GIÁO TRÌNH LAO ĐỘNG NGHỀ NGHIỆP VÀ MÔI TRƯỜNG - CHƯƠNG 5

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chất thải rắn 5.1. Giới thiệu 5.1.1. Chất thải rắn là gì? Chất thải rắn là " Đồ vật không còn tác dụng, người sử dụng không mong muốn giữ lại hoặc vật chất thải bỏ ra từ các hoạt động của xã hội". Chất thải nói chung và chất thải rắn nói riêng có thể phát sinh từ các các hộ gia đình, các cơ quan, bệnh viện, các hoạt động thương mại, xây dựng, công nghiệp, nông nghiệp... Quản lý chất thải rắn bao gồm các công đoạn chính sau đây: Thu gom chất thải: Chất thải từ nguồn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH LAO ĐỘNG NGHỀ NGHIỆP VÀ MÔI TRƯỜNG - CHƯƠNG 5

Ch−¬ng 5 chÊt th¶i r¾n 5.1. Giíi thiÖu 5.1.1. ChÊt th¶i r¾n lµ g×? ChÊt th¶i r¾n lµ " §å vËt kh«ng cßn t¸c dông, ng−êi sö dông kh«ng mong muèn gi÷ l¹i hoÆc vËt chÊt th¶i bá ra tõ c¸c ho¹t ®éng cña x· héi". ChÊt th¶i nãi chung vµ chÊt th¶i r¾n nãi riªng cã thÓ ph¸t sinh tõ c¸c c¸c hé gia ®×nh, c¸c c¬ quan, bÖnh viÖn, c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, x©y dùng, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp... Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n bao gåm c¸c c«ng ®o¹n chÝnh sau ®©y: - Thu gom chÊt th¶i: ChÊt th¶i tõ nguån ph¸t sinh ®−îc tËp trung vÒ mét ®Þa ®iÓm b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn chuyªn chë th« s¬ hay c¬ giíi. ViÖc thu gom cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh sau khi ®· qua c«ng ®o¹n ph©n lo¹i s¬ bé hay ch−a ®−îc ph©n lo¹i. Sau khi thu gom, r¸c cã thÓ chuyÓn trùc tiÕp ®Õn n¬i xö lý hay qua c¸c tr¹m trung chuyÓn. - T¸i sö dông vµ t¸i sinh chÊt th¶i: C«ng ®o¹n nµy cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh ngay t¹i n¬i ph¸t sinh hoÆc sau qu¸ tr×nh ph©n lo¹i, tuyÓn lùa. T¸i sö dông lµ sö dông l¹i nguyªn d¹ng chÊt th¶i, kh«ng qua t¸i chÕ (ch¼ng h¹n t¸i sö dông chai, lä...); t¸i sinh lµ sö dông chÊt th¶i lµm nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm kh¸c (ch¼ng h¹n t¸i sinh nhùa, t¸i sinh kim lo¹i...) - Xö lý chÊt th¶i: PhÇn chÊt th¶i sau khi ®· ®−îc tuyÓn lùa ®Ó t¸i sö dông hoÆc t¸i sinh sÏ qua c«ng ®o¹n xö lý cuèi cïng b»ng ®èt hay ch«n lÊp. Mçi mét ph−¬ng ph¸p cã nh÷ng −u vµ nh−îc ®iÓm riªng. 5.1.2. T¸c h¹i cña chÊt th¶i r¾n ®èi víi con ng−êi T¸c h¹i cña chÊt th¶i r¾n ®èi víi søc kháe con ng−êi cã thÓ ®−îc tãm t¾t trªn së ®å h×nh 5.1. ChÊt th¶i r¾n sau khi ®−îc ph¸t sinh cã thÓ th©m nhËp vµo m«i tr−êng kh«ng khÝ d−íi d¹ng bôi hay c¸c chÊt khÝ bÞ ph©n hñy nh− H2S, NH3... råi theo ®−êng h« hÊp ®i vµo c¬ thÓ con ng−êi hay sinh vËt. Mét bé phËn kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c lo¹i kim lo¹i nÆng th©m nhËp vµo nguån n−íc hay m«i tr−êng ®Êt råi vµo c¬ thÓ con ng−êi qua thøc ¨n, thøc uèng. Ngoµi nh÷ng chÊt h÷u c¬ cã thÓ bÞ ph©n r· nhanh chãng, r¸c th¶i cã chøa nh÷ng chÊt rÊt khã bÞ ph©n hñy (nh− plastic ch¼ng h¹n) lµm t¨ng thêi gian tån t¹i cña r¸c trong m«i tr−êng. MÆt kh¸c, kh¸c víi viÖc xö lý chÊt th¶i r¾n lu«n ph¸t sinh nh÷ng nguån « nhiÔm míi mµ nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p xö lý triÖt ®Ó, chóng ta dÔ cã thÓ lµm chuyÓn dÞch chÊt « nhiÔm d¹ng r¾n thµnh c¸c chÊt « nhiÔm d¹ng khÝ hay d¹ng láng. 5.1.3. S¬ ®å dßng vËt chÊt VËt chÊt tõ khi ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt ®Õn khi tiªu hñy, ch«n lÊp nãi chung ®−îc thÓ hiÖn theo s¬ ®å tæng qu¸t nh− h×nh 5.2. 73
