Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam: Phần 1 - TS. Võ Đình Toàn

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

396
lượt xem 135
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của cuốn Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam do TS. Võ Đình Toàn biên soạn có nội dung trình bày về: khái niệm chung về ngân hàng và pháp luật ngân hàng, ngân hàng nhà nước Việt Nam, tổ chức tín dụng, cho vay, bảo lãnh ngân hàng. Cùng tham khảo phân 1 của cuốn giáo trình để nắm nội dung cụ thể.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam: Phần 1 - TS. Võ Đình Toàn

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §¹i häc huÕ trung t©m ®µo t¹o tõ xa Chñ biªn: TS. Vâ ®×nh toµn Gi¸o tr×nh LuËt ng©n hµng ViÖt Nam Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n Hµ néi - 2006
MỤC LỤC Lêi giíi thiÖu.................................................................................................................6 Ch−¬ng I: Kh¸i niÖm chung vÒ ng©n hµng vµ ph¸p luËt ng©n hµng.........................7 I. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông..........7 1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng .........................................................................7 2. HÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông......................................................8 II. Kh¸i niÖm vµ nguån quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng ........................................10 1. Kh¸i niÖm ph¸p luËt ng©n hµng .......................................................................10 2. Nguån ph¸p luËt ng©n hµng..............................................................................11 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................13 Ch−¬ng II: Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ..............................................................14 I. VÞ trÝ, vai trß vµ chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc .........................................14 1. VÞ trÝ ph¸p lý cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ..........................................14 2. Chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc................................................................16 II. ThÈm quyÒn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ...............................................................17 1. Nh÷ng thÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc...........17 2. ThÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng..............18 III. tæ chøc vµ ®iÒu hµnh Ng©n hµng Nhµ n−íc .......................................................19 1. Tæ chøc hÖ thèng Ng©n hµng Nhµ n−íc ............................................................19 2. L·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh Ng©n hµng Nhµ n−íc ..................................................21 IV. Ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc..................................................................22 1. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia...............................................................22 2. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh tiÒn .................................................................................24 3. Ho¹t ®éng tÝn dông cña Ng©n hµng Nhµ n−íc .................................................25 4. Ho¹t ®éng thanh to¸n vµ ng©n quü...................................................................26 5. Qu¶n lý ngo¹i hèi vµ ho¹t ®éng ngo¹i hèi.........................................................27 6. Ho¹t ®éng thanh tra ng©n hµng........................................................................27 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................29 Ch−¬ng iii: Tæ chøc tÝn dông .....................................................................................30 I. Kh¸i qu¸t chung vÒ c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam .............................................30 1. Kh¸i niÖm tæ chøc tÝn dông ...............................................................................30 2. Chøc n¨ng cña tæ chøc tÝn dông........................................................................34 3. Ph©n lo¹i c¸c tæ chøc tÝn dông ..........................................................................36 II. C¬ së ph¸p lý vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông...............................41 III. Thµnh lËp, cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng, kiÓm so¸t ®Æc biÖt, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n, thanh lý tæ chøc tÝn dông ..........................................................................................42 1. Quy chÕ thµnh lËp vµ cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng ®èi víi tæ chøc tÝn dông ........42 2. Quy chÕ kiÓm so¸t ®Æc biÖt................................................................................47 2
3. Ph¸ s¶n, gi¶i thÓ tæ chøc tÝn dông ....................................................................50 IV. c¬ cÊu tæ chøc, l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh tæ chøc tÝn dông ....................................51 1. C¬ cÊu tæ chøc cña tæ chøc tÝn dông..................................................................51 2. L·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh tæ chøc tÝn dông ..........................................................52 V. QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông..................................................53 1. C¸c quyÒn c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông .............................................................53 2. C¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña tæ chøc tÝn dông ........................................................58 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................62 Ch−¬ng IV: Cho vay ....................................................................................................63 I. Kh¸i niÖm vÒ ho¹t ®éng cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông ...................................63 II. Ph©n lo¹i cho vay..................................................................................................67 III. Nguyªn t¾c cho vay .............................................................................................68 1. Nguyªn t¾c sö dông vèn vay ®óng môc ®Ých ....................................................68 2. Nguyªn t¾c hoµn tr¶ tiÒn vay c¶ gèc vµ l·i ®óng h¹n ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång tÝn dông .........................................................................................................68 IV. Hîp ®ång tÝn dông...............................................................................................69 1. Kh¸i niÖm hîp ®ång tÝn dông............................................................................69 2. B¶n chÊt ph¸p lý cña hîp ®ång tÝn dông ..........................................................70 3. Tr×nh tù, thñ tôc ký kÕt hîp ®ång tÝn dông ......................................................71 4. Néi dung cña hîp ®ång tÝn dông .......................................................................73 5. QuyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia hîp ®ång tÝn dông ..........................73 6. HiÖu lùc cña hîp ®ång tÝn dông ........................................................................75 V. B¶o ®¶m tiÒn vay vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông 76 1. Kh¸i niÖm b¶o ®¶m tiÒn vay..............................................................................76 2. C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông...............................78 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .......................................................................................87 Ch−¬ng V: B¶o l·nh ng©n hµng .................................................................................88 I. Kh¸i niÖm b¶o l·nh ng©n hµng, c¸c lo¹i b¶o l·nh ng©n hµng .............................88 1. Kh¸i niÖm b¶o l·nh ng©n hµng .........................................................................88 2. C¸c lo¹i b¶o l·nh ng©n hµng .............................................................................91 II. Ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng ........................................................................96 1. Chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt b¶o l·nh ng©n hµng..............................................96 2. Ph¹m vi b¶o l·nh ng©n hµng.............................................................................99 3. Hîp ®ång b¶o l·nh, cam kÕt b¶o l·nh .............................................................100 4. QuyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong quan hÖ ph¸p luËt b¶o l·nh ng©n hµng ..............................................................................................................................104 5. Quy tr×nh giao dÞch b¶o l·nh ng©n hµng ........................................................106 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................110 3
Ch−¬ng vI: ChiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ......................................................................111 I. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ .......................111 1. Kh¸i niÖm giÊy tê cã gi¸ ..................................................................................111 2. Kh¸i niÖm chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸................................................................112 II. Ph¸p luËt vÒ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸...............................................................113 1. Chñ thÓ quan hÖ chiÕt khÊu ............................................................................113 2. §iÒu kiÖn giÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu ........................................................115 3. Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ............................................................116 4. Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ .................................................................117 5. Thñ tôc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ....................................................................119 6. QuyÒn truy ®ßi cña tæ chøc tÝn dông trong tr−êng hîp giÊy tê cã gi¸ kh«ng ®−îc thanh to¸n khi ®Õn h¹n ..............................................................................120 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................122 Ch−¬ng Vii: Cho thuª tµi chÝnh ...............................................................................123 I. Kh¸i niÖm cho thuª tµi chÝnh vµ ph¸p luËt cho thuª tµi chÝnh .........................123 1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cho thuª tµi chÝnh, c¸c ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh. ..............................................................................................................................123 2. Lîi Ých cña ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ........................................................127 3. Ph¸p luËt vÒ cho thuª tµi chÝnh ......................................................................128 II. §Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh ...................................................129 1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c«ng ty cho thuª tµi chÝnh........................................129 2. CÊp giÊy phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cho c«ng ty cho thuª tµi chÝnh .........131 3. C¬ cÊu tæ chøc, qu¶n trÞ vµ ®iÒu hµnh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh.................132 4. Ho¹t ®éng cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh.......................................................135 III. Hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh.............................................................................136 1. Kh¸i niÖm hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh ..........................................................136 2. Ký kÕt, thùc hiÖn vµ chÊm døt hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh .........................137 3. Néi dung c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh.....................................................................................................................140 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................144 Ch−¬ng Viii: DÞch vô trung gian thanh to¸n ..........................................................145 I. Tæng quan vÒ dÞch vô thanh to¸n........................................................................145 1. Kh¸i niÖm vÒ trung gian thanh to¸n vµ dÞch vô thanh to¸n .........................145 2. Vai trß cña dÞch vô thanh to¸n........................................................................146 II. më vµ sö dông tµi kho¶n thanh to¸n.................................................................147 1. ChÕ ®é më tµi kho¶n ........................................................................................147 2. ChÕ ®é sö dông tµi kho¶n thanh to¸n.............................................................149 III. C¸c h×nh thøc thanh to¸n qua trung gian thanh to¸n .........................................150 1. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua sÐc ..............................................................150 4
2. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua uû nhiÖm chi - chuyÓn tiÒn .......................153 3. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua uû nhiÖm thu .............................................154 4. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua th− tÝn dông...............................................156 5. H×nh thøc thanh to¸n th«ng qua thÎ ng©n hµng............................................158 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................160 Ch−¬ng ix: Ngo¹i hèi................................................................................................161 I. Kh¸i niÖm ngo¹i hèi vµ ph¸p luËt vÒ ngo¹i hèi ..................................................161 1. Kh¸i niÖm ngo¹i hèi vµ ho¹t ®éng ngo¹i hèi ..................................................161 2. Kh¸i niÖm ph¸p luËt vÒ ngo¹i hèi ...................................................................165 II. Ph¸p luËt quy ®Þnh thÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi......................168 1. ThÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi ...................................................168 2. §èi t−îng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngo¹i hèi........................................................169 III. Ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng ngo¹i hèi...................................................................................................................171 1. QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi c− tró ...............................................................171 2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi kh«ng c− tró....................................................176 3. Ho¹t ®éng ngo¹i hèi cña tæ chøc tÝn dông.......................................................178 IV. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c giao dÞch ngo¹i hèi ...................................................181 1. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng mua b¸n ngo¹i hèi.......................................181 2. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®Çu t− b»ng ngo¹i hèi .................................184 3. Giao dÞch vay vµ cho vay ngo¹i hèi .................................................................186 C©u hái h−íng dÉn häc tËp .....................................................................................189 5
Lêi giíi thiÖu Sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, Nhµ n−íc ta ®· sím quan t©m x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ - ng©n hµng phôc vô kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc. Ngµy 06 th¸ng 5 n¨m 1951, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký S¾c lÖnh sè 15/SL thµnh lËp Ng©n hµng Quèc gia ViÖt Nam, nay lµ Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p luËt ®Æt c¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng ng©n hµng cña chÕ ®é míi. H¬n nöa thÕ kû qua, Nhµ n−íc ta ®· tõng b−íc x©y dùng vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ng©n hµng, h×nh thµnh trong hÖ thèng ph¸p luËt bé phËn ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ng©n hµng, quan hÖ kinh doanh ng©n hµng vµ quy ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông. Bé phËn ph¸p luËt nµy ngµy cµng cã vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi. Do ®ã, ng−êi hµnh nghÒ luËt cÇn ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt ng©n hµng. Cuèn gi¸o tr×nh LuËt Ng©n hµng ViÖt Nam ®−îc biªn so¹n ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o bËc cö nh©n luËt. Néi dung cña gi¸o tr×nh cung cÊp cho ng−êi ®äc nh÷ng kiÕn thøc lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt ng©n hµng, nh÷ng quy ®Þnh chñ yÕu cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông, vÒ kinh doanh ng©n hµng. Gi¸o tr×nh nµy do TS. Vâ §×nh Toµn lµm chñ biªn vµ c¸c t¸c gi¶ tham gia biªn so¹n lµ mét sè gi¶ng viªn, nghiªn cøu viªn, nhµ khoa häc cña Khoa LuËt thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, ViÖn Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, V¨n phßng ChÝnh phñ. MÆc dï ®−îc biªn so¹n nghiªm tóc nh−ng gi¸o tr×nh kh«ng thÓ tr¸nh khái h¹n chÕ, thiÕu sãt, tËp thÓ t¸c gi¶ mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó gi¸o tr×nh ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn. Trung t©m §µo t¹o tõ xa §¹i häc HuÕ 6
Ch−¬ng I Kh¸i niÖm chung vÒ ng©n hµng vµ ph¸p luËt ng©n hµng i. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông 1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng Ngµy nay, do sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña hÖ thèng ng©n hµng vµ cña c¸c tæ chøc tÝn dông nªn kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng ®−îc dïng ®Ó chØ ho¹t ®éng cña nhiÒu chñ thÓ nh− ng©n hµng trung −¬ng, c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng vv... MÆc dï ph¹m vi vµ môc ®Ých ho¹t ®éng ng©n hµng cã sù kh¸c nhau nh−ng c¸c hµnh vi ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng ®Òu lµ hµnh vi kinh tÕ cã ®èi t−îng lµ tiÒn tÖ. TiÒn tÖ lµ ®èi t−îng cña ho¹t ®éng ng©n hµng ®−îc xem lµ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt ho¹t ®éng ng©n hµng víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong nÒn kinh tÕ. ViÖc xem xÐt hai vÝ dô sau sÏ lµm râ ®iÒu nµy: VÝ dô 1: Ng©n hµng C«ng th−¬ng ViÖt Nam xuÊt vèn cho mét doanh nghiÖp vay. Sau mét kho¶ng thêi gian theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång, Ng©n hµng C«ng th−¬ng sÏ thu håi sè tiÒn vèn ®· cho vay kÌm theo mét kho¶n tiÒn l·i (vèn vay vµ l·i cho vay) lín h¬n sè tiÒn ®· øng ra. VÝ dô 2: Mét nhµ m¸y dÖt víi nghÒ kinh doanh lµ mua sîi vµ dÖt v¶i. §Ó thu ®−îc lîi nhuËn, nhµ m¸y dÖt ®· mua sîi vµ tõ ®ã dÖt thµnh v¶i. Nhµ m¸y b¸n v¶i ®Ó thu tiÒn vÒ. Chªnh lÖch gi÷a doanh thu b¸n v¶i vµ chi phÝ lµ l·i cña nhµ m¸y. Trong c¶ hai tr−êng hîp trªn, môc ®Ých cña nhµ m¸y dÖt vµ cña ng©n hµng ®Òu nh»m thu lîi nhuËn nh−ng ®èi t−îng giao dÞch hoµn toµn kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau thÓ hiÖn ë chç: ®Ó thu ®−îc lîi nhuËn, nhµ m¸y dÖt ph¶i øng tiÒn vèn ra ®Ó mua nguyªn liÖu, vËt liÖu, s¶n xuÊt ra v¶i vµ thu tiÒn vÒ. Nh− vËy ®èi t−îng t¹o ra lîi nhuËn cña nhµ m¸y lµ hµng ho¸. Kh¸c víi nhµ m¸y dÖt, ®èi t−îng kinh doanh cña ng©n hµng lu«n lu«n lµ tiÒn tÖ. 7
TÝnh nghÒ nghiÖp lµ c¬ së ®Ó xem mét hµnh vi cã ®èi t−îng lµ tiÒn tÖ ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng. Trong ®êi sèng x· héi, cã nhiÒu lo¹i hµnh vi cã ®èi t−îng lµ tiÒn tÖ nh−ng kh«ng ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng v× kh«ng mang tÝnh nghÒ nghiÖp. VÝ dô: mét c¸ nh©n cho mét ng−êi kh¸c vay tiÒn. Phæ biÕn ë c¸c n−íc trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, kh«ng cã ®Þnh nghÜa tæng qu¸t vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng mµ th−êng liÖt kª c¸c giao dÞch ®−îc xem lµ ho¹t ®éng ng©n hµng. VÝ dô: LuËt ngµnh tÝn dông Céng hoµ liªn bang §øc n¨m 1992 quy ®Þnh 9 lo¹i nghiÖp vô ng©n hµng vµ cßn dù liÖu quyÒn quy ®Þnh thÕ nµo lµ ho¹t ®éng ng©n hµng cho Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh Liªn bang. §iÒu 20 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997 (®−îc söa ®æi, bæ sung theo LuËt sè 20/2004/QH11 ngµy 15/6/2004) quy ®Þnh: ho¹t ®éng ng©n hµng lµ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng víi néi dung th−êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi vµ sö dông sè tiÒn göi nµy ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng c¸c dÞch vô thanh to¸n. Theo quy ®Þnh trªn ®©y th× ho¹t ®éng ng©n hµng g¾n víi môc ®Ých kinh doanh nªn c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam (víi t− c¸ch lµ ng©n hµng trung −¬ng) ®−îc xem lµ biÖt lÖ. Bëi v×, víi nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh, Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc vµ c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng nh»m môc tiªu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. 2. HÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông 2.1. Ng©n hµng trung −¬ng Ng©n hµng trung −¬ng lµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ, dÞch vô ng©n hµng nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Ngµy nay, ë c¸c n−íc, tuú thuéc vµo c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc vµ quan ®iÓm cña c¸c nhµ lËp ph¸p mµ ng©n hµng trung −¬ng ®−îc tæ chøc theo c¸c d¹ng chñ yÕu sau: Thø nhÊt, m« h×nh ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan c«ng quyÒn. Theo d¹ng nµy, ng©n hµng trung −¬ng cã vÞ trÝ ph¸p lý vµ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña mét c¬ quan nhµ n−íc. VÝ dô: ë Malaysia, ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan n»m trong c¬ cÊu tæ chøc cña Bé Tµi chÝnh. ë ViÖt Nam, Trung Quèc, ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ. Thø hai, m« h×nh ng©n hµng trung −¬ng kh«ng n»m trong bé m¸y nhµ n−íc. Mét sè quèc gia, ph¸p luËt kh«ng quy ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña ng©n hµng trung −¬ng trong bé m¸y nhµ n−íc. Tuy vËy, ng©n hµng trung −¬ng kh«ng hoµn toµn ®éc lËp víi Nhµ n−íc mµ c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña nã vÉn nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia do Nhµ n−íc ®Æt ra. 8
ë mçi quèc gia, viÖc sö dông tiÒn tÖ vµ sù æn ®Þnh cña nã cã ¶nh h−ëng to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Do ®ã, ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña tiÒn tÖ ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ x· héi, ®ßi hái Nhµ n−íc ph¶i ho¹ch ®Þnh quan ®iÓm chÝnh thøc vÒ nh÷ng ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p sö dông tiÒn tÖ. HÖ thèng quan ®iÓm chÝnh thøc cña mét nhµ n−íc vÒ ph−¬ng h−íng vµ biÖn ph¸p sö dông tiÒn tÖ gäi lµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. H×nh thøc së h÷u ng©n hµng trung −¬ng hiÖn nay ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë c¸c n−íc lµ së h÷u nhµ n−íc th«ng qua viÖc thµnh lËp hoÆc quèc h÷u ho¸. C¸ biÖt ë mét sè n−íc, ng©n hµng trung −¬ng ®−îc thµnh lËp d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn nh− Hoa Kú, Hungari v.v... MÆc dï ®−îc thµnh lËp d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn nh−ng ng©n hµng trung −¬ng lo¹i nµy vÉn bÞ chi phèi bëi sù ®iÒu khiÓn cña Nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia vµ chÞu sù phª chuÈn cña Nhµ n−íc ®èi víi ng−êi qu¶n trÞ vµ ®iÒu hµnh. Ngoµi dÊu hiÖu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, ph¸t hµnh tiÒn còng lµ mét dÊu hiÖu ®Ó nhËn d¹ng ng©n hµng trung −¬ng. Tuy vËy, c¸ biÖt ë mét sè n−íc, do sö dông ®ång tiÒn chung khu vùc lµm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n chÝnh thøc cña quèc gia hoÆc viÖc ph¸t hµnh giao cho Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn nªn ng©n hµng trung −¬ng kh«ng cã chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn. 2.2. Tæ chøc tÝn dông Tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ vµ lµm dÞch vô ng©n hµng. §iÒu 20 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông cã gi¶i thÝch: tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, lµm dÞch vô ng©n hµng, víi néi dung th−êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi vµ sö dông sè tiÒn göi nµy ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng c¸c dÞch vô thanh to¸n. Tæ chøc tÝn dông ®−îc ph©n chia thµnh hai lo¹i lµ ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng. Ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc thùc hiÖn toµn bé c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c cã liªn quan. Theo tÝnh chÊt vµ môc tiªu ho¹t ®éng, c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng gåm ng©n hµng th−¬ng m¹i, ng©n hµng ph¸t triÓn, ng©n hµng chÝnh s¸ch, ng©n hµng hîp t¸c vµ c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng kh¸c. Tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng ng©n hµng nh− lµ néi dung kinh doanh th−êng xuyªn, nh−ng kh«ng ®−îc nhËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n, kh«ng lµm dÞch vô thanh to¸n. Tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng gåm c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty cho thuª tµi chÝnh vµ c¸c tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng kh¸c. Nh− vËy, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a tæ chøc tÝn dông lµ ng©n hµng víi tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng lµ ph¹m vi ®−îc phÐp thùc hiÖn 9
ho¹t ®éng kinh doanh. Ng©n hµng kh«ng bÞ h¹n chÕ thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô kinh doanh, cßn tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng kh«ng ®−îc nhËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n, kh«ng ®−îc lµm dÞch vô thanh to¸n. Do b¶n chÊt cña tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp nªn mÆc dï ng©n hµng trung −¬ng ë n−íc ta (Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam) cã c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng nh− cho vay, chiÕt khÊu, b¶o l·nh... nh−ng kh«ng nh»m môc tiªu lîi nhuËn nªn kh«ng ph¶i lµ tæ chøc thuéc hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông. II. Kh¸i niÖm vµ nguån quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng 1. Kh¸i niÖm ph¸p luËt ng©n hµng Ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng cã ®èi t−îng kinh doanh lµ tiÒn tÖ, tiÒm Èn nguy c¬ rñi ro cao vµ ph¶n øng d©y chuyÒn cña c¸c hËu qu¶. VÝ dô: Mét ng©n hµng th−¬ng m¹i cho c¸c kh¸ch hµng kinh doanh vay tiÒn. C¸c kh¸ch hµng gÆp rñi ro ®· kh«ng tr¶ ®−îc nî cho ng©n hµng. Do ®ã, ng©n hµng kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó tr¶ cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cho ng©n hµng nµy vay tiÒn. MÆt kh¸c, víi vai trß trung gian, c¸c tæ chøc tÝn dông cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc tËp trung vèn cho nÒn kinh tÕ. Thùc tiÔn ph¸t triÓn ë c¸c quèc gia trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i ®· chØ ra r»ng, tÝnh tÝch cùc vµ tiªu cùc cã thÓ ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông ®· ®Æt ra yªu cÇu lµ Nhµ n−íc ph¶i thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vµ sö dông ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh tæ chøc, ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ. Víi thuéc tÝnh chung cña ph¸p luËt lµ ®−îc b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng Nhµ n−íc nªn ph¸p luËt ng©n hµng cã chøc n¨ng quan träng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Thø nhÊt, ph¸p luËt lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông vµ c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh¸c. §Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nµy, Nhµ n−íc tiÕn hµnh nhiÒu lo¹i ho¹t ®éng qu¶n lý nh−ng ph¸p luËt ®ãng vai trß lµ c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng ®ã. VÝ dô: trªn c¬ së ph¸p luËt, Ng©n hµng Nhµ n−íc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cÊp giÊy phÐp kinh doanh ng©n hµng cho c¸c tæ chøc tÝn dông. Thø hai, ph¸p luËt lµ c«ng cô ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng. VÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc, ph¸p luËt quy ®Þnh c¸c lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng. ViÖc Nhµ n−íc quy ®Þnh lo¹i chñ thÓ ®−îc ho¹t ®éng ng©n hµng lµ rÊt cÇn thiÕt. Bëi v×, ho¹t ®éng ng©n hµng lµ lo¹i ho¹t ®éng mang tÝnh nghiÖp vô cao nªn kh«ng ph¶i bÊt kú tæ chøc, c¸ nh©n nµo còng cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶. Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng ng©n hµng, ph¸p luËt 10
cßn ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tæ chøc cña tæ chøc tÝn dông. VÝ dô: ph¸p luËt quy ®Þnh c¬ cÊu bé m¸y cña tõng lo¹i h×nh ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông v.v... Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ tæ chøc, ph¸p luËt cßn ®ãng vai trß lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng nh»m b¶o ®¶m ®Ó chóng ph¸t sinh, vËn ®éng theo nh÷ng trËt tù phï hîp víi lîi Ých minh b¹ch vµ c«ng b»ng gi÷a c¸c bªn liªn quan vµ ý chÝ cña Nhµ n−íc. VÝ dô: ph¸p luËt quy dÞnh c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn cÊp tÝn dông d−íi h×nh thøc cho vay. C¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cã ¶nh h−ëng nhiÒu mÆt ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. Do ®ã, Nhµ n−íc ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p b¶o ®¶m an toµn cho c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng trong ®ã cã viÖc sö dông ph¸p luËt. ChÝnh v× vËy, ®¶m b¶o an toµn cho ho¹t ®éng ng©n hµng lµ mét nhiÖm vô ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt. TËp hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cã chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®iÒu chØnh nh− trªn t¹o thµnh ph¸p luËt ng©n hµng Trong nÒn kinh tÕ, ngoµi c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng cña tæ chøc tÝn dông, ho¹t ®éng ng©n hµng cßn cã thÓ do c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn. §Ó ®¶m b¶o tÝnh b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng ng©n hµng, ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông còng thuéc ph¹m vi ¸p dông cña ph¸p luËt ng©n hµng. Tãm l¹i, ph¸p luËt ng©n hµng lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n−íc tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng ng©n hµng, quy ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lý cña hÖ thèng tæ chøc tÝn dông, ®ång thêi ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông nh−ng ®−îc phÐp thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng ng©n hµng. 2. Nguån ph¸p luËt ng©n hµng C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng ®−îc Nhµ n−íc ban hµnh ë c¸c lo¹i v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt sau: - HiÕn ph¸p cña n−íc CHXHCN ViÖt Nam n¨m 1992 (söa ®æi); - C¸c ®¹o luËt vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n−íc; - LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam n¨m 1997, ®−îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2003; - LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997, ®−îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2004; - C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do Uû ban Th−êng vô Quèc héi ban hµnh. VÝ dô: Ph¸p lÖnh th−¬ng phiÕu. - C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do ChÝnh phñ ban hµnh. VÝ dô: NghÞ ®Þnh 159/2003/N§- CP vÒ cung øng vµ sö dông sÐc. - C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt do Ng©n hµng Nhµ n−íc ban hµnh, c¸c v¨n b¶n liªn bé vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng. VÝ dô: QuyÕt ®Þnh 1627/2001/Q§-NHNN ban hµnh Quy chÕ cho vay cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng. 11
C¸c quy ph¹m ph¸p luËt t¸c ®éng lªn c¸c quan hÖ x· héi b»ng hai ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh: Thø nhÊt, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng trao cho c¸c bªn quan hÖ b×nh ®¼ng trong viÖc tho¶ thuËn vÒ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô trong giíi h¹n cña ph¸p luËt. C¸ch thøc t¸c ®éng nµy ¸p dông ®èi víi c¸c quan hÖ kinh doanh ng©n hµng vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông kh«ng mang tÝnh qu¶n lý nhµ n−íc. ë c¸c n−íc ph©n chia hÖ thèng ph¸p luËt thµnh "luËt c«ng" vµ "luËt t−" th× bé phËn ph¸p luËt nµy ®−îc xem nh− thuéc vÒ "luËt t−". Còng cÇn l−u ý r»ng, víi t− c¸ch lµ mét chñ thÓ kinh doanh, tæ chøc tÝn dông cßn chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c bé phËn ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan nh− ph¸p luËt doanh nghiÖp, ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt c¹nh tranh... Thø hai, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng b¾t buéc c¸c bªn tham gia quan hÖ x· héi trong lÜnh vùc ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn hoÆc kh«ng ®−îc thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi nhÊt ®Þnh, nÕu xö sù tr¸i víi yªu cÇu cña Nhµ n−íc th× c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn (mét bªn tham gia quan hÖ) cã quyÒn ¸p dông chÕ tµi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ph−¬ng thøc t¸c ®éng nµy cña ph¸p luËt gäi lµ ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh - phôc tïng. Do ®ã, bé phËn quy ph¹m ph¸p luËt nµy ®−îc xem lµ "luËt c«ng" ë c¸c n−íc cã sù ph©n chia hÖ thèng ph¸p luËt thµnh "luËt c«ng" vµ "luËt t−". 12
C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy kh¸i niÖm ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông? 2. Tr×nh bµy kh¸i niÖm vµ nguån quy ph¹m ph¸p luËt ng©n hµng? 13
