Giáo trình Kỹ thuật bảo dưỡng ô tô: Phần 2 - Trường ĐH Công nghiệp Quảng Ninh

Chia sẻ: Dương Hàn Thiên Băng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:168

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 của giáo trình "Kỹ thuật bảo dưỡng ô tô" tiếp tục cung cấp cho học viên những nội dung về: công nghệ sửa chữa ô tô; công nghệ sửa chữa động cơ; công nghệ sửa chữa hệ thống gầm; sửa chữa hệ thống điện ô tô; sửa chữa vỏ xe và kéo nắn thân xe;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Kỹ thuật bảo dưỡng ô tô: Phần 2 - Trường ĐH Công nghiệp Quảng Ninh

CHÖÔNG V COÂNG NGHEÄ SÖÛA CHÖÕA OÂ TOÂ PHAÀN I : COÂNG NGHEÄ SÖÛA CHÖÕA ÑOÄNG CÔ I. SÖÛA CHÖÕA CÔ CAÁU TRUÏC KHUYÛU – THANH TRUYEÀN : 1.1. Kieåm tra, söûa chöõa truïc khuyûu 1.1.1. Caùc hö hoûng thöôøng gaëp ôûø truïc khuyûu vaø phöông phaùp kieåm tra Laøm vieäc trong ñieàu kieän taûi troïng lôùn, vôùi cöôøng ñoä cao, va ñaäp vaø chòu ma saùt neân truïc khuyûu coù theå bò bieán daïng cong, xoaén vaø thöôøng bò moøn ôû caùc beà maët oå truïc vaø coå choát. Bieán daïng xoaén cuûa truïc khuyûu thöôøng xaûy ra ôû ñoäng cô nhieàu xy lanh khi ñoäng cô bò quaù taûi ñoät ngoät hoaëc trong tröôøng hôïp ñoäâng cô ñang laøm vieäc vôùi taûi lôùn thì bò boù thanh truyeàn hoaëc boù pit-toâng trong xy lanh do thieáu daàu boâi trôn hoaëc moät lyù do naøo ñoù. Trong ñieàu kieän ñoäng cô laøm vieäc bình thöôøng, truïc khuyûu ít khi bò xoaén lôùn vaø möùc ñoä xoaén naøy khoâng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán söï laøm vieäc cuûa ñoäng cô. Bieán daïng cong cuûa truïc thöôøng xaûy ra hôn so vôùi xoaén vaø cuõng do taûi troïng lôùn gaây ra. Truïc khuyûu cong seõ gaây neân taûi trong phuï leân caùc oå truïc cuûa ñoäng cô, laøm taêng maøi moøn coå truïc vaø baïc loùt. Trong moät soá tröôøng hôïp quaù taûi truïc khuyûu coøn coù theå nöùt hoaëc gaõy, caùc boä phaän khaùc cuûa truïc nhö loã ren laép eâcu raêng soùi khôûi ñoäng, ôû ñaàu truïc raõnh then laép baùnh raêng hoaëc puli, maët bích baùnh ñaø, caùc loã buloâng laép baùnh ñaø vaø loã laép voøng bi truïc hoäp soá ôû ñuoâi truïc cuõng coù theå bò hoûng caàn phaûi kieåm tra söûa chöõa. Cuõng nhö xy lanh, truïc khuyûu laø chi tieát tieát chính cuûa ñoäng cô neân khi vaøo söûa chöõa lôùn theo chu kyø söûa chöõa thì truïc khuyûu thöôøng ñaõ moøn tôùi giôùi haïn phaûi ñöôïc söûa chöõa ñeå phuïc hoài laïi hoaøn toaøn khaû naêng laøm vieäc. Baïc loùt coå truïc thì ñöôïc thay môùi. Truïc khuyûu ñöôïc söûa chöõa baèng phöông phaùp gia coâng cô khí, söûa chöõa kích thöôùc ñoái vôùi caùc coå truïc vaø choát khuyûu töông töï nhö söûa chöõa xy lanh (seõ ñöôïc giôùi thieäu ôû phaàn söûa chöõa xy lanh). Töùc laø caùc coå truïc vaø choát khuyûu bò moøn seõ ñöôïc gia coâng baèng caùch maøi ñeán kích thöôùc coát (code) söûa chöõa môùi laø kích thöôùc ñöôïc quy ñònh öùng vôùi moãi loaïi ñoäng cô öùng vôùi moãi laàn söûa chöõa. Coøn baïc loùt coå truïc ñöôïc thay baèng baïc loùt coå truïc môùi coù kích thöôùc töông öùng vôùi kích thöôùc söûa chöõa cuûa truïc. Ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp söûa chöõa vaø coát söûa chöõa seõõ ñöôïc trình baøy trong phaàn söûa chöõa xy lanh. Ñeå coù phöông aùn söûa chöõa truïc khuyûu, tröôùc heát caàn phaûi kieåm tra, phaùt hieän hö hoûng cuûa truïc, quan saùt baèng maét ñeå kieåm tra hieän töôïng nöùt truïc khuyûu, chuù yù phaàn coå vaø maù khuyûu noái coå truïc vaø choát, neáu truïc khuyûu bò nöùt thì phaûi thay môùi, quan saùt kieåm tra loã ren laép eâcu raêng soùi ñaàu truïc, kieåm tra maët bích vaø ñuoâi truïc vaø caùc loã buloâng laép baùnh ñaø, loã laép voøng bi ñuoâi truïc, caùc maët coân ñònh taâm ôû ñaàu, ñuoâi truïc vaø beà maët naép phôùt chaén daàu neáu hoûng phaûi ñöôïc söûa chöõa. Khaâu kieåm tra chính cuûa vieäc kieåm tra truïc khuyûu laø ño ñoä bieán daïng cuûa truïc, ñoä moøn cuûa coå truïc vaø choát khuyûu. Bieán daïng cuûa truïc bao goàm hieän töôïng xoaén vaø cong. Ñoái vôùi ñoäng cô oâ toâ trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, bieán daïng xoaén cuûa truïc khuyûu thöôøng nhoû, ít gaây taùc haïi ñeán ñoäng cô neân khi vaøo söûa chöõa thöôøng khoâng caàn kieåm tra hieän töôïng naøy. Tuy nhieân ñoái vôùi ñoäng cô nhieàu xy lanh, neáu ôû coâng ñoaïn 108
thaùo ñoäng cô phaùt hieän thaáy hö hoûng baát thöôøng nhö chaùy pit-toâng do boù pit-toâng trong xy lanh hoaëc chaùy baïc do boù thanh truyeàn hoaëc boù coå truïc thì phaûi kieåm tra möùc ñoä bieán daïng xoaén cuûa truïc khuyûu. Hieän töôïng cong baét buoäc phaûi kieåm tra ñeå ño möùc ñoä bieán daïng cuûa noù. Truïc coù ñoä cong lôùn hôn möùc cho pheùp caàn phaûi ñöôïc naén thaúng tröôùc khi gia coâng söûa chöõa kích thöôùc. Neáu coù ñoä cong nhoû khoâng caàn phaûi naén thaúng maø phaûi ñöôïc tính toaùn ñeå xaùc ñònh kích thöôùc coát söûa chöõa vaø noù seõ ñöôïc khaéc phuïc khi gia coâng truïc. Sô ñoà nguyeân lyù kieåm tra ñoä cong cuûa truïc khuyûu ñöôïc giôùi thieäu theo hình 5.I-1. Truïc khuyûu ñöôïc gaù leân 2 khoái V, muõi raø cuûa ñoàng hoà so tì vaøo coå giöõa, quay truïc baèng tay vaø nhìn vaøo möùc ñoä laéc cuûa kim ñoàng hoà ñeå ñaùnh giaù. Neáu muõi raø cuûa ñoàng hoà tì vaøo phaàn maët khoâng moøn cuûa beà maët coå truïc (phaàn beà maët ñoái dieän raõnh daàu boâi trôn treân baïc loùt) thì ñoä laéc kim ñoàng hoà phaûn aùnh ñoä cong cuûa truïc vaø trò soá ñoä cong ñöôïc tính baèng nöûa hieäu cuûa trò soá lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa kim ñoàng hoà. Coøn neáu muõi raø cuûa kim ñoàng hoà tì vaøo phaàn beà maët bò moøn cuûa coå truïc thì ñoä laéc cuûa kim ñoàng hoà phaûn aûnh caû ñoä cong cuûa truïc vaø ñoä oâ van cuûa coå truïc giöõa. Trong tröôøng hôïp naøy, ñoä cong cuûa truïc baèng nöûa hieäu ñoä laéc cuûa kim ñoàng hoà vaø ñoä oâ van cuûa coå truïc, töùc laø baèng giaù trò lôùn nhaát cuûa kim ñoàng hoà tröø giaù trò nhoû nhaát tröø ñi ñoä oâ van vaø chia ñoâi. Ñeå ño ñöôïc chính xaùc ñoä cong thì truïc khuyûu phaûi ñöôïc gaù leân hai muõi taâm hoaëc caùc beà maët taâm khoâng moøn cuûa truïc nhö beà maët coå laép baùnh raêng ñaàu truïc vaø vaønh laép baùnh ñaø ñuoâi truïc. Tuy nhieân, vì laø trò soá ñoä cong truïc khuyûu neân neáu trò soá naøy maèm trong phaïm vi ñoä oâ van cuûa caùc coå truïc thì khoâng caàn phaûi naén laïi vaø trong khi kieåm tra ñoä cong cuûa truïc ngöôøi ta coù theå gaù truïc leân hai khoái V qua hai coå chính nhö hình 5.I-1 ñeå taêng ñoä cöùng vöõng. Hình 5.I-1. Sô ñoà kieåm tra ñoä cong cuûa truïc khuyûu. Hình 5.I-2. Kieåm tra moøn coå truïc 1- kieåm tra ñoä oâ van; 2- kieåm tra ñoä coân; 3- Panme; 4- coå truïc khuyûu Ñoä moøn cuûa caùc coå truïc vaø choát khuyûu ñöôïc kieåm tra baèng caùch duøng pamne ño ngoaøi ñeå ño ñöôøng kính cuûa chuùng hình 5.I-2. caàn ño ôû nhieàu ñieåm khaùc nhau ñeå ño ñoä moøn lôùn nhaát (ñöôøng kính nhoû nhaát), ñoä oâ van vaø ñoä coân. Ñoä oâ van laø hieäu hai ñöôøng kính lôùn nhaát ño ñöôïc treân hai phöông vuoâng goùc cuûa moät tieát dieän naøo ñoù, ñoä coân laø hieäu hai ñöôøng kính ño cuøng phöông ôû hai ñaàu coå truïc. Trong baûo döôõng vaø söûa chöõa nhoû truïc khuyûu vaø baïc caàn kieåm tra ñoä moøn vaø ñaëc ñieåm beà maët moøn cuûa coå truïc vaø baïc ñeå coù phöông aùn xöû lyù kòp thôøi. Chuù yù, khi thaùo kieåm tra coå truïc vaø baïc khoâng ñöôïc laép laãn loän caùc baïc töø oå truïc naøy sang oå khaùc vì ñoä 109
