l n nái nuôi con: 2000 UI/1 kg TĂ + vitamin D: 200 UI/1 kg TĂ + vitamin E: 44 UI/1 kg TĂ + vitamin B1: 1,2-2 mg/1 kg TĂ - Nhu c u khoáng: + Ca: 0,8 % trong kh u ph n + P: 0,7 % - Lư ng th c ăn h n h p/ngày cho l n cái gi ng (l n ngo i): + L n cái h u b : 1-2,5 kg/ngày (tùy tháng tu i) - 142 -
+ L n nái ch ph i: 2-2,5 kg/ngày (tùy th tr ng l n) + L n nái mang thai: 1,8-2,5 kg/ngày (tùy giai ño n và tùy th tr ng l n) + L n nái nuôi con: 5-5,3 kg/ngày ð i v i l n nái n i, lư ng th c ăn hàng ngày nên cung c p b ng 2/3 lư ng th c ăn cho l n nái ngo i. Chúng ta có th tham kh o thêm tiêu chu n ăn cho l n nái n i c a Vi t Nam và cho l n nái ngo i c a NRC B ng: Tiêu chu n dinh dư ng th c ăn cho l n nái sinh s n gi ng n i (Móng Cái) (Con/ngày ñêm) (Nguy n Thi n và CTV) 84 ngày có ch a ñ u 30 ngày có ch a cu i Nuôi con Ch tiêu Kh i lư ng l n m (kg) 50-60 61-70 71-80 81-90 61-70 71-80 81-90 61-70 71-80 81-90 Năng lư ng 2507 2842 3104 3415 3462 3845 4084 7403 8191 8621 trao ñ i (Kcal) Protein thô (g) 119 124 136 149 151 168 179 384 426 453 Mu i (g) 5,0 5,7 6,2 6,8 6,9 7,7 8,2 13,6 15,0 15,8 Canxi (g) 7,3 8,2 9,0 9,9 10,1 11,2 11,9 18,4 20,3 21,4 Photpho (g) 5,9 6,7 7,3 8,1 8,2 9,1 9,7 15,0 16,5 17,4 B ng: Nhu c u trong kh u ph n c a l n nái mang thai (theo NRC năm 2000) Kh i lư ng l n nái lúc ph i gi ng (kg) 125 150 175 200 Lư ng ME trong kh u ph n (Kcal/kg) 3265 3265 3265 3265 Protein thô (%) 12,9 12,8 12,4 12,0 Lysin t ng s (%) 0,58 0,57 0,54 0,52 Methionine t ng s (%) 0,15 0,15 0,14 0,13 Canxi (%): 0,75 Photpho (%): 0,60 Vitamin A : 4000 UI Vitamin D3: 200 UI Vitamin E : 44 UI - 143 -
B ng: Nhu c u trong kh u ph n c a l n nái nuôi con (90% v t ch t khô) Kh i lư ng l n nái sau khi ñ (kg): 175 kg Tăng tr ng hàng ngày c a l n con (gam) 150 200 250 Lư ng ME trong kh u ph n (Kcal/kg) 3265 3265 3265 Protein thô (%) 16,3 17,5 18,4 Lysin t ng s (%) 0,82 0,91 0,97 Methionine t ng s (%) 0,21 0,23 0,24 Canxi (%) : 0,75 Photpho (%): 0,60 Vitamin A : 2000 UI Vitamin D3 : 200 UI Vitamin E : 44 UI 2.8. Chăm sóc l n cái gi ng + Chu ng tr i: Hư ng chu ng có nh hư ng khá l n ñ n nhi t ñ , m ñ , ñ thoáng và ánh sáng c a chu ng nuôi. ð i v i ñi u ki n khí h u nư c ta thì chu ng hư ng nam ho c hư ng ñông nam là thích h p. Hi n nay ki u chu ng l ng ñang ñư c các cơ s chăn nuôi l n nái ngo i nư c ta ưa chu ng. Nh t là giai ño n nuôi con, nuôi chu ng l ng ñã nâng cao ñư c s con cai s a/nái/năm. Dùng ki u chu ng l ng không nh ng có th gi cho n n chu ng luôn ñư c s ch s , khô ráo mà còn ti t ki m ñư c di n tích chu ng nuôi. Di n tích chu ng nuôi cho l n cái gi ng: - L n cái h u b , ch ph i: 1,2-1,5 m2/con - L n nái có thai: 3 m2/con - L n nái nuôi con: + chu ng l ng: 3 m2/con + chu ng n n: 5-6 m2/con Chu ng l n nái c n ñư c thư ng xuyên quét d n s ch s , m v mùa ñông, thoáng v mùa hè. + Tr s n cho l n nái ñ - Chu n b chu ng và làm ñ trong ô chu ng b ng cách lót rơm ho c bao t i dư i nên chu ng. N u ñ chu ng n n thì lót