M«i tr−êng kh«ng khÝ Bôi, CH4, NH3 H2S, VOC R¸c th¶i: Qua ®−êng h« hÊp - Sinh ho¹t - S¶n xuÊt (c«ng, n«ng...) - Th−¬ng nghiÖp - T¸i chÕ N−íc mÆt N−íc ngÇm M«i tr−êng ®Êt Kim lo¹i nÆng, thùc phÈm Qua chuçi chÊt ®éc ¡n uèng, tiÕp xóc qua da Ng−êi, ®éng vËt H×nh 5.1: T¸c h¹i cña chÊt th¶i r¾n ®èi víi søc kháe con ng−êi Tµi nguyªn thiªn nhiªn (Nguyªn liÖu) S¶n xuÊt vµ chÕ t¹o Sö dông vµ Tiªu dïng Gi¶m thiÓu vµ T¸i sö dông Ph¸t sinh ChÊt th¶i (d©n c−, th−¬ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, bÖnh viÖn...) T¸i chÕ Qu¶n lý t¹i chç, L−u gi÷, ChÕ biÕn r¸c Thu gom vµ VËn chuyÓn Trung chuyÓn vµ VËn chuyÓn ChÕ biÕn r¸c Phôc håi Tµi nguyªn (nguyªn liÖu, n¨ng l−îng) Xö lý cuèi H×nh 5.2: S¬ ®å dßng vËt chÊt 74
Sau khi ®−îc th¶i ra, mét bé phËn r¸c ®−îc t¸i sö dông ngay t¹i nguån ph¸t sinh (ch¼ng h¹n chai, lä, b×nh nhùa...) kh«ng ph¶i qua c«ng ®o¹n t¸i chÕ. Mét bé phËn kh¸c ®−îc thu håi d−íi d¹ng nguyªn liÖu ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt. ViÖc thu håi r¸c ®Ó lµm nguyªn liÖu t¸i chÕ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn ë c¸c c«ng ®o¹n kh¸c nhau tõ lóc nã ®−îc ph¸t sinh ®Õn khi nã ®−îc tiªu hñy hay ch«n lÊp. T¸i sö dông vµ t¸i chÕ lµm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng r¸c th¶i ph¶i xö lý cuèi cïng R¸c tõ n¬i thu gom cã thÓ ®−îc chuyÓn trùc tiÕp ®Õn n¬i ch«n lÊp hoÆc ®−îc chuyÓn ®Õn tr¹m trung gian. Tr¹m trung gian cã lîi khi kho¶ng c¸ch tõ n¬i thu gom ®Õn n¬i ch«n lÊp lín 5.1.4. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i r¾n • C¸c t¸c ®éng cña c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i - T¸c ®éng kinh tÕ - chi phÝ vµ doanh thu - T¸c ®éng ®Õn søc kháe con ng−êi - bÖnh tËt, ho¶ ho¹n, nhiÔm ®éc - T¸c ®éng m«i tr−êng- « nhiÔm kh«ng khÝ, ®Êt, n−íc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn, mÊt ®Êt ®ai - C¸c t¸c ®éng x· héi - C¸c t¸c ®éng ®Õn mü quan m«i tr−êng • C¸c yÕu tè g©y trë ng¹i ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i - §« thÞ ho¸ (c¸c lo¹i chÊt th¶i, tÝnh dÔ tiÕp cËn ®Ó thu gom) - C«ng nghiÖp ho¸ (c¸c lo¹i chÊt th¶i) - Thãi quen cña ng−êi tiªu dïng vµ nhµ s¶n xuÊt - C¸c tÝnh chÊt cña chÊt th¶i r¾n - Sù thay ®æi theo thêi gian (sè l−îng, c«ng nghÖ, th¸i ®é) - Sù quan t©m cña c«ng chóng vµ sù chèng ®èi. - D÷ liÖu cÇn thiÕt - Sù kh«ng ch¾c ch¾n vµ c¸c gi¶ thiÕt. - Tµi chÝnh 5.1.5. Quy ho¹ch tæng thÓ qu¶n lý chÊt th¶i r¾n • X¸c ®Þnh giíi h¹n nghiªn cøu - Quy ho¹ch diÖn tÝch - Quy ho¹ch thêi gian - M« t¶ vµ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i - C¸c ph−¬ng ph¸p - Tr¸ch nhiÖm (quyÒn së h÷u, tµi chÝnh) - C¸c yªu cÇu vÒ luËt ph¸p - §Æt kÕ ho¹ch vÒ lù¬ng vµ thµnh phÇn r¸c th¶i trong t−¬ng lai 75