moøn cuûa chuùng khaùc nhau. Ñeå traùnh bò nhaàm laãn, khoâng neân thaùo rôøi baïc loùt ra khoûi naép oå vaø thaân oå. Khi caàn thaùo baïc ñeå kieåm tra neân thaùo baïc ôû töøng oå moät vaø sau khi kieåm tra xong thì laép trôû laïi thaân oå vaø naép oå ngay theo ñuùng vò trí ban ñaàu cuûa chuùng. Quan saùt thaáy neáu beà maët coå truïc vaø baïc loùt khoâng bò troùc, roã hoaëc xöôùc thì tieáp tuïc kieåm tra khe hôû giöõa baïc vaø truïc baèng caùch duøng döôõng chuaån baèng chaát deûo meàm (plastic gauge) khoâng ñaøn hoài (beà ñaøy khoaûng 0,1 mm). Thaùo naép oå, lau saïch beà maët baïc loùt vaø coå truïc, boâi daàu trôn leân hai beà maët cuûa chuùng, ñaët döôõng baèng chaát deûo leân beà maët coå truïc theo doïc chieàu daøi coå roài laép naép oå vaø baïc laïi, vaën chaët bu loâng thanh truyeàn hoaëc bu-loâng giöõ baïc loùt coå truïc khuyûu ñuû löïc quy ñònh, khi ñoù döôõng seõ bò eùp beït ra. Chuù yù, khoâng ñöôïc quay truïc, sau ñoù thaùo naép oå ra vaø ño beà roäng cuûa döôõng, caên cöù vaøo soá lieäu cuûa döôõng ñeå tra beà ñaøy, chính laø khe hôû baïc vaø truïc. Sau khi bò eùp beà roäng cuûa döôõng caøng lôùn, töùc laø döôõng bò eùp caøng nhieàu thì khe hôû caøng nhoû. Vôùi caùc döôõng töï taïo phaûi laáy ra ño tröïc tieáp beà ñaøy sau khi eùp ñeå xaùc ñònh khe hôû. Khe hôû toái ña cho pheùp phuï thuoäc ñöôøng kính coå truïc, thöôøng laø 0,01 mm cho moãi moät 10 cm ñöôøng kính truïc. Ví duï ñöôøng kính coå truïc laø 50 cm thì khe hôû cho pheùp coù theå ñeán 0,05 mm. Neáu khe hôû lôùn quaù giôùi haïn naøy, phaûi thay baïc hoaëc vöøa gia coâng coå truïc vöøa thay baïc. Khi ñaõ thay baïc thì phaûi thay baïc ôû taát caû caùc oå truïc. 1.1.2. Phöông phaùp söûa chöõa truïc khuyûu Ñoái vôùi truïc khuyûu ñuùc baèng gang caàu, neáu truïc bò cong quaù 0,5 mm phaûi thay môùi. Coøn ñoái vôùi caùc truïc khuyûu reøn, coù theå naén thaúng treân maùy eùp sau khi ñaõ ño vaø xaùc ñònh höôùng cong vaø ñoä cong cuûa truïc. Neáu naén theo phöông phaùp thuû coâng, coù theå thöïc hieän baèng caùch duøng buùa ñaùnh theo höôùng ngöôïc chieàu vôùi chieàu cong vaøo maù khuyûu gaàn coå giöõa nhaát ñeå khaéc phuïc bieán daïng naøy. Sau moãi laàn ñaùnh buùa phaûi ñöa truïc leân kieåm tra vaø cöù laøm nhö vaäy cho ñeán khi naøo kieåm tra thaáy ñaït yeâu caàu thì thoâi. Ñoái vôùi caùc truïc bò cong nhieàu thì sau khi naén phaûi uû truïc ôû nhieät ñoä 180 – 200oC trong 5 – 6 giôø ñeå traùnh bieán daïng ñaøn hoài trôû laïi traïng thaùi cong. Doa laïi beà maët coân ñònh taâm ôû ñaàu vaø ñuoâi truïc neáu bò nöùt meû hoaëc bieán daïng lôùn vì caùc loã naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ñònh vò truïc khuyûu treân maùy gia coâng khi maøi söûa chöõa caùc coå truïc vaø coå choát. Vieäc söûa chöõa naøy ñöôïc thöïc hieän treân maùy doa ngang. Hình 5.I-3. Sô ñoà maøi caùc coå chính cuûa Hình 5.I-4. Sô ñoà maøi coå bieân cuûa truïc khuyûu truïc khuyûu: 1- truïc chính maùy maøi; 2- maâm caëp ñoàng taâm; 3- ñaù maøi; 4- muõi taâm; 5- coå truïc chính cuûa truïc khuyûu. 110
Coå truïc (coå chính) vaø coå choát (coå bieân) bò moøn ñöôïc söûa chöõa baèng caùch maøi troøn laïi treân maùy maøi ñeán kích thöôùc coát söûa chöõa gaàn nhaát. Kích thöôùc söûa chöõa tieâu chuaån cuûa coå truïc vaø coå choát thöôøng ñöôïc quy ñònh vôùi möùc giaûm kích thöôùc laø 0,25 mm sau moãi laàn söûa chöõa, soá laàn söûa chöõa coù theå töø 3 ñeán 4 laàn. Löôïng giaûm kích thöôùc toái ña thöôøng khoâng cho pheùp quaù 1 mm so vôùi kích thöôùc ñöôøng kính nguyeân thuûy cuûa truïc. Neáu söûa chöõa nhieàu laàn laøm giaûm kích thöôùc coå nhieàu quaù seõ laøm yeáu truïc vaø laøm giaûm ñoä chòu moøn cuûa lôùp beà maët kim loaïi. Do ñoù, xaùc ñònh kích thöôùc söûa chöõa phaûi caên cöù vaøo coå truïc vaø coå choát moøn nhieàu nhaát; coøn ñoái vôùi coå choát, ñaëc ñieåm maøi moøn phuï thuoäc vaøo caáu taïo ñöôøng daàu boâi trôn. Neáu ñoä cong cuûa truïc naèm trong giôùi haïn cho pheùp khoâng caàn naén thaúng laïi thì kích thöôùc söûa chöõa cuûa coå truïc laø kích thöôùc tieâu chuaån nhoû hôn gaàn nhaát vôùi ñöôøng kính nhoû nhaát ño ñöôïc cuûa coå giöõa sau khi tröø ñi hai laàn ñoä cong cuûa truïc vaø tröø ñi löôïng dö gia coâng 0,03 mm. Vieäc gia coâng truïc khuyûu ñöôïc thöïc hieän treân maùy maøi chuyeân duøng cho maøi truïc khuyûu. Coå chính ñöôïc maøi tröôùc khi maøi coå bieân, truïc ñöôïc ñònh vò chính taâm nhö ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp maøi truïc trôn bình thöôøng. Chuaån ñònh vò laø hai loã taâm hoaëc maët laép puli vaø vaønh laép baùnh ñaø. Coøn ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp gia coâng caùc coå bieân caàn phaûi caëp truïc leân maâm caëp leäch taâm vaø ñònh vò baèng phöông phaùp raø sao cho taâm caùc choát khuyûu caàn gia coâng truøng vôùi taâm truïc chính cuûa maùy maøi, duøng ñoàng hoà so ñeå kieåm tra. Sô ñoà gaù ñaët ñeå gia coâng coå chính vaø choát khuyûu ñöôïc giôùi thieäu ôû treân hình 5.I-3 vaø hình 5.I-4. 1.2. Kieåm tra, söûa chöõa baùnh ñaø Do vaønh baùnh ñaø thöôøng laép vaønh raêng phuïc vuï khôûi ñoäng ñoäng cô vaø treân caùc oâ toâ söû duïng hoäp soá ñieàu khieån baèng tay beà maët baùnh ñaø coøn coù chöùc naêng laøm beà maët ma saùt cuûa ly hôïp neân baùnh ñaø coù caùc hö hoûng thöôøng gaëp laø moøn hoaëc vôõ raêng cuûa vaønh raêng khôûi ñoäng vaø moøn beà maët ma saùt vôùi ly hôïp. Ñeå ñaûm baûo cho ly hôïp laøm vieäc bình thöôøng, beà maët ma saùt cuûa baùnh ñaø phaûi coù chaát löôïng hoaøn haûo, töùc laø caàn phaûi ñaûm baûo ñoä phaúng, khoâng bò ñaûo so vôùi truïc khuyûu, khoâng bò roã, khoâng moøn thaønh baäc hay bieán cöùng. Söï bieán cöùng beà maët baùnh ñaø seõ laøm giaûm ma saùt vaø do ñoù laøm giaûm hieäu quaû truyeàn löïc cuûa boä ly hôïp. Vieäc kieåm tra baùnh ñaø bao goàm quan saùt vaønh raêng vaø maët baùnh ñaø ñeå phaùt hieän caùc veát nöùt treân beà maët baùnh ñaø vaø treân vaønh raêng, hieän töôïng söùt meû raêng, hieän töôïng roã, chaùy hoaëc moøn thaønh gôø treân beà maët baùnh ñaø vaø duøng duïng cuï kieåm tra ñeå kieåm tra ñoä ñaûo vaø ñoä phaúng cuûa beà maët. Hieän töôïng trô cöùng beà maët baùnh ñaø coù theå deã thaáy qua maøu saéc cuûa noù. Khi bò bieán cöùng vuøng ma saùt treân beà maët baùnh ñaø thöôøng coù maøu xanh saùng boùng vaø neáu ñaùnh giaáy raùp thì thaáy khoâng aên. Coù theå duøng thöôùc thaúng chuaån ñeå kieåm tra ñoä khoâng phaúng cuûa maët baùnh ñaø, ôû ñaây caàn phaûi choïn thöôùc chuaån coù ñoä ñaøi phuø hôïp vôùi keát caáu baùnh ñaø. Hình 5.I-5. Kieåm tra ñoä ñaûo cuûa baùnh ñaø. 111
Ñoä ñaûo cuûa maët baùnh ñaø ñöôïc kieåm tra baèng ñoàng hoà so nhö hình 5.I-5. Baùnh ñaø vaãn ñeå ôû traïng thaùi laép vôùi truïc khuyûu vaø ñaët treân goái ñôõ treân thaân maùy hoaëc treân 2 khoái V coá ñònh khoâng cho truïc di chuyeån doïc vaø quay truïc khuyûu ñeå kieåm tra. Ñoä laéc cuûa kim ñoà hoà phaûn aùnh ñoä ñaûo cuûa maët baùnh ñaø. Ñoä ñaûo cho pheùp 0,25 mm treân 500 mm ñöôøng kính baùnh ñaø, töùc laø muõi raø cuûa ñoàng hoà so tì leân maët baùnh ñaø caùch taâm 250 mm vaø ñoä laéc cuûa kim nhoû hôn 0,25 mm khi quay baùnh ñaø laø ñöôïc. Baùnh ñaø coù beà maët khoâng phaúng, ñaûo hoaëc bieán cöùng ñöôïc söûa chöõa baèng phay hoaëc maøi laïi beà maët ñeå ñaït ñöôïc tieâu chuaån kyõ thuaät yeâu caàu. Vaønh raêng hoûng ñöôïc thaùo ra vaø thay vaønh raêng môùi. Vaønh raêng ñöôïc gheùp caêng vôùi vaønh baùnh ñaø neân ñeå thaùo noù caàn ñoát noùng vaønh raêng baèng moû ñeøn khoø ñeán nhieät ñoä khoâng quùa 250oC roài duøng buùa goõ nheï vaø ñeàu xung quanh ñeå thaùo ra. Laép vaønh raêng môùi baèng caùch eùp treân maùy eùp. Trong söûa chöõa lôùn, sau khi gia coâng truïc khuyûu vaø baùnh ñaø, ngöôøi ta phaûi laép baùnh ñaø leân truïc khuyûu roài kieåm tra ñoä maát caân baèng ñoäng cuûa heä thoáng treân maùy kieåm tra caân baèng. Neáu coù hieän töôïng maát caân baèng lôùn ngöôøi ta seõ khaéc phuïc baèng caùch khoan bôùt kim loaïi gaây maát caân baèng ôû treân ñoái troïng vaø baùnh ñaø. 1.3. Kieåm tra, söûa chöõa baïc loùt Hö hoûng chuû yeáu cuûa baïc loùt oå tröôït trong ñoäng cô nhö baïc loùt oå truïc chính, baïc loùt ñaàu to thanh truyeàn, baïc loùt ñaàu nhoû thanh truyeàn vaø baïc loùt oå truïc cam laø maøi moøn do ma saùt vaø taûi troïng. Söï moøn lôùn cuûa baïc loùt seõ laøm taêng khe hôû laép gheùp giöõa truïc vaø coå truïc gaây tuït daàu vaø giaûm aùp suaát daàu boâi trôn, do ñoù laøm cho ñieàu kieän ma saùt trôû neân toài teä, taêng va ñaäp vaø coù theå daãn ñeán hö hoûng baïc vaø coå truïc, neáu