Giáo trình cơ sở kỹ thuật bờ biển - Chương 12

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các bài toán thực tế và các giải pháp bảo vệ 12.1 Mở đầu Phần lớn các bờ biển cát trên thế giới bị xói khi có công trình bảo vệ hoặc xói các bãi cát khi gặp n ớc dâng do bão. Trong các bài toán kỹ thuật thực tế, mục tiêu quan trọng là bảo vệ bờ biển có nguy cơ bị đe dọa lớn. Ngoài các bãi cát và đụn cát thì các vùng đất mới cần bảo vệ khi các yếu tố biển tấn công. Từ nhiều ph ơng pháp hiện có, các kỹ s...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình cơ sở kỹ thuật bờ biển - Chương 12

Ch ¬ng 12: C¸c bμi to¸n thùc tÕ vμ c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ 12.1 Më ®Çu PhÇn lín c¸c bê biÓn c¸t trªn thÕ giíi bÞ xãi khi cã c«ng tr×nh b¶o vÖ hoÆc xãi c¸c b·i c¸t khi gÆp n íc d©ng do b·o. Trong c¸c bμi to¸n kü thuËt thùc tÕ, môc tiªu quan träng lμ b¶o vÖ bê biÓn cã nguy c¬ bÞ ®e däa lín. Ngoμi c¸c b·i c¸t vμ ®ôn c¸t th× c¸c vïng ®Êt míi cÇn b¶o vÖ khi c¸c yÕu tè biÓn tÊn c«ng. Tõ nhiÒu ph ¬ng ph¸p hiÖn cã, c¸c kü s ph¶i lùa chän mét ph ¬ng ph¸p phï hîp. B¶o vÖ b»ng c«ng tr×nh cøng lμ gi¶i ph¸p th êng dïng. HÖ thèng c¸c má hμn, c¸c ®Ëp ph¸ sãng ngoμi kh¬i, c¸c ®Ëp ph¸ sãng ngÇm, kÌ vμ t êng ch¾n sãng lμ nh÷ng c«ng tr×nh cøng th êng thÊy nhÊt. Víi c¸c c«ng tr×nh cøng nμy, sÏ c¶n trë bïn c¸t chuyÓn ®éng c¶ theo ph ¬ng ngang vμ ven bê. Thªm vμo ®ã, cßn cã c¸c gi¶i ph¸p mÒm nh nu«i b·i, nu«i ®ôn c¸t víi nguyªn t¾c lμ tr¸nh can thiÖp vμo c¸c qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bïn c¸t tù nhiªn. Víi hÖ thèng nμy, chØ cã sù mÊt c¸t x¶y ra däc bê lμ cã thÓ bï l¹i theo c¸c chu kú x¸c ®Þnh ViÖc x¸c ®Þnh gi¶i ph¸p cøng hay gi¶i ph¸p mÒm tïy thuéc vμo ®Æc tÝnh cña bμi to¸n vμ vÊn ®Ò kinh tÕ. Trong viÖc qu¶n lý d¶i ven biÓn, gi¶i ph¸p nu«i b·i ®ang ® îc sö dông kh¸ phæ biÕn. Nh÷ng hiÖu øng xÊu cña gi¶i ph¸p c«ng tr×nh cã thÓt tr¸nh ® îc khi sö dông gi¶i ph¸p nu«i b·i. Tuy nhiªn, c¸c gi¶i ph¸p c«ng tr×nh kh«ng v× thÕ mμ Ýt ® îc ¸p dông. C¸c kü s Ýt nhÊt còng cÇn cã nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ tÝnh chÊt vËt lý cña c¸c c«ng tr×nh cøng. C¸c hiÖu øng mong muèn (th êng lμm gi¶m tiÒm n¨ng xãi trong mét ®o¹n bê x¸c ®Þnh) vμ kh«ng mong muèn, th êng lμ c¸c t¸c ®éng bÊt lîi lªn mét ®o¹n bê, ph¶i ® îc xem xÐt mét c¸ch kü l ìng. ChØ cã mét c¸ch lùa chän thÝch hîp trong nhiÒu ph ¬ng ph¸p b¶o vÖ bê biÓn. 12.2 C¸c d¹ng xãi C¸c bμi to¸n kh¸c nhau trong b¶o vÖ bê biÓn ® îc gäi lμ c¸c gi¶i ph¸p ®èi phã. Mét sè ph ¬ng ph¸p ®· th¶o luËn ë trªn. Trong nh÷ng phÇn tiÕp theo, th¶o luËn vÒ gi¶i ph¸p c«ng tr×nh ®Ó b¶o vÖ bê biÓn sÏ ® îc tr×nh bμy. C¸c gi¶i ph¸p th¶o luËn bao gåm: - Xãi bê biÓn do c¸c c«ng tr×nh - Xãi b·i vμ c¸c ®ôn c¸t do n íc d©ng - B¶o vÖ c¸c vïng ®Êt míi - æn ®Þnh cöa vÞnh triÒu 12.2.1 Xãi do c«ng tr×nh Trong thùc tÕ, xãi bê lμ mét vÊn ®Ò t ¬ng ®èi phøc t¹p. Cã mét chót nghi ngê ®èi víi c¸c bê c¸t th× th êng thÊy xãi x¶y ra ë phÝa khuÊt giã trªn ® êng vμo c¶ng, ® îc b¶o vÖ b»ng 2 ®Ëp ch¾n sãng vμ hiÖn t îng xãi ë ®©y lμ d¹ng xãi ®iÓn h×nh do c«ng tr×nh 267ttp://www.ebook.edu.vn h
(xem h×nh 12-1). Xãi c«ng tr×nh x¶y ra nh lμ kÕt qu¶ cña sù phï hîp cña ® êng bê so víi toμn bé khu vùc. Trong vïng xãi, l îng bïn c¸t t¹i mét mÆt c¾t bÊt kú (m3/m) n»m gi÷a c¸c ® êng biªn trong mÆt c¾t ®ã gi¶m dÇn theo thêi gian. Tõ n¨m nμy qua n¨m kh¸c khèi l îng c¸t cø gi¶m dÇn. TrÞ sè xãi lo¹i nμy kho¶ng tõ 10 ®Õn 50 m3/m /n¨m. Xãi do c«ng tr×nh lμ hiÖn t îng xãi th êng xuyªn. Khi x©y dùng c¶ng trªn c¸c vïng bê c¸t vμ phÝa trªn cã s«ng ch¶y vμo nh ng ® îc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ sÏ g©y ra t¸c dông xÊu lªn bê biÓn. C¸c nguyªn nh©n tù nhiªncòng cã thÓ liªn quan víi mét sè bμi to¸n xãi do c«ng tr×nh. H×nh 12-1: Xãi do c«ng tr×nh tiªu biÓu ë phÝa khuÊt giã cña c«ng tr×nh. Xãi bê vμ ®ôn c¸t hoÆc xãi trùc tiÕp c¸c vïng ®Êt trong c¸c ®ît n íc d©ng do b·o ® îc xem xÐt nh c¸c vÝ dô xãi tiªu biÓu. Thùc vËy, sau mçi trËn b·o, c¸c ®ôn c¸t hoÆc phÝa cμng gÇn bê sÏ bÞ mÊt c¸t, nghÜa lμ cao tr×nh b·i hoÆc bê sau b·o thÊp h¬n tr íc b·o. Th«ng th êng l îng c¸t mang ra tõ phÇn trªn cña b·i sÏ ®iÒn vμo vïng ®¸y biÓn xa bê (h×nh 12-2). Nh vËy tæng l îng bïn c¸t nÕu xÐt trªn mÆt c¾t ngang kh«ng ®æi tr íc vμ sau b·o. thùc tÕ chØ lμ sù ph©n bè l¹i bïn c¸t trªn mÆt c¾t mμ th«i. Tïy thuéc vμo tÝnh ¸c liÖt cña trËn b·o mμ l îng bïn c¸t mang ra tõ bê thay ®æi tõ 10 ®Õn 100 m3/m/ trËn (kho¶ng vμi giê ®Õn 1 ngμy). Sau b·o khi ®iÒu kiÖn trë l¹i b×nh th êng sÏ cã qu¸ tr×nh mang tr¶ l¹i bïn c¸t lªn phÝa bê vμ b·i. HiÖn t îng xãi trong qu¸ tr×nh b·o hoÆc n íc d©ng do b·o gäi lμ hiÖn t îng xãi t¹m thêi. Trong hiÖn t îng xãi do c«ng tr×nh tiªu biÓu, c¶ 2 qu¸ tr×nh th«ng th êng vμ ®iÒu kiÖn b·o ®Òu g©y ra hiÖn t îng mÊt c¸t ë c¸c phÇn kh¸c nhau cña mÆt c¾t ngang. Th«ng th êng sù kh¸c nhau l îng chuyÓn c¸t ven bê lμ nguyªn nh©n chÝnh (dS/dx 0; S: l îng c¸t chuyÓn vËn ven bê tæng céng trong n¨m; x: H íng däc bê) Xãi do c«ng tr×nh trong ®iÒu kiÖn th«ng th êng x¶y ra nh sau: PhÇn trªn cïng cña mÆt c¾t ngang (cuèi c¸c ®ôn c¸t vμ phÇn lu«n kh« cña b·i hoÆc phÇn cuèi cña ®Êt liÒn) kh«ng tham gia vμo qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bïn c¸t; N íc vμ sãng kh«ng bao giê ®Õn ® îc phÇn nμy cña mÆt c¾t. Tuy nhiªn, xãi b·i vÉn x¶y ra trong ®iÒu kiÖn nμy. ChØ khi 268ttp://www.ebook.edu.vn h
