intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 7

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

139
lượt xem
34
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 7', khoa học xã hội, xã hội học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 7

  1. 97 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG xuaát” goùp phaàn tích cöïc ruùt ngaén quaù trình töø nghieân cöùu ñeán saûn xuaát, naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc lónh vöïc naøy. II.2.3.4 Vai troø thoâng tin phuïc vuï caùn boä laõnh ñaïo vaø quaûn lí. Quaûn lí laø moät daïng töông taùc ñaëc bieät cuûa con ngöôøi ñoái vôùi moâi tröôøng xung quanh. Quaù trình quaûn lí coù theå xaùc ñònh nhö moät heä thoáng caùc haønh ñoäng ñònh höôùng theo muïc tieâu, trong ñoù nhöõng haønh ñoäng cô baûn laø xaùc laäp muïc tieâu, laäp keá hoaïch caùc quaù trình hoaït ñoäng ñeå ñaït muïc tieâu vaø kieåm tra vieäc thöïc hieän chuùng69. Quaûn lí quaù trình chuaån bò ñeå thoâng qua quyeát ñònh veà moät tình huoáng, moät vaán ñeà naøo ñoù treân cô sôû thoâng tin thu nhaän ñöôïc. Thoâng qua quyeát ñònh chính laø moät trong nhöõng noäi dung cô baûn nhaát cuûa quaù trình quaûn lí. Hieäu quaû cuûa quaù trình quaûn lí hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo chaát löôïng cuûa caùc quyeát ñònh coù luaän cöù khoa hoïc vaø kòp thôøi, theå hieän ñöôïc söï am hieåu, naém vöõng vaán ñeà ñöôïc quyeát ñònh70. ÔÛ ñaây chaát löôïng cuûa quyeát ñònh phuï thuoäc vaøo söï ñaày ñuû vaø chaát löôïng cuûa thoâng tin soá lieäu ban ñaàu. Nhö vaäy thoâng tin laø yeáu toá quan troïng nhaát maø thieáu noù thì khoâng theå coù baát kì quaù trình quaûn lí naøo trong heä thoáng toå chöùc xaõ hoäi. Coâng taùc quaûn lí ñoøi hoûi ngöôøi caùn boä laõnh ñaïo phaûi coù nhöõng phaåm chaát, naêng löïc, phaûi bieát thu thaäp, xöû lí, phaân tích toång hôïp tin, vaïch ra phöông höôùng chuû tröông vaø bieän phaùp phaùt trieån quaù trình saûn xuaát, phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä vaø caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân. Trong caûi caùch neàn haønh chính quoác gia, trong neàn kinh teá thò tröôøng toå chöùc cô cheá quaûn lí môùi, thoâng tin phuïc vuï cho laõnh ñaïo vaø quaûn lí phaûi ñöôïc choïn loïc, khaùi quaùt, ngaén goïn nhanh choùng vaø kòp thôøi cho vieäc ra quyeát ñònh chính xaùc ñaùp öùng yeâu caàu thöïc tieãn cuûa xaõ hoäi. Coù theå khaùi quaùt moâ hình ra quyeát ñònh quaûn lí nhö sau: 69 Semakin I. Thoâng tin khoa hoïc vaø quaûn lí. M.: 1977 70 Khainhic C.Bliphenhic M.- Nhöõng vaán ñeà quyeát ñònh trong caùc heä thoáng toå chöùc quaûn lí. M.: IPKIR, 1978.