khoâng ñöôïc kieåm tra söûa chöõa kòp thôøi. Noùi chung caùc loaïi baïc loùt coå truïc trong ñoäng cô ñeàu ñöôïc thay môùi khi ñoäng cô vaøo söûa chöõa lôùn theo chu kyø söûa chöõa. Caùc loaïi baïc môùi ñeàu coù caùc kích thöôùc ñöôøng kính trong phuø hôïp vôùi caùc coát söûa chöõa khaùc nhau cuûa truïc khuyûu vaø truïc cam. Caùc truïc thöôøng coù 3 coát söûa chöõa töø coá 1 ñeán coát 3 töông öùng vôùi caùc kích thöôùc söûa chöõa nhoû daàn. Kích thöôùc nguyeân thuûy ñoâi khi ñöôïc goïi laø kích thöôùc coát 0 laø kích thöôùc danh nghóa ban ñaàu cuûa truïc. Kích thöôùc ñöôøng kính trong cuûa baïc môùi luoân lôùn hôn kích thöôùc coát söûa chöõa töông öùng cuûa coå truïc moät löôïng baèng khe hôû tieâu chuaån giöõa baïc vaø truïc ñeå ñaûm baûo yeâu caàu laøm vieäc. Kích thöôùc ñöôøng kính trong cuûa baïc oå truïc cam öùng vôùi caùc coát söûa chöõa cuûa truïc thöôøng cheânh nhau 0,025 mm, nhoû daàn so vôùi ñöôøng kính nguyeân thuûy, coøn cuûa oå baïc truïc khuyûu thì cheânh nhau 0,25 mm. Khi truïc ñöôïc gia coâng söûa chöõa ñuùng kích thöôùc coát söûa chöõa thì chæ caàn laép baïc môùi coù coát kích thöôùc töông öùng laø ñöôïc. Tuy mhieân, cuõng coù moät soá baïc oå truïc khuyûu ñöôïc cheá taïo döôùi daïng baùn thaønh phaåm coù ñöôøng kính trong nhoû hôn ñöôøng kính cuûa baïc nguyeân thuûy 1,5 mm ñeå ngöôøi söûa chöõa coù theå gia coâng laïi maët trong ñeán kích thöôùc söûa chöõa caàn thieát, ñaûm baûo khe hôû giöõa baïc vaø truïc laø 0,025 – 0,05 mm cho caùc coå truïc coù ñöôøng kính nhoû hôn 80 mm vaø 0,05 – 0,075 mm cho caùc coå truïc coù ñöôøng kính lôùn ñeán 110 mm. Vieäc gia coâng laïi caùc baïc baùn thaønh phaåm cuûa oå truïc khuyûu ñöôïc thöïc hieän treân maùy doa, dao ñöôïc laép treân truïc ñaøi coù goái töïa ôû hai ñaàu. Tröôùc heát caàn laé p caùc baïc caàn gia coâng leân caùc oå cuûa chuùng, vaën chaët caùc buloâng coá ñònh caùc naép oå ñuû löïc quy ñònh, raø gaù thaân maùy treân maùy doa sao cho ñöôøng taâm truïc dao truøng vôùi ñöôøng taâm cuûa caùc oå 112
laép baïc caàn gia coâng vaø tieán haønh doa ñeán kích thöôùc phuø hôïp vôùi kích thöôùc söûa chöõa cuûa coå truïc ñaûm baûo khe hôû yeâu caàu. Trong baûo döôõng hoaëc söûa chöõa nhoû lieân quan ñeán caùc truïc vaø baïc, neáu caàn thì phaûi thaùo ñeå kieåm tra caùc hö hoûng cuûa baïc, xem baïc coøn ñaûm baûo yeâu caàu kyõ thuaät ñeå laøm vieäc tieáp ñeán ñònh kyø söûa chöõa lôùn hay khoâng. Khi thaùo baïc ñeå kieåm tra neân thaùo vaø kieåm tra töøng oå moät vaø sau khi kieåm tra phaûi gaù baïc trôû laïi oå cuõ cuûa noù ñeå traùnh laép laãn giöõa caùc oå. Caùc baïc loùt coù theå coù caùc hö hoûng ôû phaàn vaáu ñònh vò treân voû baïc hoaëc hö hoûng ôû phaàn hôïp kim choáng moøn. Neáu quan saùt voû baïc loùt vaø beà maët ma saùt cuûa baïc loùt thaáy vaáu ñònh vò vaãn coøn nguyeân, beà maët ma saùt trôn tru vaø nhaün boùng chöùng toû hieän töôïng maøi moøn bình thöôøng. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn kieåm tra khe hôû giöõa baïc vaø truïc. Ñoái vôùi caùc baïc hai nöûa cuûa oå truïc chính vaø ñaàu to thanh truyeàn caàn kieåm tra theâm ñoä doâi laép giöõa baïc vaø thaân oå. Vieäc kieåm tra khe hôû laép gheùp baïc vaø truïc coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch duøng chaát deûo nhö ñaõ noùi ôû phaàn truïc khuyûu hoaëc ño tröïc tieáp ñöôøng kính cuûa coå truïc hoaëc ñöôøng kính baïc khi laép trong oå. Neáu khe hôû öùng vôùi moãi 10 mm ñöôøng kính truïc maø nhoû hôn 0,01 mm laø ñöôïc. Ñeå ñaûm baûo ñoä doâi laép gheùp baïc trong oå thì khi ñaët nöûa baïc leân thaân oå hoaëc naép oå hoaëc ñoà gaù kieåm tra hình 5.I-6. Baïc phaûi nhoâ leân khoûi beà maët laép gheùp moät ñoä doâi  = 0,02 – 0,05 mm. Neáu trò soá naøy quaù nhoû seõ khoâng ñaûm baûo ñoä cöùng vöõng cuûa baïc trong oå. Vôùi baïc lyeàn cuûa truïc cam phaûi ñeå nguyeân noù trong oå ñeå kieåm tra, khi ñaõ eùp baïc ra khoûi oå thì phaûi thay môùi. Hình 5.I-6. Ñoà gaù kieåm tra nhanh ñoä doâi cuûa thaân baïc loùt. 1- thaân ñoà gaù; 2- baïc loùt kieåm tra; 3- vaáu coá ñònh; 4- ñoàng hoà so; 5- ñaàu ño cuûa ñoàng hoà so; 6- vaáu eùp mang ñoàng hoà so; 7- pit-toâng – xy lanh khí neùn; 8- khí neùn. Baïc loùt coù theå hö hoûng ôû vaáu ñònh vò bò gaõy, lôùp hôïp kim choáng moøn bò roã hoaëc bò troùc ñi. Hieän töôïng troùc coù theå do baïc laép trong oå khoâng ñuû ñoä cöùng vöõng hoaëc do ñoä oâ van quaù lôùn, coøn hieän töôïng boùc lôùp hôïp kim choáng moøn laø do thieáu daàu boâi trôn treân beà maët hoaëc khe hôû boâi trôn quaù nhoû. Neáu daàu boâi trôn baån, coù nhieàu haït cöùng thì maët ma 113
saùt cuûa lôùp hôïp kim choáng moøn coù theå bò xöôùc thaønh gôø. Ñoâi khi lôùp beà maët coøn bò aên moøn hoaëc xaâm thöïc do trong daàu boâi trôn coù chöùa chaát aên moøn hoaëc nöôùc. Khi kieåm tra, neáu quan saùt thaáy beà maët ma saùt cuûa baïc loùt coù hieän töôïng hö hoûng naøy thì phaûi thay baïc môùi. Khi phaûi thay baïc môùi ôû moät coå truïc naøo ñoù neân thay luoân baïc ôû caùc truïc khaùc ñeå ñaûm baûo khe hôû giöõa baïc vaø truïc ôû caùc oå khaùc ñeàu nhau ñeå traùnh tình traïng truïc bò uoán. Ñoái vôùi baïc chaën di chuyeån doïc truïc cuûa truïc khuyûu cuõng caàn phaû i kieåm tra ñaëc ñieåm beà maët ma saùt nhö ñoái vôùi baïc coå truïc, kieåm tra khe hôû giöõa baïc vaø vai coå truïc baèng caùch duøng thöôùc laù hoaëc ñoàng hoà so hình 5.I-7. Vieäc kieåm tra baèng thöôùc laù ñöôïc thöïc hieän baèng caùch duøng ñoøn baåy ñeå baåy eùp truïc khuyûu veà moät beân baïc chaën roài ño khe hôû giöõa baïc chaën beân kia vaø vai coå truïc. Neáu kieåm tra baèng ñoàng hoà so thì cho muõi raø cuûa ñoàng hoà tì vaøo ñaàu truïc, duøng ñoøn baåy baåy truïc khuyûu di chuyeån veà phía tröôùc vaø phía sau, ñoàng thôøi quan saùt ñoä di chuyeån cuûa kim ñoàng hoà giöõa hai vi trí, khoaûng di chuyeån cuûa kim ñoàng hoà chính laø khe hôû giöõa baïc chaën vaø vai truïc. Khe hôû cho pheùp 0,1 – 0,2 mm ñoái vôùi coå truïc nhoû hôn 80 mm vaø 0,2 - 0,25 mm ñoái vôùi coå truïc lôùn hôn 80 mm. Hình 5.I-7. Kieåm tra ñoä rô doïc cuûa thöôùc laù (a) vaø baèng ñoàng hoà so (b). 1- thöôùc laù hoaëc döôõng; 2- baïc chaën; 3- ñoàng hoà so; 4- ñaàu to cuûa ñoàng hoà so. 1.4. Kieåm tra, söûa chöõa thanh truyeàn Do chòu taûi troïng neùn vaø uoán lôùn, thanh truyeàn coù theå coù caùc hö hoûng trong quaù trình laøm vieäc nhö gaõy, bieán daïng cong, xoaén thaân thanh truyeàn, moøn caùc beà maët laép baïc ñaàu nhoû vaø beà maët laép baïc ñaàu to, hoûng loã laép buloâng thanh truyeàn hoaëc beà maët laép gheùp cuûa naép ñaàu to vaø thaân thanh truyeàn. Trong caùc ñoäng cô cao toác, neáu ñoäng cô chaïy vöôït quaù toác ñoä voøng quay cöïc ñaïi trong thôøi gian ñaøi coù theå laøm cho ñaàu to thanh truyeàn bò bieán daïng do bò keùo theo phöông doïc thaân thanh truyeàn, laøm cho loã laép baïc ñaàu to bò meùo theo hình oâ van. Hieän töôïng gaõy thanh truyeàn trong quaù trình laøm vieäc raát nguy hieåm vì vôõ xy lanh vaø naép xy lanh. Thanh truyeàn gaõy trong quaù trình laøm vieäc coù theå do moät soá nguyeân nhaân nhö sieát buloâng thanh truyeàn khoâng chaët khi laép söûa chöõa, ñoäng cô laøm vieäc vôùi toác ñoä voøng quay quaù cao, boù baïc hoaëc boù pit-toâng vaø moät soá nguyeân nhaân khaùc. Ñoái vôùi thanh truyeàn cuûa ñoäng cô oâ toâ, caùc buloâng thanh truyeàn thöôøng ñoùng luoân vai troø laø caùc choát ñònh vò ñaûm baûo laép chính xaùc naép ñaàu to vaøo thaân thanh truyeàn neân caùc loã laép buloâng treân thaân vaø naép thanh truyeàn vaø maët laép gheùp giöõa chuùng ñoøi hoûi raát chính xaùc, khoâng bò moøn. Neáu caùc loã hoaëc beà maët laép gheùp bò moøn hoaëc söùt meû laøm sai 114