Ch−¬ng II Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam I. VÞ trÝ, vai trß vµ chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc 1. VÞ trÝ ph¸p lý cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam TiÒn tÖ vµ ng©n hµng lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i kh¸ch quan, g¾n bã mËt thiÕt víi nhau. C¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®−îc thùc hiÖn trong nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi vai trß, vÞ trÝ cña c¸c ng©n hµng trong ho¹t ®éng ph¸t hµnh tiÒn, ®iÒu hßa l−u th«ng tiÒn tÖ, kinh doanh tÝn dông vµ c¸c dÞch vô tiÒn tÖ kh¸c. Tuy nhiªn, ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ mét quèc gia, vÞ trÝ, vai trß vµ chøc n¨ng hÖ thèng ng©n hµng còng ®−îc nhËn thøc vµ vËn dông kh¸c nhau. Trªn thÕ giíi cho ®Õn nay, ë hÇu hÕt c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Òu tæ chøc hÖ thèng ng©n hµng thµnh hai nhãm (hai hÖ thèng): nhãm thø nhÊt lµ ng©n hµng trung −¬ng, thùc hiÖn chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn, thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, cung cÊp c¸c ph−¬ng tiÖn thanh to¸n; nhãm thø hai lµ c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®éc lËp kh¸c, thùc chÊt lµ c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ cung cÊp c¸c dÞch vô ng©n hµng. ë ViÖt Nam, hÖ thèng ng©n hµng tr−íc ®æi míi (1986) lµ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp. Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ mét ph¸p nh©n thèng nhÊt toµn ngµnh. Theo m« h×nh nµy, ng©n hµng trung −¬ng võa lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc võa lµ tæ chøc cã chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ. C¸c ng©n hµng chuyªn doanh lµ c¸c tæ chøc kinh doanh tÝn dông nh−ng kh«ng ph¶i lµ c¸c tæ chøc ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý (kh«ng cã t− c¸ch ph¸p nh©n) vµ vÒ mÆt h¹ch to¸n, chÞu sù chØ ®¹o b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh tõ phÝa Ng©n hµng trung −¬ng. Do ®ã, xÐt vÒ b¶n chÊt, hÖ thèng ng©n hµng nµy kh«ng cã sù t¸ch biÖt chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng víi chøc n¨ng kinh doanh. Còng chÝnh v× vËy, thêi kú nµy, ë ViÖt Nam, kh«ng cã ng©n hµng th−¬ng m¹i theo ®óng nghÜa lµ doanh nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ. Sù nghiÖp ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ®Æt ra yªu cÇu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam còng ph¶i ®−îc ®æi míi phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña nÒn kinh tÕ. NghÞ ®Þnh 65-H§BT ngµy 28/5/1986 cña Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ tæ chøc bé m¸y cña Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ v¨n b¶n ph¸p luËt ®Çu tiªn, ®Æt nÒn mãng cho viÖc c¶i tæ hÖ thèng ng©n hµng. TiÕp ®ã 14
lµ sù ra ®êi hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng vµo n¨m 1990 (Ph¸p lÖnh Ng©n hµng Nhµ n−íc vµ Ph¸p lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh) ®· t¹o lËp c¬ së ®Ó c¶i tæ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp mµ néi dung c¬ b¶n lµ t¸ch chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc, chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng víi chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng. Sau h¬n 7 n¨m thùc hiÖn hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng ban hµnh n¨m 1990, n¨m 1997 Nhµ n−íc ta ban hµnh hai ®¹o luËt vÒ ng©n hµng lµ LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam vµ LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông. Sù ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng cña hai hÖ thèng ng©n hµng võa ph¸t huy ®−îc hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n−íc, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia cña Ng©n hµng trung −¬ng, võa ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i, tr¸nh khái sù ®iÒu hµnh mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh trùc tiÕp cña Ng©n hµng trung −¬ng. §Õn nay, sau mét thêi gian thùc hiÖn hai ®¹o luËt vÒ ng©n hµng ban hµnh n¨m 1997, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng bÊt cËp ch−a phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, Nhµ n−íc ban hµnh LuËt söa ®æi mét sè ®iÒu cña LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam (2003) vµ LuËt söa ®æi mét sè ®iÒu cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông (2004). §iÒu 1 LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc quy ®Þnh: "Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ vµ lµ Ng©n hµng Trung −¬ng cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam". Néi dung ®iÒu luËt trªn ®· x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸i qu¸t vÞ trÝ ph¸p lý cña Ng©n hµng Nhµ n−íc víi t− c¸ch lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ, cã vÞ trÝ ngang Bé. Ng−êi ®øng ®Çu Ng©n hµng Nhµ n−íc (Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc) lµ thµnh viªn cña ChÝnh phñ. Tuy nhiªn, kh«ng gièng nh− c¸c Bé kh¸c chØ víi t− c¸ch lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, thùc hiÖn nhiÖm vô th«ng qua nh÷ng quyÒn h¹n hoµn toµn cã tÝnh hµnh chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n−íc võa lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc l¹i võa cã t− c¸ch Ng©n hµng Trung −¬ng, nªn mÆc dï cã vÞ trÝ ph¸p lý nh− c¸c Bé nh−ng nhiÖm vô quyÒn h¹n cña Ng©n hµng Nhµ n−íc cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt. Trªn thÕ giíi cã nhiÒu m« h×nh tæ chøc ng©n hµng trung −¬ng, hoÆc lµ mét tæ chøc ®éc lËp, hoÆc n»m trong ChÝnh phñ. Do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng, c¸c ng©n hµng trung −¬ng th−êng thuéc së h÷u nhµ n−íc (do Nhµ n−íc thµnh lËp hoÆc Nhµ n−íc quèc h÷u ho¸), c¸ biÖt cã nh÷ng tr−êng hîp ng©n hµng trung −¬ng tån t¹i d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn mµ Nhµ n−íc lµ cæ ®«ng chÝnh (nh− Ng©n hµng trung −¬ng Hoa Kú, ®−îc gäi lµ Côc dù tr÷ Liªn bang Mü - FED). Tuy nhiªn, cho dï ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ hay mét tæ chøc ®éc lËp víi ChÝnh phñ th× ng©n hµng trung −¬ng vÉn lu«n n¾m gi÷ vÞ trÝ lµ c¬ quan thùc hiÖn chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ tiÒn tÖ nh»m qu¶n lý vµ æn ®Þnh thÞ tr−êng tiÒn tÖ vµ ph¸t hµnh, cung cÊp c¸c ph−¬ng tiÖn thanh to¸n. 15
ë ViÖt Nam, kÓ tõ ngµy thµnh lËp n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®Õn nay, Ng©n hµng Trung −¬ng ®Òu ®−îc ®Æt trong c¬ cÊu tæ chøc ChÝnh phñ, lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ. Tuy mçi thêi kú ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, vÞ trÝ, chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc cã nh÷ng thay ®æi hay ®iÒu chØnh, nh−ng trong c¸c giai ®o¹n Êy, Ng©n hµng Nhµ n−íc ®Òu cã chøc n¨ng cña ng©n hµng trung −¬ng. Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ, lµ mét ph¸p nh©n cã vèn ph¸p ®Þnh do Ng©n s¸ch nhµ n−íc cÊp. Do ®ã, trong c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng, Ng©n hµng Nhµ n−íc lu«n cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi, kh¸c víi c¸c c¬ quan kh¸c cña ChÝnh phñ. §iÒu nµy t¹o thuËn lîi cho Ng©n hµng Nhµ n−íc trong c¸c ho¹t ®éng cã tÝnh nghiÖp vô ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Víi vÞ trÝ ph¸p lý trªn ®©y, Ng©n hµng Nhµ n−íc cã vai trß rÊt quan träng: “Ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc nh»m æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa”(1). 