sãng lªn ®Õn c¸c ®ôn c¸t (trong ®iÒu kiÖn b·o, triÒu c êng, mùc n íc lín) th× phÇn nμy tham gia nh lμ phÇn chÞu t¸c ®éng th êng xuyªn cña c¸c ®iÒu kiÖn biªn th× hiÖn t îng xãi míi x¶y ra. Trong khi trong ®iÒu kiÖn æn ®Þnh, hiÖn t îng xãi chØ lμ t¹m thêi. Víi tr êng hîp xãi do c«ng tr×nh, d¹ng xãi nμy lμ 1 phÇn gÇn nh th êng xuyªn trong ®iÒu kiÖn b×nh th êng vμ bïn c¸t ë phÇn gèc cña mÆt c¾t sÏ kh«ng ® îc tr¶ l¹i mμ tham gia vμo qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ven bê. Víi qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ngang lμm gÇn gèc cña mÆt c¾t bÞ xãi. Sù ph©n chia nμy kh«ng râ rμng vμ ®«i khi khã hiÓu ®èi víi nh÷ng ng êi kh«ng cã chuyªn m«n. ViÖc mÊt dÇn c¸c ®ôn c¸t chØ liªn quan ®Õn c¸c qu¸ tr×nh bÊt th êng(b·o lín, n íc d©ng cao, triÒu cao), trong khi hiÖn t îng xãi do c«ng tr×nh x¶y ra trong ®iÒu kiÖn b×nh th êng. Xãi do c«ng tr×nh th êng lμ tiÒm tμng cña nhiÒu vÊn ®Ò nghiªm träng cho c¬ së h¹ tÇng ë khu vùc ®éng trªn d¶i ® êng bê. C¸c c«ng tr×nh lμm gÇn mÐp n íc sÏ bÞ ®æ vì hoÆc bÞ cuèn xuèng biÓn. 12.2.2 Xãi bê biÓn vμ ®ôn c¸t trong b·o cã n íc d©ng Bê biÓn ®· tån t¹i nhiÒu n¨m t ëng chõng rÊt bÒn v÷ng bçng chèc bÞ xãi do n íc d©ng cao trong b·o. §iÒu nμy lý gi¶i nh sau: khi gÆp b·o vμ n íc d©ng, h×nh d¹ng cña mÆt c¾t tr íc b·o kh«ng ph¶i ë tr¹ng th¸i c©n b»ng. Th«ng th êng, do mùc n íc biÓn t¨ng t¹m thêi kÌm theo sãng lín h¬n nhiÒu so víi tr¹ng th¸i b×nh th êng vμ phÇn gèc cña mÆt c¾t ngang hay phÇn trªn kh«ng bao giê tiÕp xóc víi n íc trong ®iÒu kiÖn b×nh th êng bÞ xãi vμ phÇn c¸t bÞ cuèn tr«i ®ã dån xuèng biÓn lμm ®é dèc mÆt c¾t ngang trong b·o tho¶i h¬n (h×nh 12-2). Vμ khi mÆt c¾t kh¸ tho¶i th× hiÖn t îng xãi l¹i gi¶m ®i. Nh ®· tr×nh bμy ë phÇn tr íc, c êng ®é xãi cã thÓ rÊt cao (tÊt nhiªn phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ). Liªn quan ®Õn hiÖn t îng mÊt ®Êt tõ c¸c ®ôn c¸t hoÆc ®Êt liÒn thæ, ta thÊy cã hiÖn t îng mÊt hμng chôc mÐt dμi ®Êt vμo s©u trong ®Êt liÒn chØ sau mét trËn b·o. HiÖn nay, ng êi ta ®· x©y dùng ® îc mét sè c«ng thøc thùc nghiÖm ®Þnh l îng c êng ®é mÊt ®Êt tõ c¸c ®ôn c¸t víi c¸c ®iÒu kiÖn biªn kh¸c nhau. T¸c ®éng cña xãi do c«ng tr×nh hoÆc xãi t¹m thêi do n íc d©ng do b·o nªn c¸c c«ng tr×nh x©y dùng gÇn víi ® êng mÐp n íc gièng nhau. Tμi s¶n sÏ bÞ ®æ vì vμ r¬i xuèng n íc biÓn (xem h×nh 12-3). Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p ®èi phã víi mçi lo¹i xãi mßn th× l¹i hoμn toμn kh¸c nhau. 269ttp://www.ebook.edu.vn h
H×nh 12-2: Xãi c¸c ®ôn c¸t trong nh÷ng ®ît n íc d©ng do b·o lín. 12.2.3 Xãi c¸c vïng ®Êt míi Trong phÇn nμy, d¶i ven biÓn ® îc m« h×nh hãa bao gåm b·i biÓn, mét d¶i ®Êt phÝa ngoμi (b·i tr íc) vμ mét d¶i ®Êt phÝa trong b·i biÓn (b·i sau). B·i sau cã thÓ réng tíi hμng vμi km. Trªn thÕ giíi, nh÷ng d¶i bê biÓn nh vËy ® îc sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau vμ cã thÓ nãi kh«ng gian hiÖn cã rÊt chËt hÑp vμ con ng êi cè g¾ng më réng kh«ng gian ra phÝa ngoμi biÓn (b·i tr íc) nh biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt. Më réng ®Êt lμ gi¶i ph¸p ®Èy ® êng bê ra phÝa biÓn víi viÖc b¬m, phun c¸t víi mét khèi l îng rÊt lín vμo mét khu ®Êt míi h×nh thμnh. C¸c ®¶o nh©n t¹o còng lμ mét d¹ng nh vËy. Trong c¶ 2 tr êng hîp, gi¶i ph¸p c«ng tr×nh ® îc dïng phæ biÕn ®Ó b¶o vÖ vïng ®Êt míi. C¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ sau khi phun c¸t ®Çy lμ lμm ®ª, kÌ. Ng êi ta còng cã thÓ ph¸t triÓn nh÷ng ph ¬ng ph¸p ®Æc biÖt nÕu muèn cã mét b·i c¸t míi phÝa ngoμi vïng ®Êt míi võa khoanh ® îc. H×nh 12-3: ThiÖt h¹i do xãi vμo c¸c ®ôn c¸t 270ttp://www.ebook.edu.vn h
12.2.4 Xãi cöa vÞnh triÒu VÞ trÝ cña luång chÝnh cña c¸c cöa vÞnh triÒu th«ng th êng kh«ng cè ®Þnh. §iÒu kiÖn tù nhiªn lμ nguyªn nh©n g©y ra sù di chuyÓn theo mét h íng x¸c ®Þnh. Tuy nhiªn, thØnh tho¶ng luång chÝnh l¹i dÞch chuyÓn tiÕn lïi. §Æc tÝnh di ®éng cña cöa vÞnh triÒu rÊt bÊt lîi cho tμu thuyÒn vμ tμi s¶n, c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng x©y dùng ®i qua khu vùc cöa vÞnh triÒu. ViÖc nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ vËn ®éng vμ c¸c gi¶i ph¸p æn ®Þnh cöa vÞnh triÒu lμ rÊt cÇn thiÕt. Gi¶i ph¸p c«ng tr×nh tá ra kh¸ h÷u hiÖu trong tr êng hîp nμy. Mét sè bμi to¸n vÒ kü thuËt bê biÓn ®· ® îc th¶o luËn trong nh÷ng phÇn tr íc. Mçi bμi to¸n cã mét c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau v× nguyªn nh©n x¶y ra còng kh¸c nhau. Trong viÖc ph¸t triÓn c¸c gi¶i ph¸p cho mçi bμi to¸n cô thÓ, ta cã nh÷ng yªu cÇu riªng vμ ph¶i biÕt ® îc c¸c ®iÒu kiÖn biªn cô thÓ cña bμi to¸n. ChuyÓn vËn bïn c¸t ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong tÊt c¶ c¸c bμi to¸n ®· th¶o luËn tr íc ®©y. Trong c¸c gi¶i ph¸p cøng, c¸c c«ng tr×nh lμm nhiÖm vô c¶n trë chuyÓn vËn bïn c¸t. Trong phÇn tiÕp theo, néi dung nμy sÏ ® îc th¶o luËn. 12.3 Gi¶i ph¸p c«ng tr×nh b¶o vÖ bê biÓn. Trong hÇu hÕt c¸c tr êng hîp, viÖc sö dông c«ng tr×nh nh mét gi¶i ph¸p ®¸ng tin cËy ®Ó c¶n trë viÖc vËn chuyÓn bïn c¸t ®ang vËn chuyÓn theo mét h íng x¸c ®Þnh. Víi c¸c ®o¹n bê biÓn th¼ng chÞu ¶nh h ëng xãi do c«ng tr×nh, th«ng th êng sù kh¸c nhau vÒ l îng bïn c¸t ë c¸c mÆt c¾t lμ nguyªn nh©n g©y ra xãi lë. H×nh 12-4 ® a ra mÆt b»ng cña mét ®o¹n bê th¼ng ®iÓn h×nh (phÇn d íi). ë phÇn trªn cña h×nh 12-4, l îng bïn c¸t tæng céng tÝnh trong n¨m S (m3/n¨m) däc theo ® êng bê ®· ® îc tÝnh to¸n vμ s¬ ®å hãa. Theo ®ã, l îng bïn c¸t t¨ng dÇn theo chiÒu dßng ch¶y (x). § êng (a) trong h×nh 12-4 biÓu diÔn ph©n bè cña bïn c¸t däc bê. Do l îng bïn c¸t t¨ng tõ A ®Õn B (kh¸c nhau ®¹i l îng V) lμ nguyªn nh©n g©y xãi trªn ®o¹n AB (trªn ®o¹n AB ta cã dS/dx 0.) Gi¶ thiÕt r»ng ®o¹n AB rÊt quan träng vμ cÇn ® îc b¶o vÖ vμ gi¶i ph¸p c«ng tr×nh ® îc ¸p dông ®Ó ph©n bè bïn c¸t tõ ® êng (a) ph¶i chuyÓn sang ® êng (b) (theo ® êng (b) trªn ®o¹n AB sÏ cã dS/dx = 0), theo ®ã qu¸ tr×nh xãi bÞ ngõng l¹i. Bªn tr¸i cña mÆt c¾t A vμ bªn