leäch vò trí laép gheùp giöõa naép vaø thaân thanh truyeàn, gaây meùo loã laép baïc, do ñoù khoâng ñaûm baûo ñöôïc khe hôû ñuùng yeâu caàu giöõa truïc vaø baïc. Do caùc beà maët laép baïc loùt cuûa thanh truyeàn khoâng chòu ma saùt tröïc tieáp vôùi choát khuyûu vaø choát pit-toâng trong quaù trình laøm vieäc neân thöôøng bò maøi moøn nhöng coù theå vaãn bò meùo do ñaàu to bò bieán daïng, laøm giaûm ñoä cöùng vöõng cuûa baïc loùt. Söï bieán daïng cuûa thaân thanh truyeàn thöôøng xaûy ra nhieàu hôn vaø gaây aûnh höôûng xaáu ñeán tuoåi thoï cuûa caùc chi tieát pit-toâng, xy lanh vaø truïc khuyûu. Thanh truyeàn bò xoaén seõ gaây eùp pit-toâng leân thaønh xy lanh luùc beân naøy luùc beân kia theo phöông doïc theo thaân ñoäng cô khi pit-toâng chuyeån ñoäng leân xuoáng trong xy lanh. Neáu môû naép xy lanh vaø nhìn vaøo ñænh pit-toâng khi quay truïc khuyûu coù theå deã ñaøng thaáy pit-toâng bò eùp vaøo moät beân theo phöông doïc thaân maùy khi pit-toâng ñi leân vaø eùp vaøo phía ngöôïc laïi khi pit-toâng ñi xuoáng ôû cuøng vò trí trong xy lanh nhö minh hoïa treân hình 5.I-8. Khi ñaàu pit-toâng eùp vaøo thaønh xy lanh beân naøy thì ñuoâi pit-toâng seõ eùp veà thaønh beân kia, ñoàng thôøi gaây ra taûi troïng phuï vaø leäch leân choát pit-toâng vaø choát khuyûu. Do vaäy, thanh truyeàn xoaén seõ taêng maøi moøn vaø maøi moøn leäch ñoái vôùi xy lanh ôû hai phaàn beà maët ñoái dieän theo phöông doïc thaân ñoäng cô cuõng nhö taêng maøi moøn ñoái vôùi choát pit-toâng vaø choát khuyûu. Hình 5.I-8. Thanh truyeàn xoaén laøm pit-toâng ñaûo veà hai phía trong xy lanh khi ñi xuoáng (a) vaø ñi leân (b). Thanh truyeàn coù theå cong trong maët phaúng doïc thaân ñoäng cô hoaëc trong maët phaúng laéc cuûa noù. Khi thanh truyeàn bò cong trong maët phaúng laéc thì chæ coù khoaûng caùch giöõa taâm ñaàu to vaø taâm ñaàu nhoû cuûa noù bò aûnh höôûng, bò ngaén laïi. Tuy nhieân, vôùi möùc ñoä cong neáu khoâng deã ñaøng phaùt hieän ñöôïc baèng maét thöôøng thì khoaûng caùch giöõa hai taâm naøy thay ñoåi khoâng ñaùng keå neân khoâng aûnh höôûng ñeán söï laøm vieäc khoâng bình thöôøng cuûa ñoäng cô. Hình 5.I-9. Kieåm tra ñöôøng kính Do ñoù, hieän töôïng cong naøy neáu khoâng phaùt hieän ñöôïc baèng maét thöôøng thì cuõng khoâng caàn kieåm tra baèng duïng cuï chuyeân duøng. Trong thöïc teá, thanh truyeàn ít bò cong 115
theo phöông naøy vì tieát dieän thaân thanh truyeàn thöôøng ñöôïc laøm daïng chöõ I, coù ñoä cöùng choáng uoán khaù lôùn trong maët phaúng laéc. Ngược lại nếu thanh truyền bị cong trong mặt phẳng dọc thaân ñoäng cô duø ít cuõng laøm cho pit-toâng bò eùp vaøo moät beân thaønh xy lanh theo phöông doïc thaân ñoäng cô. Khi nhìn vaøo maët ñænh pit-toâng vaø quay truïc khuyûu coù theå thaáy roõ pit-toâng khi chuyeån ñoäng leân xuoáng eùp veà moät phía thaønh tröôùc hoaëc thaønh sau cuûa xy lanh öùng vôùi thanh truyeàn bò cong veà phía tröôùc hoaëc phía sau, thanh truyeàn cong cuõng gaây taûi troïng phuï vaø leäch treân choát pit-toâng vaø choát khuyûu. Do ñoù, söï bieán daïng cong cuûa thanh truyeàn trong maët phaúng doïc thaân cuõng seõ laøm taêng maøi moøn maët göông xy lanh ôû maët tröôùc, maët sau vaø taêng maøi moøn choát pit-toâng vaø choát khuyûu. Do vaäy, khi ñoäng cô vaøo söûa chöõa, nhaát thieát phaûi kieåm tra bieán daïng cong xoaén cuûa thanh truyeàn ñeå söûa chöõa, khaéc phuïc neáu caàn. Tình traïng maøi moøn cuûa caùc beà maët laép baïc loùt tuy khoâng nghieâm troïng nhöng cuõng phaûi kieåm tra ñeå xem coù caàn phaûi söûa chöõa hay khoâng. Ñeå kieåm tra thanh truyeàn tröôùc heát, caàn quan saùt ñeå phaùt hieän hö hoûng thaáy roõ nhö bieán daïng lôùn, loã ñaàu to thanh truyeàn nöùt, xöôùc nhieàu ôû maët laép gheùp naép vaø thaân hoaëc loã laép buloâng, taéc ñöôøng daãn daàu hoaëc ñöôøng loã phun daàu. Neáu kieåm tra baèng maét thöôøng khoâng phaùt hieän ñöôïc caùc hö hoûng gì phaûi duøng duïng cuï ño kieåm tra ñeå kieåm tra bieán daïng xoaén vaø cong cuûa thanh truyeàn cuõng nhö ñoä moøn vaø ñoä meùo cuûa maët laép baïc loùt. Khi baïc ñoàng ñaàu nhoû thanh truyeàn bò moøn caàn phaûi thay, ngöôøi ta eùp noù ra vaø kieåm tra loã ñaàu nhoû thanh truyeàn tröôùc khi eùp baïc môùi vaøo baèng ñoàng hoà ño loã. Ñoä moøn loã laép baïc ñaàu to thanh truyeàn ñöôïc kieåm tra baèng caùch naép ñaàu to vaøo thaân, vaën ñuû löïc quy ñònh roài duøng panme ño loã hoaëc ñoàng hoà ño soá ño ñöôøng kính cuûa loã ñaàu to ít nhaát ôû 3 vò trí khaùc nhau nhö treân hình 5.I-9. Ñoä oâ van cho pheùp khoâng quaù 0,03 mm. Hình 5.I-10. Kieåm tra hieän töôïng cong (a) vaø xoaén (b) cuûa thanh truyeàn. 1- thöôùc laù; 2- baøn raø (maët phaúng chuaån); 3- khoái V; 4- truïc gaù thanh truyeàn; 5- choát pit-toâng;  - khe hôû phaûn aùnh ñoä cong hoaëc xoaén. Trong baûo döôõng vaø söûa chöõa nhoû, khi phaûi thaùo naép xy lanh coù theå kieåm tra hieän töôïng bieán daïng xoaén vaø cong thanh truyeàn baèng caùch kieåm tra khe hôû giöõa pit-toâng vaø xy lanh ôû phía thaønh tröôùc vaø thaønh sau cuûa xy lanh khi quay truïc khuyûu ñoäng cô cho pit-toâng chuyeån ñoäng leân xuoáng ñeán caùc vò trí khaùc nhau. Neáu khe hôû ôû thaønh tröôùc vaø thaønh sau ñeàu nhau ôû moïi vò trí cuûa pit-toâng chöùng toû thanh truyeàn khoâng bò cong hoaëc xoaén. Neáu pit-toâng luoân eùp veà moät phía chöùng toû thanh truyeàn bò cong veà phía ñoù. Neáu pit-toâng khi ñi leân eùp vaøo moät phía phía tröôùc hoaëc phía sau), khi ñi xuoáng eùp veà phía ngöôïc laïi chöùng toø thanh truyeàn bò xoaén. Khi phaùt hieän thanh truyeàn bò cong hoaëc xoaén phaûi thaùo ra kieåm tra chính xaùc vaø naén laïi. 116
Vieäc kieåm tra bieán daïng cong xoaén khi thanh truyeàn ñöôïc thaùo khoûi ñoäng cô ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi treân caùc ñoà gaù chuyeân duøng, khi kieåm tra, ngöôøi ta thöôøng thaùo baïc ñaàu to thanh truyeàn, baïc ñaàu nhoû ñeå nguyeân, choát pit-toâng ñöôïc laép vaøo ñaàu nhoû vaø ñöôïc söû duïng nhö moät truïc kieåm. Hình 5.I-10 giôùi thieäu moät thieát bò thöôøng duøng trong söûa chöõa ñeå kieåm tra ñoä cong vaø xoaén cuûa thanh truyeàn. Neáu khe hôû ôû giöõa hai vaáu ngang vaø baøn raø khaùc nhau laø thanh truyeàn bò xoaén. Caên cöù vaøo ñoä lôùn khe hôû moãi beân ta bieát ñöôïc thanh truyeàn bò xoaén theo chieàu naøo. Neáu chæ coù vaáu treân hoaëc vaáu döôùi tì ñöôïc vaøo baøn raø, coøn vaáu kia keânh chöùng toû thanh truyeàn bò cong theo phöông ñöôøng taâm choát pit-toâng. Theo kinh nghieäm, neáu nhìn baèng maét thöôøng khoâng thaáy khe hôû aùnh saùng giöõa caùc vaáu vaø maët baøn raø laø thanh truyeàn khoâng bò cong hoaëc xoaén, neáu coù thì phaûi naén laïi. Ñeå ño chính xaùc möùc ñoä cong, xoaén cuûa thanh truyeàn ngöôøi ta thay khoái V chuû ñoäng môùi treân baèng moät khoái V treân ñoù gaén 3 ñoàng hoà ôû vò trí 3 vaáu tì noùi teân hoaëc gaén ñoàng hoà hieån thò kyõ thuaät soá cho pheùp ñoïc ra möùc ñoä cong, xoaén ñeå xöû lyù, söûa chöõa hình 5.I-11. Trong tröôøng hôïp naøy, trò soá ñoïc cuûa ñoàng hoà noùi leân ñoä khoâng song song cuûa ñöôøng taâm loã ñaàu nhoû vaø ñöôøng taâm loã ñaàu to. Ñoä khoâng song song hay ñoä leäch taâm cho pheùp thöôøng laø 0,02 mm treân 100 mm chieàu ñaøi thanh truyeàn. Thanh truyeàn neáu bò hoûng loã laép buloâng, loã phun daàu hoaëc maët laép gheùp naép vaø thaân, cong vaø xoaén thaân ñeán möùc deã ñaøng nhìn thaáy baèng maét thöôøng phaûi boû ñi, khoâng söûa chöõa. Caùc thanh truyeàn coù möùc bieán daïng cong xoaén nhoû ñöôïc naén laïi baèng eâtoâ, ñoà gaù tay ñoøn truïc vít hoaëc treân caùc maùy eùp ñôn giaûn. Vieäc naén ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi vôùi quaù trình kieåm tra cho ñeán khi naøo kieåm tra thaáy ñaït yeâu caàu thì thoâi. Loã ñaàu nhoû thanh truyeàn thöôøng ít bò moøn vaø thöôøng khoâng phaûi söûa chöõa Hình 5.I-11. Kieåm tra ñoä cong, xoaén cuûa thanh truyeàn baèng thieát bò hieän soá: 1-thanh truyeàn kieåm tra; 2- boä phaän chæ bò xoaén, cong vaø söï thay ñoåi chieàu daøi thanh truyeàn; 3- thieát bò kieåm tra; 4- choát pit-toâng; 5- truïc gaù thanh truyeàn. CAÂU HOÛI OÂN TAÄP 1. Truïc khuyûu thöôøng coù caùc hieän töôïng moøn, bieán daïng vaø hö hoûng gì? Phöông phaùp kieåm tra vaø söûa chöõa truïc khuyûu nhö theá naøo? 2. Khi gia coâng cô khí söûa truïc khuyûu, caàn ñònh vò nhö theá naøo ñeå khoâng laøm thay ñoåi baùn kính quay cuûa truïc khuyûu sau khi söûa chöõa? 3. Phöông phaùp kieåm tra vaø söûa chöõa baùnh ñaø nhö theá naøo? Neâu phöông phaùp kieåm tra vaø söûa chöõa thanh truyeàn. Taïi sao thanh truyeàn vaø pit-toâng chæ ñöôïc pheùp laép theo moät chieàu nhaát ñònh treân ñoäng cô? 4. Taïi sao khoâng ñöôïc ñoåi laãn naép ñaàu to thanh truyeàn giöõa caùc thanh truyeàn? Taïi sao khoâng ñöôïc ñoåi laãn thanh truyeàn giöõa caùc xy lanh trong söûa chöõa? 5. Buloâng thanh truyeàn coù ñaëc ñieåm gì ñeå laép ñaàu to thanh truyeàn vaøo vò trí chính xaùc vôùi thaân ñaàu to? Taïi sao thaùo kieåm tra caùc baïc loùt khoâng ñöôïc laøm laãn loän baïc giöõa caùc oå? Vieäc kieåm tra baïc loùt ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo? 117
