intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Lịch sử Đông Nam Á (Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung): Phần 1

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST
Báo xấu
564
lượt xem 100
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Giáo trình Lịch sử Đông Nam Á (Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung) gồm các chương: Chương I - Khái quát về Đông Nam Á, chương II - Campuchia, chương III - Lào, chương IV - Thái Lan. Tham khảo nội dung tài liệu để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử Đông Nam Á (Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung): Phần 1

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F7G GIAÙO TRÌNH LỊCH SỬ ĐÔNG NAM Á (Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung) BÙI VĂN HÙNG
  2. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -2- MỤC LỤC CHÖÔNG I. KHAÙI QUAÙT VEÀ ÑOÂNG NAM AÙ......................................................5 I. ÑÒA LÍ TÖÏ NHIEÂN CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ ........................................................5 II. ÑÒA LIÙ KINH TEÁ CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ..........................................................6 III. ÑÒA LÍ VAÊN HOÙA CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ .....................................................6 IV. DAÂN CÖ ÑOÂNG NAM AÙ ................................................................................8 V. KHAÙI LÖÔÏC CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ ................9 1. TÖØ THÔØI NGUYEÂN THUÛY ÑEÁN XAÕ HOÄI COÙ GIAI CAÁP VAØ NHAØ NÖÔÙC .................................................................................................................9 2. GIAI ÑOAÏN XAÙC LAÄP VAØ PHAÙT TRIEÅN THÒNH ÑAÏT CUÛA CAÙC VÖÔNG QUOÁC ÑOÂNG NAM AÙ ....................................................................11 3. GIAI ÑOAÏN SUY THOAÙI CUÛA CAÙC QUOÁC GIA PHONG KIEÁN ÑOÂNG NAM AÙ VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CHOÁNG AÙCH THOÁNG TRÒ CUÛA CHUÛ NGHÓA THÖÏC DAÂN PHÖÔNG TAÂY ..................12 4. ÑOÂNG NAM AÙ TÖØ NAÊM 1945 ÑEÁN NAY ...............................................13 CHÖÔNG II. CAMPUCHIA...................................................................................15 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................15 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................15 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................15 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CAMPUCHIA .................................................16 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA QUOÁC GIA SÔ KYØ CAMPUCHIA..............................16 2. SÖÏ KHOÂI PHUÏC VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA VÖÔNG QUOÁC CAMPUCHIA (802 - 1181)..............................................................................18 3. SÖÏ THÒNH ÑAÏT VAØ BÖÔÙC ÑAÀU SUY THOAÙI CUÛA VÖÔNG QUOÁC CAMPUCHIA (1181-1434) .................................................................19 4. GIAI ÑOAÏN KHUÛNG HOAÛNG, SUY VONG CUÛA VÖÔNG QUOÁC CAMPUCHIA VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CHOÁNG THÖÏC DAÂN PHAÙP XAÂM LÖÔÏC CUÛA NHAÂN DAÂN CAMPUCHIA (1434 - 1945) .................................................................................................................23 5. CAMPUCHIA TÖØ 1945 ÑEÁN NAY............................................................28 CHÖÔNG III. LAØO ...............................................................................................34 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................34 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................34 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................34 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ LAØO .................................................................35 1. LÒCH SÖÛ LAØO TRÖÔÙC KHI NHAØ NÖÔÙC LAN XAÏNG RA ÑÔØI ...........35 2. SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ NHÖÕNG BÖÔÙC THAÊNG TRAÀM CUÛA NHAØ NÖÔÙC LAN XAÏNG .........................................................................................36 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  3. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -3- 3. THÔØI KYØ SUY YEÁU VAØ KHUÛNG HOAÛNG, AÙCH THOÁNG TRÒ CUÛA XIEÂM, PHAÙP VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH GIAØNH ÑOÄC LAÄP CUÛA NHAÂN DAÂN LAØO (ÑAÀU THEÁ KYÛ XVIII ÑEÁN 1945) ...............39 4. NÖÔÙC LAØO TÖØ 1945 ÑEÁN NAY...............................................................42 CHÖÔNG IV. THAÙI LAN ......................................................................................48 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................48 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................48 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................49 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA THAÙI LAN .............................................49 1. LÒCH SÖÛ THAÙI LAN TRÖÔÙC KHI CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ CUÛA NGÖÔØI THAÙI RA ÑÔØI ....................................................................................49 2. CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ CUÛA NGÖÔØI THAÙI .........................................50 3. VÖÔNG QUOÁC XIEÂM TÖØ 1767 ÑEÁN 1945 ..............................................52 4. THAÙI LAN TÖØ 1945 ÑEÁN NAY .................................................................56 CHÖÔNG V. MIANMA .........................................................................................59 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................59 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................59 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................60 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA MIANMA...............................................60 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ ÔÛ MIANMA .......................60 2. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN THÒNH ÑAÏT CUÛA MIANMA( 1044 - 1752)...............62 3. SÖÏ SUY THOAÙI CUÛA VÖÔNG QUOÁC MIANMA VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CHOÁNG SÖÏ XAÂM LÖÔÏC VAØ NOÂ DÒCH CUÛA THÖÏC DAÂN ANH (1752 – 1948) ...................................................................64 4. MIANMA TÖØ NAÊM 1948 ÑEÁN NAY ........................................................68 CHÖÔNG VI : MALAIXIA....................................................................................71 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................71 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................71 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................72 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ MALAIXIA .....................................................73 1. CAÙC QUOÁC GIA SÔ KYØ TREÂN BAÙN ÑAÛO .............................................73 2. GIAI ÑOAÏN THÒNH ÑAÏT CUÛA MALAIXIA (1403 -1511) .....................74 3. MALAIXIA TÖØ NAÊM 1511 ÑEÁN NAÊM 1957 ...........................................75 4. MALAIXIA TÖØ 1957 ÑEÁN NAY................................................................79 Chöông VII . SINGAPORE.....................................................................................81 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................81 1. ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN ..............................................................................81 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................81 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ SINGAPORE ...................................................82 1. SINGAPORE TRÖÔÙC NAÊM 1819..............................................................82 2. SINGAPORE TÖØ 1819 ÑEÁÙN 1965..............................................................82 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  4. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -4- 3. SINGAPORE TÖØ 1945 ÑEÁN NAY .............................................................85 CHÖÔNG VIII. INÑOÂNEÂXIA................................................................................87 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ...............................................................................87 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN .....................................................................................87 2. DAÂN CÖ .......................................................................................................87 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ INÑOÂNEÂXIA...................................................88 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA QUOÁC GIA SÔ KYØ INÑOÂNEÂXIA ...............................88 2. THÔØI KYØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA CAÙC QUOÁC GIA INÑOÂNEÂXIA (THEÁ KYÛ VII-XVI) ....................................................................................................90 3. SÖÏ XAÂM LÖÔÏC CUÛA THÖÏC DAÂN PHÖÔNG TAÂY VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH GIAØNH ÑOÄC LAÄP CUÛA NHAÂN DAÂN INÑOÂNEÂXIA TÖØ ÑAÀU THEÁ KYÛ XVI ÑEÁN 1945........................................91 4. NÖÔÙC COÄNG HOØA INÑOÂNEÂXIA TÖØ NAÊM 1945 ÑEÁN NAY ..............98 CHÖÔNG IX. PHILIPPIN ....................................................................................102 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ.............................................................................102 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN ...................................................................................102 2. DAÂN CÖ .....................................................................................................102 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA PHILIPPIN ...........................................103 1. LÒCH SÖÛ PHILIPPIN ÑEÁN TRÖÔÙC NAÊM 1521 .....................................103 2. SÖÏ XAÂM LÖÔÏC VAØ THOÁNG TRÒ CUÛA THÖÏC DAÂN TAÂY BAN NHA ÑOÁI VÔÙI PHILIPPIN (TÖØ THEÁ KYÛ XVI ÑEÁN CUOÁI THEÁ KYÛ XIX ) ...............................................................................................................105 3. PHONG TRAØO DAÂN TOÄC TÖ SAÛN PHILIPPIN CUOÁI THEÁ KYÛ XIX ÑAÀU THEÁ KYÛ XX .........................................................................................109 4. PHILIPPIN TÖØ NAÊM 1951 ÑEÁN NAY ....................................................116 CHÖÔNG X. BRUNAÂY .......................................................................................118 I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ.............................................................................118 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN ...................................................................................118 2. DAÂN CÖ .....................................................................................................119 II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ BRUNAÂY ......................................................119 1. BRUNAÂY TRÖÔÙC NAÊM 1888 .................................................................119 2. BRUNAÂY TÖØ 1888 ÑEÁN NAY.................................................................121 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH ........................................................................123 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  5. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -5- CHÖÔNG I. KHAÙI QUAÙT VEÀ ÑOÂNG NAM AÙ I. ÑÒA LÍ TÖÏ NHIEÂN CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ Ñoâng Nam AÙ laø moät khu vöïc traûi ra töø khoaûng 92o kinh Ñoâng ñeán 140o kinh Ñoâng vaø töø khoaûng 28o vó Baéc ñeán 15o vó Nam. Dieän tích toaøn khu vöïc öôùc khoaûng 4 trieäu km2, daân soá hieän nay khoaûng gaàn 490 trieäu ngöôøi1. Baûn ñoà haønh chính cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ hieän nay goàm 11 nöôùc. Ñoâng Nam AÙ luïc ñòa goàm 6 nöôùc laø Vieät Nam, Laøo, Campuchia, Thaùi Lan, Mianma vaø Malaixia. Ñoâng Nam AÙ haûi ñaûo goàm 5 nöôùc laø Inñoâneâxia, Brunei, Singapore, Philippin vaø Ñoâng Timo. Ñoâng Nam AÙ naèm giöõa hai ñaïi döông lôùn laø Thaùi Bình Döông vaø AÁn Ñoä Döông. Do ñieàu kieän vò trí ñòa lí nhö vaäy, leõ ra Ñoâng Nam AÙ coù ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät, nhöng Ñoâng Nam AÙ laïi laø phaàn chuû yeáu vaø tieâu bieåu cuûa khu vöïc “Chaâu AÙ gioù muøa”2 neân ñaõ giaûm bôùt nhöõng khaéc nghieät cuûa khí haäu caän chí tuyeán vaø xích ñôùi. Gioù muøa vaø khí haäu bieån ñaõ laøm cho Ñoâng Nam AÙ ñaùng leõ khoâ caèn trôû leân xanh toát vaø truø phuù. Gioù muøa ñaõ taïo neân cho Ñoâng Nam AÙ hai muøa töông ñoái roõ reät. Muøa khoâ laïnh maùt vaø muøa möa töông ñoái noùng, aåm. Muøa möa keùo daøi töø thaùng tö ñeán thaùng 11 vôùi nhöõng côn möa nhieät ñôùi coù quy luaät ñaõ cung caáp cho con ngöôøi ñuû nöôùc duøng trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát trong naêm, ñoàng thôøi cuõng taïo neân nhöõng caùnh röøng nhieät ñôùi phong phuù veà thaûo moäc vaø muoâng thuù. Tuy nhieân, gioù muøa cuõng taïo neân söï thaát thöôøng vôùi bieân ñoä nhieät khoâng lôùn laém cho khí haäu trong khu vöïc. Möa nhieät ñôùi xen keõ giöõa röøng nuùi, bôø bieån vaø ñoàng baèng taïo neân caûnh quan ña daïng vôùi ñoä aåm khaù cao. Vì vaäy, Ñoâng Nam AÙ thöôøng thieáu nhöõng khoâng gian roäng cho söï phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi treân qui moâ lôùn vaø nhaát laø thieáu ñieàu kieän töï nhieân cho söï phaùt trieån kyõ thuaät tinh teá vaø phöùc taïp. Maëc duø coù nhöõng haïn cheá ñoù, nhöng Ñoâng Nam AÙ vaãn coù nhöõng ñieàu kieän töï nhieân heát söùc thuaän lôïi cho ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Ñoâng Nam AÙ toû ra thích hôïp vôùi söï sinh tröôûng cuûa caùc loaïi caây troàng vaø laø queâ höông cuûa caùc loaïi caây gia vò, höông lieäu nhö hoà tieâu, sa nhaân, ñaäu khaáu, hoài, queá ñaøn höông, traàm höông ... vaø caây luùa nöôùc. Ñoâng Nam AÙ coøn laø nôi qui tuï nhieàu loaïi ñoäng vaät phong phuù nhö hoå, 1 Theo soá lieäu toång ñieàu tra daân soá naêm 1996, nguoàn “Caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ”, [9] 2 “Chaâu AÙ gioù muøa” do caùc nhaø ñòa lyù goïi ñeå chæ moät khu vöïc vaên minh luùa nöôùc töø thuôû xa xöa. Khu vöïc naøy bao goàm toaøn boä Ñoâng Nam AÙ, mieàn Nam soâng Tröôøng Giang (Trung Quoác), Nam Nhaät Baûn, Ñoâng AÁn Ñoä. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  6. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -6- baùo, teâ giaùc, voi, boø röøng ... Nhö vaäy, Ñoâng Nam AÙ ñaõ laøm thaønh moät khu vöïc thöïc vaät daân toäc hoïc vaø ñoäng vaät daân toäc hoïc töông ñoái rieâng bieät. II. ÑÒA LIÙ KINH TEÁ CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ Xuaát phaùt töø nhöõng ñieàu kieän töï nhieân phong phuù vaø ña daïng nhö theá, Ñoâng Nam AÙ töø laâu ñaõ trôû thaønh moät khu vöïc kinh teá phaùt trieån. Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng caùi noâi troàng troït cuûa loaøi ngöôøi. Qua nhöõng keát quaû khai quaät khaûo coå hoïc thuoäc vaên hoùa Hoøa Bình, chöùng toû cö daân Ñoâng Nam AÙ coå ñaõ thuaàn hoùa nhieàu gioáng luùa, caùc loaïi thöïc vaät nhö caây coû, cuû, baàu bí, hoï ñaäu ven nuùi. Chuû nhaân vaên hoùa Hoøa Bình laø ngöôøi ñaõ bieát troàng troït ñaàu tieân treân theá giôùi, nieân ñaïi coù theå leân ñeán 10.000 naêm tröôùc Coâng nguyeân: “Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc caùch maïng noâng nghieäp sôùm nhaát theá giôùi”1. Böôùc sang thôøi ñaïi ñoà ñoàng, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ bieát troàng luùa khoâ ôû nöông raãy vaø luùa nöôùc ôû thung luõng heïp ven chaân nuùi vaø daàn daàn chuyeån xuoáng vuøng chaâu thoå thích nghi vôùi vuøng ngaäp nöôùc. Cuõng trong quaù trình ñoù, con ngöôøi thuaàn döôõng traâu boø ñeå keùo vaø chaên nuoâi gia suùc, gia caàm. Töø ñoù, noâng nghieäp troàng luùa nöôùc ñaõ trôû thaønh coäi nguoàn vaø maãu soá chung cuûa neàn vaên minh khu vöïc. Söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa noâng nghieäp ñaõ thoâi thuùc cö daân Ñoâng Nam AÙ trong vieäc cheá taùc coâng cuï, laøm naûy sinh vaø phaùt trieån thuû coâng nghieäp töø gia ñình ñeán coäng ñoàng. Caùc loaïi ñoà duøng baèng ñaù ñeán kim khí, ñoà goám vôùi kyõ thuaät ngaøy caøng tinh vi, theå hieän trình ñoä kyõ thuaät ngaøy caøng cao. Moät trong nhöõng saûn phaåm mang tính ñaëc tröng cuûa khu vöïc laø troáng ñoàng Ñoâng Sôn phaân boá raûi raùc khaép khu vöïc. Do ñieàu kieän ñòa lí, Ñoâng Nam AÙ qua caùc giai ñoaïn lòch söû cuûa loaøi ngöôøi vaãn giöõ vai troø quan troïng veà giao löu kinh teá taïo ra caùc quoác gia höng thònh veà kinh teá vaø phaùt trieån vaên hoùa. Trong thôøi kyø gaàn ñaây, Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng khu vöïc coù neàn kinh teá naêng ñoäng nhaát theá giôùi. III. ÑÒA LÍ VAÊN HOÙA CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ Ñoâng Nam AÙ laø khu vöïc tieâu ñieåm cuûa “Chaâu AÙ gioù muøa”, neáu noùi theo nghóa ñoù, vuøng vaên hoùa chung cuûa Ñoâng Nam AÙ coøn bao goàm caû Nam Tröôøng Giang, Nam Nhaät Baûn vaø Ñoâng AÁn Ñoä. Tröôùc khi tieáp xuùc vôùi vaên hoùa Trung Hoa vaø AÁn Ñoä, neàn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa khu vöïc mang ñaäm daáu aán noâng nghieäp troàng luùa nöôùc, rau cuû. Treân cô sôû maãu soá chung cuûa neàn noâng nghieäp luùa nöôùc vaø 1 W.G Solheim: An earlier agricaltural Revolution. Scientific American, 1972, 226 P . 34-41. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  7. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -7- vaên hoùa xoùm laøng, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ saùng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaên hoùa ñoäc ñaùo. Trong lónh vöïc vaên hoùa vaät chaát, chieác nhaø saøn vôùi qui moâ khaùc nhau laø moät bieåu töôïng vaên hoùa thích hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu noùng aåm ôû caùc ñòa hình khaùc nhau. Veà trang phuïc, cuûa ñaøn oâng thöôøng chæ laø ñoùng khoá côûi traàn, ñaøn baø coù vaùy quaán, aùo chui ñaàu. Chieác khoá hình chöõ T laø hình thöùc coå xöa, duy nhaát coù ôû Ñoâng Nam AÙ maø chaát lieäu thöôøng thaáy laø voû caây, da thuù hoaëc vaûi thoâ. AÙo ngaén tay vôùi nam giôùi vaø aùo caùnh ñoái vôùi nöõ giôùi cuõng laø moät neùt raát rieâng cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. Chieác muõ thöôøng ñöôïc laøm töø loâng chim hoaëc trang trí baèng loâng chim laø hình aûnh thöôøng thaáy treân caùc hoa vaên cuûa troáng ñoàng Ñoâng Sôn. Cö daân Ñoâng Nam AÙ coù tuïc aên traàu, nhuoäm raêng, xaêm maët, xaêm mình, ... Cö daân noâng nghieäp Ñoâng Nam AÙ thöôøng taém mình trong neàn vaên hoùa daân gian tín ngöôõng, leã hoäi, thôø cuùng toå tieân keát hôïp vôùi vaên hoùa vaên ngheä daân gian dieãn ra theo chu kyø noâng nghieäp quanh naêm. Troáng ñoàng Ñoâng Sôn coù maët ôû haàu khaép caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ laø bieåu töôïng ñieån hình cuûa neàn vaên hoùa khu vöïc. Ngoaøi yù nghóa ngheä thuaät vaø kyõ thuaät cao, troáng ñoàng coøn phaûn aùnh sinh ñoäng cuoäc soáng muoân maøu, muoân veû cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø. Caùc truyeàn thuyeát, truyeän coå veà quaû baàu khôûi thuûy caùc daân toäc, naïn hoàng thuûy, tuïc thôø roàng, truyeän traïng, ... xeùt veà goùc ñoä moâ típ hình thöùc, keát caáu vaø thuû phaùp xaây döïng, ñeàu coù moái quan heä töông ñoàng vaø aûnh höôûng qua laïi laãn nhau. Vaên hoùa noâng nhieäp ñaõ taïo ra moät keát caáu xaõ hoäi töø gia ñình ñeán laøng xoùm, taïo ra moät loái öùng xöû “tình laøng nghóa xoùm” rieâng coù mang tính truyeàn thoáng cuûa khu vöïc. Ñòa vò cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc coi troïng, nhaát laø trong gia ñình ñeán coäng ñoàng. Vaøo nhöõng theá kyû tieáp giaùp Coâng nguyeân, aûnh höôûng lan toûa cuûa neàn vaên minh Trung Hoa vaø AÁn Ñoä ñaõ taïo ra nhöõng thay ñoåi deã nhaän thaáy trong neàn vaên hoùa baûn ñòa cuûa khu vöïc. Trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû cuï theå, vôùi caùch öùng xöû khoâng gioáng nhau qua quaù trình giao tieáp vôùi vaên hoùa Trung Hoa vaø AÁn Ñoä maø sau naøy laø vaên hoùa AÂu, Myõ, caùc daân toäc trong vuøng ñaõ xaây döïng neân neàn vaên hoùa quoác gia, daân toäc ñoäc ñaùo, ña daïng, phong phuù nhöng vaãn coù neùt töông ñoàng khu vöïc. Sau moät quaù trình tieáp thu vaø choïn loïc, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ xaây döïng moät neàn vaên hoùa rieâng cuûa mình vaø ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa chung cuûa nhaân loaïi nhöõng giaù trò tinh thaàn ñoäc ñaùo. Treân cô sôû chöõ Phaïn, töø theá kyû thöù IV, thöù V, ngöôøi Chaêm, ngöôøi Khmer vaø ngöôøi Moân ñaõ xaây döïng neân chöõ vieát rieâng cuûa mình. Caùc coâng trình kieán truùc nhö BoâroâBuñua (Borobudur) ôû Inñoâneâxia, AÊngco Vat, AÊngco Thom ôû Campuchia, Thaït Luoång ôû Laøo, Thaùp Chaøm ôû Vieät Nam, Chuøa Vaøng ôû Mianma,... vöøa mang daùng vaáp cuûa kieán truùc AÁn Ñoä, vöøa coù nhöõng neùt ñoäc Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  8. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -8- ñaùo rieâng cuûa töøng daân toäc laø nhöõng di tích lòch söû, coâng trình vaên hoùa noåi tieáng khoâng chæ cuûa Ñoâng Nam AÙ maø coøn cuûa caû loaøi ngöôøi. IV. DAÂN CÖ ÑOÂNG NAM AÙ Nhöõng phaùt hieän veà khaûo coå hoïc ñaõ chöùng minh Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi ngöôøi. Maëc duø chöa phaùt hieän ñöôïc di coát cuûa ngöôøi vöôïn Hominid Ramapitec nieân ñaïi 10 trieäu naêm nhö ôû AÁn Ñoä hoaëc ngöôøi vöôïn Trung Quoác nieân ñaïi 8 trieäu naêm ôû Loäc Phong (Vaân Nam), nhöng ôû Ñoâng Nam AÙ, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ñöôïc daáu veát hoùa thaïch cuûa ngöôøi vöôïn baäc cao ôû Baêng Ñung (Pondaung - Inñoâneâxia) nieân ñaïi 40 trieäu naêm vaø vöôïn khoång loà Meganthropus Paleojavanicus ôû Java (Inñoâneâxia) nieân ñaïi 5 trieäu naêm. Quaù trình Sapiens hoùa ñaõ dieãn ra ñaëc bieät phong phuù ôû Ñoâng Nam AÙ. Töø sau phaùt hieän cuûa E. ÑuyBoa (Eugeùne Dubois) ôû Java trong nhöõng naêm 1891 ñeán naêm 1986, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy khoaûng 21 maûnh soï, 5 haøm döôùi vaø 3 haøm treân hoùa thaïch cuûa daïng ngöôøi Pithecanthropus erectus. Xöa nhaát trong soá ñoù laø ngöôøi Pitecantrop IV (Homo Modjokertensis) coù nieân ñaïi 2 trieäu naêm ñeán Pithecanthropus muoän hôn, nieân ñaïi 500.000 - 900.000 naêm tröôùc. Ngöôøi ta coøn tìm thaáy di coát, maûnh di coát vaø nhöõng coâng cuï ñoà ñaù cuûa ngöôøi toái coå cuûa nhieàu nöôùc khaùc trong khu vöïc nhö ôû hang Thaåm Khuyeân, Thaåm Hai, Nuùi Ñoï, Quan Yeân, Xuaân Loäc (Vieät Nam), Anyath (Mianma), Pingnoi (Thaùi Lan), Tampan (Malaixia), Cabaloan (Philippin), Patgitan (Inñoâneâxia),... Vaøo thôøi ñaïi trung kyø ñaù cuõ, xuaát hieän raêng ngöôøi ôû hang Thaåm OÀm (Ngheä Tónh, Vieät Nam), hang Huøm (Laøo Cai – Vieät Nam), ngöôøi Homo Sapiens treân bôø soâng Soâloâ (Inñoâneâxia), ... thuoäc giai ñoaïn tieàn Sapiens. Söï xuaát hieän ngöôøi Homo Sapiens gaén lieàn vôùi söï hình thaønh caùc chuûng toäc. Ngöôøi ta cuõng ñaõ phaùt hieän xöông soï cuûa moät thieáu nieân 15-17 tuoåi ôû Nia (Borneo), nieân ñaïi 396.000 naêm vaø moät choûm soï ôû Tabon (Philippin) cuøng nieân ñaïi, chöùng toû quaù trình chuyeån bieán töø vöôïn thaønh ngöôøi ôû Ñoâng Nam AÙ dieãn ra lieân tuïc vaø tröïc tieáp. Beân caïnh ñoù, daáu veát hoùa thaïch cuûa ngöôøi Homo Sapiens coøn ñöôïc tìm thaáy ôû nhieàu nôi nhö Sôn Vi (Vieät Nam), Sungmas (Sumatra), Maros vaø Puso (Xulavexi), ... Veà ñaïi theå, Ñoâng Nam AÙ laø khu vöïc tieáp giaùp giöõa hai ñaïi chuûng laø Mongoloid vaø Australoid maø caùc nhaø khoa hoïc goïi laø Tieåu chuûng Ñoâng Nam AÙ. Tieåu chuûng Ñoâng Nam AÙ bao goàm hai nhoùm chính laø Indonediens vaø Austro - Asiaticque. Nhoùm Indonediens coù yeáu toá ñen ñaäm hôn vaøng, hieän cö truù ôû vuøng Taây Nguyeân (Vieät Nam) vaø vuøng röøng nuùi caùc nöôùc haûi ñaûo. Nhoùm Austro - Asiaticque coù yeáu toá vaøng ñaäm hôn ñen laø phaàn coøn laïi cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  9. Lịch sử Đoâng Nam AÙ -9- Trong quaù trình hình thaønh toäc ngöôøi, moãi nhoùm laïi chia thaønh nhöõng toäc ngöôøi khaùc nhau, coù ngoân ngöõ vaø phong tuïc rieâng. Nhìn chung, phaàn lôùn caùc nhaø khoa hoïc ñeàu thöøa nhaän, trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ hieän nay goàm coù caùc nhoùm ngöõ heä laø Nam AÙ (Moân - Khmer), Vieät - Möôøng, Thaùi - Kañai, Taïng - Mianma vaø Nam Ñaûo. Trong moãi ngöõ heä laïi chia ra caùc nhoùm ngoân ngöõ cuûa töøng toäc ngöôøi. Hieän nay ôû moãi nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu coù maët haàu nhö ñaày ñuû thaønh phaàn nhöõng nhoùm toäc ngöôøi chuû yeáu noùi nhöõng ngoân ngöõ khaùc nhau, nhöng hoï ñeàu quaàn tuï, gaén boù vôùi nhau trong ñôøi soáng xaõ hoäi, trong coâng cuoäc xaây döïng cuoäc soáng phoàn vinh. Khoâng nhöõng theá, ngöôøi Hoa, ngöôøi AÁn, AÂu, ... cuõng laø moät boä phaän khoâng nhoû trong thaønh phaàn cö daân Ñoâng Nam AÙ hieän nay. V. KHAÙI LÖÔÏC CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUÛA ÑOÂNG NAM AÙ 1. TÖØ THÔØI NGUYEÂN THUÛY ÑEÁN XAÕ HOÄI COÙ GIAI CAÁP VAØ NHAØ NÖÔÙC Thôøi kyø ñoà ñaù cuõ, kyõ thuaät cheá taùc coâng cuï Ñoâng Nam AÙ vöøa mang trình ñoä chung cuûa kyõ thuaät ñaù cuõ theá giôùi, vöøa coù nhöõng ñaëc tröng khu vöïc, theå hieän tính troäi cuûa vaên hoùa ñaù cuoäi (Pebble culture) vaø nhöõng coâng cuï chaët coù daùng thoâ (Chopper vaø Chopping-tool). Sau phaùt hieän coâng cuï ñaù giöõa ôû Sumatra, ngöôøi ta phaùt hieän haøng loaït coâng cuï ñaù cuoäi gheø ñeõo hai maët ôû Hoøa Bình. Kyõ thuaät Hoøa Bình coù maët treân nhieàu ñòa ñieåm ôû Vieät Nam, Laøo, Campuchia, Thaùi Lan, Inñoâneâxia, ... Trong moät soá hang ôû Hoøa Bình, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy daáu veát cuûa baøo töû phaán hoa hoï rau, ñaäu. ÔÛ Thaùi Lan, ngöôøi ta coøn tìm thaáy caû haït cuûa moät soá loaøi ñaäu vaø baàu bí. Nieân ñaïi cuûa caùc di chæ naøy khoaûng 12.000 naêm. Vì vaäy, thuaät ngöõ “Vaên hoùa Hoaø Bình” ñöôïc duøng phoå bieán ñeå chæ neàn vaên hoùa sau ñaù cuõ cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ hay coøn goïi laø ñaù giöõa hay ñaù môùi tröôùc goám hoaëc ñaù môùi sô kyø. Chuû nhaân cuûa neàn vaên hoùa naøy vaãn keát hôïp saên baén vôùi haùi löôïm ñeå taän duïng nguoàn thöùc aên phong phuù töø thieân nhieân. Tuy nhieân, noâng nghieäp troàng vöôøn xuaát hieän, ñöôïc coi laø sôùm nhaát cuûa nhaân loaïi. ÔÛ lôùp treân cuûa di chæ vaên hoùa Hoøa Bình ñaõ xuaát hieän nhöõng coâng cuï ñaù coù maøi löôõi. Loaïi coâng cuï naøy ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû trong caùc hang ñoäng Baéc Sôn (Laïng Sôn - Vieät Nam). Ngay sau ñoù, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ñöôïc caùc loaïi coâng cuï töông töï nhö ôû Nia (Sarawak), Guakechin (Malaixia), Bukittalang (Sumatra), Kemñenglembu (Giava) ... vaø thuaät ngöõ “Vaên hoùa Baéc Sôn” cuõng coù theå tieâu bieåu cho giai ñoaïn ñaù môùi trung kyø ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ, vôùi nieân ñaïi khoaûng 10.000 naêm ñeán 6000 naêm, thuoäc loaïi sôùm nhaát theá giôùi. ÔÛ giai ñoaïn naøy, goám vaø noâng nghieäp troàng rau cuû coù daáu veát roõ reät hôn. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  10. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 10 - Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn ñaù môùi haäu kyø töø khoaûng 6000 naêm tröôùc ñaây vôùi nhöõng coâng cuï ñaù coù dieän maøi roäng hôn, ñoà goám vaø ñoà trang söùc phong phuù, ñeïp ñeõ hôn, nhaát laø vieäc chuyeån töø noâng nghieäp troàng vöôøn sang troàng luùa. Theå hieän roõ neùt ôû daáu veát haït luùa in treân goám hay traáu troän trong goám ôû Ñoâng Baéc Thaùi Lan coù nieân ñaïi 6000 naêm. Hay baøo töû phaán hoa luùa Oryza ôû moät hay thuoäc vaên hoùa Baéc Sôn. Hay dao ñaù caét luùa ôû Thaùi Lan vaø lieàm ñaù ôû Campuchia. Roõ raøng, cuõng nhö caùc khu vöïc tieân tieán khaùc treân theá giôùi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù söï chuyeån bieán maïnh meõ töø noâng nghieäp troàng rau cuû sang noâng nghieäp troàng luùa, töø thuaàn döôõng sang chaên nuoâi gia suùc, keát hôïp vôùi söï phaùt trieån ngheà laøm ñoà goám vaø deät vaûi. Tuy nhieân, vieäc haùi löôïm vaø saên baén vaãn coù vò trí quan troïng. Ñieàu ñoù cho thaáy Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng trung taâm noâng nghieäp phaùt trieån vaø laø moät trong nhöõng moâ hình noâng nghieäp chuû yeáu treân theá giôùi. Do tính chaát phaân taùn cuûa ñòa baøn töï nhieân vaø söï haïn cheá daân soá ñaõ laøm cho kyõ thuaät vaø neàn kinh teá noâng nghieäp ôû Ñoâng Nam AÙ chöïng laïi vaø maát vò trí daãn ñaàu. Sang ñeán thieân nieân kyû II TCN, thaäm chí ñeán nöûa sau thieân nieân kyû naøy, cö daân Ñoâng Nam AÙ môùi tieán daàn ñeán caùc chaân ruoäng thaáp, ñeán ñoàng baèng roäng lôùn hôn, töùc laø chaäm hôn ít nhieàu so vôùi ñoàng baèng soâng