ph¶i cña mÆt c¾t B hiÖn t îng xãi vÉn tiÕp tôc x¶y ra, nh ng phÝa bªn ph¶i mÆt c¾t B c êng ®é xãi t¨ng lªn do ®é dèc lín h¬n vμ lμ hiÖn t îng xãi phÝa khuÊt cña c«ng tr×nh. M« pháng ph©n bè vËn chuyÓn bïn c¸t trªn ®o¹n AB t ¬ng ®èi ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn, còng kh¸ khã kh¨n ®Ó cã ® îc ® êng (b) trong thùc tÕ. VÒ nguyªn t¾c, c«ng tr×nh g©y c¶n trë vμ gi¶m c êng suÊt chuyÓn c¸t trªn ®o¹n ® îc sö dông. Chuçi c¸c má hμn, c¸c ®¹p ph¸ sãng ngoμi xa nh« khái mÆt n íc hay ch×m s©u trong n íc sÏ ¶nh h ëng ®Õn qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bïn c¸t ven bê, nh ng còng khã ®¶m b¶o r»ng c¸c gi¶i ph¸p ®èi phã nμy lμ phï hîp cho tr êng hîp cô thÓ. NÕu c¸c gi¶i ph¸p ®èi phã tá ra kh«ng hiÖu qu¶ (gi¶m l îng bïn c¸t trªn ®o¹n AB qu¸ lín, ® êng (c) trong h×nh 12-4) vμ hiÖn t îng båi x¶y ra lμ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §iÒu nμy cã lîi cho ®o¹n AB v× qu¸ tr×nh båi thay cho qu¸ tr×nh æn ®Þnh nh mong ®îi, nh ng bªn ph¶i mÆt c¾t B t×nh h×nh xãi x¶y ra nghiªm träng h¬n. 271ttp://www.ebook.edu.vn h
Ngay c¶ khi c¸c gi¶i ph¸p sö dông ®óng cho ®o¹n AB th× phÝa khuÊt cña mÆt c¾t B hiÖn t îng xãi còng sÏ x¶y ra vμ ®©y lμ ®iÒu kh«ng mong ®îi. Qu¸ tr×nh xãi tiÕp tôc kÐo dμi xuèng phÝa xa phÝa sau mÆt c¾t B. HiÖn t îng xãi phÝa sau mÆt c¾t B cã thÓ c¶i thiÖn khi cã mét thiÕt kÕ phï hîp cho ®o¹n AB. Trong thùc tÕ, gi¶i ph¸p chèng xãi trong ®o¹n AB víi c¸c c«ng tr×nh sÏ lμm gi¶m bïn c¸t trªn ®o¹n tõ A ®Õn B. ChØ khi nμo ®o¹n båi kÐo xa h¬n ®iÓm B hoÆc ®iÓm B ®óng t¹i ®iÓm cuèi cña ®o¹n (nghÜa lμ cöa vμo vÞnh xa h¬n ®iÓm B) th× xãi ë phÝa sau sÏ gi¶m râ rÖt. H×nh 12-4: Ph©n bè vËn chuyÓn bïn c¸t ven bê däc theo bê biÓn xãi NÕu gi¶i ph¸p nu«i b·i ® îc sö dông trªn ®o¹n AB th× l îng c¸t cÇn thiÕt (xem h×nh 12-4) ®Ó nu«i b·i cã gi¸ trÞ lμ V cho mçi chu kú. Trong thùc tÕ, sÏ kh«ng kinh tÕ nÕu ph¶i ®æ khèi l îng c¸t V mçi n¨m, mμ ng êi ta chän chu kú tõ 5 ®Õn 10 n¨m /lÇn. VÊn ®Ò xãi kh«ng gi¶i quyÕt ® îc b»ng gi¶i ph¸p nu«i b·i v× nu«i b·i kh«ng lμm thay ®æi l îng bïn c¸t vËn chuyÓn ven bê vμ qu¸ tr×nh xãi cø tiÕp tôc x¶y ra khi ta cã mét chu kú ®æ c¸t míi. §ã d êng nh mét ®iÒu kh«ng mÊy thuËn lîi. Tuy nhiªn, trong nhiÒu tr êng hîp, gi¶i ph¸p nu«i b·i hiÖu qu¶ h¬n gi¶i ph¸p c«ng tr×nh. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ nÕu dïng gi¶i ph¸p nu«i b·i th× sÏ kh«ng cã hiÖn t îng xãi x¶y ra ë phÝa sau ®iÓm B. RÊt nhiÒu vÝ dô vÒ sö dông gi¶i ph¸p nu«i b·i tr×nh bμy trong chuyªn san kü thuËt bê biÓn víi chuyªn ®Ò nu«i b·i nh©n t¹o (1991). Chuyªn san nμy cã rÊt nhiÒu bμi viÕt cña c¸c nhμ nghiªn cøu vÒ nu«i b·i nh©n t¹o. Trong ch ¬ng nμy, gi¶i ph¸p c«ng tr×nh sÏ ® îc th¶o luËn chÝnh. Trong phÇn më ®Çu, bμi to¸n xãi do c«ng tr×nh trong vÝ dô 12-4 ® îc chän ®Ó ph©n tÝch kh¶ n¨ng sö dông c«ng tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò xãi. Sù can thiÖp vμo qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bïn c¸t hiÖn t¹i trë thμnh mét yªu cÇu cÇn thiÕt khi ¸p dông c¸c c«ng tr×nh nh mét biÖn ph¸p ®èi phã víi hiÖn t îng xãi. Tõ yªu cÇu nμy, cã thÓ ® îc hiÓu lμ, vÒ mÆt nguyªn t¾c, chuçi 272ttp://www.ebook.edu.vn h
c¸c má hμn, chuçi c¸c ®Ëp ph¸ sãng næi hay ch×m ngoμi kh¬i ® îc sö dông vμ tÊt c¶ c¸c gi¶i ph¸p trªn ®Òu cã môc tiªu lμ c¶n trë bïn c¸t vËn chuyÓn trong tr¹ng th¸i tù nhiªn cña nã. Chuçi c¸c má hμn ® îc x©y dùng gÇn nh vu«ng gãc víi bê sÏ lμm gi¶m dßng ch¶y do sãng sinh ra vμ ®Èy dßng triÒu vèn ch¶y song song víi ® êng bê khi kh«ng cã má hμn ra ngoμi n íc s©u. C¶ 2 qu¸ tr×nh trªn sÏ lμm gi¶m bïn c¸t ven bê. Chuçi c¸c ®Ëp ph¸ sãng næi ngoμi kh¬i sÏ kh«ng tr×nh bμy chi tiÕt ë ®©y. Tuy nhiªn cßn rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ vai trß cña chuçi ®Ëp ph¸ sãng x©y dùng ngoμi kh¬i vÒ kh¶ n¨ng gi¶m chiÒu cao sãng phÝa sau c«ng tr×nh trong vïng gÇn bê. VÒ nguyªn t¾c khi gi¶m ® îc chiÒu cao sãng th× sÏ gi¶m ® îc bïn c¸t di chuyÓn ven bê. C¸c ®Ëp ph¸ sãng ch×m th êng cã ®Ønh n»m d íi mùc n íc biÓn trung b×nh vμ bè trÝ song song víi bê cã kh¶ n¨ng lμm gi¶m chiÒu cao sãng phÝa sau nã. Trong tr êng hîp nμy th× l îng bïn c¸t di chuyÓn ven bê hy väng còng sÏ ® îc c¾t gi¶m. Tuy nhiªn, còng cÇn nhËn thøc vÒ hiÖu øng ng îc cña dßng xo¸y ë gi÷a kho¶ng hë cña 2 ®Ëp ph¸ sãng. H×nh 12.5: ThiÖt h¹i khi thiÕt kÕ kÌ biÓn sai vÞ trÝ ViÖc sö dông t êng ®øng hoÆc kÌ biÓn kh«ng ph¶i lμ tr êng hîp xãi do c«ng tr×nh nh ®· tr×nh bμy trong ®o¹n AB cña h×nh 12-4. §©y lμ gi¶i ph¸p kh«ng phï hîp khi cã d¹ng xãi do c«ng tr×nh. Ngay sau khi x©y dùng c«ng tr×nh, hiÖn t îng mÊt ®Êt ë c¸c ®ôn c¸t hoÆc ®Êt phÝa trong sÏ ngõng l¹i ngay lËp tøc, nh ng hiÖn t îng xãi ch©n th× kh«ng thÓ dõng l¹i ® îc. Tuy nhiªn, xãi b·i th× vÉn tiÕp tôc x¶y ra v× d¹ng c«ng tr×nh nμy kh«ng lμm thay ®æi gradient bïn c¸t theo däc bê. Cμng vÒ sau, sù tÊn c«ng vμo c«ng tr×nh cμng t¨ng lªn v× b·i tiÕp tôc bÞ h¹ thÊp vμ ®Ó tr¸nh ®æ vì cÇn ph¶i gia cè c«ng tr×nh, ®Æc biÖt lμ ch©n c«ng tr×nh th«ng qua c¸c tÝnh to¸n rÊt chi tiÕt trªn c¬ së c¸c tμi liÖu ®· cã t¹i khu vùc xãi (xem h×nh 12-5) 273ttp://www.ebook.edu.vn h