  2. 98 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Thu thaäp Xaùc laäp Tình huoáng xöû lí muïc tieâu cuûa vaán ñeà caàn Phaân tích quyeát ñònh giaûi quyeát thoâng tin Choïn chæ tieâu Thoâng Chuaån bò Löïa choïn ñaùnh giaù qua phöông aùn phöông aùn quyeát giaûi phaùp quyeát ñònh cuoái cuøng choïn loïc ñònh Hình 2. Sô ñoà quaù trình thoâng qua quaù trình quyeát ñònh II.2.3.5 Thoâng tin giöõ vai troø quan troïng trong giaùo duïc vaø ñaøo taïo Hoaït ñoäng giaùo duïc vaø ñaøo taïo, giaûng daïy, hoïc taäp, ngoaøi phöông phaùp sö phaïm trong quaù trình daïy toát vaø hoïc toát, phuïc vuï toát cho chaát löôïng ñaøo taïo caàn khai thaùc coù hieäu quaû kho tö lieäu khoa hoïc cuûa thö vieän vaø caùc cô quan thoâng tin. Taát nhieân vôùi tieán boä coâng ngheä, phöông tieän thoâng tin ngaøy caøng coù vai troø to lôùn trong quaù trình chuyeån giao tri thöùc. Caùc phöông tieän chuyeån giao tri thöùc goàm: saùch, baùo, taïp chí, radio, voâ tuyeán, vi phim, vi phieáu, baêng hình, baêng aâm thanh, ñóa lase, ñóa compact, phaàn meàm maùy tính, caùc maïng maùy tính , caùc heä thoáng veä tinh. (Xem hình 3. Phöông tieän thoâng tin chuyeån giao tri thöùc). Nhôø môû roäng phöông tieän thoâng tin chuyeån giao tri thöùc cho caùn boä giaûng daïy (thaày giaùo), hoïc sinh taïo neân nhöõng tri thöùc môùi. Tri thöùc naøy ñaõ truyeàn cho caùc theá heä sau nhôø caùc heä thoáng giaùo duïc vaø ñaøo taïo, trong ñoù thaày giaùo “tieáp thuï” tri thöùc vaø daïy cho sinh vieân. Thoâng qua vieäc boå sung tri thöùc naøy, sinh vieân trôû thaønh thaày giaùo vaø nhaø nghieân cöùu, moät xaõ hoäi ñöôïc ñaøo taïo ra moät
  3. 99 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG löïc löôïng lao ñoäng môùi coù naêng löïc, coù khaû naêng vöôn tôùi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc tieãn ñaët ra. Thoâng tin - Thö vieän laø moät heä thoáng chuyeån giao tri thöùc ñaùp öùng moät soá yeâu caàu chính sau ñaây: - Coù khaû naêng cung caáp moät löôïng taøi lieäu lôùn cho nghieân cöùu giaûng daïy vaø ñaøo taïo. - Cho pheùp thu thaäp vaø phoå bieán thoâng tin toát nhaát cho giaùo duïc vaø ñaøo taïo - Phuïc vuï cho caùc chuyeân gia giaùo duïc trong quaù trình ñaøo taïo - Ñaùp öùng nhu caàu töï ñaøo taïo “töï hoïc suoát ñôøi” Thoâng tin chuyeån Cung caáp thoâng tin Nhaø nghieân cöùu giao tri thöùc Tieáp thuï Trôû thaønh Cung caáp thoâng tin Tieáp thuï Sinh vieân Daïy Sinh vieân Trôû thaønh Trôû thaønh Löïc löôïng lao ñoäng môùi Hình 3. Thoâng tin chuyeån giao tri thöùc
  4. 100 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN II.2.4 Hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä Hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc giöõ vai troø quan troïng trong khoa hoïc vaø goùp phaàn naâng cao hieäu quaû cuûa khoa hoïc. Nhieàu nöôùc kinh teá phaùt trieån ñaõ ñaàu tö 3% toång thu nhaäp quoác daân cho khoa hoïc. Haøng naêm caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ chi phí töø 5 ñeán 8 tyû ñoâ la cho hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc. Vì vaäy caàn xaùc ñònh ñuùng noäi dung hoaït ñoäng cuûa thoâng tin khoa hoïc vaø vò trí cuûa noù trong khoa hoïc coù yù nghóa lôùn veà maët lí luaän vaø thöïc tieãn. Phaùt trieån hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc caàn phaûi naém vöõng ñaëc ñieåm cuûa thôøi ñaïi vaø vaø ñaëc ñieåm cuûa nöôùc ta ñeå hoaø nhaäp vaøo khu