Hoaøng Haø, Soâng AÁn, Soâng Haèng, Löôõng Haø, Ai Caäp. Söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu theå hieän roõ reät ôû caùc vuøng chaâu thoå soâng Hoàng, cao nguyeân Coøraït, ñoàng baèng Irrawaddy, Meânam, Toânleâsap, ... chính vì vaäy, thôøi ñaïi ñoà ñoàng xuaát hieän sôùm ôû Vieät Nam, Thaùi Lan hôn caùc vuøng khaùc. Trong khoaûng hai thieân nieân kyû cuoái TCN, xaõ hoäi coù giai caáp vaø nhaø nöôùc cuûa ngöôøi Vieät ñaõ coù nhöõng bieåu hieän khaù roõ raøng. Trong khi ñoù, moät soá vuøng ôû Ñoâng Nam AÙ môùi baét ñaàu vaøo giai ñoaïn ñoà ñoàng vaø nhìn chung toác ñoä tieán boä ñaõ chaäm laïi ñaùng keå so vôí caùc khu vöïc tieân tieán treân theá giôùi. Vaøo nhöõng theá kyû tieáp giaùp Coâng nguyeân, treân cô sôû phaùt trieån cuûa ñoà ñoàng, ñoà saét baét ñaàu ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû Ñoâng Nam AÙ, caùc toäc ngöôøi ôû Ñoâng Nam AÙ noùi chung, baét ñaàu ñöùng tröôùc ngöôõng cöûa cuûa söï hình thaønh xaõ hoäi coù giai caáp vaø nhaø nöôùc. Töø ñaàu Coâng nguyeân ñeán theá kyû II laø giai ñoaïn lòch söû sô kyø cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Haøng loaït caùc quoác gia sô kyø ôû mieàn Nam cuûa khu vöïc nhö caùc tieåu quoác cuûa cö daân noùi tieáng Nam Ñaûo hình thaønh ven bieån töø Nam Haûi Vaân (Vieät Nam) ñeán baùn ñaûo Malaya vaø treân moät soá haûi ñaûo. Coøn caùc tieåu quoác cuûa cö daân noùi tieáng Moân - Khmer hình thaønh treân löu vöïc soâng Irrawaddy, Meânam, Seâmun, Meâcoâng. Ñaùng chuù yù nhaát laø vai troø cuûa nöôùc Phuønam vaø Champa. Söï hình thaønh caùc quoác gia sô kyø Ñoâng Nam AÙ döïa treân söï saùng taïo cuûa caùc nhoùm toäc ngöôøi khi ñoà saét vaø vaên hoùa baûn ñòa phaùt trieån vôùi söï tieáp thu moät caùch Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  11. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 11 - töï nhieân aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä vaø Trung Quoác. Söï trao ñoåi vaø lieân heä giöõa caùc quoác gia sô kyø trong khu vöïc cuõng ñoàng thôøi taïo neân baûn saéc vaên hoùa rieâng cuûa moãi tieåu quoác, moãi toäc ngöôøi treân bình dieän chung cuûa khu vöïc. 2. GIAI ÑOAÏN XAÙC LAÄP VAØ PHAÙT TRIEÅN THÒNH ÑAÏT CUÛA CAÙC VÖÔNG QUOÁC ÑOÂNG NAM AÙ Sau khi vöông quoác Phuønam tan raõ (theá kyû VII), moät soá quoác gia sô kyø môùi ñöôïc thaønh laäp nhö Srivijaya, Kalinga ôû Inñoâneâxia, quoác gia cuûa ngöôøi Khmer, ngöôøi Moân, ngöôøi Mianma, ngöôøi Thaùi,... Nhöõng quoác gia Ñoâng Nam AÙ trong giai ñoaïn naøy thöôøng ñöôïc xaây döïng treân noøng coát cuûa moät boä toäc ñoâng ñaûo. Vaø maëc duø laø böôùc ñaàu, song ñaõ xuaát hieän nhöõng kyø tích vaên hoùa, ñieån hình nhö toång theå kieán truùc Boâroâbuñua (Borobudur) ôû Java. Giai ñoaïn naøy, moãi toäc ngöôøi ñeàu coá gaéng khaúng ñònh choã ñöùng cuûa mình baèng vieäc xaùc laäp nhöõng vöông quoác treân cô sôû moät neàn kinh teá vöõng chaéc vaø moät neàn vaên hoùa daân toäc oån ñònh. Caùc quoác gia phong kieán Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn phaùt trieån thònh ñaït treân nhieàu maët. Nhieàu vuøng kinh teá quan troïng coù khaû naêng cung caáp moät khoái löôïng lôùn saûn phaåm lôùn, khoâng nhöõng ñuû chi duøng cho cö daân khu vöïc maø coøn xuaát ra caùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi. Nhieàu coâng trình vaên hoùa, ngheä thuaät, nhieàu nhaø tö töôûng, chieán löôïc gia kieät xuaát cuûa loaøi ngöôøi xuaát hieän, ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa cuûa loaøi ngöôøi. Ñaây cuõng laø giai ñoaïn Ñoâng Nam AÙ vöøa tieáp thu, vöøa lan toûa ra beân ngoaøi khu vöïc nhöõng giaù trò lôùn veà vaên hoùa. Caùc nhoùm ngöõ toäc treân con ñöôøng xaùc laäp vöông quoác rieâng cuûa mình cuõng khaùc nhau. Ngöôøi Moân, ruùt cuïc ñaõ khoâng theå ñöùng vöõng ñeå duy trì vöông quoác cuûa hoï trong côn baõo taùp thieân di cuûa ngöôøi Thaùi, Mianma töø phöông Baéc xuoáng. Nhoùm cö daân noùi tieáng Maõ Lai. Ña ñaûo ñaõ laäp neân vöông quoác coå Champa khaù sôùm, nhöng ñeán theá kyû XV-XVII ñaõ bò chuyeån hoùa thaønh moät boä phaän cuûa nöôùc Vieät Nam. Moät boä phaän khaùc ôû baùn ñaûo Malaya ñaõ laäp ra caùc tieåu quoác nhöng maõi ñeán theá kyû XV, döôùi aûnh höôûng cuûa vaên minh hoài giaùo, hoài quoác Malacca môùi töông ñoái huøng maïnh aûnh höôûng ra caû baùn ñaûo vaø moät phaàn Sumatra. Moät boä phaän khaùc cuûa nhoùm naøy ñaõ trôû thaønh noøng coát xaây döïng moät soá quoác gia sô kyø treân caùc ñaûo ôû Inñoâneâxia. Maëc daàu phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu: Campuchia lôùn maïnh töø theá kyû IX vaø suy thoaùi vaøo theá kyû XIV; caùc quoác gia Thaùi, Laøo hình thaønh muoän hôn (töø theá kyû XIII ñeán theá kyû XIV), nhöng nhìn chung, theá kyû XVI laø böôùc ngoaët suy thoaùi cuûa caùc vöông quoác Ñoâng Nam AÙ. Trong giai ñoaïn naøy khi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ vöôn leân maïnh meõ, thì ôû caùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi bò chöõng laïi. AÁn Ñoä thöôøng xuyeân coù nhöõng bieán Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  12. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 12 - ñoäng beân trong vaø söï lan toûa vaên hoùa ra beân ngoaøi giaûm haún xuoáng. Trung Quoác bò khuûng hoaûng vaø suy thoaùi lieân mieân. Chaâu AÂu bò chìm ñaém trong “ñeâm tröôøng trung coå”. Voù ngöïa Moâng Coå traøn khaép luïc ñòa AÙ, AÂu nhöng bò chaën laïi ôû Ñaïi Vieät vaø Ñoâng Nam AÙ. Chính vì vaäy, Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñaït tôùi ñænh cao phaùt trieån cuûa mình vaø coù leõ cuûa caû loaøi ngöôøi. 3. GIAI ÑOAÏN SUY THOAÙI CUÛA CAÙC QUOÁC GIA PHONG KIEÁN ÑOÂNG NAM AÙ VAØ PHONG TRAØO ÑAÁU TRANH CHOÁNG AÙCH THOÁNG TRÒ CUÛA CHUÛ NGHÓA THÖÏC DAÂN PHÖÔNG TAÂY Sau giai ñoaïn phaùt trieån thònh ñatï, Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn suy thoaùi. Söï suy thoaùi khoâng dieãn ra ñoàng ñeàu ôû caùc nöôùc trong khu vöïc maø tuøy theo ñieàu kieän cuï theå moãi nöôùc. Ñieåm chung nhaát laø caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ töø theá kyû XVI trôû ñi ñaõ khoâng coøn ñuû söùc thöïc hieän nhöõng ñoøi hoûi cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi vaø nhöõng cuoäc chieán tranh lieân mieân ñeå xaùc ñònh laõnh thoå vaø quyeàn löïc, nhöõng tieàm naêng cuûa ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc taän duïng heát. Chiùnh vì vaäy, khi chuû nghóa thöïc daân phöông Taây xaâm nhaäp, caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ khoâng coøn ñuû söùc ñeå töï baûo veä mình nöõa. Cheá ñoä phong kieán ôû Ñoâng Nam AÙ ngaøy caøng khuûng hoaûng toaøn dieän veà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi. Nhöõng cuoäc xung ñoät giöõa caùc taäp ñoaøn phong kieán, giöõa caùc boä toäc laøm cho tình traïng chia caét xaûy ra phoå bieán, söùc saûn xuaát giaûm suùt, nhaân daân ñoùi khoå, maâu thuaãn giöõa noâng daân vaø ñòa chuû phong kieán ngaøy caøng gay gaét daãn ñeán caùc cuoäc khôûi nghóa noâng daân lôùn caøng thuùc ñaåy maïnh hôn söï suy yeáu cuûa cheá ñoä phong kieán caùc nöôùc. Trong tình hình nhö vaäy, caùc coâng ty thöông maïi chaâu AÂu ñaõ töøng böôùc xaùc laäp quyeàn löïc cuûa mình ôû khu vöïc naøy. Boà Ñaøo Nha laø cöôøng quoác chaâu AÂu ñaàu tieân xaùc laäp ñòa vò cuûa mình ôû caùc cöù ñieåm quan troïng thuoäc Malacca, Inñoâneâxia, Philippin. Sau cuoäc caùch maïng tö saûn ôû chaâu AÂu, Baéc Myõ vaø Nhaät Baûn, caùc cöôøng quoác tö baûn daàn daàn thay theá ñòa vò cuûa Boà Ñaøo Nha vaø ñaët Ñoâng Nam AÙ döôùi cheá ñoä thuoäc ñòa cuûa noù. Taây Ban Nha cai trò Philippin gaàn 3 theá kyû vaø phaûi nhöôøng cho Myõ vaøo ñeán theá kyû XX. Haø Lan thay theá ñòa vò cuûa Boà Ñaøo Nha ôû Inñoâneâxia töø theá kyû XVII. Anh xaùc laäp quyeàn ñoâ hoä cuûa mình ôû baùn ñaûo Malaya, Mianma. Phaùp ôû Ñoâng Döông vaø phaân chia quyeàn löïc vôùi Anh ôû Thaùi Lan. Nhaân daân caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ cuõng khoâng ngöøng noåi daäy ñaáu tranh choáng chuû nghóa thöïc daân phöông Taây. Trong giai ñoaïn töø ñaàu ñeán giöõa theá kyû XIX, phong traøo daân toäc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ dieãn ra döôùi ngoïn côø cuûa giai caáp ñòa chuû phong kieán. Töø giöõa theá kyû XIX ñeán heát chieán tranh theá giôùi thöù hai, phong traøo ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ dieãn ra döôùi ngoïn côø laõnh ñaïo cuûa giai caáp tö saûn vaø coâng nhaân thuoäc ñòa. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  13. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 13 - 4. ÑOÂNG NAM AÙ TÖØ NAÊM 1945 ÑEÁN NAY Vaøo nhöõng naêm cuoái cuûa cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù hai, chuû nghóa phaùt xít thaát baïi lieân tieáp treân khaép caùc chieán tröôøng. ÔÛ Ñoâng Nam AÙ, phong traøo ñaáu tranh choáng phaùt xít Nhaät dieãn ra soâi noåi döôùi nhieàu hình thöùc phong phuù, ñeàu thu ñöôïc nhöõng thaéng lôïi quan troïng. ÔÛ nhieàu nöôùc, caùch maïng giaûi phoùng daân toäc thaéng lôïi, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa caùc nhaø nöôùc ñoäc laäp. Nhöng ngay sau ñoù, caùc theá löïc ñeá quoác laáy danh nghóa giaûi giaùp vuõ khí cuûa quaân Nhaät ñaõ nhaûy vaøo Ñoâng Nam AÙ, ñaøn aùp caùc löïc löôïng yeâu nöôùc vaø laäp laïi aùch thoáng trò tröôùc ñaây. ÔÛ Ñoâng Döông, thöïc daân Phaùp quay laïi tieán haønh cuoäc chieán tranh taøn khoác, roøng raõ 9 naêm trôøi. ÔÛ Inñoâneâxia, thöïc daân Haø Lan taùi xaâm löôïc keùo daøi ñeán naêm 1949 môùi chaám döùt. ÔÛ Malaixia, thöïc daân Anh quay laïi chieám ñoùng ñeán naêm 1957 môùi keát thuùc. ÔÛ Mianma, thöïc daân Anh cuõng aâm möu laäp laïi aùch thoáng trò ñeán naêm 1947 môùi ruùt quaân. ÔÛ Philippin, ñeá quoác Myõ thoâng qua caùc hieäp ñònh “vieän trôï” quaân söï vaø kinh teá ñeå ñaët laïi caùc caên cöù quaân söï. Sau thaát baïi cuûa Phaùp taïi chieán tröôøng Ñoâng Döông (1954), Myõ nhaûy vaøo thay theá Phaùp, loâi keùo caû Ñoâng Nam AÙ vaøo cuoäc chieán tranh choáng 3 nöôùc Ñoâng Döông. Nhaân daân Vieät Nam cuøng nhaân daân Laøo, Campuchia ñaõ kieân cöôøng chieán thaéng cuoäc xaâm löôïc cuûa ñeá quoác Myõ vaø chö haàu, laäp neân kyø tích naêm 1975. Caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo moät giai ñoaïn môùi xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá. Tuy nhieân, nhieàu vaán ñeà môùi naûy sinh ôû khu vöïc nhö: vaán ñeà Campuchia, vaán ñeà bieån Ñoâng, söï gia nhaäp toå chöùc ASEAN cuûa caùc nöôùc Vieät Nam, Laøo, Campuchia vaø Mianma, quyeàn töï chuû cuûa nhaân daân ñoâng Timo, thu huùt söï chuù yù cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Toå chöùc ASEAN ñaõ ñoùng vai troø tích cöïc trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà toàn ñoïng. Hieän nay, caùc quoác gia trong khu vöïc ñeàu coù maët trong toå chöùc ASEAN, cuøng nhau ngoài vaøo baøn hoäi nghò ñeå noã löïc giaûi quyeát caùc vöôùng maéc nhaèm “xaây döïng Ñoâng Nam AÙ thaønh moät khu vöïc taêng tröôûng kinh teá, tieán boä xaõ hoäi vaø phaùt trieån vaên hoùa, hôïp taùc bình ñaúng vaø giuùp ñôõ laãn nhau trong nhieàu lónh vöïc, nhaèm taêng cöôøng cô sôû cho moät coäng ñoàng thònh vöôïng, hoøa bình vaø oån ñònh cuûa caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ “(tuyeân boá Baêngkok 8/8/1967) 1. 1 Vuõ Döông Ninh: haønh trình hoäi nhaäp Vieät Nam-ASEAN - Taïp chí Coäng saûn soá 15; 8/1997 trang 53 Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  14. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 14 - Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  15. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 15 - CHÖÔNG II. CAMPUCHIA I. ÑAÁT NÖÔÙC VAØ DAÂN CÖ 1. ÑÒA LYÙ TÖÏ NHIEÂN Campuchia laø moät nöôùc thuoäc baùn ñaûo Ñoâng Döông, Baéc giaùp Laøo, Ñoâng giaùp Vieät Nam, Taây vaø Taây Baéc giaùp Thaùi Lan, phía Nam laø vònh Thaùi Lan, dieän tích Campuchia laø 181.035km2, daân soá naêm 1996 laø 10,25 trieäu ngöôøi. Veà hình theå Campuchia, nhìn treân baûn ñoà, coù ngöôøi ví nhö moät taám löôùi ñang tung ra, ôû giöõa laø bieån hoà Toânleâsap troâng gioáng nhö moät con caù. Caùc nhaø ñòa lí Campuchia ví ñaát nöôùc mình nhö moät caùi chaûo, maø Toânleâsap vaø vuøng quanh vuøng bôø hoà laø loøng chaûo, coøn daõy nuùi Ñaêngreách ôû phía Baéc, daõy Ñaäukhaáu ôû phía Nam vaø cao nguyeân Basan ôû phía Ñoâng thì taïo neân vaønh chaûo. Bieån hoà Toânleâsaùp laø moät trong nhöõng nôi coù maät ñoä caù daøy ñaëc nhaát theá giôùi. Ñoàng baèng Campuchia khoâng nhieàu, chæ coù Baùtñomboong ôû phía Taây laø töông ñoái baèng phaúng vaø phì nhieâu. Vuøng trung löu soâng Meâcoâng vaø söôøn doác quanh Bieån hoà laø coù theå troàng luùa nhöng heïp vaø khoâng maøu môõ. Cö daân Khmer coå canh taùc chuû yeáu ôû cao nguyeân Coøraït (nay thuoäc Thaùi Lan) laø moät ñòa baøn heïp vaø thieáu nöôùc, buø laïi, ñaát troàng caây aên quaû khaù nhieàu. Röøng nuùi ôû Campuchia bao quanh ñaát nöôùc, chöùa ñöïng nhieàu goã quyù, caùc loaïi laâm saûn vaø khoaùng saûn. Soâng Meâcoâng chaûy qua Campuchia laø nguoàn nöôùc töôùi tieâu, cung caáp thöïc phaåm vaø truïc giao thoâng quan troïng cuûa ñaát nöôùc. Campuchia cuõng laø moät nöôùc coù khí haäu noùng vaø hôi aåm cuûa khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa. Moãi naêm coù hai muøa: muøa möa baét ñaàu töø thaùng 3 ñeán heát thaùng 10, thôøi gian coøn laïi laø muøa khoâ. 2. DAÂN CÖ Ñieàu kieän töï nhieân ôû Campuchia nhìn chung raát thuaän lôïi cho ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Theo nhöõng keát quaû nghieân cöùu gaàn ñaây nhaát, ngöôøi ta cho raèng, cö daân coå xöa nhaát Ñoâng Nam AÙ sinh soáng treân ñaát nöôùc Campuchia ngaøy nay chính laø ngöôøi Pnong. Ñòa baøn sinh tuï ñaàu tieân cuûa hoï laø cao nguyeân Coøraït vaø trung löu soâng Meâcoâng (Ñoâng Baéc Thaùi Lan). Trong quaù trình sinh soáng hoï ñaõ di cö daàn veà vuøng bieån hoà Toânleâsaùp cho thích hôïp vôùi kinh teá noâng nghieäp troàng luùa nöôùc. Cho tôùi taän thôøi ñaïi ñoàng thau, aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä chöa thaáy coù daáu veát gì. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  16. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 16 - Vaø quaù trình hình thaønh ngöôøi Khmer laø moät quaù trình baûn ñòa1. Hieän nay ngöôøi Khmer chieám soá ñoâng tuyeät ñoái ôû Campuchia vaø hoï raát gaàn guõi vôùi ngöôøi Pnong ôû mieàn nuùi Campuchia veà maët nhaân hoïc. Beân caïnh ñoù coøn coù moät boä phaän cö daân khoâng lôùn di cö töø caùc vöông quoác laùng gieàng ñeán laäp nghieäp. II. CAÙC GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CAMPUCHIA 1. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA QUOÁC GIA SÔ KYØ CAMPUCHIA Maëc duø vaên hoùa khaûo coå Campuchia coøn töông ñoái ngheøo naøn nhöng cuõng giuùp cho chuùng ta nhaän bieát veà quaù trình chuyeån bieán töø thôøi ñaù cuõ ñeán khi xuaát hieän nhaø nöôùc ôû Campuchia. Vaøo nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû XX, E.xoârin (E.Saurin) ñaõ coâng boá nhöõng hoøn ñaù cuoäi ñöôïc gheø ñeõo thoâ sô doïc theo theàm soâng Meâcoâng (150km trung löu) nieân ñaïi khoaûng 60 vaïn naêm. Sau ñoù, caùc nhaø khaûo coå cuõng tìm thaáy leû teû vaøi daáu veát vaên hoùa ñaù môùi ôû mieàn Nam Campuchia, R.Mureâ (R.Mourer) khai quaät khu di chæ Laangspean (Batñomboong) phaùt hieän nhieàu coâng cuï ñaù, goám thoâ sô daïng vaên hoùa Hoøa Bình, nieân ñaïi khoaûng treân 4000 naêm TCN. ÔÛ hai di chæ Samroângxen vaø Andlongpdau thuoäc Taây Nam Bieån hoà coù nieân ñaïi 1000 naêm TCN, ngöôøi ta cuõng tìm thaáy nhieàu rìu maøi, ñoà goám vaø hieän vaät ñoàng thau coù lieân heä vôùi Laangspean vaø Coøraït. ÔÛ Mlupraây ngöôøi ta cuõng phaùt hieän ra moät cuïm di chæ ñoàng thau vaø sô kyø ñoà saét. Nhö vaäy, ôû Campuchia ñaõ dieãn ra moät quaù trình phaùt trieån lieân tuïc töø thôøi ñaù cuõ ñeán thôøi ñaïi kim khí ôû ñòa baøn chuû yeáu ven trung löu soâng Meâcoâng vaø löu vöïc soâng Seâmun. Döôùi taùc ñoäng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä, töø theá kyû V ñeán theá kyû VI, ôû ngaõ ba soâng Meâcoâng vaø Seâmun ñaõ hình thaønh quoác gia sô kyø Campuchia2. Theo caùc taøi lieäu sau naøy, ngöôøi ta bieát raèng vöông quoác naøy coù teân laø Bhavapura, ngöôøi Trung quoác goïi laø Chaânlaïp. Ngöôøi saùng laäp ra vöông quoác naøy coù teân laø Bhavavarman. OÂng ñaõ chaám döùt söï leä thuoäc vaøo Phuønam. Em trai oâng laø Mahendravarman (khoaûng 600-620) baét ñaàu taán coâng Phuønam. Toå chöùc nhaø nöôùc Campuchia thôøi kyø naøy coøn ñang ôû traïng thaùi sô khai. Töø 620 ñeán 650, vua Isanavarman tieáp tuïc chinh phuïc xuoáng phía Nam, tieán ñaùnh Phuønam ôû taän Naravara (An Giang-Vieät Nam). Söï thaéng lôïi cuûa vöông quoác Campuchia ñaõ môû ñöôøng cho cuoäc Nam tieán laàn thöù nhaát cuûa toäc Khmer, hình thaønh boä phaän Khmer phía Nam treân laõnh thoå Phuønam cuõ3. Kinh ñoâ cuûa vöông quoác do Isanavarman laäp ra ôû beân bôø soâng 1 Löông Ninh: Lòch söû trung ñaïi theá giôùi Q2. NXB Ñaïi hoïc vaø THCN, Haø Noäi, 4-1984, Trang 68-69 2 Döïa vaøo moät soá di tích coå vaø bia chöõ Phaïn tìm thaáy ñöôïc ôû khu vöïc naøy 3 Phuønam laø moät taäp hôïp caùc tieåu quoác thuoäc caùc toäc ngöôøi khaùc nhau ôû Ñoâng Nam Aù luïc ñòa. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  17. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 17 - Stingsen gaàn Kompoângthom coù teân laø Isanapura. Cö daân Khmer cuûa vöông quoác phaân boá ôû nhöõng theàm cao ôû Takeo, Praâyveng, trung löu soâng Meâcoâng vaø Ñoâng Baéc Bieån hoà. Caûng thò Naravara bò boû rôi vaø luïi taøn. Veà toå chöùc cuûa vöông quoác, Tuyø thö cheùp: “OÂng hoaøng laäp cung ñieän ôû thaønh Ysôna (Isanapura), nôi coù ñeán hai vaïn gia ñình sinh soáng, ... vöông quoác coøn coù 30 thaønh thò nöõa, moãi nôi cuõng coù haøng vaïn gia ñình sinh soáng vaø do moät toång ñoác cai quaûn. Quan töôùc ñaët ra cuõng gioáng nhö ôû laøng aáp, ... Caùc quan thöôïng thö naøy coù 5 ngöôøi caû thaûy, trong ñoù coù moät ngöôøi laø quan teå töôùng. Haøng nghìn quaân caám veä maëc aùo giaùp, caàm giaùo ñöùng thaønh haøng ôû chaân baäc ngai vaøng, ..., nhaø ôû cuõng gioáng nhö xích thoå (haï löu soâng Meânam)”1. Vöông quoác Campuchia cuõng ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi Trung Quoác, Champa. Kinh teá - xaõ hoäi Campuchia bieán ñoåi maïnh meõ. Taám bia Aêngko Boâraây coù nieân ñieåm 611 cho bieát, ngoâi ñeàn naøy coù tôùi 22 nhaïc coâng vaø vuõ nöõ, 58 noâ leä laøm ruoäng, 100 boø vaø 20 traâu. Ñôøi soáng vaên hoùa cuûa ngöôøi Khmer ñöôïc naâng cao. Nhieàu ñeàn thôø AÁn Ñoä giaùo ñöôïc xaây döïng vöøa mang phong caùch kieán truùc AÁn Ñoä vöøa baét ñaàu theå hieän nhöõng ñaëc tröng Khmer. Pho töôïng Harihara goàm hai nöûa Vishnu vaø Siva laø hình thöùc ñoäc ñaùo ít thaáy ôû caùc nöôùc laùng gieàng vaø AÁn Ñoä. Vaên hoïc chöõ Phaïn ngaøy caøng löu loaùt vaø chính xaùc, theå hieän qua soá löôïng vaên bia, thô, vaên vaàn. Ñieàu ñaëc bieät nhaát laø söï ra ñôøi cuûa chöõ Khmer coå, chöõ Khmer coå ñöôïc ngöôøi Khmer saùng taïo ra treân cô sôû chöõ Phaïn keát hôïp vôùi ngoân ngöõ cuûa hoï. Bia chöõ Khmer coå sôùm nhaát coù nieân ñieåm 611 ñöôïc tìm thaáy ôû Takeo (bia Aêngko Boâraây). Campuchia sô kyø böôùc vaøo giai ñoaïn khuûng hoaûng töø sau khi vua Jayavarman cheát (650-680). Hoaøng haäu Jayadevi naém quyeàn töø naêm 681 ñeán naêm 713 ñaõ gaây ra tình traïng baát bình trong giôùi quyù toäc vaø quan laïi. Naêm 713, Puskaraksa ñaõ truaát quyeàn nöõ hoaøng töï laäp laøm vua vaø dôøi kinh ñoâ tôùi Sambaur, treân bôø soâng Meâkoâng vaø ñaët teân laø Sambhupura. Cuøng thôøi gian ñoù, moät boä phaän Khmer goác ñaõ laäp vöông quoác rieâng treân löu vöïc soâng Seâmun. Hai vöông quoác naøy laáy daõy nuùi Ñaêngreách vaø thaùc Khoång laøm ñòa giôùi töï nhieân. Vöông quoác Campuchia bò phaân lieät gaàn moät theá kyû, naêm 774 bò vöông trieàu Nuùi ôû Java taán coâng vaø chieám ñoùng phaàn laõnh thoå phía Nam. Söï hình thaønh vaø böôùc ñaàu phaùt trieån cuûa vöông quoác Campuchia sô kyø phaûn aùnh nhöõng coá gaéng ñaàu tieân trong vieäc quy tuï vaø môû roäng ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Khmer. Maëc duø coù söï chia caét, song söï thaønh laäp vöông quoác laïi laø moät yeáu 1 Trích theo Löông Ninh, Sñd, trang 83,84. Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  18. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 18 - toá xuùc taùc quan troïng nhaát cho söï trao ñoåi vaø lieân keát giöõa caùc vuøng, laø tieàn ñeà cho söï phaùt trieån vöõng chaéc cuûa giai ñoaïn sau. 2. SÖÏ KHOÂI PHUÏC VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA VÖÔNG QUOÁC CAMPUCHIA (802 - 1181) Sau khi ñaùnh deïp ñöôïc caùc thuû lónh caùt cöù vaø quaân ñoàn truù Java, vaøo naêm 802, moät hoaøng thaân Khmer ñaõ leân ngoâi vua vôùi vöông hieäu laø Jayavarman II. Chæ trong moät naêm, Jayavarman II ñaõ khoâi phuïc ñöôïc vöông quoác treân laõnh thoå mieàn Nam, töùc laø vuøng xung quanh Toânleâsaùp vaø theàm cao cuûa haï löu soâng Meâcoâng. Vöông trieàu Jayavarman keùo daøi töø naêm 802 ñeán naêm 944, coù taát caû 8 ñôøi vua. Nhaø vua vöøa laø ngöôøi ñöùng ñaàu giaùo hoäi ñöôïc thaàn thaùnh hoùa, vöøa laø ngöôøi coù quyeàn haønh cao nhaát cuûa nhaø nöôùc. Caùc taêng löõ Baølamoân giöõ nhöõng chöùc vuï cao quyù. Sau nhieàu laàn choïn ñòa ñieåm xaây döïng kinh ñoâ, cuoái cuøng Jayavarman II ñaõ laäp kinh ñoâ môùi ôû nuùi Kuleân, phía Baéc Xieâmrieäp, ñaët teân laø Mahendrapura (nghóa laø thaønh phoá cuûa thaàn vó ñaïi). Kinh ñoâ naøy caùch Aêngco 50 km veà phía Ñoâng Baéc. Ñeán ñôøi vua thöù IV, Yasovarman (889-900) ñaõ dôøi ñoâ veà nuùi Bakheng vaø ñaët teân môùi laø Yasodharapura hay coøn goïi laø AÊngco (Aêngco I, Phaïn ngöõ laø quoác ñoâ). Töø ñoù, Aêngco laø kinh ñoâ cuûa Campuchia cho tôùi theá kyû XV. Lòch söû goïi thôøi kyø naøy laø thôøi kyø Aêngco. Veà maët vò theá, AÊngco coù nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi lôùn, laø trung taâm cuûa ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Khmer, xung quanh AÊngco chuû yeáu laø röøng, nguoàn nöôùc töï nhieân phong phuù (soâng Xieâmrieäp vaø Bieån hoà), Taây laø ñoàng baèng Baùtñomboong, Ñoâng Baéc laø ruoäng