Tõ vÝ dô vÒ xãi thÓ hiÖn trªn h×nh 12-4, mét ®iÒu rÊt râ rμng lμ gi¶i ph¸p chèng xãi chØ ®óng khi hiÓu ®óng c¬ chÕ xãi. §iÒu nμy ®· ® îc chøng minh cho tr êng hîp xãi do c«ng tr×nh vμ c¸c vÊn ®Ò t ¬ng tù kh¸c. C¸c nguyªn nh©n xãi mét khi ®· hiÓu hÕt, mét c©u hái ®Æt ra lμ liÖu cã thÓ b¶o vÖ ® îc toμn bé d¶i bê biÓn nh mong ®îi hay chØ b¶o vÖ ® îc mét vïng x¸c ®Þnh nμo ®ã? Gi÷ khu vùc x¸c ®Þnh ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh sau khi cã gi¶i ph¸p c«ng tr×nh hay ph¶i lμm nã båi trë l¹i? Trong phÇn tiÕp theo c¸c gi¶i ph¸p sÏ ® îc nghiªn cøu vμ ph©n tÝch vμ xem xÐt gi¶i ph¸p nμo kh¶ thi nhÊt; nh÷ng hiÖu øng bÊt lîi nμo sÏ x¶y ra? Gi¸ thμnh cña ph ¬ng ¸n lμ bao nhiªu? Gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c c©u hái chóng ta sÏ cã lùa chän c«ng tr×nh ®óng. Sau khi ®· lùa chän ® îc gi¶i ph¸p, cÇn ph¶i ®o ®¹c, kh¶o s¸t vμ kiÓm tra c¸c ®Æc ®iÓm ngoμi hiÖn tr êng cña ®o¹n bê ® îc b¶o vÖ. Còng cÇn l u ý r»ng cÇn kÕt hîp gi÷a khoa häc vμ kiÕn tróc trong c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ ®Ó cã ® îc mét c«ng tr×nh võa bÒn v÷ng vÒ mÆt kÕt cÊu, võa mang nÐt v¨n hãa, hμi hßa víi c¶nh quan thiªn nhiªn. B¶o vÖ bê biÓn - mét phÇn trong ho¹t ®éng kü thuËt bê biÓn lμ mét c«ng viÖc hoμn toμn kh«ng dÔ. Tr×nh ®é chuyªn m«n cao, kinh nghiÖm lμ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt khi x©y dùng c¸c c«ng tr×nh vïng ven biÓn. ë mét sè n íc, do tÝnh quan träng cña c«ng t¸c nμy mμ ng êi ta thμnh lËp h¼n mét c¬ quan chuyªn lo vÒ d¶i ven bê. Râ rμng r»ng c¬ quan nμy chØ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ khi ® îc sù hç trî hiÖu qu¶ cña chÝnh phñ vμ hÖ thèng luËt ph¸p. Trong phÇn trªn, gi¶i ph¸p c«ng tr×nh cô thÓ ®uîc ¸p dông cho tõng tr êng hîp cô thÓ ®· ® îc tr×nh bμy. C¸c gi¶i ph¸p nμy ® îc gäi lμ c¸c gi¶i ph¸p cøng, ng îc víi kh¸i niÖm gi¶i ph¸p mÒm sÏ ® îc tr×nh bμy trong phÇn tiÕp theo. Nãi chung, c¸c gi¶i ph¸p cøng lμ c¸c c«ng tr×nh cè ®Þnh vμ kh«ng thÓ thay ®æi ® îc nÕu c«ng tr×nh kh«ng hiÖu qu¶ nh mong ®îi, trong khi vÒ mÆt kinh tÕ ph¶i ®Çu t kinh phÝ rÊt lín. Chøc n¨ng cña mçi gi¶i ph¸p ¸p dông cho mçi tr êng hîp cô thÓ lμ ®iÓm c¸c nhμ kü thuËt quan t©m. Trong tÊt c¶ c¸c tr êng hîp, gi¶ thiÕt r»ng, gi¶ thiÕt r»ng gi¶i ph¸p lùa chän lμ bÒn v÷ng. Tuy trong néi dung m«n häc nμy kh«ng liªn quan tíi vÊn ®Ò thiÕt kÕ, nh ng c¸c kü s cã thÓ tiÕp cËn thiÕt kÕ qua cuèn s¸ch “B¶o vÖ bê s«ng, bê biÓn” n¨m 1995 vμ “Sæ tay b¶o vÖ bê” CERC, 1984. 12.3.1 B¶o vÖ khu vùc bÞ xãi do c«ng tr×nh Mét sè vÝ dô vÒ xãi do c«ng tr×nh ®· ® îc tr×nh bμy trong phÇn më ®Çu. Gi¶i ph¸p c«ng tr×nh lμ mét trong c¸c lùa chän ®Ó phßng chèng xãi do c«ng tr×nh. VÒ nguyªn t¾c, chuçi c¸c má hμn cøng (cã thÓ thay thÕ b»ng hμng cäc tre hoÆc cäc thÐp víi kho¶ng c¸ch tïy thuéc vμo tõng tr êng hîp, nh ng nãi chung kh«ng dÔ tÝnh to¸n). Trong thùc tÕ, kh«ng cã mét qui ®Þnh cøng nμo vÒ viÖc ph¶i ¸p dông lo¹i c«ng tr×nh nμo mÆc dï cã mét sè kinh nghiÖm lùa chän chóng. Trong vÝ dô trªn h×nh 12-4, gi¶ sö tØ sè gi÷a l îng bïn c¸t tr íc vμ sau khi ®Æt c«ng tr×nh t¹i B lμ K th× hÖ sè K = 0.5 sÏ lμ mong muèn cña c¸c nhμ thiÕt kÕ hay trong tr êng hîp nμy l îng bïn c¸t ph¶i 274ttp://www.ebook.edu.vn h
chuyÓn tõ ® êng (a) vÒ ® êng (b), hay nãi c¸ch kh¸c sau khi ®Æt c«ng tr×nh cøng t¹i B th× SB new 0.5 SB old. Chó ý r»ng nÕu cã mét mÆt c¾t nμo ®ã n»m gi÷a A vμ B th× hÖ sè K ph¶i lín h¬n 0.5. Gi¶ sö cã mét kÌ t¹i C n»m gi÷a A vμ B th× theo h×nh 12-4 ta ph¶i cã Screw 0.7 Sc old. Mét vÊn ®Ò liªn quan kh¸c lμ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi l îng chuyÓn c¸t tæng céng trong 1 n¨m. Trong h×nh 12-4, hiÖn t îng xãi trong ®o¹n AB lμ do l îng chuyÓn c¸t ra ngoμi lín. Khèi l îng chuyÓn c¸t lμ bao nhiªu thØnh tho¶ng ® îc x¸c ®Þnh th«ng qua ®o ®¹c kiÓm tra. MÆc dï sù sai kh¸c cña SB vμ SA cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, nh ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña l îng chuyÓn c¸t tæng hîp trong n¨m cña hoÆc SB hoÆc SA th× kh«ng ph¶i biÕt tr íc. V× rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c l u l îng chuyÓn c¸t do sai sè cña viÖc x¸c ®Þnh SB vμ SA. Gi¶ sö c¶ SB vμ SA ®Òu t¨ng mét l îng lμ S th× chªnh lÖch gi÷a chóng (V) kh«ng ®æi. Tuy nhiªn, ®Ó ®¹t tíi l îng chuyÓn c¸t kh«ng ®æi trªn ®o¹n AB, th× c¸c hÖ sè chiÕt gi¶m kh¸c nhau ph¶i x¸c ®Þnh trªn ®o¹n lμ cÇn thiÕt. NÕu vÊn ®Ò xãi trªn ®o¹n AB ® îc gi¶i quyÕt b»ng gi¶i ph¸p má hμn cøng th× hiÖn t îng xãi gia t¨ng ë phÝa sau mÆt c¾t B sÏ t¨ng lªn. NÕu gi¶i ph¸p ®Ëp ph¸ sãng ngoμi kh¬i ® îc ¸p dông cho ®o¹n AB th× vÊn ®Ò xãi trªn ®o¹n AB cã thÓ ® îc gi¶i quyÕt. VÒ mÆt nguyªn t¾c, c¸c ®Ëp ph¸ sãng cã kh¶ n¨ng lμm thay ®æi l îng bïn c¸t chuyÓn vËn ven bê (kh¶ n¨ng lμm gi¶m l îng chuyÓn c¸t). Do hiÖu øng ch¾n mét phÇn cña c¸c ®Ëp ph¸ sãng, chiÒu cao sãng ®i vμo bê gi¶m nhá, ®Én tíi l îng chuyÓn c¸t gi¶m. Tuy nhiªn, chän vÞ trÝ chÝnh x¸c ®Æt hÖ thèng c¸c ®Ëp ch¾n sãng lμ viÖc kh«ng dÔ. Trong vÝ dô h×nh 12-4, l îng chuyÓn c¸t qua mÆt c¾t B gi¶m tõ SB ®Õn SA. V× vËy, gÇn mÆt c¾t B, l îng chuyÓn c¸t sÏ kh¸c kh«ng. HoÆc lμ vïng phÝa trong cña c¸c ®Ëp ph¸ sãng gÇn ® êng B hoÆc phÇn phÝa ngoμi cña chóng vÉn cã hiÖn t îng bïn c¸t vËn chuyÓn. Trong tr êng hîp thø nhÊt bïn c¸t båi d¹ng låi, cßn tr êng hîp thø 2 sÏ h×nh thμnh d¹ng tombolo Víi viÖc ¸p dông chuçi ®Ëp ph¸ sãng ngoμi kh¬i, xãi ë phÝa ph¶i mÆt c¾t B cã thÓ kh«ng x¶y ra. NÕu ®Æt chuçi c¸c ®Ëp ph¸ sãng ngËp th× hiÖu qu¶ ph¸ sãng vμo bê lμ rÊt râ rÖt. Do gi¶m chiÒu cao sãng, nªn l îng chuyÓn c¸t ven bê còng gi¶m h¼n. §iÒu nμy ®óng cho c¶ 2 tr êng hîp (i) bïn c¸t ven bê do sãng t¹o dßng ch¶y vμ (ii) do c¶ sãng vμ dßng triÒu. C¸c xÊp xØ ®Ò nghÞ r»ng trong tr êng hîp sau, dßng triÒu kh«ng bÞ c¶n trë bëi c¸c ®Ëp ngÇm. Tuy nhiªn, l îng vËn chuyÓn c¸t tæng céng phÝa sau ®Ëp ngÇm gi¶m h¼n do c¸c ®Æc tr ng sãng gi¶m d íi t¸c ®éng cña ®Ëp. Gi¶ thiÕt cã mét ®Ëp ngÇm dμi v« h¹n ®Æt song sãng víi bê biÓn, th× vÊn ®Ò xãi bê ch¾c ch¾n sÏ kh«ng x¶y ra. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, kh«ng thÓ cã mét ®Ëp nh vËy. Trong vÝ dô h×nh 12-4, trong ®o¹n AB hiÖn t îng xãi Ýt nhÊt x¶y ra ë 2 mÆt c¾t A vμ B. Trªn ®Ønh ®Ëp ngÇm, do hiÖn t îng sãng vì ®· t¹o ra dßng ch¶y thùc. C¸c thÝ nghiÖm 2 chiÒu t¹i m¸ng sãng trong phßng thÝ nghiÖm, dßng ch¶y thùc ® îc bï trªn cïng mÆt c¾t. Tuy nhiªn, víi dßng ch¶y 3 chiÒu ng êi ta thÊy cã dßng ch¶y h íng vμo bê phÝa sau ®Ëp ngÇm thËm chÝ lín h¬n dßng ven bê vμ tíi cuèi cña ®Ëp ngÇm th× dßng nμy tho¸t ra kh¬i gièng nh hiÖn t îng dßng xo¸y. C¸c thÝ nghiÖm trong phßng còng nh 275ttp://www.ebook.edu.vn h