vöïc vaø theá giôùi. Xu theá chung cuûa thôøi ñaïi ngaøy nay laø: Hôïp taùc, hoaø hôïp, höõu nghò vaø phaùt trieån, thôøi ñaïi vaät chaát hoaù xaõ hoäi - khoa hoïc laø löïc löôïng saûn xuaát tröïc tieáp, laø ñoäng löïc thuùc ñaåy kinh teá xaõ hoäi phaùt trieån; thôøi ñaïi cuûa trí tueä coâng ngheä thoâng tin toaøn caàu. Ñaëc ñieåm cuûa Vieät Nam laø ñoåi môùi neàn kinh teá cuûa ñaát nöôùc töø neàn kinh teá taäp trung bao caáp sang neàn kinh teá haøng hoaù nhieàu thaønh phaàn vôùi cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lí cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa - laø tieàn ñeà ñoåi môùi cô baûn hoaït ñoâng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä cuûa nöôùc ta. Chuùng ta laø thaønh vieân chính thöùc cuûa ASEAN laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc hoaø nhaäp, hôïp taùc, giao löu thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä cuûa nöôùc ta vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Quan heä bình thöôøng hoaù Vieät - Myõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc hôïp taùc song phöông, ña phöông, trao ñoåi thoâng tin tö lieäu khoa hoïc vaø coâng ngheä ña daïng phong phuù nhaèm thu nhaän nhöõng thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät hieän ñaïi, coâng ngheä tieân tieán öùng duïng vaøo ñieàu kieän nöôùc ta. Maët khaùc ñoái vôùi hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä caàn phaûi bieát choïn loïc nhöõng tö lieäu coù giaù trò veà khoa hoïc, ngheä thuaät, noäi dung tö töôûng choáng laïi vaên hoaù ñoài truî, vaên hoaù ngheä thuaät ñoäc haïi, phaûn ñoäng xaâm nhaäp vaøo nöôùc ta laøm giaûm suùt yù chí, phaåm chaát ñaïo ñöùc cuûa nhaân daân ta, ñaëc bieät laø thanh thieáu nieân cuûa chuùng ta.
  5. 101 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Nghò quyeát 26-NQ/TÖ cuûa Boä Chính trò veà khoa hoïc vaø coâng ngheä trong söï nghieäp ñoåi môùi ngaøy 30-3-1991 ñaõ neâu roõ: “Caàn xaây döïng heä thoáng thoâng tin hieän ñaïi veà khoa hoïc vaø coâng ngheä kòp thôøi cung caáp thoâng tin môùi cho cô quan laõnh ñaïo vaø quaûn lí, caùc cô quan nghieân cöùu, caùc cô sôû saûn xuaát. Tham gia heä thoáng thoâng tin khoa hoïc theá giôùi. Daønh moät quyõ ngoaïi teä thích ñaùng ñeå mua caùc tö lieäu thoâng tin caàn thieát töø nöôùc ngoaøi, nhaát laø töø nhöõng nöôùc coù trình ñoä phaùt trieån cao”71. II.2.4.1 Ñònh nghóa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä Hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø nghieân cöùu laø moät daïng lao ñoäng khoa hoïc ñöôïc hình thaønh coù toå chöùc do caùn boä thoâng tin thöïc hieän nhaèm muïc ñích naâng cao hieäu quaû nghieân cöùu vaø trieån khai bao goàm vieäc thu thaäp, xöû lí, phaân tích toång hôïp, baûo quaûn vaø tìm tin... Coù hai luaän cöù khoa hoïc ñeå khaúng ñònh hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä laø daïng lao ñoäng khoa hoïc: 1/ Muïc ñích cô baûn cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä truøng vôùi daáu hieäu thöù 2 trong ñònh nghóa veà lao ñoäng khoa hoïc - söû duïng kòp thôøi coù hieäu quaû vaøo thöïc tieãn nhöõng hieåu bieát ñaõ thu nhaän ñöôïc. 