II . SÖÛA CHÖÕA PIT-TOÂNG VAØ XY LANH VAØ CÔ CAÁU PHAÂN PHOÁI KHÍ 2.1. Kieåm tra, söûa chöõa pit-toâng 2.1.1 . Kieåm tra pit-toâng Trong quaù trình söû dung oâ toâ, choát pit-toâng coù theå bò hö hoûng baát thöôøng do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Moät soá hö hoûng coù theå thaáy: - Ñænh pit-toâng bò chaùy hoaëc do quaù trình chaùy trong ñoäng cô khoâng bình thöôøng nhö chaùy kích noå hay chaùy sôùm keùo ñaøi. - Xeùc maêng bò keït cöùng trong raõnh xeùc maêng do ñaàu pit-toâng bò bieán daïng do quaù noùng. - Thaân pit-toâng bò xöôùc thaønh caùc veát doïc. Hö hoûng naøy coù theå do thieáu daàu boâi trôn, do choát pit-toâng bò keït hoaëc do hieän töôïng boù pit-toâng trong xy lanh. - Beä choát bò vôõ. Hö hoûng naøy coù theå do moùng haõm choát hoûng laøm choát di chuyeån sang moät beân hoaëc do keït choát pit-toâng do laép quaù chaët. - Pit-toâng bò nöùt, vôõ ôû phaàn thaân do quaù taûi. Trong söûa chöõa nhoû, khi kieåm tra, quan saùt baèng maét thöôøng neáu thaáy pit-toâng coù moät trong nhöõng hö hoûng treân thì phaûi thay pit-toâng môùi, coøn neáu khoâng thì kieåm tra baèng duïng cuï chuyeân duøng ñeå xem pit-toâng coù theå duøng tröôùc ñöôïc khoâng. Tröôùc khi kieåm tra phaûi ñaûm baûo pit-toâng ñaõ ñöôïc röûa saïch vaø thoåi khoâ. Ñeå laøm saïch caùc raõnh xeùc maêng, coù theå duøng caùc xeùc maêng cuõ beû gaõy ra ñeå caïo. Vieäc kieåm tra chuû yeáu laø ño ñoä moøn cuûa pit-toâng. Ño ñöôøng kính ngoaøi cuûa pit-toâng taïi phaàn vaùy cuûa pit-toâng theo phöông vuoâng goùc vôùi ñöôøng taâm choát baèng panme nhö treân hình 5.I-12 vaø so saùnh vôùi ñöôøng kính xy lanh ñeå xaùc ñònh khe hôû. Neáu khe hôû vöôït quaù 0,1 mm phaûi thay pit-toâng môùi. Tuy nhieân, caùch kieåm tra hieäu quaû nhaát laø laép pit-toâng khoâng coù xeùc maêng vaøo xy lanh theo höôùng quay ñaàu xuoáng roài kieåm tra khe hôû giöõa maët thaân pit-toâng (ôû phaàn vuoâng goùc vôùi ñöôøng taâm choát pit-toâng) vaø xy lanh baèng thöôùc laù, neáu khoâng cho ñöôïc thöôùc laù 0,1 mm vaøo laø ñöôïc. Ñoä maøn raõnh xeùc maêng ñöôïc kieåm tra baèng caùch laên xeùc maêng môùi treân raõnh, neáu thaáy trôn tru thì duøng thöôùc laù kieåm tra khe hôû giöõa maët ñaàu xeùc maêng vaø maët beân cuûa raõnh nhö hình 5.I-13. khe hôû cho pheùp laø 0,05 – 0,1 mm, neáu khoâng cho ñöôïc thöôùc laù 0,15 mm vaøo laø ñöôïc, coøn neáu cho vaøo ñöôïc thì raõnh xeùc maêng bò moøn quaù caàn phaûi thay pit-toâng môùi. Loã laép choát pit-toâng caàn ñöôïc kieåm tra baèng caùch laép choát vaøo. Ñoái vôùi caùc pit-toâng laép töï do vôùi choát (choát khoâng coá ñònh treân beä choát), neáu ôû traïng thaùi nguoäi coù theå duøng tay laép ñöôïc choát vaøo deã ñaøng chöùng toû loã moøn quaù giôùi haïn, caàn phaûi thay pit-toâng môùi hoaëc thay choát lôùn hôn. Neáu coù theå duøng laïi choát pit-toâng. Vôùi loã ñaûm baûo yeâu caàu thöôøng phaûi haâm noùng pit-toâng trong daàu thì môùi laép ñöôïc choát vaøo baèng tay. Khi thay pit-toâng môùi cuõng caàn phaûi kieåm tra khe hôû giöõa pit-toâng môùi vaø xy lanh ñeå ñaûm baûo yeâu caàu laøm vieäc. Ñoàng thôøi cuõng phaûi kieåm tra troïng löôïng cuûa chuùng ñeå ñaûm baûo troïng löôïng cuûa pit-toâng môùi baèng troïng löôïng pit-toâng cuõ, sai soá quy ñònh khoâng quaù 5g vaø sai leäch troïng löôïng giöõa caùc pit-toâng cuûa caùc xy lanh khoâng quaù 5g. Yeâu caàu naøy laø ñeå ñaûm baûo söï caân baèng cuûa ñoäng cô trong quaù trình laøm vieäc sau khi söûa chöõa. 118
Hình 5.I-12. Ño ñöôøng kính pit-toâng. Hình 5.I-13. Kieåm tra ñoä moøn cuûa raõnh xeùc maêng. 2.1.2 . Kieåm tra xeùc maêng. Xeùc maêng laø chi tieát chòu maøi moøn lôùn nhaát trong ñoäng cô. Söï maøi moøn xaûy ra ôû caû maët löng do ma saùt vôùi thaønh xy lanh vaø ôû maët ñaàu to va ñaäp vôùi maët raõnh treân pit-toâng, nhöng söï maøi moøn ôû maët löng laø chuû yeáu. Beân caïnh ñoù, xeùc maêng coøn chòu nhieät ñoä cao, ñaëc bieät laø xeùc maêng khí ñaàu tieân, neân tính ñaøn hoài cuûa xeùc maêng coù theå bò giaûm trong quaù trình laøm vieäc. Khi bò moøn, khe hôû mieäng cuûa xeùc maêng taêng raát nhanh. Khi laép xeùc maêng môùi, khe hôû mieäng toái thieåu cuûa xeùc maêng khoaûng 0,2 – 0,3 mm ñoái vôùi xy lanh coù ñöôøng kính nhoû hôn 100 mm vaø 0,3 – 0,5 mm ñoái vôùi xy lanh coù ñöôøng kính töø 100 – 180 mm, nhöng khi vaøo söûa chöõa khe hôû coù theå leân ñeán 4 – 5 mm. Trong söûa chöõa lôùn hay nhoû lieân quan ñeán pit-toâng vaø xeùc maêng, khi ñaõ thaùo xeùc maêng ra khoûi pit-toâng thì ñeàu phaûi thay môùi. Coù theå thay xeùc maêng môùi vaøo pit-toâng cuõ neáu nhö pit-toâng vaãn ñaûm baûo yeâu caàu kyõ thuaät kieåm tra nhö ñaõ noùi ô treân hoaëc laép xeùc maêng môùi vaøo pit-toâng khi caàn thay caû nhoùm pit-toâng. Khi thay xeùc maêng môùi caàn phaûi kieåm tra ñeå ñaûm baûo ñuùng tieâu chuaån laép gheùp giöõa xeùc maêng vôùi pit-toâng vaø giöõa pit- toâng vôùi xy lanh. Moät soá chuù yù khi kieåm tra, thay xeùc maêng môùi: - Choïn ñuùng coát kích thöôùc cuûa xeùc maêng cho phuø hôïp vôùi coát kích thöôùc cuûa xy lanh. Xeùc maêng cuõng ñöôïc cheá taïo vôùi caùc kích thöôùc ñöôøng kính ngoaøi khaùc nhau phuø hôïp vôùi caùc kích thöôùc coát söûa chöõa cuûa xy lanh. Neáu choïn xeùc maêng coù ñöôøng kính lôùn roài söûa mieäng ñeå laép vaøo xy lanh coù ñöôøng kính nhoû thì maët duø khe hôû mieäng coù theå ñaûm baûo nhöng xeùc maêng seõ bò meùo vaø hôû löng khi laép vaøo xy lanh. - Kieåm tra khe hôû mieäng cuûa taát caû caùc xeùc maêng trong xy lanh. Vieäc kieåm tra ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi töøng xeùc maêng baèng caùch laép xeùc maêng vaøo xy lanh, duøng pit-toâng ñaåy noù xuoáng khu vöïc phía döôùi vuøng ma saùt giöõa xeùc maêng vaø xy lanh vaø duøng thöôùc laù ño khe hôû mieäng cuûa noù nhö hình 5.I-14. Neáu khe hôû quaù nhoû so vôùi khe hôû yeâu caàu ñoái vôùi töøng kích thöôùc xy lanh nhö ñaõ noùi ôû treân phaûi thaùo xeùc maêng ñoù ra vaø duøng giuõa nhoû ñeå giuõa bôùt, söûa chöõa mieäng nhö hình 5.I-15 ñeå ñaûm baûo yeâu caàu 0,2 – 0,5 mm. Trong söûa chöõa, khi chæ thay xeùc maêng hoaëc xeùc maêng vaø pit-toâng maø khoâng söûa chöõa xy lanh coù theå cho pheùp khe hôû mieäng lôùn nhaát cuûa xeùc maêng ñeán 1,2 -1,5 mm. Neáu ñeå khe hôû quaù nhæ thì khi xeùc maêng bò daõn nôû nhieät trong quaù trình laøm vieäc coù theå gaây kích mieäng vaø bò keït trong xy lanh. Coøn neáu khe hôû mieäng quaù lôùn seõ laøm giaûm khaû naêng bao kín buoàng chaùy cuûa xeùc maêng 119