- X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý chÊt th¶i • X©y dùng qu¸ tr×nh tham kh¶o ý kiÕn nh÷ng ng−êi chÞu ¶nh h−ëng - X¸c ®Þnh nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng bÞ ¶nh h−ëng - ThiÕt lËp qu¸ tr×nh • X¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ c¸c hÖ thèng kh¸c nhau vÒ qu¶n lý chÊt th¶i - LËp tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vµ ph−¬ng ph¸p luËn - X¸c ®Þnh c¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n, bao gåm c¶ c¸c môc tiªu kh¸c nhau vµ chiÕn l−îc - X¸c ®Þnh c¸c hÖ thèng thay thÕ - §¸nh gÝa nh÷ng hÖ thèng thay thÕ • ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch thùc hiÖn hÖ thèng phï hîp ®−îc lùa chän 5.2. Nguån ph¸t sinh vµ tÝnh chÊt cña chÊt th¶i r¾n 5.2.1. Nguån ph¸t sinh chÊt th¶i r¾n ë c¸c thµnh phè n−íc ta Møc ®é ph¸t sinh r¸c th¶i cña thµnh phè còng nh− thµnh phÇn cña nã phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã t×nh tr¹ng kinh tÕ (møc sèng cña ng−êi d©n), tr×nh ®é c«ng nghiÖp vµ thêi ®iÓm kh¶o s¸t trong n¨m ®ãng vai trß quan träng. ChÊt th¶i r¾n ph¸t sinh 681.382,6 BÖnh viÖn Sinh ho¹t C«ng nghiÖp 5431,8 544.258,8 131.692 0,478% 0,04% 59,91% 1,76% 11,66% ChÕ biÕn Thiªu ®èt T¸i sinh Ch«n lÊp ph©n vi sinh (t− nh©n) L−îng r¸c cßn l¹i - Sinh ho¹t: 6,097% - BÖnh viÖn: 0,279% - C«ng nghiÖp: 9,664% H×nh 5.3: S¬ ®å c¸c nguån ph¸t sinh chÊt th¶i r¾n ë Thñ §« Hµ Néi (nguån: Côc M«i tr−êng: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng M«i tr−êng Hµ Néi 1998-1999); ®¬n vÞ: tÊn/n¨m 76
H×nh 5.3 giíi thiÖu nguån ph¸t sinh r¸c th¶i vµ biÕn thiªn l−îng r¸c th¶i trong c¸c n¨m gÇn ®©y cña Thñ ®« Hµ Néi. R¸c th¶i do sinh ho¹t gÊp 5 lÇn r¸c th¶i c«ng nghiÖp; r¸c th¶i tõ c¸c bÖnh viÖn chØ chiÕm kho¶ng 1% l−îng r¸c th¶i sinh ho¹t. Trong vßng 5 n¨m trë l¹i ®©y, l−îng r¸c th¶i do sinh ho¹t cña Thñ ®« ®· t¨ng lªn kho¶ng 1,5 lÇn do cuéc sèng ng−êi d©n ®−îc n©ng cao vµ mét phÇn do sù gia t¨ng d©n sè. Møc ®é gia t¨ng r¸c th¶i Hµ Néi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®−îc giíi thiÖu trªn b¶ng 5.1: B¶ng 5.1: BiÕn thiªn l−îng r¸c th¶i ph¸t sinh ë Hµ Néi (nguån: Côc M«i tr−êng: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng M«i tr−êng Hµ Néi 1998-1999) (§¬n vÞ: kT/n¨m) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 C«ng nghiÖp 51,00 119,70 131,70 137,10 142,70 148,20 Sinh ho¹t 413,50 499,30 544,20 555,60 578,40 600,90 BÖnh viÖn 4,02 4,38 5,43 5,52 5,57 5,65 Møc ®é ph¸t sinh chÊt th¶i r¾n ®« thÞ phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ng−êi d©n vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña thµnh phè. B¶ng 5.2 giíi thiÖu møc ®é ph¸t sinh r¸c th¶i ë mét sè thµnh phè kh¸c cña n−íc ta. B¶ng 5.2: Møc ®é ph¸t sinh chÊt th¶i r¾n ë mét sè thµnh phè n−íc ta Stt Tªn Thµnh phè, ThÞ x· DiÖn tÝch néi D©n sè néi thÞ R¸c th¶i thÞ (ha) (ngh×n ng−êi) (m3/ngµy) 1 Hµ Néi 5.000 1.000 2.000 2 Tp. Hå ChÝ Minh 140.000 4.000 4.500-5000 3 H¶i Phßng 3.100 400 300 4 §µ N½ng 900 100 200-300 5 HuÕ 2.663 228 200-240 6 Vinh 6.170 135 145 7 Quinh¬n 11.140 175 110 8 Vòng Tµu 500 140 20 9 Bu«n Mª Thuét 194 163 55 10 CÇn Th¬ 450 250 130 5.2.2. §Æc ®iÓm cña chÊt th¶i r¾n • Lý tÝnh: Nh÷ng tÝnh chÊt vËt lý quan träng cña chÊt th¶i r¾n gåm khèi l−îng riªng, ®é Èm, kÝch cì, ®é xèp 77