2/ Moät coâng trình nghieân cöùu hoaëc nghieân cöùu trieån khai baát kì baét ñaàu baèng vieäc xaùc ñònh ñeà taøi, chuaån bò thoâng tin theo ñeà taøi laø boä phaän höõu cô cuûa nghieân cöùu khoa hoïc vaø nghieân cöùu trieån khai. Ñònh nghiaõ veà hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä ñaõ khaúng ñònh raèng loaïi lao ñoäng khoa hoïc naøy do caùn boä thoâng tin thöïc hieän. Toùm laïi ngöôøi caùn boä thoâng tin chính laø caùn boä khoa hoïc, caùn boä chuyeân moân uyeân baùc, maø lao ñoäng cuûa hoï cô baûn mang tính chaát saùng taïo. Muïc ñích cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä laø naâng cao hieäu quaû nghieân cöùu vaø trieån khai. Chính khaùi nieäm naøy chuùng ta phaân bieät roõ hai loaïi hoaït ñoäng: Hoaït ñoäng 71 Nghò quyeát soá 26/NQTÖ30/3/1991 cuûa Boä Chính trò veà coâng taùc thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä trong söï nghieäp ñoåi môùi. H.: 1991, tr.8
  6. 102 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN thoâng tin vaø hoaït ñoäng nghieân cöùu. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñöôïc caùc cô quan thoâng tin, thö vieän cung caáp tö lieäu ñoù laø hoaït ñoäng thoâng tin. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc do caùc nhaø khoa hoïc söû duïng tö lieäu thu nhaän nhöõng kieán thöùc môùi, phaùt hieän nhöõng quy luaät noäi taïi cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu, thì thuoäc hoaït ñoäng nghieân cöùu. Söï phaân chia lao ñoäng khoa hoïc thaønh thöïc nghieäm vaø lí thuyeát döïa treân phöông phaùp ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong caùc quy luaät töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy. Lao ñoäng thöïc nghieäm Thöïc nghieäm Lyù thuyeát Quaù trình phaân chia nhö vaäy ñöôïc phaùt trieån theo phöông dieän chöùc naêng ñaõ taïo ra 3 daïng lao ñoäng khoa hoïc ñoäc laäp: nghieân cöùu thuaàn tuyù, hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng taùc toå chöùc khoa hoïc (xem hình 1) LAO ÑOÄNG KHOA HOÏC Hoaït ñoäng Coâng taùc Nghieân cöùu Cô sôû thoâng tin toå chöùc thuaàn tuyù vaø khoa hoïc phaân chia coâng ngheä khoa hoïc Nhaän thöùc caùc Naâng cao hieäu quaû Naâng cao quy luaät khoa hoïc nhö Muïc ñích hieäu quaû töï nhieân moät nghaønh nghieân cöùu xaõ hoäi vaø tö duy cuûa neàn KTQD Cô sôû Thoâng tin Khoa hoïc Duy vaät lí thuyeát vaø hoïc luaän phöông phaùp bieän chöùng luaän Hình 1 Caùc daïng lao ñoäng khoa hoïc
  7. 103 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä laø moät boä phaän höõu cô cuûa lao ñoäng khoa hoïc. Nhöng hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä khaùc vôùi nghieân cöùu khoa hoïc, vì hoaït ñoäng thoâng tin laø giai ñoaïn ñaàu tieân - giai ñoaïn chuaån bò tö lieäu cuûa baát kì moät coâng trình nghieân cöùu naøo, vaø taïo ñieàu kieän tieán haønh nghieân cöùu ñaït chaát löôïng vaø hieäu quaû cao. II.2.4.2 Caùc quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä Quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä bao goàm caùc maët hoaït ñoäng sau ñaây: Thu thaäp tin, heä thoáng hoaù, xöû lí phaân tích tin, löu tröõ tin, tìm tin, sao in taøi lieäu, phoå bieán khoa hoïc vaø coâng ngheä. Ñoù laø nhöõng giai ñoaïn, hoaëc nhöõng chöùc naêng nhieäm vuï cô baûn cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä (xem hình 2) Hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhö nguoàn tin khoa hoïc vaø coâng ngheä I. Thu thaäp tin II. Xöû lyù phaân tích Toång hôïp tin III. Löu tröõ tin IV. Tìm tin VI. Sao tin VI. Phoå bieán tin HÑTTKHCN Hình 2. Caùc quaù trình thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä.