2. Chøc n¨ng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc Víi vÞ trÝ lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ vµ lµ Ng©n hµng Trung −¬ng, Ng©n hµng Nhµ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng; lµ ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn, ng©n hµng cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ng©n hµng lµm dÞch vô tiÒn tÖ cho ChÝnh phñ(2). Theo quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh Ng©n hµng Nhµ n−íc n¨m 1990, mÆc dï nhµ lµm luËt ®· nhËn thøc ®−îc hai chøc n¨ng c¬ b¶n nµy cña Ng©n hµng Nhµ n−íc, nh−ng sù thÓ hiÖn trong quy ®Þnh cßn ch−a râ rµng, kh«ng t¸ch b¹ch ®−îc thµnh nhãm nh÷ng ho¹t ®éng nµo thuéc chøc n¨ng c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, ho¹t ®éng nµo thuéc chøc n¨ng Ng©n hµng Trung −¬ng (xem §iÒu 3 Ph¸p lÖnh Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam 1990). Trong LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc 1997 ®· ph©n t¸ch râ rµng hai chøc n¨ng nµy. §©y cã thÓ nãi lµ mét b−íc tiÕn bé trong ho¹t ®éng lËp ph¸p. Chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña Ng©n hµng Nhµ n−íc. Lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ, Ng©n hµng Nhµ n−íc thay mÆt ChÝnh phñ vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc thi c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« vÒ tiÒn tÖ, qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng ng©n hµng vµ toµn bé hÖ thèng tæ chøc tÝn dông; b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ sù ho¹t ®éng b×nh th−êng cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng còng nh− ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c chñ thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ. (1) Kho¶n 3 §iÒu 1 LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam (söa ®æi) (2) Kho¶n 2 §iÒu 1 LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam (söa ®æi) 16
Chøc n¨ng thø hai cña Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ chøc n¨ng Ng©n hµng trung −¬ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu thÈm quyÒn ho¹t ®éng nh− ph¸t hµnh tiÒn, cung cÊp c¸c ph−¬ng tiÖn thanh to¸n cho c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i, hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i ho¹t ®éng hiÖu qu¶, lµm dÞch vô tiÒn tÖ cho ChÝnh phñ nh− lµm ®¹i lý vµ thùc hiÖn mét sè dÞch vô ng©n hµng cho Kho b¹c Nhµ n−íc, vay nî n−íc ngoµi theo sù uû th¸c cña ChÝnh phñ. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng trªn ®©y, Ng©n hµng Nhµ n−íc cã c¸c nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó Ng©n hµng Nhµ n−íc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ thÓ hiÖn vai trß cña m×nh trong qu¶n lý nhµ n−íc còng nh− trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô ng©n hµng. C¸c nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n nµy vÒ mÆt ph¸p lý ®−îc kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng thÈm quyÒn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc. II. ThÈm quyÒn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc 1. Nh÷ng thÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc - Tham gia x©y dùng chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n−íc. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia lµ bé phËn rÊt quan träng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ tµi chÝnh n»m trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn ®Êt n−íc nªn thÈm quyÒn nµy cña Ng©n hµng Nhµ n−íc thÓ hiÖn râ vai trß quan träng cña c¬ quan nµy. - X©y dùng dù ¸n chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ®Ó ChÝnh phñ xem xÐt tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy; x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam. Do Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ c¬ quan chuyªn m«n cña ChÝnh phñ nªn ®−îc ChÝnh phñ giao nhiÖm vô trùc tiÕp x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Tuy nhiªn viÖc quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia thuéc vÒ Quèc héi vµ ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm so¹n th¶o. - X©y dùng c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c dù ¸n kh¸c vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng; ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo thÈm quyÒn; - CÊp, thu håi giÊy phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông, trõ tr−êng hîp do Thñ t−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh; cÊp, thu håi giÊy phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh¸c; quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ, chÊp thuËn chia, t¸ch, hîp nhÊt, s¸p nhËp c¸c tæ chøc tÝn dông theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; - KiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng ng©n hµng; kiÓm so¸t tÝn dông; xö lý c¸c vi ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo thÈm quyÒn; - Qu¶n lý viÖc vay, tr¶ nî n−íc ngoµi cña c¸c doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ; - Chñ tr× lËp vµ theo dâi kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ; - Qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i hèi vµ qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh vµng; 17
- Ký kÕt, tham gia ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; - §¹i diÖn cho n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam t¹i c¸c tæ chøc tiÒn tÖ vµ ng©n hµng quèc tÕ trong nh÷ng tr−êng hîp ®−îc Chñ tÞch n−íc, ChÝnh phñ uû quyÒn; - Tæ chøc ®µo t¹o, båi d−ìng nghiÖp vô ng©n hµng; nghiªn cøu, øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ ng©n hµng. Nh÷ng thÈm quyÒn trªn ®©y thÓ hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc cña Ng©n hµng Nhµ n−íc lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ, gióp ChÝnh phñ qu¶n lý thèng nhÊt lÜnh vùc tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng. Nh÷ng thÈm quyÒn nµy kh«ng chØ ®−îc thiÕt lËp vµ thùc hiÖn trong mèi quan hÖ hµnh chÝnh gi÷a Ng©n hµng Nhµ n−íc víi ChÝnh phñ mµ cßn víi c¸c c¬ quan, tæ chøc kh¸c. C¸c bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ, c¸c c¬ quan kh¸c cña Nhµ n−íc ë trung −¬ng trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh phèi hîp víi Ng©n hµng Nhµ n−íc trong viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng. Bé Tµi chÝnh phèi hîp víi Ng©n hµng Nhµ n−íc trong viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc gia, dù kiÕn tæng møc t¹m øng cho ng©n s¸ch nhµ n−íc trong n¨m tiÕp theo vµ thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh kh¸c cña LuËt nµy vÒ quan hÖ gi÷a Bé Tµi chÝnh víi Ng©n hµng Nhµ n−íc. Ngoµi c¸c c¬ quan qu¶n lý ë trung −¬ng, luËt cßn quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm phèi hîp cña c¸c c¬ quan ®Þa ph−¬ng: “Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh gi¸m s¸t, kiÓm tra viÖc thi hµnh ph¸p luËt vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng t¹i ®Þa ph−¬ng”. Bªn c¹nh ®ã vai trß gi¸m s¸t vµ tuyªn truyÒn ph¸p luËt cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi còng rÊt quan träng: “MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc thµnh viªn tham gia víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc gi¸m s¸t thi hµnh ph¸p luËt vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng; tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸c tæ chøc, c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng”(1). 2. ThÈm quyÒn trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh gi÷ chøc n¨ng Ng©n hµng trung −¬ng. Trong thêi kú nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp, do Nhµ n−íc ®éc quyÒn trong lÜnh vùc ng©n hµng nªn tæ chøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc cã t− c¸ch lµ mét ph¸p nh©n thèng nhÊt toµn ngµnh, tÊt c¶ c¸c hÖ thèng ng©n hµng chuyªn doanh chØ lµ nh÷ng bé phËn phô thuéc ®−îc ph©n c«ng thùc hiÖn nhiÖm vô chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tæ chøc cã t− c¸ch ph¸p nh©n ®éc lËp. HiÖn nay, víi c¬ chÕ cña hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp, cã sù ph©n chia, t¸ch b¹ch gi÷a chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ tiÒn tÖ vµ ng©n hµng víi chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ. VÒ mÆt tæ chøc còng h×nh thµnh nªn mét hÖ thèng ng©n hµng cÊp hai (c¸c (1) §iÒu 6,7 vµ 8 LuËt Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam 18