Khèi l−îng riªng ®−îc tÝnh theo kg/dm3. Khèi l−îng riªng thay ®æi theo tõng n¬i, theo tÝnh chÊt cña r¸c vµ theo mïa trong n¨m. §é Èm ®−îc tÝnh theo hai c¸ch: phÇn tr¨m trªn khèi l−îng −ít vµ phÇn tr¨m trªn khèi l−îng kh«. Theo c¸ch thø nhÊt, ®é Èm ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau ®©y: M = 100 x (w-d)/w Trong ®ã: M: §é Èm (%) w: Khèi l−îng mÉu nguyªn tr¹ng (kg) Khèi l−îng mÉu sau khi ®· sÊy kh« ë 105°C (kg) d: Lý tÝnh cña chÊt th¶i r¾n ë mét sè thµnh phè lín cña n−íc ta cho trong b¶ng 5.3. B¶ng 5.3: Lý tÝnh chÊt th¶i r¾n ë mét sè thµnh phè n−íc ta Stt TÝnh chÊt Hµ Néi H¶i Phßng H¹ Long Tp.HCM §µ N½ng §é Èm (% khèi l−îng kh«) 1 47,7 45-48 40-46 27,18 39,05 §é tro (% khèi l−îng kh«) 2 15,9 16,62 11,0 58,75 40,25 3 Khèi l−îng riªng (kg/m ) 3 0,43 0,45 0,57-0,65 0,412 0,385 • Hãa tÝnh: C¸c tÝnh chÊt hãa häc quan träng cña r¸c th¶i gåm thµnh phÇn, hµm l−îng c¸c chÊt bay h¬i, nhiÖt trÞ C¸c th«ng tin liªn quan ®Õn hãa tÝnh cña chÊt th¶i r¾n cã ý nghÜa quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh h−íng thu håi gi¸ trÞ cña r¸c. Ch¼ng h¹n nh− viÖc thu håi nhiÖt phô thuéc nhiÒu vµo thµnh phÇn hãa häc cña r¸c. B¶ng 5.4 cho ta thµnh phÇn cña mét sè chÊt chÝnh cã mÆt trong r¸c th¶i ®« thÞ. B¶ng 5.4: C¸c thµnh phÇn chÝnh cña chÊt cã mÆt trong r¸c th¶i Stt ChÊt th¶i C H O N S Tro 1 Thùc phÈm 48 6,4 37,6 2,6 0,4 5,0 2 Carton 43 5,9 44,8 0,3 0,2 5,0 3 Plastic 60 7,2 22,8 - - 10,0 4 V¶i 48 6,4 40,0 2,2 0,2 3,2 5 Gç 49,5 6,0 42,7 0,2
B¶ng 5: NhiÖt trÞ cña mét sè chÊt cã mÆt trong r¸c th¶i Stt ChÊt NhiÖt trÞ Btu/lb 1 Thøc ¨n 2000 2 GiÊy 7200 3 Carton 7000 4 Plastic 14000 5 V¶i 7500 6 Cao su 10000 7 Da 7500 8 Gç 8000 9 Thñy tinh 60 R¸c thµnh phè nãi chung 5000 5.2.3. Thµnh phÇn cña chÊt th¶i r¾n ®« thÞ Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n ë mét sè thµnh phè lín cña n−íc ta cho trong b¶ng 5.6. B¶ng 5.6: Thµnh phÇn r¸c th¶i ë n−íc ta (% khèi l−îng) Stt Thµnh phÇn Hµ Néi H¶i H¹ Long Tp. §µ Phßng N½ng HCM 1 L¸ c©y, r¸c h÷u c¬ 50,1 50,58 40,1-44,7 41,25 31,5 2 Nilon, nhùa, cao su 5,5 4,52 2,7-4,5 8,78 22,5 3 GiÊy vôn, v¶i, carton 4,2 7,52 5,5-5,7 24,83 6,8 4 Kim läai, vá lon 2,5 0,22 0,3-0,5 1,55 1,4 5 Thñy tinh, sµnh sø 1,8 0,63 3,9-8,5 5,59 1,8 6 §¸t c¸t vµ chÊt kh¸c 35,9 36,53 47,5-36,1 18,0 36,0 • C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn thµnh phÇn vµ khèi l−îng r¸c: Thµnh phÇn chÊt th¶i thay ®æi theo n¬i thu gom, theo mïa, tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña khu vùc d©n c− vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c. Sù thay ®æi thµnh phÇn theo mïa tiªu biÓu cña r¸c ë B¾c Mü ®−îc giíi thiÖu trªn b¶ng 5.7: 79