  8. 104 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Nhieäm vuï cô baûn cuûa quaù trình ñaàu tieân laø thu thaäp nguoàn tin khoa hoïc vaø coâng ngheä ñaày ñuû nhaát. Nguoàn tin laø loaïi taøi lieäu goác baát kì maø töø ñoù ngöôøi duøng tin coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng soá lieäu, nhöõng keát luaän caàn thieát. Nguoàn tin phaân chia thaønh 2 daïng: Nguoàn tin tö lieäu vaø nguoàn tin döõ kieän. Nguoàn tin tö lieäu bao goàm: Tö lieäu baäc 1 vaø tö lieäu baäc 2. * Tö lieäu baäc 1 bao goàm tö lieäu coâng boá vaø tö lieäu khoâng coâng boá. Tö lieäu coâng boá bao goàm: Xuaát baûn phaåm khoâng ñònh kì vaø xuaát baûn phaåm ñònh kì. - Xuaát baûn phaåm khoâng ñònh kì nhö saùch, saùch chuyeân khaûo, saùch giaùo khoa, saùch phoå thoâng, saùch xaõ hoäi chính trò, saùch khoa hoïc vaø kó thuaät... - Xuaát baûn phaåm ñònh kì nhö baùo, taïp chí, caùc loaïi taøi lieäu ñaëc bieät (Caùc baûn moâ taû saùng cheá phaùt minh, baèng saùng cheá phaùt minh baûn quyeàn taùc giaû, tieâu chuaån nhaø nöôùc, taøi lieäu kyõ thuaät ngaønh vaø lieân ngaønh, Catalo coâng nghieäp vaø baûn giaù vaät lieäu vaø thieát bò...) Taøi lieäu khoâng coâng boá coù yù nghóa to lôùn vôùi tö caùch laø nguoàn thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. Taøi lieäu khoâng coâng boá bao goàm caùc baùo caùo toång keát khoa hoïc kyõ thuaät , phieáu thoâng tin, preprin, taøi lieäu dòch, luaän aùn, caùc baûn thaûo, baûn cheùp tay... * Tö lieäu baäc 2: Tö lieäu baäc 2 thöïc hieän 2 chöùc naêng cô baûn: 1/ Coù khaû naêng thoâng tin nhanh choùng cho ngöôøi duøng tin. 2/ Trình baøy heát söùc coâ ñoïng noäi dung tö lieäu baäc 1, ruùt goïn löôïng thoâng tin taøi lieäu goác, khoâng coù löôïng thoâng tin môùi. Tö lieäu baäc 2 coøn goïi laø aán phaåm thoâng tin. Tö lieäu baäc 2 goàm: Taøi lieäu thö muïc, saùch daãn thö muïc, thö muïc cuûa thö muïc, caùc loaïi bieân nieân, baûng tra chuû ñeà, baûng tra hoaùn vò, baûng tra trích daãn, caùc aán phaåm toùm taét: thoâng tin tin nhanh, taïp chí toùm taét, tuyeån taäp toùm taét,... caùc aán phaåm toång quan, saùch tra cöùu nhö baùch khoa toaøn thö, töø ñieån, hoäp phieáu chuyeân ñeà...
  9. 105 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Nguoàn tin döõ kieän. Nguoàn tin döõ kieän song song toàn taïi vôùi nguoàn tin tö lieäu. Nguoàn tin döõ kieän goàm: nhöõng keát quaû quan saùt tröïc tieáp, hình aûnh, chuïp aûnh caùc ñoái töôïng khaùc nhau cuûa theá giôùi vaät chaát, chæ tieâu kinh teá kó thuaät, caùc thoâng soá maùy moùc, thieát bò, duïng cuï, coâng trình... caùc baûn veõ, caùc ñoà aùn, tranh veõ, sô ñoà, baûn ñoà, moden vaät lí, cô hoïc, toaùn hoïc, coâng thöùc hoaù hoïc... Quaù trình thöù II - Xöû lí phaân tích toång hôïp tin Xöû lí phaân tích toång hôïp tin laø quaù trình thöù hai cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. Caùc daïng chuû yeáu cuûa phaân tích toång hôïp tin bao goàm: Moâ taû thö muïc caùc tö lieäu (Moâ taû theo tieâu chuaån quoác teá, goïi taét laø ISBD (International Standard Bibliography Description), phaân loaïi tö lieäu (ñaùnh kí hieäu, söû duïng baûng phaân loaïi thö vieän thö muïc BBK, baûng phaân loaïi thaäp tieán UDC, baûng phaân