Giáo trình Giải phẫu sinh lý động vật nuôi: Phần 2

Chƣơng 6<br /> BỘ MÁY TUẦN HOÀN MÁU VÀ BẠCH HUYẾT<br /> Mục tiêu:<br /> - Biế t cấ u ta ̣o bô ̣ máy tuần hoàn gia súc , gia cầ m gồ m 2 hê ̣ tuầ n hoàn máu<br /> và tuần hoàn dịch lâm ba có liên quan mật thiết.<br /> - Xác định đƣợc vị trí của tim, mạch máu chính trong cơ thể đồng thời<br /> kiểm tra tần số tim đập, mạch đập cũng nhƣ các chỉ tiêu sinh lý máu khác ở gia<br /> súc, gia cầm.<br /> - Hiể u rõ cơ chế đông máu và vận dụng cơ chế đông máu vào vi ệc cầm<br /> máu cho gia súc, gia cầm.<br /> 6.1. HỆ TUẦN HOÀN MÁU<br /> Hệ thống tuần hoàn giữ nhiệm vụ lƣu thông máu khắp cơ thể, gồm có các<br /> phần chủ yếu là tim, mạch máu (gồm động mạch, tĩnh mạch, mao mạch) và<br /> máu. Cùng với hệ thống tuần hoàn máu đỏ, trong cơ thể còn có mạng lƣới mạch<br /> lƣu thông bạch huyết từ mô bào trở về tim. Đó là hệ thống lâm ba hay còn gọi là<br /> hệ bạch huyết.<br /> 6.1.1. Tim<br /> a. Vị trí, hình thái<br /> Tim có hình chóp nón, màu đỏ, rỗng, đỉnh tim quay về phía dƣới tựa lên<br /> xƣơng ức, đáy hƣớng lên trên.<br /> <br /> 88<br /> <br /> 1. Chủ tĩnh mạch trƣớc<br /> <br /> 2. Chủ động mạch trƣớc<br /> <br /> 3. Tĩnh mạch khí quản<br /> <br /> 4. Động mạch phổi<br /> <br /> 5. Chủ động mạch sau<br /> <br /> 6. Ống thông động mạch<br /> <br /> 7. Tĩnh mạch nửa lẻ<br /> <br /> 8. Nhánh thân khí thực quản<br /> <br /> 9. Tĩnh mạch phổi<br /> <br /> 10. Tâm nhĩ trái<br /> <br /> 11. Chủ tĩnh mạch sau<br /> <br /> 12. Tâm thất trái<br /> <br /> 13. Đỉnh tim<br /> <br /> 14. Tâm thất phải<br /> <br /> 15. Tĩnh mạch tâm thất trái<br /> <br /> 16. Tâm thất phải<br /> <br /> 17. Động mạch cổ<br /> <br /> Hình 6.1: Tim bò nhin<br /> ̀ mă ̣t trên<br /> <br /> Hình 6.2: Tim lơ ̣n mă ̣t phải, mă ̣t trái<br /> Tim nằm trong lồng ngực, đƣợc hai lá phổi trùm che, trong khoảng gian<br /> sƣờn số 3- 6. Tim đƣợc treo giữ trong lồng ngực nhờ chính các mạch máu lớn<br /> phát ra từ tim. Tim nằm hơi chéo từ trên xuống dƣới, từ truớc ra sau và từ phải<br /> qua trái. Ở phía dƣới của phổi trái có một mẻ sâu lộ tim ra ngoài.<br /> Hình thái: Mặt ngoài tim có một rãnh ngang chia tim thành hai nửa không<br /> đều nhau. Nửa phía trên là tâm nhĩ, nửa phía dƣới là tâm thất. Trên rãnh này<br /> thƣờng có một lớp mỡ vành tim và có động tĩnh mạch vành đem máu nuôi tim.<br /> b. Cấu tạo<br /> Bao tim (xoang bao tim, ngoại tâm mạc): Là màng mỏng bao bọc toàn bộ<br /> tim. Ở phía đỉnh tim màng đƣợc dính liền với cơ hoành làm thành dây chằng cơ<br /> hoành màng tim.<br /> Màng tim có hai lớp: Lớp ngoài và lớp trong (còn gọi là lá thành và lá<br /> tạng). Giữa hai lớp này thƣờng xuyên có chứa một ít chất dịch lỏng màu vàng<br /> nhạt để làm giảm ma sát, giúp cho tim co bóp đƣợc dễ dàng.