ng©n hµng th−¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c) cã t− c¸ch ph¸p nh©n, h¹ch to¸n ®éc lËp. Ng©n hµng Nhµ n−íc thùc hiÖn vai trß chøc n¨ng lµ Ng©n hµng trung −¬ng theo ®óng nghÜa cña nã, ®ã lµ chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn, tæ chøc vµ ®iÒu hµnh thÞ tr−êng tiÒn tÖ, kiÓm so¸t vµ ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng b×nh th−êng vµ ph¸t triÓn lµnh m¹nh hÖ thèng tÝn dông. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, Ng©n hµng Nhµ n−íc ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh lµ mét ph¸p nh©n cã vèn ph¸p ®Þnh thuéc së h÷u nhµ n−íc vµ cã c¸c thÈm quyÒn sau: - Tæ chøc in, ®óc, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn tiÒn; thùc hiÖn nghiÖp vô ph¸t hµnh, thu håi, thay thÕ vµ tiªu huû tiÒn. §©y lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt mµ Ng©n hµng trung −¬ng lµ c¬ quan duy nhÊt ®−îc thùc hiÖn theo sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña ChÝnh phñ. - Thùc hiÖn t¸i cÊp vèn nh»m cung øng tÝn dông ng¾n h¹n vµ ph−¬ng tiÖn thanh to¸n cho nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng nµy cña Ng©n hµng Nhµ n−íc nh»m hç trî nguån vèn cho nÒn kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i. §©y lµ mét néi dung ho¹t ®éng quan träng, hç trî ®¾c lùc cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia mµ Ng©n hµng Nhµ n−íc víi t− c¸ch lµ chñ thÓ ®iÒu khiÓn thÞ tr−êng võa lµ thµnh viªn tham gia thÞ tr−êng. - KiÓm so¸t Dù tr÷ quèc tÕ; qu¶n lý Dù tr÷ ngo¹i hèi nhµ n−íc. Ng©n hµng Nhµ n−íc cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®−îc cung cÇu vÒ ngo¹i hèi do cã vèn ph¸p ®Þnh riªng, chñ ®éng ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng ngo¹i hèi. Víi lîi thÕ nh− vËy, Ng©n hµng Nhµ n−íc ®−îc ChÝnh phñ giao cho qu¶n lý nguån dù tr÷ ngo¹i hèi cña Nhµ n−íc. - Tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n qua ng©n hµng, lµm dÞch vô thanh to¸n, qu¶n lý viÖc cung øng c¸c ph−¬ng tiÖn thanh to¸n. Ho¹t ®éng nµy cña Ng©n hµng Nhµ n−íc gióp cho hÖ thèng c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i ho¹t ®éng th«ng suèt, ®em l¹i nhiÒu tiÖn Ých h¬n cho nÒn kinh tÕ. - Lµm ®¹i lý vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô ng©n hµng cho Kho b¹c Nhµ n−íc. Víi nghiÖp vô vµ ®iÒu kiÖn cña m×nh, Ng©n hµng Nhµ n−íc phèi hîp víi Kho b¹c Nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ qu¶n lý quü ng©n s¸ch nhµ n−íc. - Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin vµ lµm c¸c dÞch vô th«ng tin ng©n hµng. §©y lµ ho¹t ®éng nh»m gióp cho hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i ho¹t ®éng hiÖu qu¶, s¸t víi thÞ tr−êng, ®¶m b¶o an toµn cho hÖ thèng tÝn dông, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n th«ng tin bïng næ vµ khã kiÓm so¸t nh− hiÖn nay. III. tæ chøc vµ ®iÒu hµnh Ng©n hµng Nhµ n−íc 1. Tæ chøc hÖ thèng Ng©n hµng Nhµ n−íc Ng©n hµng Nhµ n−íc ®−îc tæ chøc thµnh hÖ thèng tËp trung thèng nhÊt gåm bé m¸y ®iÒu hµnh vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô t¹i trô së chÝnh ®Æt t¹i Hµ Néi, c¸c chi nh¸nh ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn trong vµ ngoµi n−íc vµ c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc kh¸c. 19
- Trô së chÝnh cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ®Æt t¹i Hµ Néi, lµ trung t©m l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh, bao gåm: + Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc; c¸c Phã thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc. + C¸c ®¬n vÞ gióp thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n−íc vµ chøc n¨ng ng©n hµng trung −¬ng: Vô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ; Vô chiÕn l−îc ph¸t triÓn ng©n hµng; Vô quan hÖ quèc tÕ; Vô qu¶n lý ngo¹i hèi; Vô c¸c ng©n hµng; Vô c¸c tæ chøc tÝn dông hîp t¸c; Vô ph¸p chÕ; Vô tÝn dông; Vô kÕ ho¹ch tµi chÝnh; Vô nghiÖp vô ph¸t hµnh vµ kho quü; Vô tæ chøc c¸n bé; Thanh tra ng©n hµng; Së giao dÞch; Côc c«ng nghÖ tin häc; V¨n phßng; Côc qu¶n trÞ. Chi nh¸nh Ng©n hµng Nhµ n−íc ®Æt t¹i c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng lµ c¸c ®¬n vÞ phô thuéc cña Ng©n hµng Nhµ n−íc. C¸c chi nh¸nh ®−îc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng theo sù uû quyÒn vµ ph©n cÊp cña Ng©n hµng Nhµ n−íc mµ kh«ng ph¶i lµ tæ chøc ®éc lËp. Do vËy, ho¹t ®éng cña chi nh¸nh chÝnh lµ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Nhµ n−íc t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng. Chi nh¸nh chÞu sù l·nh ®¹o tËp trung thèng nhÊt tõ Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc. Chi nh¸nh ®−îc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y theo uû quyÒn cña Thèng ®èc: - KiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng ng©n hµng trªn ®Þa bµn ®−îc ph©n c«ng; - CÊp, thu håi giÊy phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng ng©n hµng cña tæ chøc tÝn dông vµ giÊy phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh¸c trªn ®Þa bµn; - QuyÕt ®Þnh gi¶i thÓ, chÊp thuËn chia, t¸ch, hîp nhÊt, s¸p nhËp c¸c tæ chøc tÝn dông trªn ®Þa bµn; - Thùc hiÖn nghiÖp vô t¸i cÊp vèn vµ cho vay thanh to¸n; - Cung øng dÞch vô thanh to¸n, ng©n quü vµ c¸c dÞch vô ng©n hµng kh¸c cho c¸c tæ chøc tÝn dông vµ Kho b¹c Nhµ n−íc; - Thùc hiÖn c¸c uû quyÒn kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. V¨n phßng ®¹i diÖn lµ ®¬n vÞ phô thuéc cña Ng©n hµng Nhµ n−íc, cã nhiÖm vô ®¹i diÖn theo sù uû quyÒn cña Thèng ®èc. V¨n phßng ®¹i diÖn kh«ng ®−îc tiÕn hµnh ho¹t ®éng nghiÖp vô ng©n hµng. Thèng ®èc quy ®Þnh tæ chøc, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ cña chi nh¸nh, v¨n phßng ®¹i diÖn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc. HiÖn nay, v¨n phßng ®¹i diÖn Ng©n hµng Nhµ n−íc ®−îc thµnh lËp ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ë n−íc ngoµi. Thùc chÊt, v¨n phßng ®¹i diÖn thùc hiÖn nhiÖm vô ®¹i diÖn cho Thèng ®èc trong qu¶n lý nhµ n−íc còng nh− nh÷ng nhiÖm vô kh¸c trong ho¹t ®éng cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc. V¨n phßng ®¹i diÖn gièng víi Chi nh¸nh Ng©n hµng Nhµ n−íc ë chç, chóng ®Òu kh«ng cã t− c¸ch ph¸p nh©n, nªn trong ho¹t ®éng ®Òu nh©n danh Ng©n hµng Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, Chi nh¸nh Ng©n hµng Nhµ n−íc cã nhiÒu quyÒn h¹n cô thÓ h¬n, ®Æc biÖt lµ ®−îc phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng, cßn V¨n phßng ®¹i diÖn kh«ng ®−îc thùc hiÖn 20