Giáo trình Luật Hiến pháp của các nước tư bản: Phần 2

Chương VIII<br /> <br /> NGHỊ VIỆN<br /> •<br /> <br /> m<br /> <br /> I. s ự XUẤT HIỆN CỦA NGHỊ VIỆN T ư SẢN VÀ VỊ TRÍ<br /> CỦA NGHỊ VIỆN<br /> Cung với sự phát triển của xã hội, việc tồ chức hộ máy<br /> nhà nước cũng phát triển. Ngay từ những thời cố của Ai<br /> Cập, Hy Lạp, La Mã đã có những nhà tư tưởng như Xôlông<br /> (638 - 559 trước công nguyên) đã vượt lên trên cả thời đại<br /> mà họ đang sông và đã cho rằng quyền lực nhà nước<br /> không phải ở đâu xa lạ mà chính được bắt nguồn từ những<br /> cá nhân sông trong cộng đồng. Và tất cả những người sông<br /> trong cộng đồng không thể trực tiếp giải quyết được tất cả<br /> mọi công việc được gọi là nhà nước, họ phải bầu ra những<br /> người đại diện cho cộng đồng đứng ra giải quyết nhiều<br /> công việc được gọi là nhà nước như bây giờ. Lúc bấy giờ<br /> những người được đi bầu cử và những người được bầu cử<br /> đều phải là những người có của hoặc phải là những người<br /> cầm vũ khí. Đó là những Viện Nguyên lão bao gồm những<br /> chủ nô quý tộc, Đại hội nhân dân (Comita centuria) bao<br /> gồm những người cầm vũ khí 105<br /> 1,15 Xem: Ngô Văn Thâu: Thực chất phân chia quyền lực - Tạp chí Pháp lí<br /> thông tin 2/1992.<br /> <br /> 173<br /> <br /> Nhưng với nghĩa là Nghi viện nhự ngày nay thì chi có<br /> từ chủ nghĩa tư bẩn, hay nói một cách cụ thể hơn từ khi có<br /> cách mạng tư sản. Nghị viện tư sản được sinh ra cùng với<br /> việc sinh ra hiến pháp, v ề vấn đề này tiến sĩ luật học<br /> Nguyễn Đình Lộc viết: "Sự ra đòi của hiến pháp với tinh<br /> cách là luật cơ bản gắn liền với thòi kì giai cấp tư sản<br /> giành chính quyển trong cuôc đấu tranh chông lại nhà<br /> nước chuyên chế phong kiến. Trong cuộc đấu tranh này<br /> giai cấp tư sản đã đạt được sự hạn chê quyển lực của<br /> vương triều bằng sự thành lập một cơ quan gọi là Nghị<br /> viện tồn tại bên cạnh nhà vua hoặc thành lập một chê độ<br /> cộng hoà thừa nhận các quyền của các cóng dán có của" l0tì.<br /> Trong lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới, nhiều<br /> người thường cho rằng quê hườngxủ a Nghi viên tư sản là<br /> nước Anh. Vào khoảng thế kỷ thứ 13 - 14, do nhu cầu chi<br /> tiêu ngay càng tăng của ngân sách hoàng gia, nhà vua<br /> thường triệu tập những cuộc họp bao gồm đại diện các<br /> lãnh địa trực thuộc nhằm mục đích vừa thăm dò, vừa yêu<br /> cầu thực hiện tốt việc thu thuê tăng hơn so với mức bình<br /> thường trưóc. Khoần chi tiêu ngày càng tăng lên của ngân<br /> sách hoàng gia, và các cuộc họp như trên diễn ra nhiều<br /> hơn, từ bất thưòng thành ra thường kì, rồi trở thành tục<br /> lệ. Bên cạnh việc đồng ý thu tăng th u ế cho ngân sách của<br /> hoàng gia, đại diện các lãnh địa đã khôn khéo yêu cầu<br /> hoàng đế chỉ được cai trị những lãnh địa mà họ là người<br /> đại diện theo một quy định nhất định. Chính những cuộc<br /> họp đại diện này đã dần dần thành nghị viện Anh * một<br /> điển hình cổ điển của Nghị viện ngày nay. Chính những<br /> 106 Xem: Luật Nhà nước Việt Nam , Khoa Luật • Trường Đại học Tổng hợp<br /> Hà Nội, 1993, tr.43.