Hình 5.I-14. Kieåm tra khe hôû mieäng cuûa Hình 5.I-15. Söûa chöõa xeùc maêng. xeùc maêng trong xy lanh. - Kieåm tra khe hôû aùnh saùng giöõa löng xeùc maêng vaø xy lanh. Laép xeùc maêng vaøo giöõa xy lanh, duøng ñeøn chieáu saùng chieáu ngöôïc töø döôùi leân roài nhìn khe hôû aùnh saùng giöõa löng xeùc maêng vaø xy lanh. Neáu khe hôû aùnh saùng phaân boá ñeàu quanh chu vi laø ñöôïc, coøn ngöôïc laïi thì xeùc maêng bò meùo. Hình 5.I-16. Kieåm tra xeùc maêng treân raõnh xeùc maêng. (a)- laên xeùc maêng treân raõnh; (b)- duøng thöôùc laø kieåm tra khe hôû giöõa xeùc maêng vaø maët beân cuûa raõnh. - Kieåm tra khe hôû laép gheùp giöõa xeùc maêng vaø maët caïnh raõnh treân pit-toâng. Tröôùc heát, laøm saïch caùc raõnh xeùc maêng treân pit-toâng, sau ñoù laên caùc xeùc maêng treân raõnh cuûa chuùng ñeå kieåm tra ñoä trôn tru vaø xem chuùng coù bò keït khoâng nhö hình 5.I-16a. Neáu khi laên thaáy trôn tru thì tieán haønh kieåm tra khe hôû caïnh cuûa xeùc maêng trong raõnh. Vieäc kieåm tra khe hôû caïnh ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñaëc thöôùc laù vaøo giöõa xeùc maêng vaø maët caïnh cuûa raõnh pit-toâng khi maët löng xeùc maêng tì vaøo ñaùy raõnh. Ñeå kieåm tra ñöôïc chính xaùc neân laép xeùc maêng vaøo raõnh treân pit-toâng roài duøng thöôùc laù ño khe hôû giöõa xeùc maêng vaø maët caïnh cuûa raõnh nhö treân hình 5.I-16b. Khe hôû caïnh cho pheùp thöôøng laø 0,0025 – 0,1 mm. Neáu khe hôû quaù nhoû coù theå gaây keït xeùc maêng trong raõnh, coøn khe hôû quaù lôùn gaây laøm hoûng hoaëc giaûm tuoåi thoï cuûa xeùc maêng, pit-toâng vaø gaây loït khí. 120
- Kieåm tra khe hôû löng cuûa xeùc maêng trong raõnh treân pit-toâng baèng caùch aán xeùc maêng cho maët trong xeùc maêng tì vaøo ñaùy raõnh roài kieåm tra ñoä thuït cuûa maët löng ñoái dieän ñieåm tì so vôùi maët ngoaøi cuûa pit-toâng. Maët löng cuûa xeùc maêng taïi ñieåm kieåm tra phaûi thaáp hôn bôø raõnh ít nhaát 0,12 mm ñeå ñaûm baûo cho xeùc maêng khoâng bò keït giöõa pit-toâng vaø xy lanh trong quaù trình laøm vieäc. Coù theå ñaët moät thöôùc thaúng qua ñaàu pit-toâng vaø xeùc maêng roài duøng thöôùc laù nhoû ño khe hôû giöõa maët löng xeùc maêng vaø thöôùc hoaëc laên maët löng xeùc maêng treân raõnh vaø ño khoaûng caùch giöõa maët trong taïi ñieåm kieåm tra so vôùi maët bôø raõnh. Cuõng coù theå duøng thöôùc ño ñoä saâu ñeå ño ñoä saâu cuûa raõnh xeùc maêng treân pit-toâng vaø duøng pame ño chieàu ñaøy (khoaûng caùch töø maët trong ñeán maët löng) cuûa xeùc maêng roài so saùnh. 2.1.3 . Kieåm tra choát pit-toâng Trong ña soá caùc ñoäng cô oâ toâ hieän nay, choát pit-toâng ñöôïc laép töï do vôùi baïc ñaàu nhoû thanh truyeàn vaø loã treân beä choát pit-toâng. Trong quaù trình laøm vieäc, choát pit-toâng coù theå quay töï do treân beä choát vaø teân baïc ñaàu nhoû thanh truyeàn. Do ñoù, choát coù theå bò moøn treân toaøn boä beà maët laøm vieäc cuûa noù. Choát pit-toâng thöôøng khoâng söûa chöõa maø ñöôïc thay môùi. Choát pit-toâng thöôøng ñöôïc cung caáp cuøng boä vôùi pit-toâng neân khi thay pit-toâng thöôøng thay luoân caû choát. Choát pit-toâng thöôøng ñöôïc cheá taïo theo kích thöôùc nguyeân thuûy cuûa noù, tuy nhieân choát pit-toâng cuûa moät soá ñoäng cô coù theå coù moät kích thöôùc taêng lôùn 0,025 mm vaø 0,05 mm ñeå thay cho caùc choát moøn trong söûa chöõa khi duøng laïi pit-toâng vaø baïc ñaàu nhoû thanh truyeàn. Ñoâi khi baïc ñaàu nhoû thanh truyeàn ñöôïc cheá taïo ôû daïng baùn thaønh phaåm, sau khi eùp vaøo ñaàu nhoû thanh truyeàn ngöôøi ta doa laïi theo kích thöôùc choát vaø ñaûm baûo khe hôû theo yeâu caàu. Neáu laép choát vaøo maø quay trôn tru vaø laéc kieåm tra khoâng thaáy coù ñoä rô laø ñöôïc. 2.2. Kieåm tra, söûa chöõa xy lanh 2.2.1. Caùc hö hoûûng cuûa xy lanh vaø phöông phaùp kieåm tra Do phaûi laøm vieäc trong ñieàu kieän naëng nhoïc vôùi aùp suaát cao, nhieät ñoä cao, ma saùt giöõa xeùc maêng – xy lanh lôùn vaø boâi trôn khoù neân beà maët göông xy lanh thöôøng bò moøn vaø moøn khoâng ñeàu. Trong moät soá tröôøng hôïp, maët xy lanh coøn coù theå bò chaùy roã hoaëc thuûng do khoâng ñöôïc boâi trôn ñaày ñuû hoaëc do hö hoûng cuûa pit-toâng, thanh truyeàn gaây ra. Trong ñieàu kieän ñoäng cô laøm vieäc bình thöôøng, khu vöïc beà maët xy lanh ñoái dieän vôùi xeùc maêng khí thöù nhaát khi pit-toâng ôû ñieåm cheát treân bò moøn nhieàu nhaát vaø taïo thaønh baäc so vôùi phaàn beà maët treân ñoù vì söùc eùp cuûa xeùc maêng thöù nhaát leân thaønh xilnh ñaït lôùn nhaát ôû vò trí naøy trong khi boâi trôn laïi keùm nhaát. Ñoä moøn giaûm daàn xuoáng phía döôùi xy lanh do ôû phía döôùi aùp löïc khí thaáp hôn vaø ñieàu kieän boâi trôn toát hôn. Xeùt treân chu vi tieát dieän ngang cuûa xy lanh thì khu vöïc beà maët ñoái dieän nhau treân phöông doïc theo taâm truïc khuyûu ñoäng cô. Söï phaân boá löôïng moøn maët göông xy lanh trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng cuûa ñoäng cô ñöôïc minh hoïa treân hình 5.I-17. 121
Hình 5.I-17. Ñaëc ñieåm söï phaân boá löôïng moøn maët göông xy lanh theo ñöôøng sinh (a) vaø theo chu vi (b). Tuy nhieân, khi thanh truyeàn bò cong theo phöông ñöôøng taâm truïc khuyûu hoaëc bò xoaén seõ laøm cho pit-toâng eùp vaøo beà maët phía tröôùc vaø phía sau cuûa xy lanh trong quaù trình laøm vieäc vaø laøm taêng maøi moøn cuûa xy lanh theo phöông naøy hình 5.I-18. Xy lanh laø chi tieát chính cuûa ñoäng cô vaø trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng thì tuoåi thoï cuûa xy lanh chính baèng chu kyø söûa chöõa lôùn ñoäng cô, cho neân khi ñoäng cô vaøo söûa chöõa lôùn thöôøng laø xy lanh ñaõ moøn ñeán giôùi haïn neân ñöông nhieân phaûi ñöôïc thay theá hoaëc söûa chöõa. Vieäc kieåm tra xy lanh bao goàm kieåm tra ñoä moøn, ñoä coân, ñoä oâvan (ñoä meùo) vaø hieän töôïng troùc roã beà maët göông xy lanh ñeå xaùc ñònh kích thöôùc söûa chöõa. Tuy nhieân, trong quaù trình baûo döôõng hoaëc söûa chöõa nhoû caàn thaùo maùy ñeå thay theá moät soá chi tieát hoûng nhö xeùc maêng hoaëc pit-toâng cuõng caàn phaûi kieåm tra xy lanh ñeå xem coù phaûi söûa chöõa hay khoâng. Neáu ñoä moøn vaø ñoä coân nhoû hôn 0,15 mm vaø ñoä oâvan nhoû hôn 0,05 mm thì xy lanh chöa caàn phaûi söûa chöõa trong quaù trình söûa chöõa nhoû naøy. Ñoä moøn ñöôïc kieåm tra baèng caùch ño kích thöôùc ñöôøng kính xy lanh ôû caùc ñieåm khaùc nhau treân chu vi vaø doïc theo maët göông xy lanh. Duïng cuï kieåm tra phoå bieán laø caùc loaïi ñoàng hoà ño loã hoaëc pame ño loã vôùi sai soá laø 0,01 mm ñeán 0,001 mm. Xy lanh thöôøng moøn nhieàu nhaát ôû khu vöïc ñoái dieän vôùi xeùc maêng thöù nhaát, öùng vôùi vò trí pit-toâng ôû ñieåm cheát treân. Do ñoù, coù theå ño ñöôøng kính xy lanh ôû vò trí naøy ñeå xaùc ñònh ñoä moøn lôùn nhaát cuûa xy lanh. Khi sôø tay vaøo maët göông cuûa xy lanh thöôøng thaáy gôø baäc taïi vò trí naøy. Hình 5.I-18. Xy lanh moøn leäch ôû hai beân thaønh theo. phöông doïc truïc khuyûu do thanh truyeàn cong. Hình 5.I-19. Ño ñöôøng kính xy lanh. Ñoä oâ van ñöôïc xaùc ñònh baèng hieäu cuûa caùc kích thöôùc ñöôøng kính xy lanh ño theo phöông ngang ño theo phöông doïc thaân ñoäng cô taïi vò trí coù ñoä moøn lôùn nhaát naøy. Ñoä coân 122
ñöôïc xaùc ñònh baèng hieäu cuûa caùc kích thöôùc ñöôøng kính xy lanh taïi vò trí naøy vaø taïi khu vöïc phía döôùi cuûa xy lanh ño theo phöông ngang cuûa ñoäng cô. Phöông phaùp ño ñöôøng kính xy lanh baèng ñoàng hoà ño loã ñöôïc minh hoïa treân hình 5.I-19. Coù theå ño nhanh moät caùch gaàn ñuùng ñoä moøn vaø ñoä coân cuûa xy lanh baèng caùch duøng moät xeùc maêng. Ñeå ño ñoä moøn, tröôùc heát ñaët xeùc maêng vaøo phaàn treân gôø moøn cuûa xy lanh (phaàn naøy coù theå coi nhö khoâng bò moøn) sao cho taïo thaønh maët phaúng vôùi maët ñaàu cuûa xy lanh, ño khi hôû mieäng xeùc maêng baèng moät thöôùc laù, sau ñoù ñaåy xeùc maêng xuoáng phaàn beà maët moøn nhieàu ngay döôùi gôø moøn vaø ño khe hôû mieäng xeùc maêng. Laáy hieäu cuûa khe hôû mieäng ño ñöôïc ôû vò trí naøy vaø khe hôû mieäng ôû vò trí phía treân gôø moøn roài chia cho 3,14; keát quaû chính laø ñoä moøn tính theo ñöôøng kính cuûa xy lanh. Duøng pit-toâng ñaåy xeùc maêng naøy xuoáng phaàn döôùi cuûa xy lanh vaø ño khe hôû mieäng vöøa ño roài chia cho 3,14 ñöôïc ñoä coân cuûa xy lanh. Caên cöù theo soá lieäu kyõ thuaät söûa chöõa cuûa moãi loaïi ñoäng cô ñeå quyeát ñòn phöông aùn xöû lyù. Thoâng thöôøng, neáu ñoä coân hoaëc ñoä moøn lôùn hôn 0,3 mm thì xy lanh baét buoäc phaûi ñöôïc söûa chöõa hoaëc thay môùi. Neáu maët göông xy lanh bò troùc roã, phaûi ño ñoä saâu lôùn nhaát cuûa caùc veát roã baèng ñoàng hoà ño so. Neáu ñoä saâu veát roã lôùn hôn ñoä moøn taïi gôø moøn noùi treân thì phaûi caên cöù vaøo ñoù ñeå