ôû theàm cao cuûa soâng. Vò theá naøy phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kyõ thuaät thaáp, daân soá ít vaø quan heä vôùi beân ngoaøi coøn haïn cheá. Vì vaäy, trong moät thôøi gian khaù daøi, vöông quoác Campuchia phaùt trieån thònh ñaït. Naêm 944, Rajendravarman II leân ngoâi vua ôû caû hai mieàn Nam, Baéc Campuchia. OÂng laø con cuûa Mahendravarman (thuoäc hoaøng toäc Bhavapura ôû mieàn Baéc) vaø Mahendradevi (dì ruoät cuûa Hasavarman II (942 - 944) vua cuûa doøng Nam). Söï kieän naøy môû ñaàu moät giai ñoaïn thoáng nhaát cuûa vöông quoác döôùi thôøi trò vì cuûa vöông trieàu III. Tuy nhieân, cuoäc ñaáu tranh thoáng nhaát vöông quyeàn vaãn dieãn ra gay gaét vaø öu theá thuoäc toäc heä maët trôøi Kambuja1. Vì vaäy, ngöôøi ta coøn goïi vöông quoác Campuchia laø Kambujadesa trong thôøi kyø töø naêm 944 ñeán naêm 1177 goàm 14 ñôøi vua, hay laø teân goïi Campuchia baét nguoàn töø Kambujadesa. Veà quaân söï, quaân ñoäi Campuchia ñöôïc xaây döïng vaøo loaïi lôùn maïnh nhaát khu vöïc thôøi baáy giôø. Treân cô sôû ñoù, caùc trieàu vua thuoäc vöông trieàu naøy ñaõ môû roäng caùc cuoäc chieán tranh xaâm löôïc beân ngoaøi. ÔÛ phía Ñoâng, vöông quoác 1 Vaên bia cuûa vöông trieàu mieàn Nam töø theá kyû IX ñaõ goïi toäc heä cuûa mình laø Kambuja (maët trôøi) vaø toäc heä phía Baéc laø Somavamsa (maët traêng) Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  19. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 19 - Campuchia taán coâng Champa nhieàu laàn trong nhöõng naêm 1145 ñeán 1149 vaø cöû hoaøng thaân Campuchia cai trò tröïc tieáp; 5 laàn taán coâng Ñaïi Vieät vaøo caùc naêm 1128, 1129, 1132, 1138 vaø 1150. ÔÛ phía Taây, Suryavarman I (1002-1050) hoaøn thaønh vieäc chinh phuïc vuøng Trung vaø Haï löu soâng Chaophya (Meânam) vaø cuûng coá quyeàn löïc cuûa vöông quoác treân cao nguyeân Coøraït. Veà kinh teá, heä thoáng thuûy lôïi ñöôïc xaây döïng hoaøn chænh, saûn xuaát noâng nghieäp oån ñònh, vieäc buoân baùn trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi phaùt trieån, nhaát laø quan heä vôùi Trung Quoác (nhaø Toáng) vaø Vieät Nam (Lyù). Daân cö gia taêng khoâng ngöøng. Veà vaên hoùa, AÁn Ñoä giaùo tieáp tuïc ñöôïc toân suøng, trong khi Phaät giaùo Tieåu thöøa baét ñaàu xaâm nhaäp. Suryavarman (1130 - 1150) ñaõ xaây döïng laïi kinh ñoâ Aêngco goïi laø Aêngco Vat (Aêngco II). Nhieàu ñeàn thaùp baèng ñaù vaøo loaïi kyø vó nhaát theá giôùi ñöôïc xaây döïng. Naêm 1165, Tribhuvanadi cöôùp ngoâi vua, laøm cho tình traïng Campuchia roái ren. Vua Champa laø Jaya Indravarman IV mang quaân taán coâng vaø chieám ñoùng Campuchia. Maõi ñeán naêm 1181, Jayavarman VII môùi giaønh laïi ñöôïc ñoäc laäp, môû ñaàu thôøi kyø höng thònh môùi cuûa vöông quoác Campuchia. 3. SÖÏ THÒNH ÑAÏT VAØ BÖÔÙC ÑAÀU SUY THOAÙI CUÛA VÖÔNG QUOÁC CAMPUCHIA (1181-1434) Sau khi khoâi phuïc quyeàn ñoäc laäp, Jayavarman VII ñaõ tích cöïc toå chöùc laïi boä maùy haønh chính, xaây döïng laïi cung ñieän, ñeàn thôø ñaõ bò phaù huûy trong chieán tranh, cuûng coá löïc löôïng quaân söï chuaån bò môû nhöõng cuoäc chieán tranh baønh tröôùng ra beân ngoaøi. Naêm 1190, Jayavarman VII taán coâng Champa, bieán Champa thaønh moät tænh cuûa Campuchia. OÂng tieán haønh chinh phuïc toaøn boä vuøng löu vöïc soâng Meânam. OÂng cuõng ñaõ môû roäng bieân giôùi tôùi taän Luoângphabaêng (Laøo). Nhö vaäy, laõnh thoå Campuchia thôøi Jayavarman VII, phía Ñoâng tôùi bieån, phía Baéc giaùp giôùi Trung Quoác vaø Ñaïi Vieät, phía Taây tôùi Mianma. Caû vöông quoác chia laøm 90 tænh1, ñöùng ñaàu laø caùc quyù toäc vaø caùc coâng thaàn, heä thoáng giao thoâng lieân laïc khaù hoaøn chænh vôùi 121 traïm nghæ. Heä thoáng chính quyeàn töø trung öông ñeán ñòa phöông ñöôïc toå chöùc hoaøn chænh theo moâ hình nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. Caùc maët kinh teá, chính trò cuûa vöông quoác ñeàu phaùt trieån cöïc thònh. Jayavarman VII ñaõ cho thoáng keâ soá ñeán chuøa, töôïng thaàn, taêng löõ, laøng maïc vaø noâng daân. Quy ñònh cheá ñoä thueá khoùa, laäp beänh vieän (120 caùi). OÂng coøn cho xaây 1 Vaên bia Campuchia laïi noùi laø coù 23 tænh Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
  20. Lịch sử Đoâng Nam AÙ - 20 - döïng kinh ñoâ Aêngco Thom caùch Aêngco Vaùt hôn moät km veà phía Baéc. Aêngco Thom (AÊngco III) laø moät toång theå kieán truùc ñoà soä gaáp Aêngco Vaùt 4 laàn. Ñieåm khaùc bieät lôùn nhaát laø daáu aán Phaät giaùo Ñaïi thöøa troäi hôn AÁn Ñoä giaùo. Sau thôøi Jayavarman VII, vöông quoác Campuchia vaãn tieáp tuïc huøng maïnh, lieân tuïc taán coâng caùc nöôùc laùng gieàng nhöng ñaõ yeáu ñi raát nhieàu vaø chaám döùt haún töø sau naêm 1218. Tröôùc ñoù Campuchia 3 laàn taán coâng Ñaïi Vieät vaøo caùc naêm 1207, 1216 vaø 1218, nhöng ñeàu thaát baïi. Naêm 1220, Campuchia phaûi trao traû ñoäc laäp cho Champa vaø laøm ngô tröôùc söï laäp quoác cuûa ngöôøi Laøo, Thaùi, thaäm chí coøn bò ngöôøi Thaùi taán coâng, xaâm laán vaø cai trò (1352-1357, 1394), vöông quoác Campuchia bò chieán tranh taøn phaù, kinh ñoâ bò maát ñi boä maët ñoâng ñuùc vaø thònh vöôïng vaø ñeán naêm 1432, vua Pônhiayeát dôøi ñoâ veà Basan. Cuoái cuøng, naêm 1434, oâng dôøi ñoâ veà thaønh phoá 4 maët soâng (Chakdomuk) laø Phnoâmpeânh ngaøy nay. Lyù do cuûa söï dôøi ñoâ naøy chuû yeáu vì AÊngco ñaõ taøn luïi, ngöôøi Thaùi lieân tuïc taán coâng kinh ñoâ cuõ. Lòch söû Campuchia böôùc sang thôøi kyø môùi, thôøi kyø suy thoaùi cuûa cheá ñoä phong kieán Campuchia. ƒ Tình hình kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa Campuchia thôøi kyø AÊngko Veà kinh teá: cô sôû cuûa neàn kinh teá laø noâng nghieäp troàng luùa. Cö daân noâng nghieäp Khmer troàng luùa theo thôøi vuï vaø thu hoaïch moät phaàn laø “luùa trôøi” nhö ôû Nam boä Vieät Nam. Gaïo coøn laøm vaät trung gian trao ñoåi vaø noäp thueá. Tuy nhieân, kyõ thuaät khaù laïc haäu, ruoäng chuû yeáu laø ñoäc canh, chöa duøng boø keùo, chöa boùn phaân. Thuû coâng nghieäp cuûa cö daân Khmer cuõng khaù phaùt trieån veà caùc ngheà laøm goám, duïng cuï gia ñình, deät vaûi baèng sôïi boâng, ñoùng xe boø keùo, thuyeàn goã, ñoà duøng vaø ñoà trang söùc quyù, nhaát laø kyõ thuaät xaây döïng ñeàn thaùp tuyeät vôøi. Tuy nhieân, kyõ thuaät thuû coâng coøn ôû trình ñoä thaáp. Maëc duø coù caùc loaïi saûn phaåm cuûa nöôùc ngoaøi nhö laø ñoà söù, luïa, sôn maøi, vaûi gai, vaøng baïc, duïng cuï baèng ñoàng cuûa Trung Quoác,... song raát ít taøi lieäu ghi cheùp veà thöông maïi Campuchia giai ñoaïn naøy. Töôøng Bayon coù böùc phuø ñieâu mieâu taû caûnh chôï buùa: ngöôøi baùn röôïu, baùn caù, choïi gaø, ñaùnh côø. Saûn vaät töï nhieân phong phuù nhö caù ôû Bieån hoà, muoâng thuù phong phuù ôû röøng, “luùa trôøi” vaø caùc loaïi caây rau coû, baàu bí,...goã quyù, saùp ong, ngaø voi, söøng teâ, ñaäu khaáu, caùnh kieán, hoà tieâu, chính laø ñieàu kieän toát nhaát ñeå giuùp cho cö daân Campuchia coù cuoäc soáng oån ñònh vaø phaùt trieån. Ñaùng chuù yù nhaát laø, baèng söùc lao ñoäng vaø khaû naêng saùng taïo cuûa mình, ngöôøi Khmer ñaõ taïo neân nhöõng coâng trình thuûy lôïi to lôùn beân caïnh nhöõng ngoïn thaùp huøng vó. Tieâu bieåu nhaát laø hai hoà Baray Ñoâng thôøi Yasovarman I (7000mx12000m) vaø Baray Taây thôøi Udayadityavarman II (8000m x 2200m) ñeå tröõ nöôùc, khaéc phuïc Buøi Vaên Huøng Khoa Lòch söû
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2