<br /> <br /> 174<br /> <br /> yéu caui gia tăng thu thuê trỏ thành một chức năng tài<br /> chính (tthông qua ngân sách) của Nghị viện bây giờ và<br /> rùng 'hình những quy định yêu cầu của các đại diện trỏ<br /> thành 11 hững văn bán luật như hiện nay.<br /> Neu đứng dưới giác độ các khoán thu chi ngân sách<br /> (thu tăng thuê cho ngân sách hoàng gia) cũng là những<br /> quy đinh có tính chất pháp luật, thì việc làm luật đã trỏ<br /> thành nnột chức năng duy nhất cơ bản của Nghị viện. Và<br /> để ch( c hức năng này được thực hiện tôt trên thực tế, Nghị<br /> viện cẳra có một chức năng cơ bản tiếp theo nữa là giám sát<br /> việc thực hiện các văn bản luật mà Nghị viện đã đặt ra.<br /> T n n g thời kì này - cách mạng tư sản và thời kì đầu<br /> của chủ nghĩa tư bản - việc tăng cường quyển hạn của<br /> Nghị vdện trỏ thành một đòi hỏi dân chủ của mọi người<br /> dân Anh. Những đòi hỏi tăng cưòng quyền hạn của Nghị<br /> viện (tồmg thời là những biện pháp (yêu cầu) hạn chê<br /> quyền lực phong kiến đã hết thòi của Anh. Lúc này câu hỏi<br /> "Nghị viíện có quyền được làm tất cả, chỉ trừ việc biến đàn<br /> ông thàỉnh đàn bà" đã trỏ thành một câu ngạn ngữ của<br /> người Amh '°7.<br /> Theo lịch sử của chê độ tư bản, sự phát triển Nghị viện<br /> được phát triển làm hai giai đoạn ứng với hai giai đoạn<br /> phát triển của chủ nghĩa tư bản.<br /> Ttòi kì đầu của chủ nghĩa tư bản - tư bản tự do cạnh<br /> tranh Là thời kì hoàng kim của Nghị viện. Nghị viện thực<br /> sự có<br /> thê hơn hẳn các cơ quan nhà nước khác. Mặc dù<br /> ,n Nghịvitện tiếng Pháp là "parlement”, có nghĩa là nói, cãi vã. Nghị viện<br /> có niừ ng tên gọi hết sức khác nhau: có ndi gọi là quốc hội, có nơi còn<br /> gọi lì hiội đồng các dân tộc.<br /> <br /> 175<br /> <br /> lúc bấy giờ có nhiều nưóc quyền lực nhà nước phải chia sẻ<br /> nhưng Nghị viện vẫn có một ưu thê nhất định so với các Cd<br /> quan nhà nước khác.<br /> Với hoạt động của Nghị viện trong Nhà nước tư sản<br /> mới đang lên, chê độ xã hội có Nghị viện đã trở thành một<br /> chê độ đại nghị. Theo quan điểm của V.I. Lênin: chê độ đại<br /> nghị là chế độ rr à ở đó nhà nước được tổ chức theo nguyên<br /> tắc phân chia quyển lực: quyền lực lập pháp, quyền lực<br /> hành pháp và quyền lực tư pháp (xét xử). Trong đó tuyền<br /> lực lập pháp của nghị viện có ưu thê hưn hắn và những<br /> thành viên của nghị viện do nhân dân trực tiếp bầu ra có<br /> nhiều đặc quyền đặc lợi nhưng lại không chịu trách nhiệm<br /> trực tiếp trưốc cử t r i 108.