loaïi 17 lôùp cuûa thö vieän Quoác gia bieân soaïn, chuù thích, daãn giaûi, toùm taét, bieân soaïn toång quan ... Nhöõng daïng xöû lí phaân tích toång hôïp tin ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän nhôø söï phaùt trieån cuûa ngaønh xuaát baûn saùch, söï nghieäp phaùt haønh vaø thö vieän hoïc, thö muïc hoïc, ngoân ngöõ hoïc öùng duïng vaø toå chöùc lao ñoäng khoa hoïc. Tuy nhieân, söï ra ñôøi cuûa thoâng tin hoïc ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc xöû lí phaân tích, toång hôïp tin treân maùy tính ñieän töû, töøng böôùc cô giôùi hoaù, tin hoïc hoaù caùc khaâu xöû lí tin. Quaù trình thöù III - Löu tröõ tin (baûo quaûn tin) Nhieäm vuï cuûa quaù trình naøy laø toå chöùc baûo quaûn tö lieäu laâu daøi, toå chöùc caùc kho thoâng tin tö lieäu, phöông phaùp saép xeáp kho, phöông phaùp baûo quaûn kho tö lieäu, phöông phaùp khai thaùc söû duïng kho tö lieäu khoa hoïc vaø coâng ngheä coù hieäu quaû, ñoàng thôøi nghieân cöùu caùc vaät mang tin coù khaû naêng baûo quaûn laâu daøi, coù theå saép xeáp tö lieäu vaøo heä thoáng hoaøn chænh cho pheùp tìm nhanh choùng caùc taøi lieäu caàn thieát coù trong kho löu tröõ tin.
  10. 106 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Quaù trình thöù VI - Tìm tin Quaù trình thöù 4 cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä laø moät hoaït ñoäng coâng ñoaïn logic, ñaûm baûo phaùt hieän caùc tin caàn thieát. ÔÛ ñaây, nhieäm vuï quan troïng nhaát laø xaùc ñònh söï phuø hôïp giöõa noäi dung taøi lieäu vôùi nhu caàu tin. Coù 3 daïng tìm tin cô baûn: 1/ Tìm tin hoài coá, coù nghóa laø tìm caùc tö lieäu thaønh vaên (toaøn boä hoaëc moät phaàn) chöùa nhöõng löôïng thoâng tin veà moät vaán ñeà nhaát ñònh. 2/ Thoâng baùo kòp thôøi cho töøng chuyeân gia veà caùc aán phaåm coù giaù trò ñoái vôùi hoï. Tìm tin coù choïn loïc (theo ñòa chæ cuûa ngöôøi duøng tin). 3/ Tìm tin treân maùy tính ñieän töû. Ngoân ngöõ tìm tin laø ngoân ngöõ nhaân taïo chuyeân daïng, duøng ñeå dieãn ñaït noäi dung, yù nghóa cô baûn cuûa taøi lieäu. Ngoân ngöõ tìm tin goàm coù: Ngoân ngöõ thoâng tin; ngoân ngöõ ñaùnh chæ soá; ngoân ngöõ tö lieäu; ngoân ngöõ duøng ñeå ghi thoâng tin döôùi daïng maø maùy coù theå caûm thuï ñöôïc (ngöôøi ta thöôøng duøng heä thoáng ñeám nhò phaân laøm ngoân ngöõ naøy); ngoân ngöõ hình thöùc ñeå moâ taû caùc thuaät toaùn duøng cho vieäc giaûi caùc baøi toaùn, chuù yù caùc thuaät ngöõ toaùn naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän treân maùy tính. Hieän nay, trong lónh vöïc tìm tin tö lieäu ngöôøi ta thöôøng söû duïng 3 loaïi ngoân ngöõ tìm tin sau ñaây: - Caùc khung phaân loaïi thö vieän thö muïc, khung phaân loaïi UDC - Caùc khung phaân loaïi chuû ñeà chöõ caùi - Caùc loaïi ngoân ngöõ töø chuaån. Taøi lieäu ñöôïc coi laø thích hôïp neáu toång caùc heä soá “troïng löôïng” cuûa nhöõng töø chuaån trong leänh tìm truøng hôïp vôùi töø chuaån trong maãu tìm khoâng nhoû hôn ñaïi löôïng R ñaõ quy ñònh. Ví duï: trong heä thoáng tìm tin söû duïng moät heä soá troïng löôïng goàm 18 ñieåm, trong ñoù coù 9 ñieåm döông vaø 9 ñieåm aâm. Leänh tìm coù danh saùch caùc töø chuaån: A,B,C,D,E vaø F; A=6; B=9; C=1; D=-3; E=9; F=6, R³15.