rơm, còn chu ng l ng thì lót bao t i. - Chu n b m t s d ng c : khăn lau, thúng, cân, kìm b m răng nanh, ñèn, kéo, kim ch , thu c sát trùng và thu c kích thích ñ phòng ng a l n ñ không bình thư ng. Thư ng c 5-10 phút l n nái ñ 1 con. Khi l n con ra thì ngư i chăm sóc c n c m l n con lên và l y khăn lau khô cho l n con. ð u tiên lau m m mi ng ñ con không b ng t, r i lau ñ n thân mình ñ l n con không b c m l nh. Sau ñó có th ti n hành c t r n ngay cho l n con ho c cho vào thúng ñ l n nái ñ xong m i ti n hành c t r n luôn c ñàn. Trư c khi c t nên l y ch bu c r n l i cách cu ng r n kho ng 3 cm r i c t b ph n còn l i, khi c t xong dùng c n i-ôt ñ sát trùng. N u không c t r n thì d b nhi m trùng do l n con d m lên làm ñ t r n và khi l n con ñi hay b vư ng vào chân. - 144 -
Công vi c ti p theo là b m răng nanh ñ khi bú l n con không c n vú l n m . Thư ng sau khi ñ con cu i cùng kho ng 30-60 phút thì nhau thai ra. Khi ñó ph i l y ngay ra kh i ñ l n nái không ăn. N u ñ l n nái ăn nhau thai thì s quen d n ñ n hay ăn con và s gây r i lo n tiêu hoá. N u g p trư ng h p l n nái ñ không bình thư ng thì ph i can thi p, như l n ñ khó, ñ khô, l n con ñ ra b ng t hay thai b ch t trong b ng không ra ñư c. + Trư ng h p l n ñ khó. Can thi p: - Cho l n m u ng nư c mu i loãng ñ tăng s c cho l n r n. - Xoa d u hay các lá nóng vào b ng ñ kích thích l n nái r n. - Tiêm oxytoxin ho c lutalyse (là các hormon thúc ñ ). - Cho tay vào ñ kéo l n con ra n u th y c n thi t. - Có th m ñ l y l n con ra. + Trư ng h p l n ñ khô Bi u hi n: l n nái r n r t nhi u nhưng con không ra và không th y có nư c i ch y ra ho c ñã ra t trư c. Can thi p: - Cho d u th c v t có tr n kháng sinh vào c t cung. - K t h p tiêm oxytoxin - Có th cho tay vào kéo l n con ra + Trư ng h p thai ch t trong b ng. Can thi p: - Tiêm oxytoxin - Cho tay vào kéo l n con ra - Có th m l y l n con ra n u c t cung không m + Trư ng h p l n con ñ ra b ng t. Can thi p: - Hà hơi th i ng t - Hô h p nhân t o - Bôi rư u ho c c n vào r n và xung quanh mũi l n con - Ngâm l n con vào nư c m kho ng 30-350C trong kho ng 5 phút và làm hô h p nhân t o ti p. III. Chăn nuôi l n con 3.1. M t s d c ñi m c a l n con 3.1.1. ð c ñi m sinh trư ng c a l n con L n con có t c ñ sinh trư ng nhanh nhưng không ñ u qua các giai ño n. Nhanh nh t là 21 ngày tu i ñ u, sau ñó t c ñ có ph n gi m xu ng do lư ng s a m b t ñ u gi m và hàm lư ng hemoglobin trong máu l n con gi m xu ng. Theo dõi t c ñ tăng tr ng c a l n con thì th y r ng: kh i lư ng lúc 10 ngày tu i tăng g p 2 l n so v i lúc sơ sinh, lúc 20 ngày tu i tăng g p 4 l n, 30 ngày tu i tăng g p 6 l n, 40 ngày tu i tăng g p 8 l n, 50 ngày tu i tăng g p 10 l n và 60 ngày tu i tăng g p 14 l n so v i lúc sơ sinh. Do l n con có t c ñ sinh trư ng nhanh nên kh năng tích lu ch t dinh dư ng r t m nh. Ví d : l n con 20 ngày tu i m i ngày có th tích lu ñư c 9-14 g protein/1kg kh i lư ng cơ th . Trong khi ñó l n l n ch tích lu ñư c 0,3-0,4 g protein. - 145 -