<br /> 89<br /> <br /> Cơ cấu trong tim: Bổ dọc tim thấy tim có 4 ngăn:<br /> Hai ngăn trên có thành mỏng gọi là tâm nhĩ. Giữa 2 tâm nhĩ là vách liên<br /> nhĩ. Vách này kín không có lỗ thông, nhƣng ở thời kỳ bào thai vách này tồn tại<br /> một lỗ gọi là lỗ botal. Khi gia súc đƣợc sinh ra, lỗ này khép lại, hai ngăn tâm nhĩ<br /> không thông nhau.<br /> Hai ngăn dƣới có thành dày hơn gọi là tâm thất. Giữa hai tâm thất là vách<br /> liên thất. Vách này kín, không có lỗ thông.<br /> Vách ngăn giữa tâm nhĩ và tâm thất gọi là vách nhĩ thất. Vách này có lỗ<br /> nhĩ thất. Lỗ nhĩ thất trái có van 2 lá. Lỗ nhĩ thất phải có van 3 lá.<br /> Tại tâm nhĩ có các lỗ thông với gốc các tĩnh mạch lớn.<br /> Tại tâm thất có các lỗ thông với gốc động mạch chủ và động mạch phổi.<br /> Ở gốc động mạch chủ và động mạch phổi có van tổ chim hay cũng gọi là van<br /> bán nguyệt.<br /> Thành trong của tim có các vết khắc lồi lõm nhƣ chạm trổ, có các dây<br /> chằng nhỏ nối từ thành bên này đến thành bên kia của tim đƣợc gọi là các chân<br /> cầu. Các chân cầu giữ cho tim không bị vỡ khi máu dội về tim.<br /> <br /> Hình 6.3: Cấ u ta ̣o trong tim<br /> c. Hoạt động của tim<br /> * Chu kỳ tim đập<br /> Tim co giãn trong suốt cuộc đời. Mỗi lần tim co giãn là một chu kỳ tim<br /> đập. Tim co là tâm thu. Tim giãn là tâm trƣơng.<br /> 90<br /> <br /> Đầu tiên hai tâm nhĩ thu, dồn máu xuống tâm thất. Sau đó hai tâm thất thu<br /> dồn máu vào động mạch.<br /> Trong thực tế chu kỳ tim đập gồm 5 thời kỳ:<br /> + Kỳ tâm nhĩ thu<br /> 0,1s<br /> + Kỳ tâm nhĩ trƣơng<br /> 0,7s<br /> + Kỳ tâm thất thu<br /> 0,3s<br /> + Kỳ tâm thất trƣơng<br /> 0,3s<br /> + Kỳ tâm trƣơng<br /> 0,4s (cả tâm thất và tâm nhĩ cùng nghỉ).<br /> Ngƣời ta tóm tắt chu kỳ tim đập nhƣ sau:<br /> + Kỳ tâm nhĩ thu<br /> 0,1s<br /> + Kỳ tâm thất thu<br /> 0,4s.<br /> + Kỳ tâm trƣơng<br /> 0,4s (kỳ nghỉ của tim).<br /> * Tiếng tim<br /> Trong một chu kỳ tim đập có hai tiếng tim “pùm – pụp”.<br /> + Tiếng tim thứ nhất: Khi tâm thất thu dồn máu vào các động mạch. Máu<br /> dội vào vách nhĩ thất làm đóng van nhĩ thất gây nên tiếng tim thứ nhất với âm<br /> trầm và dài “pùm” (còn gọi là tiếng tâm thu).<br /> + Tiếng tim thứ hai: Phát sinh đồng thời lúc tâm thất trƣơng, nên còn gọi<br /> là tiếng tâm trƣơng. Sau khi co, tâm thất giãn ra, áp lực xoang tâm thất giảm,<br /> máu ở động mạch chủ và động mạch phổi dội ngƣợc trở lại làm đóng van bán<br /> nguyệt ở gốc động mạch, gây nên tiếng tim thứ hai với âm cao và ngắn “pụp”.<br /> Khi tim bị bệnh hoặc ở van tim có gì bất thƣờng thì tiếng tim sẽ thay đổi.