xaùc ñònh phöông aùn xöû lyù. Trong baûo döôõng vaø söûa chöõa nhoû lieân quan ñeán xy lanh, pit-toâng, ngöôøi ta coù theå môû naép xy lanh vaø ño kieåm tra söï maøi moøn cuûa xy lanh ngay treân xe. Vieäc kieåm tra ñöôïc thöïc hieän baèng caùch quay truïc khuyûu cho pit-toâng di chuyeån xuoáng ñieåm cheát döôùi roài duøng duïng cuï ño loã ñeå ño ñöôøng kính xy lanh, ñaëc bieät chuù yù kieåm tra xem beà maët göông xy lanh ñaõ moøn thaønh gôø ôû phaàn treân xy lanh hay chöa. Neáu xy lanh bò moøn thaønh gôø nhoû thì duøng giaáy raùp ñaùnh saïch ñeå coù theå thaùo pit-toâng ñöôïc deã ñaøng (neáu caàn). Khi thay pit- toâng caàn kieåm tra khe hôû giöõa thaân pit-toâng ôû phaàn maët daãn höôùng cuûa vaùy pit-toâng vôùi maët göông xy lanh. Khe hôû cho pheùp thöôøng laø 0,025 – 0,1 mm. 2.2.2. Phöông phaùp söûa chöõa xy lanh baèng gia coâng cô khí Phöông phaùp söûa chöõa baèng gia coâng cô khí khoâng chæ ñöôïc aùp duïng cho söûa chöõa xy lanh maø coøn ñöôïc aùp duïng ñeå söûa chöõa caùc chi tieát loã truïc vaø chi tieát truïc bò moøn noùi chung. Thöïc chaát cuûa phöông phaùp söûa chöõa naøy laø duøn g gia coâng cô khí boùc ñi lôùp kim loaïi moøn khoâng ñeàu treân beà maët chi tieát ñeå phuïc hoài laïi ñoä chính xaùc veà hình daùng hình hoïc vaø ñoä boùng beà maët chi tieát vôùi kích thöôùc môùi, goïi laø kích thöôùc söûa chöõa khaùc vôùi kích thöôùc ban ñaàu tröôùc khi laøm vieäc cuûa chi tieát. Phöông phaùp söûa chöõa naøy ñoâi khi coøn ñöôïc goïi laø phöông phaùp söûa chöõa kích thöôùc. Trong moät caëp chi tieát laép gheùp bò moø, ví duï caëp chi tieát xy lanh – pit-toâng hoaëc truïc khuyûu – baïc loùt, chi tieát chính (xy lanh vaø truïc khuyûu) ñöôïc gia coâng ñeán kích thöôùc môùi, coøn chi tieát kia (pit-toâng vaø baïc loùt) ñöôïc thay môùi hoaëc phuïc hoài theo kích thöôùc söûa chöõa cuûa chi tieát chính. Kích thöôùc söûa chöõa cuûa chi tieát phuï thuoäc vaøo ñoä moøn cuûa chi tieát vaø löôïng dö gia coâng toái thieåu ñeå ñaït ñöôïc yeâu caàu veà ñoä chính xaùc hình daùng hình hoïc (ñoä coân, ñoä oâ van) vaø ñoä boùng beà maët cuûa chi tieát. Moät chi tieát coù theå ñöôïc söûa chöõa kích thöôùc nhieàu laàn, soá laàn söûa chöõa phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm laøm vieäc, ñaëc tính beà maët (chieàu daøy lôùp thaám toâi) vaø söùc beàn cuûa chi tieát ôû kích thöôùc ñoù. Ví duï, soá laàn söûa chöõa n coù theå cuûa xy lanh hoaëc coå truïc khuyûu ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: 123
d Pn  d H Ñoái vôùi xy lanh: n= w d  d Pn Ñoái vôùi coå truïc vaø choát khuûyu : n = H w Trong ñoù: + dH laø kích thöôùc danh nghóa (kích thöôùc ban ñaàu) cuûa xy lanh hoaëc coå truïc; + dPn laø kích thöôùc söûa chöõa giôùi haïn cuoái cuøng (baèng dmin ñoái vôùi truïc vaø dmax ñoái vôùi xy lanh), dPn phuï thuoäc vaøo ñoä beàn vaø tính chaát lôùp beà maët cuûa chi tieát; + w laø ñoä toång moøn vaø löôïng dö gia coâng chi tieát cuûa moät laàn söûa chöõa tính theo ñöôøng kính. Kích thöôùc cuûa xy lanh hoaëc coå truïc sau moãi laàn söûa chöõa so vôùi kích thöôùc nguyeân thuûy cuûa chuùng thöôøng ñöôïc quy ñònh thaønh daõy caùc kích thöôùc tieâu chuaån goïi laø kích thöôùc söûa chöõa theo coát hoaëc kích thöôùc söûa chöõa tieâu chuaån. Ñoái vôùi xy lanh vaø truïc khuyûu cuûa ñoäng cô oâ toâ, ngöôøi ta coù theå cho pheùp khoaûng 3 ñeán 4 coát söûa chöõa (3 ñeán 4 laàn söûa chöõa); ñoä cheânh leäch giöõa caùc coát söûa chöõa keà nhau ñoái vôùi xy lanh thöôøng laø 0,25 mm hoaëc 0,5 mm. Nhö vaäy, vôùi möùc cheânh leäch kích thöôùc giöõa caùc coát söûa chöõa lyeàn keà nhö treân thì sau moãi laàn söûa chöõa, kích thöôùc cuûa xy lanh seõ taêng 0,25 mm hoaëc 0,5 mm tuøy loaïi ñoäng cô, ví duï ñoái vôùi truïc khuyûu, ñoä cheânh leäch thöôøng laø 0,25 mm, coøn kích thöôùc coå truïc giaûm ñi 0,25 mm. Trong söûa chöõa kích thöôùc, thöôøng ngöôùi ta khoâng nhieät luyeän laïi beà maët chi tieát sau khi gia coâng neân soá laàn söûa chöõa bò haïn cheá bôûi kích thöôùc söûa chöõa cuoái cuøng sao cho ñaëc tính lôùp kim loaïi beà maët (ñoä cöùng vaø khaû naêng chòu moøn) khoâng bò thay ñoåi nhieàu so vôùi beà maët nguyeân thuûy. Vieäc söûa chöõa theo coát vaø tieâu chuaån hoùa caùc kích thöôùc söûa chöõa cho pheùp caùc nhaø maùy saûn xuaát phuï tuøng thay theá saûn xuaát caùc chi tieát thaønh phaåm coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi kích thöôùc söûa chöõa, giuùp ngöôøi söûa chöõa chæ caàn mua phuï tuøng veà laø laép ñöôïc ngay, do vaäy quaù trình söûa chöõa thuaän tieän vaø deã ñaøng hôn. Ví duï, pit-toâng, xeùc maêng vaø baïc loùt ñöôïc cheá taïo vôùi caùc kích thöôùc khaùc nhau phuø hôïp vôùi caùc coát söûa chöõa khaùc nhau, ngöôøi söûa chöõa chæ vieäc choïn mua chi tieát phuø hôïp vôùi kích thöôùc söûa chöõa cuûa mình ñeå veà laép luoân. Ñeå xaùc ñònh kích thöôùc coát söûa chöõa cuûa chi tieát, ngöôøi ta caên cöù vaøo ñoä moøn lôùn nhaát ño ñöôïc vaø löôïng dö caét goït toái thieåu yeâu caàu cuûa phöông phaùp gia coâng ñeå ñaït ñöôïc ñoä chính xaùc vaø ñoä boùng beà maët caàn thieát cuûa chi tieát söûa chöõa. Trong moät soá tröôøng hôïp, do beà maët chi tieát bò moøn nhieàu hoaëc coù caùc veát troùc roã hoaëc xöôùc saâu, coù theå khoâng ñuû löôïng dö gia coâng ñeå söûa chöõa ñeán coát tieáp theo ñöôïc maø phaûi nhaûy qua coát ñoù leân coát cao hôn. Tröôøng hôïp naøy goïi laø söûa chöõa nhaûy coát. Ví duï, kích thöôùc nguyeân thuûy cuûa xy lanh moät ñoäng cô laø 80 mm vaø cho pheùp söûa chöõa 4 laàn vôùi caùc kích thöôùc coát söûa chöõa lieân tieáp laø 80,5 mm; 81 mm; 81,5 mm vaø 82 mm. Neáu laàn ñaàu tieân vaøo söûa chöõa ño ñöôïc ñöôøng kính taïi choã moøn lôùn nhaát laø 80,2 mm, löôïng dö toång coäng toái thieåu (beà daûy kim loaïi caàn caét ñi) yeâu caàu cuûa phöông phaùp gia coâng baèng doa vaø maøi laø 0,07 mm (tính theo ñöôøng kính laø 0,14 mm) thì xy lanh coù theå ñöôïc söûa chöõa leân coát 1 vôùi kích thöôùc sau söûa chöõa laø 80,5 mm. nhöng neáu ñöôøng kính taïi choã moøn lôùn nhaát ño ñöôïc laø 80,4 mm thì khoâng theå gia coâng leân kích thöôùc söûa chöõa coát 1 ñöôïc maø phaûi gia coâng nhaûy leân coát 2 vôùi kích thöôùc sau söûa chöõa laø 81 mm. Ñoái vôùi ñoäng cô nhieàu xy lanh, taát caû caùc xy lanh phaûi ñöôïc gia coâng söûa chöõa ñeán cuøng moät kích thöôùc môùi maëc duø moät soá xy lanh coù theå 124
bò moøn raát ít so vôùi caùc xy lanh khaùc. Do ñoù, phaûi caên cöù vaøo xy lanh coù ñoä moøn lôùn nhaát ñeå xaùc ñònh kích thöôùc söûa chöõa chung cho taát caû caùc xy lanh cuûa ñoäng cô. Öu ñieåm cuûa söûa chöõa kích thöôùc so vôùi caùc phöông phaùp söûa chöõa khaùc laø reû tieàn neân ñöôïc söû duïng raát phoå bieán trong söûa chöõa xy lanh, truïc khuyûu, truïc cam v.v… cuûa ñoäng cô cuõng nhö caùc chi tieát khaùc thuoäc heä thoáng gaãm xe. Tuy nhieân, söûa chöõa kích thöôùc coù nhöôïc ñieåm laø ñoä beàn chi tieát thöôøng keùm chi tieát môùi vaø caùc chi tieát ñöôïc phuïc hoài theo caùc phöông phaùp khaùc; quaù trình kieåm tra, phaân loaïi vaø laép raùp phöùc taïp vì coù nhieàu kích thöôùc söûa chöõa, vieäc döï tröõ chi tieát cuõng lôùn do coù nhieàu kích thöôùc khaùc nhau neân voán phuï tuøng lôùn. Vieäc gia coâng söûa chöõa xy lanh ñöôïc thöïc hieän theo 2 nguyeân coâng, tröôùc tieân laø doa, sau ñoù laø maøi boùng. Löôïng dö gia coâng toái thieåu cuûa nguyeân coâng doa laø 0,05 mm vaø maøi boùng laø 0,02 – 0,03 mm. Coâng vieäc naøy do thôï chuyeân gia coâng cô ñaûm nhieäm. Ñoái vôùi xy lanh lieàn thaân maùy hoaëc loùt xy lanh khoâ, phaûi ñöa caû thaân maùy sang phaân xöôûng gia coâng cô khí ñeå gia coâng vaø khi gia coâng phaûi ñònh taâm theo beà maët khoâng moøn cuûa xy lanh (beà maët phía treân gôø moøn) sao cho ñöôøng taâm xy lanh sau khi söûa chöõa khoâng thay ñoåi so vôùi ñöôøng taâm cuûa xy lanh tröôùc khi bò moøn. Coøn ñoái vôùi loùt xy lanh öôùt, oáng loùt xy lanh ñöôïc thaùo ra khoûi thaân maùy ñeå söûa chöõa vaø trong quaù trình gia coâng, oáng loùt ñöôïc ñònh