  11. 107 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Khi ñoù coù theå xaûy ra hai tröôøng hôïp sau ñaây: a/ Maãu tìm taøi lieäu coù nhöõng töø chuaån A,B,D nhö vaäy R=12, ñieàu ñoù coù nghóa laø taøi lieäu naøy khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu tin ñaõ neâu. b/ Maãu tìm taøi lieäu goàm coù caùc töø chuaån B,E,F nhö vaäy R=24. Taát nhieân trong tröôøng hôïp naøy taøi lieäu ñaùp öùng yeâu caàu tin vaø ñöôïc heä thoáng ñöa ra72 Quaù trình thö V. Sao in Quaù trình thöù 5: sao chuïp nhaân baûn taøi lieäu ñaõ ñöôïc thöïc hieän do keát quaû cuûa vieäc tìm tin, hoaëc do xöû lí, phaân tích, toång hôïp tin nhaèm chuyeån giao cho ngöôøi söû duïng. Trong nhöõng tröôøng hôïp rieâng bieät, quaù trình naøy coù theå khoâng caàn sao chuïp laïi taøi lieäu ñaõ tìm ñöôïc, maø truyeàn qua maøn hình cuûa maùy tính. Quaù trình thö VI. Phoå bieán tin Laø quaù trình keát thuùc cuûa hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä , coù quan heä chuyeån nhöõng tin theo yeâu caàu ñeán ngöôøi duøng tin. Phoå bieán tin khoâng chæ chuyeån taøi lieäu ñeán ngöôøi duøng tin, maø coøn giôùi thieäu taøi lieäu khoa hoïc vaø coâng ngheä môùi nhaát, giôùi thieäu nhöõng aán phaåm noùi veà nhöõng thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät cuûa caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi, thoâng qua heä thoáng truyeàn thoâng ñaïi chuùng, heä thoáng truyeàn döõ lieäu... Qua caùc quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä, chuùng ta nhaän thaáy raèng: toå chöùc laø cô sôû cuûa quaù trình thöù nhaát; ngöõ nghóa laø cô sôû cuûa quaù trình thöù 2 vaø thöù 4; toå chöùc kyõ thuaät laø cô sôû cuûa quaù trình thöù 3 vaø thöù 5; toå chöùc giôùi thieäu laø quaù trình thöù 6. Noùi toùm laïi, sô ñoà quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä ñaõ ñöôïc khaûo cöùu treân ñaây laø quy trình maãu ñeå cho baát kì heä thoáng thoâng tin naøo. Nhöng tuyø theo tình hình thöïc teá, ñieàu kieän muïc ñích vaø nhieäm vuï cuï theå cuûa cô quan 72 R.J. Tritachler . A Computer - Integrated system for Centrasemination storage and retrieval - “Aslid Procedings” 1992, V.14, No. 12, P.498.