B¶ng 5.7: BiÕn thiªn thµnh phÇn r¸c th¶i theo mïa ë B¾c Mü (% khèi l−îng) Stt ChÊt th¶i % khèi l−îng % thay ®æi Mïa m−a Mïa kh« Gi¶m T¨ng 1 ChÊt th¶i thùc phÈm 11,1 13,5 21,6 2 GiÊy 45,2 40,0 11,5 3 Nhùa 9,1 8,2 9,9 4 ChÊt h÷u c¬ kh¸c 4,0 4,6 15,0 5 ChÊt th¶i lµm v−ên 18,7 24,0 28,3 6 Thñy tinh 3,5 2,5 28,6 7 Kim lo¹i 4,1 3,1 24,4 8 C¸c chÊt kh¸c 4,3 4,1 4,7 Tæng 100,0 100,0 Nãi chung thµnh phÇn vµ khèi l−îng r¸c th¶i thay ®æi theo c¸c yÕu tè sau ®©y: - D©n sè - Thêi ®iÓm trong n¨m (mïa m−a vµ mïa kh«) - §iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi - Sö dông ®Êt vµ lo¹i nhµ ë - Thãi quen vµ th¸i ®é x· héi - Qu¶n lý vµ chÕ biÕn t¹i n¬i s¶n xuÊt - ChÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc vÒ chÊt th¶i - KhÝ hËu Trong ph¹m vi mét thµnh phè kh¶o s¸t, thµnh phÇn vµ khèi l−îng chÊt th¶i r¾n cña thµnh phè thay ®æi theo thêi gian vµ theo mïa. Ch¼ng h¹n ngµy cuèi tuÇn, ng−êi d©n th¶i r¸c nhiÒu h¬n ngµy b×nh th−êng, mïa cã c¸c ngµy lÔ lín, r¸c thµnh phè sÏ lín h¬n ngµy b×nh th−êng trong n¨m. Thµnh phÇn r¸c th¶i còng thay ®æi theo mïa. Ch¼ng h¹n mïa hÌ, r¸c th¶i r¾n do söa ch÷a nhµ cöa gia t¨ng h¬n so víi mïa ®«ng. 5.2.4. Uíc tÝnh l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh ¦íc tÝnh l−îng r¸c th¶i ph¸t sinh cÇn thiÕt ®Ó dù kiÕn ph−¬ng ¸n qu¶n lý r¸c phï hîp cho c¸c giai ®o¹n trong n¨m. L−îng r¸c th¶i cã thÓ ®−îc ®o theo thÓ tÝch hay theo khèi l−îng. Tuy nhiªn viÖc sö dông ®¬n vÞ thÓ tÝch cã thÓ dÉn ®Õn sù nhÇm lÉn. Ch¼ng h¹n mét m3 r¸c khi míi th¶i ra ë n¬i thu gom sÏ kh«ng cïng gi¸ trÞ mét m3 ®−îc nÐn trong xe chë r¸c vµ còng kh«ng gièng mét m3 khi ch«n lÊp ë b·i. V× 80
vËy ®¬n vÞ sö dông th«ng th−êng nhÊt lµ khèi l−îng. Tuy vËy c¶ khèi l−îng vµ thÓ tÝch ®Òu rÊt cÇn ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng chøa cña b·i r¸c. Ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng ®Ó ®¸nh gi¸ l−îng r¸c lµ dùa trªn l−îng r¸c ®−îc thu gom chø kh«ng ph¶i dùa trªn l−îng r¸c ph¸t sinh. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù chÝnh x¸c cña viÖc −íc tÝnh l−îng r¸c ph¸t sinh: - Thêi ®iÓm thu thËp mÉu (mïa) - §i¹ ®iÓm lÊy mÉu - Sè l−îng mÉu (cµng nhiÒu mÉu th× ®é tin cËy cµng cao) 5.3. Gi¶m thiÓu, t¸i sö dông vµ t¸i sinh chÊt th¶i r¾n Sù gi¶m thiÓu chÊt th¶i cã thÓ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua thiÕt kÕ, chÕ t¹o vµ bao gãi s¶n phÈm víi thÓ tÝch vËt liÖu bÐ nhÊt vµ tuæi thä lín nhÊt. Sù gi¶m thiÓu chÊt th¶i còng cã thÓ ®−îc thùc hiÖn t¹i n¬i tiªu thô, th−¬ng m¹i hay c«ng nghiÖp th«ng qua viÖc t¸i sö dông s¶n phÈm. Do viÖc gi¶m chÊt th¶i ngay tõ nguån kh«ng ph¶i lµ yÕu tè chÝnh lµm gi¶m l−îng chÊt th¶i hiÖn nay nªn khã cã thÓ −íc tÝnh ®−îc ¶nh h−ëng cña nã ®Õn toµn bé l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh. Tuy nhiªn víi tr×nh ®é c«ng nghÖ ngµy mét n©ng cao, trong t−¬ng lai viÖc gi¶m thiÓu chÊt th¶i ngay tõ nguån sÏ lµ yÕu tè quan träng trong viÖc lµm gi¶m l−îng chÊt