<br /> Trong thời kì của chủ nghĩa tư bản lũng đoạn nhà nưóc<br /> thành chủ nghĩa đế quốc và hiện nay, chê độ đại nghị bị<br /> khủng hoảng do sự lấn quyền của bộ máy hành phap và<br /> Nghị viện tư sản đã trở thành cơ quan hình thức, nơi bị bộ<br /> máy hành pháp thao túng. Lí do của việc khủng hoảig sẽ<br /> được phân tích kỹ ở những phần tiếp theo của chương này.<br /> II. THẨM QUYỂN VÀ CHỨC NĂNG CỦA NGHỊ VIỆN<br /> <br /> Trong tất cả các yếu tô" (có thể là các chê định pháp<br /> luật) tạo thành vị trí pháp lí của Nghị viện, nhiệm Tụ và<br /> quyền hạn của Nghị viện đóng vai trò rất quan trọrg. Vì<br /> Nghị viện là một trong những cơ quan quyển lực nhà nước<br /> tối cao nên nhiệm vụ và quyền hạn của Nghị viện thường<br /> được quy định trong hiến pháp của nhà nước tư sải. Có<br /> thể là một chương trong một đạo luật cd bán của nhà nước<br /> lw V.I.Lê Nin: Toàn tập, tập 33, NXB Tiến bộ, M, 1976, tr. 57 - 58<br /> <br /> 176<br /> <br /> hoặc có thê là một vãn bản luật nằm trong các văn bản có<br /> hiệu lực pháp lí tôi cao được tuvên hố hoặc không được<br /> tuyên bô là một đạo luật cơ bản (hiến pháp) của nhà nước.<br /> Trong khoa học pháp lí, thuật ngữ "nhiệm vụ, quyền<br /> hạn" thường được dùng bằng th u ật ngữ "thẩm quyền".<br /> Khái niệm "thẩm quyền" được hình thành bao gồm nhiều<br /> thành phần tạo nên tuỳ theo cách phán chia của từng nhà<br /> nghiên cứu pháp lu ậ t109. Nhưng trong đó bao giờ quyền<br /> hạn và trách nhiệm của Nghị viện cũng là thành phần co'<br /> bán. Theo Hiến pháp tư bản, thẩm quyển của Nghị viện có<br /> thê dược chia thành các lĩnh vực sau đây:<br /> 1.<br /> Q uyển h ạ n và trá c h n h iệ m c ủ a Nghị viện<br /> tro n g lĩnh vực lập p h á p<br /> Dưới chế độ dân chủ tư sản, không có một đạo luật nào<br /> cỏ thê (hục ban hành nêu không có sự xem xét, phê chuẩn<br /> của Ngh: viện, v ề nguyên tắc nghị viên tư sản có thê<br /> thông qua bất cứ môt dao luât nào dể điều chỉnh bất cứ<br /> một quan hệ xã hội nào nêu nghị viện cho rằng việc điều<br /> chỉnh quan hệ xã hội đó bằng luật là cần thiết. Đây là<br /> quan điểm của thòi kì đầu của chủ nghĩa tư bản tự do<br /> cạnh tranh. Quan điểm này hiện nay vẫn được Hiến pháp<br /> các nước Anh, Hy Lạp và Nhật Bản qui định. Nhưng sang<br /> đến thòi kì chủ nghĩa tư bản nhà nước và hiện nav thì<br /> quan điểm trên không còn đứng vững-nữa. N ybl viên chỉ<br /> được quyến thông qua những đạo luật nếu như những đạo<br /> luật đó không can thiệp.-quá^sâu vao linh vực Tíânh pháp.<br /> Trong<br /> <br /> cu ìn<br /> <br /> Thấm quyến của Xôviêt địa phương (NXB Mátxcơva, 1988,<br /> <br /> tr.34, tiêng Nga) thì K.Seremét và o . Kutaphin cho rằng khái<br /> thẩm quyển gồm ba yếu tô tạo nên: Quyên hạn,<br /> <br /> niệm<br /> <br /> trách nhiệm, và các<br /> <br /> lĩnh vực mà cơ quan hoạt động.<br /> <br /> 177<br /> <br />