c¸c quan tr¾c ngoμi thùc ®Þa chøng tá r»ng hiÖn t îng xãi ngay phÝa trong ®Ëp ngÇm phÝa ®Êt liÒn d êng nh kh¸ nghiªm träng. 12.3.2 B¶o vÖ b·i biÓn vμ ®ôn c¸t khi b·o n íc d©ng cao NÕu nh tèc ®é xãi trong tr êng hîp gÆp n íc d©ng do b·o qu¸ lín øng víi c¸c ®iÒu kiÖn thiÕt kÕ th× viÖc ¸p dông gi¶i ph¸p c«ng tr×nh cã thÓ sÏ c¾t ® îc xãi. Tuy nhiªn, chuçi c¸c má hμn cøng kh«ng cã t¸c dông trong tr êng hîp chuyÓn vËn ngang bê. VÒ mÆt nguyªn t¾c, chuçi c¸c ®Ëp ph¸ sãng næi hoÆc ngÇm cã t¸c dông lμm gi¶m chiÒu cao sãng phÝa sau ®Ëp vμ kÕt qu¶ lμ lμm gi¶m kh¶ n¨ng xãi b·i vμ ®ôn c¸t. Khi mùc n íc t¨ng liªn quan tíi hiÖn t îng n íc d©ng th× t¸c dông gi¶m sãng cña c¸c ®Ëp ®ang tån t¹i sÏ gi¶m xuèng. Cßn nhiÒu ¶nh h ëng ch a x¸c ®Þnh ® îc khi ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p c«ng tr×nh nh»m b¶o vÖ ®Êt ven biÓn. ViÖc sö dông gi¶i ph¸p t êng ®øng hoÆc kÌ biÓn lμ gi¶i ph¸p h¹n chÕ xãi hiÖu qu¶ trong tr êng hîp n íc d©ng. Gi¶i ph¸p nμy b¶o vÖ rÊt tèt bê vμ ®ôn c¸t. V× ®Êt ë phÝa trong t êng hoÆc kÌ kh«ng bÞ xãi, nh ng ch©n kÌ vμ b·i tr íc c«ng tr×nh bÞ bμo mßn ®¸ng kÓ. Cã thÓ thÊy cã nhiÒu hè xãi cã thÓ xuÊt hiÖn ë khu vùc b·i tr íc c«ng tr×nh, nªn khi thiÕt kÕ ph¶i biÕt tr íc t×nh h×nh nμy ®Ó cã gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt. Steetzel (1993) ®· ®Ò nghÞ mét ph ¬ng ph¸p tÝnh chiÒu s©u hè xãi ë ch©n t êng ®øng hoÆc kÌ biÓn. 12.3.3 B¶o vÖ c¸c vïng ®Êt míi Gi¶ thiÕt muèn ®Èy bê biÓn ra xa 2 km theo chiÒu ngang vμ 20 km theo chiÒu bê biÓn ®Ó cã mét vïng ®Êt míi sö dông cho môc ®Ých nμo ®ã, ch¼ng h¹n cho c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ. Gi¶ thiÕt r»ng qu¸ tr×nh xãi kh«ng qu¸ lín trong khu vùc dù ®Þnh më réng. Mét trong nh÷ng yªu cÇu tèi thiÓu lμ khi cã c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ vïng ®Êt míi th× b·i phÝa ngoμi ph¶i ® îc t¸i t¹o thμnh c¸c b·i t¾m, do vËy kh«ng thÓ dïng gi¶i ph¸p ®ª hay kÌ ®Ó b¶o vÖ mÆt ngoμi cña vïng ®Êt míi c¶i t¹o. Nh vËy cã nghÜa lμ gi¶i ph¸p “Kh«ng” lμ gi¶i ph¸p hîp lý nhÊt khi chuyÓn b·i ra phÝa ngoμi biÓn thªm 2 km n÷a. §iÒu nμy ®óng cho ® êng mÐp n íc, nh ng cao tr×nh mÆt b·i míi hay ®é s©u n íc ë ngoμi vïng ®Êt míi th× kh«ng thÓ cã sù phï hîp tù nhiªn ngay ® îc. NhiÒu tr êng hîp ngay phÝa ngoμi ® êng mÐp n íc míi, ®é s©u lªn tíi hμng chôc mÐt kh«ng phï hîp cho lμm b·i t¾m míi. Gi¶ sö ®é s©u vïng ®Êt ®Þnh c¶i t¹o lμ 5 m th× l îng c¸t ph¶i ®æ cho 1 m dμi sÏ lμ 2,000m x 5 m = 10,000 m3/m vμ nÕu tÝnh cho toμn bé chiÒu dμi 20 km th× thÓ tÝch c¸t cÇn ph¶i cã lμ 2,000 x 20,000 x 5 = 200,000,000 m3. §©y lμ mét con sè v« cïng lín. ë nh÷ng n íc ®ang ph¸t triÓn nh n íc ta th× Ýt khi sö dông gi¶i ph¸p san nÒn “c ìng bøc” nh ®· tr×nh bμy ë trªn. Chóng ta lîi dông tù nhiªn mang bïn c¸t ®Õn båi cho mét khu vùc x¸c ®Þnh, nh ng nh vËy th× thêi gian th êng dμi h¬n, kh«ng ®óng n¬i mμ chóng ta mong ®îi, nh ng bï l¹i, nh÷ng c«ng viÖc c¶i t¹o ®Ó cã mét vïng ®Êt míi kh«ng qu¸ lín vμ tÝnh phï hîp tù nhiªn phÝa ngoμi ® êng mÐp n íc míi tèt h¬n. Víi gi¶i ph¸p “0”, ®Ó ® êng bê míi gÇn gièng víi ® êng bê cò th× ph¶i cÇn mét khèi l îng c¸t lín ®æ vμo nÒn vμ c¸c gi¶i ph¸p c«ng tr×nh bæ trî kh¸c tr¸nh mÊt c¸t vμ kh«ng ph¶i sö dông qu¸ nhiÒu c¸t trong khi ®é s©u n íc qu¸ lín. Mét trong nh÷ng gi¶i 276ttp://www.ebook.edu.vn h
ph¸p th êng dïng lμ ®Ëp ch¾n ngÇm ë mét kho¶ng c¸ch ®ñ lín phÝa ngoμi ® êng bê míi vμ viÖc ®æ c¸t ®Ó n«ng hãa chØ chñ yÕu lμm phÝa trong cña ®Ëp ngÇm, nh vËy sÏ tiÕt kiÖm ® îc ®¸ng kÓ l îng c¸t ph¶i sö dông vμ ta gäi gi¶i ph¸p nμy lμ b·i treo. Giíi h¹n bªn ngoμi cña vïng ®Êt muèn ph¸t triÓn ra biÓn nªn ® îc “cè ®Þnh” b»ng chuçi c¸c ®Ëp ch¾n næi, nh ng còng ph¶i cÇn rÊt nhiÒu c¸c gi¶i ph¸p kÕt hîp ®Ó tr íc hÕt vïng ®Êt míi ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh, tr íc khi c¬ së h¹ tÇng cho mét vïng ®Êt míi ® îc b¾t tay vμo x©y dùng. 12.3.4 æn ®Þnh cöa vÞnh triÒu C¸c kinh nghiÖm tÝch lòy ngμy mét t¨ng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò æn ®Þnh c¸c cöa vÞnh triÒu. Trong hÇu hÕt c¸c tr êng hîp, c¸c má hμn dμi hoÆc ®ª ch¾n sãng ®· ® îc x©y dùng ë c¶ 2 phÝa cña cöa vμo. V× trong phÇn lín c¸c tr êng hîp, chuyÓn vËn bïn c¸t tù nhiªn trong vïng chÞu ¶nh h ëng cña triÒu rót bÞ chia c¾t hoμn toμn. Mét thiÕt kÕ hîp lý cho gi¶i ph¸p tæng thÓ lμ ®Ó hoμn tr¶ l¹i bïn c¸t qua cöa vÞnh triÒu. HÖ thèng chuyÓn c¸t tõ phÝa bæi sang phÝa xãi lμ phÇn c¬ b¶n trong c¸c thiÕt kÕ. íc tÝnh l îng bïn c¸t ph¶i chuyÓn qua lμ c«ng viÖc hÕt søc phøc t¹p. Th«ng th êng, phÇn thiÕt kÕ nμy sÏ tiÕn hμnh khi mét bªn båi vμ bªn kia xãi ®Õn mét giíi h¹n nμo ®ã. 12.4 Gi¶i ph¸p phi c«ng tr×nh Trong phÇn nμy, vÊn ®Ò xãi lë sÏ gi¶i quyÕt ra sao khi kh«ng sö dông gi¶i ph¸p c«ng tr×nh . Lo¹i gi¶i ph¸p nμy gäi lμ c¸c gi¶i ph¸p mÒm hay gi¶i ph¸p kh«ng c«ng tr×nh. ý t ëng chÝnh lμ cung cÊp c¸t mét c¸ch nh©n t¹o vμo nh÷ng n¬i bÞ xãi. Ph ¬ng ph¸p ®¹t hiÖu qu¶ tèt nÕu mét l îng lín c¸t cã s½n ë gÇn khu vùc x¶y ra xãi. V× xãi lμ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, nªn nu«i b·i lμ qu¸ tr×nh lÆp l¹i theo c¸c chu kú kh¸c nhau. Thêi kho¶ng cung cÊp c¸t cho vïng xãi phô thuéc vμo tèc ®é xãi vμ gi¸ n¹o vÐt c¸t. Th«ng th êng, thêi gian ®æ c¸t lμ 5 n¨m cã thÓ chÊp nhËn ® îc. Sù kh¸c nhau gi÷a gi¶i ph¸p cøng vμ gi¶i ph¸p mÒm lμ ë chç gi¶i ph¸p mÒm chÝnh lμ gi¶i ph¸p ph¶i ®æ c¸t l¹i theo c¸c chu kú, ®ã lμ mét gi¶i ph¸p kh¸ mÒm dÎo (ta cã thÓ thay ®æi s¬ ®å khi kÕt qu¶ kh«ng ® îc nh mong ®îi) vμ gi¸ c¶ tÝnh trong mét kho¶ng thêi gian dμi. Theo kinh nghiÖm ®· tiÕn hμnh trªn bê biÓn cña Hμ Lan th× gi¶i ph¸p mÒm kinh tÕ h¬n gi¶i ph¸p cøng. 12.4.1 Nu«i b·i a. ChÊt l îng c¸t dïng ®Ó nu«i b·i Khi ®æ c¸t míi vμo nh÷ng ®o¹n xãi trªn bê biÓn th× c¸t míi sÏ trïm lªn khu vùc xãi nh mét líp vá hay chiÕc kh¨n phñ lªn khu vùc cò. Tuy nhiªn, lo¹i c¸t míi ph¶i tu©n thñ qui luËt vËt lý mμ nã cã ¶nh h ëng lín ®Õn h×nh th¸i gièng nh c¸t cò cña khu vùc. Lý do nμy lμm thay ®æi ®é dèc b·i vμ c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña bê biÓn khi ® êng kÝnh h¹t cña lo¹i c¸t ®æ vμo kh¸c víi ® êng kÝnh h¹t c¸t cã s½n trong khu vùc. Th«ng th êng, khi sö dông gi¶i ph¸p nu«i b·i th× mét nguyªn t¾c ph¶i tu©n thñ lμ c¸t míi ph¶i gÇn t ¬ng tù nh c¸t cò. 277ttp://www.ebook.edu.vn h
Mét ®iÓm n÷a cÇn quan t©m lμ hμm l îng sÐt trong c¸t ® îc ®æ vμo. V× c¸t ®¸y biÓn rÊt linh ®éng, ®Æc biÖt trong vïng sãng vì nªn c¸c h¹t mÞn ngay lËp tøc bÞ ®Èy ra ngoμi khu vùc vμ n íc khu vùc trë nªn kh¸ trong. §©y lμ ®iÒu kiÖn chñ yÕu cho c¸c qu¸ tr×nh sinh häc vμ cho c©n b»ng sinh th¸i ë vïng bê. Do vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng c¸t ®æ vμo chç xãi kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt c¸c h¹t mÞn lμ tèt nhÊt. Tr êng hîp xÊu nhÊt lμ ph¶i röa s¹ch c¸t tr íc khi ®æ chóng vμo ®Ó nu«i b·i. b. C¸c má c¸t C¸t dïng ®Ó nu«i b·i cã thÓ lÊy tõ ®Êt liÒn hoÆc lÊy tõ lßng biÓn. Trong ®Êt liÒn còng cã thÓ lμ c¸t lßng s«ng hoÆc c¸c má c¸t kh«. C¸t cã nguån gèc biÓn cã thÓ lμ ë cöa s«ng, ®¸y biÓn vμ gi¶i ph¸p hÊp dÉn nhÊt vμ kinh tÕ nhÊt lμ kÕt hîp ® îc n¬i cÇn n¹o vÐt víi n¬i cÇn c¸t ®Ó nu«i b·i. Khi c¸t lÊy tõ biÓn th× nªn n¹o vÐt ë nh÷ng kho¶ng c¸ch ®ñ xa ®Ó tr¸nh g©y ra hiÖu øng xãi kÐo theo khi xuÊt hiÖn c¸c hè lÊy c¸t s©u h¬n xung quanh. §Æc biÖt khi lÊy c¸t tõ ®¸y biÓn th× mét c©u hái ®Æt ra lμ lÊy c¸t tËp trung thμnh c¸c hè s©u nhá hay lÊy r¶i ®Òu trªn mét diÖn tÝch réng. NÕu lÊy r¶i ®Òu th× ¶nh h ëng tíi hÖ sinh th¸i trªn mét diÖn réng, trong khi khai th¸c trªn mét diÖn nhá vμ s©u th× lμm t¨ng rñi ro vÒ chÊt l îng xÊu l u gi÷ trong c¸c hè s©u. §· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ c¸c gi¶i ph¸p lÊy c¸t, nh ng ch a cã kÕt luËn mang tÝnh khoa häc lμ c¸ch lÊy nμo sÏ tèt h¬n. ë Hμ Lan, ng êi ta th êng sö dông kÕt hîp n¹o vÐt c¸c luång vμo c¶ng ®æ vμo nh÷ng n¬i cÇn nu«i b·i. Cßn khi lÊy ë ®¸y biÓn th× ¸p dông gi¶i ph¸p lÊy líp máng ë kho¶ng c¸ch Ýt nhÊt 20 km tõ bê biÓn. c. C¸c ®Þa ®iÓm ®æ thªm c¸t C¸t nu«i b·i ® îc ®æ vμo c¸c vÞ trÝ ® îc thiÕt kÕ phô thuéc vμo môc tiªu vμ nguån c¸t cã ® îc. VÒ nguyªn t¾c, c¸t ® îc ®æ nh sau vμ ® îc biÓu diÔn trªn h×nh 12-6. 1. M¸i phÝa trong cña ®ôn c¸t 2. M¸i phÝa ngoμi cña ®ôn c¸t 3. §æ trªn b·i kh« 4. §æ trªn b·i ngËp n íc C¸t sÏ ® îc ®æ lªn c¸c ®ôn c¸t cã s½n khi c¸c tÝnh to¸n vμ thùc tÕ chØ ra r»ng l îng c¸t trªn c¸c ®ôn c¸t kh«ng ®ñ ®Ó chèng l¹i kh¶ n¨ng xãi trong ®iÒu kiÖn thiÕt kÕ. Tr êng hîp nμy cã thÓ phÝa trong cña ®ôn c¸t dÔ bÞ röa tr«i do dßng ch¶y lò kh«ng ph¶i do qu¸ tr×nh xãi liªn tôc mμ do c¸c ®ôn c¸t qu¸ nhá, l îng c¸t kh«ng ®ñ chèng l¹i qu¸ tr×nh xãi khi gÆp ®iÒu kiÖn lò lín. Khi gÆp tr êng hîp nμy th× c¸t cung cÊp tõ trong ®Êt liÒn cho c¸c ®ôn c¸t lμ tèt nhÊt vμ kh«ng nªn sö dông c¸t biÓn v× c¸t mÆn sÏ lμ nguy hiÓm cho hÖ sinh th¸i n íc ngät phÝa trong cña ®ôn c¸t. NÕu nu«i b·i ®ßi hái chèng l¹i hiÖn t îng xãi th êng xuyªn, th× n¬i ¸p dông tèt nhÊt lμ ®æ lªn b·i kh« vμ c¸t ®æ tõ kho¶ng gi÷a mùc n íc thÊp ®Õn ch©n cña ®ôn c¸t. Cuèi cïng l îng c¸t ph¶i ®æ ®¹t ®é cao x¸c ®Þnh trªn mÆt b·i theo luËt c©n b»ng ® îc qui 278ttp://www.ebook.edu.vn h
®Þnh bëi ®iÒu kiÖn sãng trong c¶ n¨m vμ ® êng kÝnh h¹t c¸t. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ phÇn lín l îng c¸t khi ®æ xuèng phÝa d íi mùc n íc thÊp nhÊt th× nã nhanh chãng bÞ mang ®i theo dßng n íc. Chóng ta còng hiÓu r»ng c¸t ®æ xuèng còng tån t¹i kh«ng l©u trªn mÆt b·i. H×nh 12-6: C¸c vÞ trÝ ®æ c¸t trªn mÆt c¾t ngang. NhiÒu khi ®æ c¸t trªn b·i kh« còng rÊt phøc t¹p v× ph¶i dïng c¸c thiÕt bÞ n¹o vÐt ® a c¸t qua vïng sãng vì (xem h×nh 12-8). V× vïng sãng vì lμ vïng ®éng nªn kh«ng dÔ dμng thùc hiÖn viÖc ®æ c¸t nh vËy. Do vËy ®«i khi ng êi ta chän gi¶i ph¸p ®æ c¸t xuèng b·i n íc. Tuy nhiªn ®Ó c¸t cã thÓ t¸i ph©n bè hîp lý trªn mÆt b·i tíi giíi h¹n ® êng sãng vì th× nªn chän thêi ®iÓm ®æ c¸t cã thêi tiÕt tèt, giã nhÑ, sãng kh«ng lín vμ ®æ ngay gÇn mÐp n íc ®Ó chóng trμn dÇn lªn b·i (xem h×nh 12-8). H×nh 12-7: ChuyÓn c¸t tõ ngoμi kh¬i b»ng ® êng èng ®Ó nu«i b·i. 279ttp://www.ebook.edu.vn h
H×nh 12-8: §æ c¸t xuèng b·i biÓn (gi¶i ph¸p nu«i b·i) 12.4.2 Rõng ngËp mÆn a. Tæng quan vÒ rõng ngËp mÆn Rõng ngËp mÆn lμ mét hÖ sinh th¸i chÞu ¶nh h ëng thñy triÒu trong m«i tr êng n íc thay ®æi tõ n íc mÆn sang n íc lî. Trong ®iÒu kiÖn sinh tr ëng tù nhiªn, c©y ngËp mÆn ph¸t triÓn tèt c¶ víi n íc ngät tõ trong s«ng ch¶y ra vμ trong m«i tr êng n íc mÆn. Bé rÔ khÝ vμ rÔ cäc ®· cho phÐp c©y ngËp mÆn lÊy oxy ngay c¶ trong khi n íc ngËp bé rÔ. Kh¸c víi c¸c hÖ thùc vËt kh¸c, c©y ngËp mÆn cã kh¶ n¨ng sinh tr ëng tèt trong ®iÒu kiÖn n íc mÆn. ThuËt ng÷ “rõng ngËp mÆn”, tiÕng anh lμ “mangrove”, rÊt khã ®Þnh nghÜa mét c¸ch chÝnh x¸c. Theo mét sè t¸c gi¶, tõ “mangrove” ® îc dïng ®Ó chØ c¸c loμi thùc vËt hoÆc mét khu rõng cã nhiÒu loμi c©y sèng trong m«i tr êng ®Çm lÇy mÆn ven biÓn. QuÇn x· rõng ngËp mÆn bao gåm nhiÒu chi vμ hä thùc vËt ®a sè kh«ng cã quan hÖ hä hμng, nh ng l¹i cã nh÷ng nÐt chung vÒ c¸c ®Æc tÝnh thÝch nghi h×nh th¸i, sinh lý vμ sinh s¶n phï hîp víi m«i tr êng hÕt søc khã kh¨n lμ ngËp mÆn, thiÕu kh«ng khÝ vμ ®Êt kh«ng æn ®Þnh. Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng 15 triÖu hec ta rõng ngËp mÆn (Saenger vμ c¸c céng sù, 1983). §©y lμ c¸c loμi thùc vËt chÝnh ph©n bè ë c¸c vïng ven biÓn nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi, trªn hÇu hÕt c¸c lo¹i ®Êt tõ bïn sÐt, bïn c¸t vμ ngay c¶ trªn c¸c r¹n san h« cæ. C¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn hÕt søc ®a d¹ng vÒ thμnh phÇn thùc vËt, cÊu tróc rõng vμ tØ lÖ t¨ng tr ëng víi h¬n 80 loμi thùc vËt thuéc 30 chi cña h¬n 20 hä. Trong tæng sè c¸c loμi trªn cã 59 c©y ngËp mÆn chÝnh vμ 21 loμi gia nhËp, ®ã lμ c¸c loμi cã thÓ gÆp trong rõng ngËp mÆn nh ng còng cã thÓ gÆp ë nh÷ng m«i tr êng kh¸c. b. Ph©n bè rõng ngËp mÆn trªn thÕ giíi Rõng ngËp mÆn ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng cöa s«ng, ven biÓn nhiÖt ®íi vμ mét vμi loμi ë vïng ¸ nhiÖt ®íi. Theo ®¸nh gi¸ cña Hutchings vμ Seanger (1987) th× diÖn tÝch rõng ngËp mÆn trªn thÕ giíi lμ 15.429.000 ha, trong ®ã 6.246.000 ha n»m ë vïng ch©u ¸ nhiÖt ®íi vμ ch©u §¹i d ¬ng, 5.781.000 ha ph©n bè ë ch©u Mü nhiÖt ®íi vμ 3.402.000 280ttp://www.ebook.edu.vn h
ha thuéc ch©u Phi. Tuy nhiªn theo mét c«ng bè kh¸c cña Field (1996) th× sè liÖu vÒ sù ph©n bè vμ ph©n vïng rõng ngËp mÆn nh trong b¶ng 1 cho thÊy sù sai kh¸c kh¸ nhiÒu. §iÒu nμy phô thuéc vμo ph ¬ng ph¸p ®iÒu tra còng nh thêi gian c«ng bè cña tõng n íc. Trªn ph¹m vi toμn cÇu, Wash (1974) cho r»ng sù ph©n bè ®Þa lý cña rõng ngËp mÆn trªn thÕ giíi lμm thμnh 2 khu vùc chÝnh lμ khu vùc Ên ®é - Th¸i b×nh d ¬ng bao gåm nam NhËt B¶n, Phi lip pin, §«ng nam ¸ , Ên ®é, bê biÓn Hång h¶i, §«ng Phi, óc, New Zealand, c¸c ®¶o phÝa nam Th¸i B×nh d ¬ng kÐo dμi tíi quÇn ®¶o Xamoa vμ khu vùc t©y Phi- ch©u Mü bao gåm bê biÓn ch©u Phi ë §¹i t©y d ¬ng, quÇn ®¶o Galapagos vμ ch©u Mü. Khu vùc Ên ®é - Malay sia ® îc xem lμ trung t©m ph©n bè cña rõng ngËp mÆn. c¸c vïng rõng ngËp mÆn phån thÞnh nhÊt ë §ong nam ¸ bao gåm Malaysia, Indonesia, Th¸i Lan vμ ViÖt Nam. Theo mét sè t¸c gi¶ th× sù ph©n bè cña rõng ngËp mÆn nh ngμy nay cho thÊy khu vùc gi÷a Malaysia vμ b¾c óc lμ trung t©m tiÕn hãa cña khu hÖ thùc vËt ngËp mÆn (Ding Hou, 1958). Tuy nhiªn, trªn c¬ së ph©n tÝch hãa th¹ch th× mét sè t¸c gi¶ l¹i cho r»ng trung t©m nμy n»m ë t©y nam vμ b¾c óc tíi Papua New Guinea chø kh«ng ë Malaysia. ë óc vμ Papua New Guinea cã kho¶ng 30 loμi c©y gç vμ c©y bôi thuéc 14 hä thùc vËt cã hoa trong khu hÖ thùc vËt rõng ngËp mÆn. Ngoμi ra, trong rõng ngËp mÆn cßn cã 10 loμi thuéc 8 hä d©y leo, b× sinh hoÆc d íi t¸n vμ kho¶ng 10-15 loμi ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng vïng néi ®Þa ®«i khi gÆp l¹i trong c¸c quÇn x· rõng ngËp mÆn. Mét sè lín c¸c loμi thùc vËt kh¸c nh t¶o, cá biÓn, nÊm, ®Þa y còng thÊy trong c¸c quÇn x· rõng ngËp mÆn, nh ng hÇu hÕt c¸c loμi nμy kh«ng ph¶i chØ trong rõng ngËp mÆn míi cã. B¶ng 1: DiÖn tÝch rõng ngËp mÆn cña c¸c n íc trªn thÕ giíi Ch©u lôc vμ tªn n íc DiÖn tÝch (ha) N¨m Ch©u lôc vμ tªn n íc DiÖn tÝch (ha) N¨m ®¸nh gi¸ ®¸nh gi¸ Ch©u ¸ Ch©u Mü B¨ng la ®Ðt 405.000 1983 Angtin 24.571 1993 Brun©y 18.400 1995 Bahamas 141.957 1993 Trung Quèc 67.000 1983 Belize 73.000 1983 ¢n §é 365.500 1983 Brasil 1.012.376 1991 Indonesia 4.250.000 1993 §¶o Cayman 7.268 1993 NhËt B¶n 400 1983 Colombia 358.000 1993 C¨m Pu Chia 25.000 1995 Costa Rica 41.330 1992 Malay sia 641.000 1993 Cuba 529.700 1992 Myanma 428.500 1990 §« mi nica 9.000 1983 Philippin 246.700 1983 Ecuado 161.770 1991 Pakistan 249.500 1983 El sanvado 35.235 1992 Srilanca 63.000 1986 Guadeloupe 8.000 1983 281ttp://www.ebook.edu.vn h
Th¸i Lan 174.000 1993 Guatemala 16.040 1992 ViÖt Nam 252.500 1993 Guiana 5.500 1983 Guyana 150.000 1983 Ch©u Phi Ang g« la 125.000 1995 Haiti 18.000 1983 Benin 6.900 1995 Honduras 121.340 1992 Camorun 243.400 1995 Jamaica 10.624 1993 C«ng g« 12.000 1995 Mexico 524.600 1993 Bê biÓn Ngμ 15.000 1995 Nicaragua 60.000 1983 Gibuti 30.000 1995 Panama 171.000 1993 Ghi nª xÝch ®¹o 25.700 1995 Peru 4.791 1993 Ga B«ng 612.900 1995 Puerto Rico 6.500 1983 G¨m Bia 49.700 1995 Suriman 115.000 1983 Gha Na 10.000 1995 Trinidat 7.150 1993 Ghi nª 296.300 1995 Mü 190.000 1982 Ghi nª Bi s« 248.400 1995 Venezuena 250.000 1986 Kynya 53.000 1993 Ch©u óc Liberia 19.000 1995 Uc 1.161.700 1983 Madagasca 331.500 1993 Fiji 38.542 1985 Modambich 85.000 1993 Papua new ghi ne 411.600 1983 Nigeria 1.051.500 1995 B¾c Caledonia 20.000 1983 Senegan 185.300 1995 Newzealand 19.800 1983 Sierra Leone 183.800 1995 §¶o solomon 64.200 1983 Xomali 180.000 1995 T«ng g« 1.000 1983 Nam Phi 1.100 1983 ¶ rËp Tanzalia 115.467 1993 Iran 8.900 1995 Togo 26.000 1995 TiÓu V.Q Arap TN 3.000 1995 Zaija 22.600 1995 A rËp saudi 20.400 1995 c. Ph©n bè rõng ngËp mÆn ë ViÖt Nam Trong c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn ë n íc ta, Phan Nguyªn Hång (1993) ®· c«ng bè 77 loμi c©y ngËp mÆn thuéc 2 nh¸m ® îc ph©n chia theo c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr êng vμ d¹ng sèng kh¸c nhau. Nhãm I cã 35 loμi c©y ngËp mÆn thuéc 20 chi cña 16 hä, nhãm nμy th êng ® îc gäi lμ c©y ngËp mÆn thùc thô. Nhãm II cã 42 loμi thuéc 36 chi cña 28 hä, nhãm nμy gåm c¸c lo¹i c©y ra nhËp rõng ngËp mÆn th êng ë c¸c rõng thø sinh vμ rõng trång trªn ®Êt cao. Sù ph©n bè ®Þa lý rõng ngËp mÆn còng thÓ hiÖn sù kh¸c nhau gi÷a miÒn nam vμ miÒn b¾c. ë miÒn nam cã 69 loμi, trong khi ë miÒn b¾c chØ cã 34 loμi. Mét sè loμi nh § íc, VÑt trô, vÑt trang, M¾m tr¾ng, m¾m ®en, C©y dμ vμ dõa n íc chØ cã ë miÒn nam, trong khi mét sè lo¹i chØ cã ë miÒn b¾c. Sù ph©n bè cña c¸c thùc vËt ngËp mÆn ven biÓn ViÖt Nam cho thÊy phÇn lín ®Òu n»m ë ven biÓn Nam bé, råi ®Õn B¾c bé vμ Trung bé. Sù ®a d¹ng còng nh thμnh phÇn loμi cã thÓ do nhiÒu nh©n tè chi phèi. 282ttp://www.ebook.edu.vn h