th¶i r¾n nãi chung. Mét yÕu tè kh¸c gãp phÇn lµm gi¶m l−îng chÊt th¶i lµ n©ng cao nhËn thøc cña ng−êi d©n trong qu¶n lý chÊt th¶i. Gi¸o dôc ng−êi d©n thay ®æi thãi quen, c¸ch sèng trong viÖc b¶o tån thiªn nhiªn, tiÕt kiÖm vËt liÖu sÏ lµm thay ®æi ®¸ng kÓ l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh. T¸i sinh (thu håi c¸c chÊt th¶i ®−a l¹i vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt) còng lµ gi¶i ph¸p quan träng nh»m gi¶m l−îng r¸c th¶i ph¶i xö lý. Nh÷ng vËt liÖu trong r¸c th¶i cã thÓ thu håi ®Ó t¸i sinh gåm: Nh«m: Nh«m trong r¸c th¶i ®« thÞ chñ yÕu lµ lon ®ùng thøc uèng. Mét sè kh¸c do r¸c th¶i x©y - dùng sinh ra (cöa sæ nh«m, c¸c khung trang trÝ...). Thu håi nh«m rÊt cã lîi v× chÕ t¹o lon b»ng nh«m thu håi gi¶m 95% n¨ng l−îng so víi chÕ t¹o lon nh«m tõ quÆng. GiÊy: GiÊy trong r¸c th¶i chñ yÕu lµ giÊy b¸o, carton, bao gãi - Nhùa: Nhùa ®−îc t¸i sinh chñ yÕu lµ Polyethylene Terephthalate (PETE/1), Polyethylene mËt - ®é cao (HDPE/2) dïng chÕ t¹o hép ®ùng s÷a vµ n−íc uèng hoÆc nhùa PVC dïng trong chÕ t¹o bao b×. Thñy tinh: Thñy tinh trong r¸c th¶i cã nguån gèc tõ ®å dïng ®Ó ®ùng thøc ¨n, ®å uèng, hoÆc - thñy tinh dïng trong x©y dùng (kÝnh). Kim lo¹i (s¾t, thÐp): Hép ®ùng thøc ¨n, thøc uèng ®ãng hép; s¾t thÐp tõ c¸c ®å gia dông h− - háng kh¸c... Kim lo¹i ®en cã thÓ ®−îc thu håi dÔ dµng nhê hÖ thèng tõ tÝnh ë c¸c tr¹m xö lý r¸c. Một ví dụ điển hình có thể rút ra từ kinh nghiệm của Thái Lan. Ở đây rác được phân loại ngay từ nguồn. Người ta chia ra 3 loại rác và bỏ vào 3 thùng riêng: những chất có thể tái sinh, thực phẩm và các chất độc hại (hình 5.4). Các loại rác này được thu gom và chở bằng các xe ép rác có màu sơn khác nhau (hình 5.5). Rác tái sinh sau khi được phân loại sơ bộ ở nguồn phát sinh được chuyển đến nhà máy phân loại rác để tách ra các loại vật liệu khác nhau sử dụng trong tái sản xuất (hình 5.6). Chất thải thực 81
phẩm được chuyển đến nhà máy chế biến phân vi sinh. Những chất còn lại sau khi tái sinh hay chế biến phân vi sinh được xử lý bằng chôn lấp. Chất thải độc hại được xử lý bằng phương pháp đốt. Hình 5.5: Xe chở rác sau khi đã phân loại tại nguồn Hình 5.6: Vật liệu tái sinh sau khi phân loại lại Hình 5.4: Qui trình xử lý rác ở tại nhà máy Thái Lan 5.4. L−u gi÷ chÊt th¶i r¾n Sù l−u gi÷ vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i ngay tõ nguån tr−íc khi chóng ®−îc thu gom lµ mét yÕu tè quan träng trong qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. Th«ng th−êng ng−êi ta tÝnh thêi gian l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n lµ kho¶ng thêi gian tõ lóc chóng ®−îc th¶i ra ë n¬i ph¸t sinh ®Õn khi chóng ®−îc ®Æt trong container ®Ó ®−a ®i ch«n lÊp hay ®−a ®Õn c¸c trung t©m tuyÓn r¸c. C¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn giai ®o¹n l−u gi÷ r¸c thay ®æi theo lo¹i vËt liÖu ®−îc t¸i sö dông vµ t¸i sinh. Sù ph©n lo¹i c¸c thµnh phÇn giÊy, carton, lon nh«m, thñy tinh, nhùa ngay t¹i nguån ph¸t sinh lµ mét trong nh÷ng c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó thu håi vËt liÖu vµ t¸i sö dông s¶n phÈm. Mét khi r¸c th¶i ®· ®−îc ph©n lo¹i t¹i nguån råi th× vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao l−u gi÷ chóng cho ®Õn khi chóng ®−îc thu gom hay chuyªn chë ®Õn n¬i xö lý. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, mét sè ng−êi d©n th× thÝch chøa c¸c thø ®· ph©n lo¹i ra t¹i nhµ råi ®Þnh kú chuyÓn vµo c¸c thïng r¸c lín cña thµnh phè. Mét sè ng−êi kh¸c th× thÝch nhÆt r¸c ®· ph©n lo¹i vµ ®æ trùc tiÕp chóng vµo nh÷ng thïng r¸c dµnh riªng cho lo¹i r¸c nµy. Tuy r¸c th¶i ph¸t sinh tõ c¸c hé gia ®×nh kh«ng nhiÒu so víi l−îng r¸c th¶i chung cña thµnh phè nh−ng chóng ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt v× nã ph¸t sinh ë nh÷ng khu vùc cã kh«ng gian l−u gi÷ rÊt h¹n chÕ. V× vËy chóng dÔ g©y ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña con ng−êi vµ vÎ mü quan cña thµnh 82
phè. ThËt vËy, nh÷ng n¬i chøa r¸c lµ hang æ ph¸t sinh ra c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm do c«n trïng, chuét, bä g©y ra. MÆt kh¸c, sù l−u gi÷ r¸c ë nh÷ng khu vùc nµy sÏ t¹o ra mïi h«i lµm ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng cña ng−êi d©n trong khu vùc. Mét ®iÒu n÷a cÇn quan t©m lµ nguy c¬ háa ho¹n g©y ra ë c¸c thïng chøa r¸c. Nh÷ng thïng r¸c cã chøa nh÷ng chÊt dÔ ch¸y nh− giÊy, nhùa... rÊt dÔ lµ nguyªn nh©n g©y háa ho¹n vµo mïa kh«. Tãm l¹i, c¸c yÕu tè cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n t¹i n¬i ph¸t sinh lµ: - Søc khoÎ céng ®ång, nguån g©y bÖnh - Mü quan (mïi, r¸c v−¬ng v·i) - Ho¶ ho¹n - Sù an toµn cho c«ng nh©n thu gom r¸c 5.5. Thu gom vµ vËn chuyÓn r¸c th¶i 5.5.1. Thu gom Thu gom r¸c lµ dån r¸c tõ c¸c nguån ph¸t sinh kh¸c nhau ®Ó ®æ vµo thïng tr−íc khi ®−a lªn xe chuyÓn ®i ®Õn c¸c n¬i xö lý r¸c. C«ng ®o¹n chuyÓn r¸c ®i ®æ ë c¸c b·i cña nh÷ng xe thu gom còng ®−îc xem lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh thu gom r¸c. Ty2 B·i ®Ëu xe Khu Khu vùc thu gom r¸c Ch«n lÊp Ty1 r¸c Th Wt TD tp H×nh 5.7: S¬ ®å thu gom r¸c th¶i 1. Thêi gian thu gom r¸c: Thêi gian thu gom r¸c ®−îc tÝnh nh− sau: Thêi gian thu gom = ty1 + tp + th + tD + to + ty2 ty1 : Thêi gian xe ch¹y tõ b·i ®Ëu ®Õn khu vùc thu gom r¸c tp : Thêi gian gom r¸c lªn xe th : Thêi gian chë r¸c tõ n¬i thu gom ®Õn b·i ®æ r¸c tD : Thêi gian ®æ r¸c 83
to : Thêi gian kh«ng tham gia s¶n xuÊt (tµi xÕ nghØ ng¬i...) ty2 : Thêi gian ch¹y tù b·i r¸c vÒ b·i ®Ëu xe 2. Chi phÝ thu gom r¸c: Chi phÝ thu gom r¸c ®−îc tÝnh nh− sau: Chi phÝ thu gom = Chi phÝ mua s¾m ph−¬ng tiÖn + Chi phÝ x¨ng dÇu + Chi phÝ b¶o tr× ph−¬ng tiÖn + Chi phÝ nh©n c«ng 3. C¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thu gom r¸c th¶i: ViÖc tæ chøc qu¶n lý thu gom r¸c th¶i phô thuéc vµo nh÷ng yÕu tè sau ®©y: - H×nh thøc vµ tæ chøc hÖ thèng thu gom r¸c - ChÊt l−îng h¹ tÇng c¬ së - Ph©n lo¹i r¸c - Xö lý c¸c lo¹i chÊt th¶i nguy h¹i (y tÕ, c«ng nghiÖp) - Chñng lo¹i xe th« s¬ vµ xe « t« vËn chuyÓn r¸c - KÝch th−íc cña xe vËn chuyÓn r¸c - Sè l−îng c«ng nh©n trong mét tæ c«ng t¸c - Sè l−îng xe vµ sè tæ c«ng t¸c - Thêi gian lµm viÖc trong ngµy vµ trong tuÇn Hình 5.8: Thu gom rác trên - C¸ch thøc thu gom vµ vËn chuyÓn (tõng phÇn hay sông ở Thái Lan toµn phÇn) - C¸c chÝnh s¸ch vÒ lao ®éng: l−¬ng, c¬ së ®Ó tÝnh l−¬ng - TuyÕn ®−êng dµnh cho xe vËn chuyÓn - Thêi gian biÓu cho xe vËn chuyÓn C¸c vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong thu gom vµ vËn chuyÓn r¸c th¶i: - Chi phÝ cña hÖ thèng thu gom - Chi phÝ vµ ®é tin cËy cña thiÕt bÞ - C¸c t¸c ®éng ®Õn lÜnh vùc t− nh©n - Sù an toµn cho c«ng nh©n 4. T×nh h×nh thu gom r¸c th¶i ë n−íc ta: HiÖn nay ë n−íc ta, hÇu hÕt c¸c ®« thÞ ®Òu ch−a cã hÖ thèng thu gom hoµn thiÖn, v× vËy hiÖu qu¶ thu gom thÊp. Theo sè liÖu 1999, l−îng chÊt th¶i thu gom qu¶n lý míi chØ ®¹t kho¶ng 40 ®Õn 70%, thËm chÝ cã n¬i chØ ®¹t kho¶ng 20%. T×nh h×nh thu gom cô thÓ cña mét sè thµnh phè n−íc ta nh− sau: 84
Hµ Néi: 65% H¶i Phßng: 64% H¹ Long: 50% Vinh: 60% ViÖt Tr×: 30% HuÕ: 60% §µ N½ng 66% Biªn Hßa: 30% Vòng Tµu: 70% TP HCM: 70-75% ë c¸c ®« thÞ lín, chÊt th¶i ë c¸c ®−êng phè ®−îc c«ng ty M«i tr−êng ®« thÞ, dÞch vô c«ng céng hay C«ng ty VÖ sinh thu gom vµ vËn chuyÓn tíi c¸c b·i ®æ r¸c hoÆc c¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn r¸c. BiÖn ph¸p xö lý chÊt th¶i r¾n ®o thÞ ë ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu lµ ch«n lÊp. Tuy nhiªn ch−a cã b·i ch«n lÊp chÊt th¶i nµo ë ViÖt Nam ®¹t tiªu chuÈn kü thuËt vÖ sinh m«i tr−êng mµ chØ lµ nh÷ng b·i lé thiªn, kh«ng ®−îc chÌn lãt kü. PhÇn lín c¸c b·i r¸c n»m gÇn khu d©n c− do ®ã kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu vÒ søc kháe céng ®ång. 5.5.2. Tr¹m trung chuyÓn r¸c Tr¹m trung chuyÓn lµ n¬i r¸c th¶i tõ c¸c xe thu gom ®−îc chuyÓn sang xe vËn t¶i lín h¬n nh»m t¨ng hiÖu qu¶ vËn chuyÓn ®Õn b·i ch«n lÊp r¸c (h×nh 5.10, 5.11). Tr¹m trung chuyÓn th−êng ®−îc ®Æt gÇn khu vùc thu gom ®Ó gi¶m thêi gian vËn chuyÓn cña c¸c xe thu gom r¸c. B·i ch«n lÊp r¸c Tr¹m B·i ®Ëu xe trung chuyÓn Khu vùc thu gom r¸c H×nh 5.10: Thu gom vµ vËn chuyÓn r¸c qua tr¹m trung chuyÓn 85
B·i ch«n lÊp r¸c Khu vùc thu gom H×nh 5.11: Tr¹m trung chuyÓn r¸c 5.5.3. VÝ dô vÒ sù lùa chän hÖ thèng vËn chuyÓn chÊt th¶i r¾n H×nh 5.12 thÓ hiÖn mét c¸ch ®Þnh tÝnh gi¸ thµnh vËn chuyÓn 1kg r¸c tõ n¬i thu gom ®Õn b·i ch«n lÊp. Gi¸ thµnh tû lÖ tuyÕn tÝnh víi qu·ng ®−êng tõ n¬i thu gom ®Õn n¬i ch«n lÊp. §é dèc cña c¸c ®−êng cong phô thuéc vµo khÊu hao trang thiÕt bÞ, chi phÝ nh©n c«ng vµ chi phÝ nhiªn liÖu. Khi cã tr¹m trung chuyÓn, gi¸ thµnh ban ®Çu cao h¬n gi¸ thµnh cña hÖ thèng kh«ng cã tr¹m trung chuyÓn do ph¶i ®Çu t− x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. NÕu qu·ng ®−êng tõ n¬i thu gom ®Õn b·i ch«n lÊp lín th× ph−¬ng ¸n cã tr¹m trung chuyÓn thÓ hiÖn nhiÒu −u thÕ h¬n. Chi phÝ cho 1 kg r¸c Kh«ng cã tr¹m trung chuyÓn Cã tr¹m trung chuyÓn Qu·ng ®−êng khø håi ®Õn n¬i ch«n lÊp H×nh 5.12: So s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n vËn chuyÓn r¸c th¶i 86