taâm theo beà maët ngoaøi (beà maët laép gheùp vôùi thaân maùy) ñeå ñaûm baûo ñöôøng taâm xy lanh sau khi gia coâng khoâng thay ñoåi. Ñeå ñaûm baûo xy lanh sau khi gia coâng ñaït ñöôïc kích thöôùc söûa chöõa chính xaùc vaø khe hôû laép gheùp vôùi pit-toâng ñuùng yeâu caàu, ngöôøi ta thöôøng nhaän pit-toâng môùi tröôùc khi gia coâng xy lanh ñeå coù theå laép thöû vaø kieåm tra khe hôû trong quaù trình gia coâng. Sau moãi böôùc gia coâng cuûa nguyeân coâng maøi boùng cuoái cuøng, ngöôøi ta duøng luoân pit-toâng môùi laép vaøo xy lanh ñeå kieåm tra khe hôû. Khe hôû ñaït yeâu caàu laø 0,03 mm ñeán 0,04 mm tính theo ñöôøng kính. Kieåm tra baèng caùch lau saïch beà maët göông xy lanh vaø maët ngoaøi pit-toâng roài laép hai chi tieát vaøo nhau, neáu coù theå di chuyeån pit-toâng leân xuoáng trong xy lanh moät caùch nheï nhaøng, trôn tru vaø khoâng ñöa ñöôïc thöôùc laù ñaøy 0,04 mm vaøo maët daãn höôùng cuûa thaân pit- toâng laø ñöôïc. Sau khi kieåm tra, neáu thaáy ñaït yeâu caàu phaûi ñaùnh daáu pit-toâng theo xy lanh vaø khoâng ñöôïc ñoåi laãn pit-toâng giöõa caùc xy lanh trong quaù trình laép raùp. Ñoái vôùi ñoäng cô duøng xy lanh lieàn thaân maùy hoaëc duøng loùt xy lanh khoâ, khi löôïng taêng kích thöôùc so vôùi kích thöôùc danh nghóa (kích thöôùc nguyeân thuûy) vöôït quaù1,5 mm thì phaûi thöïc hieän eùp loùt xy lanh môùi. Ñaàu tieân, doa roäng xy lanh vaø ñaùnh boùng, cheá taïo loùt môùi baèng vaät lieäu nhö vaät lieäu cuûa xy lanh cuõ, chieàu ñaøy oáng loùt sao cho sau khi eùp vaøo vaø gia coâng coøn 2,5 – 3,5 mm, eùp vôùi ñoä doâi 0,05 – 0,1 mm, ñoä boùng beà maët laép gheùp caáp 8. Thöïc hieän eùp treân maùy eùp vôùi löïc eùp 2 – 5 taán. Beà maët laép gheùp ñöôïc boâi trôn baèng moät graphít vaø daàu maùy. Sau khi eùp xong, thöïc hieän maøi phaúng maët maùy theo ñieàu kieän kyõ thuaät doa, maøi maët göông xy lanh theo quy trình noùi treân ñeán kích thöôùc danh nghóa (kích thöôùc nguyeân thuûy). Ñoái vôùi oáng loùt xy lanh öôùt, khi löôïng taêng kích thöôùc vöôït quaù 1,5 mm thì phaûi thay oáng loùt môùi coù kích thöôùc nguyeân thuûy. OÁng loùt môùi laø oáng loùt ñöôïc cheá taïo ôû daïng thaønh phaåm vaø thöôøng ñöôïc cung caáp ñi lyeàn vôùi boä pit-toâng, xe cmaêng vaø choát pit-toâng. Chuù yù, khoâng ñoåi laãn pit-toâng giöõa caùc oáng loùt xy lanh. Laép gioaêng nöôùc vaøo caùc raõnh ôû maët ngoaøi cuûa oáng loùt roài eùp oáng loùt vaøo thaân maùy. Sau khi laép xong, maët daàu cuûa oáng loùt phaûi nhoâ leân khoûi beà maët maùy 0,05 – 0,12 mm. Chieàu cao naøy ñöôïc kieåm tra baèng caùch 125
ñaët thöôùc thaúng chuaån leân maët ñaàu oáng loùt vaø duøng thöôùc laù ño khe hôû giöõa thöôùc vaø maët maùy hoaëc coù theå duøng ñoàng hoà so. Yeâu caàu kyõ thuaät ñoái vôùi xy lanh sau khi söûa chöõa : - Ñoä boùng ≥ 8;9 - Sai soá kích thöôùc giöõa caùc xy lanh  0,05 mm; - Ñoä coân, oâ van 0,03 mm; - Ñoä ñaûo maët ñaàu  0,05 mm/100 mm 2.3. Söûa chöõa cô caáu phaân phoái khí 2.3.1. Caùc hö hoûng cuûa cô caáu phaân phoái khí Caùc chi tieát cuûa cô caáu phaân phoái khí ñöôïc daãn ñoäng lieân hoaøn töø truïc cam ñeán xupaùp, laøm vieäc trong ñieàu kieän ma saùt vaø va ñaäp neân thöôøng bò moøn. Söï maøi moøn cuûa baát kyø chi tieát naøo trong cô caáu ñeàu coù theå daãn ñeán hieän töôïng xupaùp ñoùng, môû khoâng ñuùng yeâu caàu vaø aûnh höôûng xaáu ñeán quaù trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô noùi chung. Xupaùp vaø ñeá xupaùp laø caùc chi tieát laøm vieäc trong ñieàu kieän naëng nhoïc nhaát cuûa cô caáu phaân phoâi khí, vöøa chòu ma saùt, va ñaäp, vöøa bò ñoát noùng ôû nhieät ñoä cao, ñaët bieät laø xupaùp thaûi. Do ñoù, beà maët laøm vieäc cuûa xupaùp vaø ñeá xupaùp khoâng nhöõng bò moøn maø coøn bò chaùy roã, daãn tôùi ñoùng khoâng kín, gaây loït khí, laøm giaûm coâng suaát vaø taêng tieâu hao nhieân lieäu cuûa ñoäng cô. OÁng daãn höôùng xupaùp neáu moøn nhieàu seõ gaây va ñaäp cho xupaùp, laøm taêng maøi moøn taùn vaø thaân xupaùp, ñoàng thôøi gaây loït daàu voø trong xy lanh ñoäng cô qua khe hôû giöõa oáng daãn höôùng vaø thaân xupaùp, do ñoù laøm taêng tieâu hao daàu vaø keát muoäi than trong buoàng maùy. Caùc chi tieát daãn ñoäng xupaùp nhö caàn baåy, truïc caàn baåy, loø xo vaø caùc chi tieát laép gheùp chuùng neáu bò bieán daïng hoaëc moøn cuõng seõ aûnh höôûng xaáu ñeán söï laøm vieäc cuûa xupaùp. Truïc cam thöôøng bò moøn ôû caùc coå truïc vaø baïc do ma saùt vôùi nhau vaø moøn ôû caùc vaáu cam do ma saùt vaø va ñaäp vôùi ñaùy con ñoäi. Söï maøi moøn cuûa coå truïc vaø baïc laøm taêng khe hôû laéo gheùp giöõa chuùng vaø daãn tôùi laøm giaûm aùp suaát daàu boâi trôn cuûa ñoäng cô neáu khe hôû lôùn hôn 0,08 mm. Vaáu cam bò moøn lôùn laøm giaûm haønh trình naâng cuûa con ñoäi vaø do ñoù laøm giaûm ñoä môû cuûa xupaùp. Con ñoäi coù theå bò moøn phaàn thaân, ñaùy vaø ñaàu tieáp xuùc vôùi ñuõa ñaåy. Phaàn thaân bò moøn lôùn seõ gaây tuït aùp suaát daàu cuûa ñoäng cô neáu phaàn naøy ñöôïc boâi trôn cöôõng böùc. Ñoái vôùi con ñoäi cô khí, söï maøi moøn cuûa ñaùy vaø ñaàu con ñoäi seõ laøm taêng khe hôû giöõa caùc ñaàu caàn baåy vaø ñuoâi xupaùp, do ñoù gaây va ñaäp vaø laøm giaûm ñoä môû cuûa xupaùp. Boä truyeàn daãn ñoäng truïc cam goàm caùc baùnh raêng hoaëc caùc baùnh raêng cuøng vôùi xích hoaëc ñai neáu bò moøn seõ laøm sai leäch pha phoái khí cuûa ñoäng cô, töùc laø thôøi ñieåm ñoùng, môû cuûa caùc xupaùp khoâng ñuùng yeâu caàu, ñoàng thôøi gaây oàn khi trình laøm vieäc. 126
2.3.2. Kieåm tra, söûa chöõa nhoùm xupaùp a) Kieåm tra vaø thay oáng daãn höôùng xupaùp OÁng daãn höôùng xupaùp phaûi ñöôïc kieåm tra vaø söõa chöõa hoaëc thay môùi neáu caàn tröôùc khi söûa chöõa xupaùp vaø ñeá xupaùp vì loã daãn höôùng xupaùp ñöôïc söû duïng laøm chuaån ñònh vò khi gia coâng söûa chöõa caùc chi tieát naøy. OÁng daãn höôùng xupaùp thöôøng moøn nhanh hôn thaân xupaùp. Neáu ñoä moøn cuûa oáng daãn höôùng xupaùp laøm cho khe hôû giöõa loã daãn höôùng vaø thaân xupaùp vöïôt qua quaù 0,1 mm caàn phaûi thay oáng daãn môùi. Vieäc kieåm tra traïng thaùi moøn naøy ñöôïc thöïc hieän baèng döôõng kieåm tra nhö hình 5.I-20. Döôõng kieåm tra ñöôïc ñieàu chænh theo loã ño, sau ñoù duøng panme ño kích thöôùc döôõng xaùc ñònh ñöôøng kính loã. Döôõng coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñeán kích thöôùc kieåm tra lôùn hôn ñöôøng kính thaân xupaùp moät löôïng 0,1 mm vaø neáu ñeå loït ñöôïc vaøo loã daãn höôùng xupaùp thì caàn phaûi thay oáng daãn höôùng. Ngöôøi ta cuõng coù theå kieåm tra baèng caùch laép heát thaân xupaùp, neáu caûm thaáy coù ñoä rô hoaëc ñoä ño rô baèng ñoàng hoà so thaáy vöôït quaù 0,1 mm thì phaûi thay oáng daãn höôùng. Moät soá ñoäng cô khi cheá taïo coù theå khoâng laép oáng daãn höôùng xupaùp maø loã daãn höôùng ñöôïc khoan tröïc tieáp treân naép xy lanh hoaëc thaân maùy. Trong tröôøng hôïp naøy, neáu loã daãn höôùng xupaùp moøn quaù möùc cho pheùp thì ngöôøi ta khoan loã daãn höôùng vaø laép oáng loùt hoaëc oáng daãn höôùng môùi vaøo. Hình 5.I-20. Kieåm tra oáng daãn höôùng xupaùp (a)- ñieàu chænh döôõng theo loã oáng daãn höôùng; (b)- ño kích thöôùc döôõng baèng panme. Quy trình thay oáng daãn höôùng xupaùp ñöôïc thöïc hieän nhö sau : - Thaùo caùc oáng daãn höôùng xupaùp cuõ ra khoûi naép xy lanh: Tröôùc tieân, ño chieàu ñaøi phaàn oáng daãn höôùng naèm ngoaøi naép xy lanh ôû phía laép loø xo ñeå khi laép oáng môùi cuõng ñeå nhö vaäy. Tieáp theo, ñoái vôùi oáng daãn höôùng baèng theùp hoaëc gang, coù theå duøng maùy eùp ñeå eùp hoaëc duøng buùa vaø duïng cuï ñeå ñoùng, ñaåy oáng ra theo höôùng töø phía ñeá xupaùp veà phía laép loø xo neáu oáng daãn höôùng coù vai. Neáu oáng daãn höôùng khoâng coù vai, coù theå thaùo theo chieàu ngöôïc laïi cuõng ñöôïc. Chuù yù, khoâng eùp hoaëc ñaùnh buùa tröïc tieáp vaøo ñaàu oáng daãn höôùng maø phaûi thoâng qua moät duïng cuï trung gian nhö treân hình 5.I-21 ñeå traùnh chuøn ñaàu oáng daãn höôùng, do ñoù khoâng thaùo oáng ra ñöôïc. 127