T¸c gi¶ Phan Nguyªn Hång chia rõng ngËp mÆn ViÖt Nam thμnh 4 khu vùc, 12 tiÓu khu tïy thuéc vμo ®iÒu kiÖn thñy triÒu, h×nh th¸i, ®Þa m¹o vμ th¶m thùc vËt rõng ngËp mÆn. Khu vùc I: Ven biÓn §«ng b¾c tõ Mòi Ngäc ®Õn §å S¬n Bê biÓn bÞ chia c¾t phøc t¹p t¹o nªn c¸c vÞnh ven bê vμ c¸c cöa s«ng h×nh phÔu, cã nhiÒu ®¶o ch¾n h¹n chÕ giã b·o. S«ng chÝnh ®æ ra biÓn th êng cã ®é dèc lín, dßng ch¶y m¹nh chuyÓn phï sa ra xa bê, chØ gi÷ trªn mÆt nÒn bïn sÐt cã c¸t phï hîp víi sinh tr ëng cña c©y ngËp mÆn. L îng m a hμng n¨m kh¸ lín (>2.500mm/n¨m) kÐo dμi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10. Trong khi mïa kh« 6 th¸ng víi l îng m a kho¶ng 20 - 25% l îng m a n¨m, nhê ®ã mμ c©y ngËp mÆn vÉn cã mét l îng n íc ngät bæ sung ®Ó ®é mÆn thay ®æi phï hîp víi tõng loμi c©y kh¸c nhau (h×nh 12-9). H×nh 12-9: Rõng ngËp mÆn khu vùc I thuéc tØnh Qu¶ng Ninh Tuy th¶m thùc vËt ngËp mÆn ë khu vùc nμy ph©n bè réng, nh ng kÝch th íc c©y bÐ, phÇn lín lμ c©y nhá, c©y gç lïn hoÆc d¹ng c©y bôi do chÞu t¸c ®éng cña nhiÖt ®é thÊp, giã mïa ®«ng b¾c vμ do ®Êt nghÌo dinh d ìng, trõ phÇn khu vùc phÝa b¾c giμu phï sa h¬n, l îng m a ®ñ lín vμ Ýt chÞu t¸c ®éng cña con ng êi. C¸c quÇn x· chñ yÕu gåm (i) m¾m biÓn, muèi biÓn sèng trªn c¸c b·i míi båi, nhiÒu bïn c¸t, xa bê, ngËp triÒu trung b×nh thÊp, (ii) Só, vÑt, ®©ng, trang sèng trªn ®Êt ngËp triÒu trung b×nh, (iii) C©y cui biÓn, Gi¸, tra, v¹ng h«i sèng trªn ®Êt ngËp triÒu cao vμ (iv) c©y chuyÓn tiÕp bao gåm m¾m biÓn, bÇn chua, só vμ c¸c loμi phô gåm ®©ng, vÑt, trang ë ngoμi biÓn vïng n íc lî phÝa nam tõ s«ng §¸ B¹ch tíi mòi §å S¬n. Khu vùc II: Ven biÓn ®ång b»ng B¾c bé tõ §å S¬n ®Õn L¹ch Tr êng Khu vùc nμy n»m trong ph¹m vi båi tô cña hÖ thèng s«ng Hång-Th¸i B×nh nªn phï sa nhiÒu, giμu dinh d ìng, thªm vμo ®ã biªn ®é triÒu lín (3-4m), nªn b·i båi c¶ vïng cöa s«ng vμ ven biÓn ®Òu ph¸t triÓn kh¸ réng (h×nh 12-10). 283ttp://www.ebook.edu.vn h
H×nh 12-10: C©y ngËp mÆn ®iÓn h×nh khu vùc II Tuy nhiªn vïng nμy chÞu ¶nh h ëng cña b·o vμ giã lín víi tÇn suÊt cao nªn c©y ngËp mÆn ph¸t triÓn kÐm. Thªm vμo ®ã, tèc ®é quai ®ª lÊn biÓn rÊt lín, nªn c©y ngËp mÆn còng chØ h×nh thμnh mét d¶i hÑp phÝa ngoμi ®ª víi c¸c lo¹i c©y chÝnh bao gåm só, « r« ph¸t triÓn kh«ng cao trªn nÒn c¸t bïn; bÇn chua, « r«, cãi, só ph©n bè trong d¶i ven cöa s«ng, n¬i n íc lî tån t¹i víi kho¶ng thêi gian ®¸ng kÓ. Tõ cöa s«ng V¨n Uc trë vμo, hÇu nh rÊt Ýt rõng ngËp mÆn tù nhiªn tån t¹i, trªn c¸c b·i lÇy mÆn c¸c lo¹i nh cá gÊu biÓn, cá gμ, cá ng¹n ph¸t triÓn che phñ kÝn mÆt b·i. T¹i khu vùc nμy, nh©n d©n th êng trång Trang vμ sËy ®Ó b¶o vÖ ®ª biÓn, nh ng phÝa trong cöa s«ng th× c¸c quÇn x· nh só, « r« d¹ng bôi do bÞ chÆt ph¸ nhiÒu lÇn vÉn cßn thÊy cã mÆt Khu vùc III: Khu vùc trung bé tõ L¹ch Tr êng (Thanh Hãa) tíi Vòng Tμu §©y lμ d¶i ®Êt hÑp (trõ ®o¹n ®Çu tõ L¹ch Tr êng ®Õn DiÔn Ch©u), bê biÓn ch¹y song song víi d·y Tr êng S¬n, thØnh tho¶ng cã nh÷ng ®o¹n nói ch¹y ngang ra ®Õn biÓn t¹o thμnh bê biÓn ®¸. S«ng ng¾n, dèc, Ýt phï sa, nghÌo dinh d ìng, bªn c¹nh ®ã bê biÓn s©u, dèc. Khu vùc chÞu t¸c ®éng m¹nh cña b·o, sãng. Víi c¸c ®iÒu kiÖn ®ã khã cã thÓ h×nh thμnh b·i båi cã ®é réng ®¸ng kÓ ven biÓn, mμ ng îc l¹i do ¶nh h ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt bïn c¸t mang theo dßng ven bê lÊp ®Çy c¸c cöa s«ng vμ ® îc giã ®Èy lªn bê h×nh thμnh “bøc t êng thμnh c¸t” cã chiÒu réng ®¸ng kÓ mμ chóng ta gäi lμ c¸c cån c¸t (h×nh 12-11). . Trong ®iÒu kiÖn nh vËy, Ýt thÊy cã rõng ngËp mÆn tån t¹i ngoμi biÓn, mμ chØ h×nh thμnh tõng b·i nhá ph©n t¸n phÝa trong cöa s«ng víi c¸c loμi m¾m biÓn, hçn hîp ®©ng- trang vμ só, vÑt. ThËm chÝ ë nh÷ng vïng s©u trong cöa s«ng tíi 40 km vÉn cßn thÊy c¸c lo¹i c©y n íc lî nh bÇn chua vμ d íi t¸n cña nã lμ « r«, cãi, cèc kÌn, m©y n íc. 284ttp://www.ebook.edu.vn h
H×nh 12-11: C©y ngËp mÆn ®iÓn h×nh khu vùc miÒn Trung Khu vùc IV: Ven biÓn ®«ng vμ T©y nam bé §©y lμ khu vùc båi tô cña hÖ thèng s«ng Cöu Long vμ s«ng §ång Nai víi ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, l íi s«ng kªnh r¹ch ch»ng chÞt nªn tèc ®é dßng n íc kh«ng lín. L îng phï sa rÊt lín vμ kh¸ giμu dinh d ìng. Khu vùc l¹i Ýt chÞu ¶nh h ëng cña b·o, thªm vμo ®ã h¹t cña c¸c loμi c©y ngËp mÆn theo giã mïa T©y Nam vμ dßng biÓn tõ Ên §é D ¬ng vμ biÓn §«ng vμo khu vùc (h×nh 12-12). H×nh 12 - 12: C©y ngËp mÆn ®iÓn h×nh khu vùc Nam Bé ChÝnh v× vËy, khu vùc cã hÖ rõng ngËp mÆn ph¸t triÓn kh¸ phong phó. Cã thÓ kÓ tíi c¸c rõng ngËp mÆn næi tiÕng nh Rõng S¸t thuéc huyÖn Duyªn h¶i (Thμnh phè Hå ChÝ Minh), Bμ RÞa- Vòng Tμu vμ mét phÇn nhá cña §ång Nai víi c¸c c©y n íc mÆn nh bÇn tr¾ng cã chiÒu cao tíi 10 m, ® íc, xu «i, m¾m tr¾ng ph¸t triÓn m¹nh trong ®iÒu 285ttp://www.ebook.edu.vn h
kiÖn ®é lín triÒu lªn tíi 4 m vμ hÖ thèng c©y n íc lî ph¸t triÓn ph¸t triÓn ven s«ng thuéc huyÖn CÇn Giê vμ s«ng ®ång nai víi d¶i réng tõ 15 - 20m. C¸c c©y ®iÓn h×nh gåm bÇn chua cao trung tõ 8-10m, « r«, dõa n íc, cãi, tr©m cã chiÒu cao kho¶ng 6-8m, døa d¹i, tra biÓn, v¹ng h«i, sμi hå ph¸t triÓn kh¸ tèt trªn ®Êt ngËp triÒu tíi 3 m. C¸c rõng ngËp mÆn cöa s«ng Ba Lai, cöa s«ng TiÒn (Cöa §¹i, cöa TiÓu, cöa hμm Lu«ng), Cöa s«ng Cæ Chiªn, Rõng mòi ®Êt Cμ Mau ph¸t triÓn kh¸ réng hμng tr¨m ngμn ha, c©y cao thËm chÝ tíi 15 m. Cã thÓ nãi ®©y lμ hÖ rõng ngËp mÆn ®iÓn h×nh cña ViÖt nam. 286ttp://www.ebook.edu.vn h