<br /> Cần phân biệt trạng thái hoạt động bình thƣờng và không bình thƣờng của tim<br /> qua tiếng tim.<br /> * Tần số tim: (nhịp tim)<br /> Là số lần tim đập trong một phút.<br /> Bò 50- 70 lần/phút<br /> Trâu 35- 50 lần/phút<br /> Lợn 60- 90 lần/phút<br /> Gà 120- 140 lần/phút<br /> Dê 70- 80 lần/phút<br /> Nhịp tim thể hiện cƣờng độ trao đổi chất, trạng thái sinh lý hoặc bệnh lý<br /> của cơ thể và của tim.<br /> Nhịp tim thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố. Ví dụ nhƣ nhiệt độ ngoại<br /> cảnh, thân nhiệt, trạng thái làm việc của gia súc cũng làm nhịp tim thay đổi.<br /> Trong cùng một loài, hoặc thậm chí một cá thể trong loài nhịp tim cũng có khác<br /> nhau.<br /> <br /> 91<br /> <br /> d. Thể tích tâm thu và thể tích phút của tim<br /> Thể tích tâm thu: Là lƣợng máu phóng ra động mạch khi tâm thất co bóp<br /> một lần.<br /> Thể tích phút: Là lƣợng máu phóng ra động mạch trong một phút.<br /> Nếu gọi V là thể tích phút.<br /> Thì V = Thể tích tâm thu x Nhịp tim.<br /> Khi thể tích tâm thu và nhịp tim thay đổi sẽ làm ảnh hƣởng đến thể tích<br /> phút. Gia súc đƣợc huấn luyện làm việc tốt, chủ yếu tăng thể tích tâm thu để<br /> tăng thể tích phút (V), còn gia súc chƣa đƣợc tập luyện, muốn tăng thể tích phút<br /> (V) thì phải tăng nhịp tim nên mau mệt.<br /> e. Điều hòa hoạt động của tim<br /> Tim co bóp tự động nhờ các nút thần kinh ở trong cơ tim. Nhƣng tim cũng<br /> chịu sự chi phối của thần kinh giao cảm và thần kinh đối giao cảm. Trung khu<br /> gia tốc tim nằm ở trong chất xám hành tủy.<br /> Dây thần kinh tim (hệ giao cảm) làm cho tim đập nhanh mạnh, tăng tính<br /> hƣng phấn của tim nhờ tiết ra nor- adrenalin.<br /> Dây thần kinh phế vị (dây số X hệ đối giao cảm) có tác dụng làm tim đập<br /> chậm, yếu, giảm tính hƣng phấn và tốc độ dẫn truyền nhờ tiết ra acetylcholin.<br /> Trung khu chế ngự nhịp tim nằm ở hành tủy.<br /> 6.1.2. Mạch máu<br /> a. Động mạch<br /> Là những mạch máu đem máu từ tim đi đến các cơ quan , bô ̣ phâ ̣n của cơ<br /> thể.<br /> * Đặc điểm động mạch<br /> + Động mạch thƣờng có thành dày, cứng. Động mạch to và quan trọng thì<br /> thƣờng nằm sâu ở bên trong.<br /> + Khi đi qua các cơ quan co giãn nhiều (dạ dày, tim, lƣỡi) động mạch<br /> thƣờng ngoằn ngoèo tránh sự căng đứt.<br /> + Khi đi qua khớp xƣơng, động mạch thƣờng nằm ở phía gấp.<br /> + Động mạch thƣờng đi chung đƣờng với dây thần kinh, tĩnh mạch. Động<br /> mạch nằm sâu hơn tĩnh mạch tƣơng ứng.<br /> + Có một số động mạch nằm nông, đè lên chỗ cứng thƣờng đƣợc dùng để<br /> bắt mạch nhƣ: Động mạch hàm dƣới, động mạch đuôi, động mạch hiện (còn gọi<br /> là động mạch khoeo chân).<br /> <br /> 92<br /> <br />