  12. 108 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN maø aùp duïng cho thích hôïp, khoâng nhaát thieát phaûi theo ñuùng 6 quaù trình, chuùng ta coù theå xaây döïng thaønh 4 quaù trình: 1) Thu thaäp tin (nguoàn tin), 2) Xöû lí phaân tích toång hôïp tin, 3) Löu tröõ (baûo quaûn) vaø tìm tin, 4) Sao in vaø phoå bieán tin. II.2.4.3 Ñaøo taïo, boài döôõng ngöôøi duøng tin Ngöôøi duøng tin giöõ vai troø quan troïng trong caùc heä thoáng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. Hoï nhö laø yeáu toá töông taùc hai chieàu ñoái vôùi caùc ñôn vò thoâng tin, ngöôøi duøng tin vöøa laø khaùch haøng cuûa caùc dòch vuï thoâng tin, ñoàng thôøi hoï laø ngöôøi saûn sinh ra thoâng tin môùi, tham gia vaøo caùc doøng thoâng tin. Ngöôøi duøng tin laø moät yeáu toá thieát yeáu, naêng ñoäng cuûa heä thoáng thoâng tin. Vì vaäy caàn ñaøo taïo, boài döôõng, höôùng daãn cho ngöôøi duøng tin bieát söû duïng caùc saûn phaåm thoâng tin vaø caùc dòch vuï thoâng tin. Vieäc ñaøo taïo boài döôõng ngöôøi duøng tin nhaèm giuùp hoï hieåu ñöôïc cô cheá toå chöùc cuûa coâng taùc thoâng tin tö lieäu, bieát söû duïng, khai thaùc caùc nguoàn thoâng tin hieän coù. Caùc cô quan thoâng tin phaûi taïo moái quan heä maät thieát vôùi ngöôøi duøng tin vì ñoù laø ñoái töôïng, laø thöôùc ño hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa moät ñôn vò thoâng tin. Ñaøo taïo, boài döôõng ngöôøi duøng tin bao goàm caùc vaán ñeà sau ñaây: - Cung caáp nhöõng kieán thöùc veà thoâng tin hoïc noùi chung - Höôùng daãn moät caùch ngaén goïn caùc nguoàn tin vaø caùch khai thaùc, söû duïng chuùng. - Ñaøo taïo, boài döôõng kieán thöùc thoâng tin thö vieän thö muïc baèng caùc lôùp ngaén haïn cho ngöôøi duøng tin, ñeå hoï hieåu ñöôïc dòch vuï thoâng tin vaø caùc phöông tieän chuyeån giao thoâng tin tö lieäu hieän ñaïi. Vieäc ñaøo taïo boài döôõng kieán thöùc cho ngöôøi duøng tin caàn ñöa vaøo chöông trình ñaøo taïo chính quy cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc thoâng tin thö vieän, caùc tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm ñeå phuïc vuï cho ñoái töôïng nghieân cöùu, giaûng daïy vaø hoïc taäp
  13. 109 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG trong heä thoáng giaùo duïc vaø ñaøo taïo, trong caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân, trong khoa hoïc vaø coâng ngheä... II.2.5 Caùc maïng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä truyeàn döõ lieäu. II.2.5.1 Söï buøng noå thoâng tin - Hieän töôïng taêng nhanh soá löôïng caùc aán phaåm khoa hoïc vaø coâng ngheä ñöôïc goïi laø söï buøng noå thoâng tin. Ñeå chöùng minh ñieàu naøy, xin neâu möùc ñoä taêng thoâng tin khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä xuaát baûn hieän nay treân theá giôùi gaàn 2000 trang in/phuùt. Saùng ngaøy khi nguû daäy, nhaø nghieân cöùu khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc raèng hoâm nay treân theá giôùi coù theâm 2 tôø taïp chí môùi. Chæ rieâng ngaønh hoaù hoïc haøng naêm xuaát baûn tôùi hôn 500 nghìn aán phaåm ñònh kì. Soá löôïng in caùc taäp san ñòa chaát - ñòa lí cuûa Myõ cöù 7 naêm taêng gaáp ñoâi, taäp san Toaùn lí laø 10 naêm,... ôû Nga (Lieân xoâ cuõ ) töø naêm 1950-1980 soá löôïng xuaát baûn caùc saùch khoa hoïc kyõ thuaät taêng hôn 4 laàn, caùc taïp chí khoa hoïc kyõ thuaät taêng gaáp 8 laàn. Nhö vaäy phaûi.... quaù trình taêng nhanh aán phaåm seõ khoâng aûnh höôûng tôùi hieäu suaát khoa hoïc cuûa nhaø nghieân cöùu. Neáu nhö naêm 1960 khoái löôïng thoâng tin ñöôïc coi laø ñôn vò thì ñeán naêm 1975 noù seõ taêng leân 3,5 laàn, naêm 1985 taêng leân gaáp 8 laàn vaø ñeán naêm 2000 seõ taêng leân gaáp 23 laàn. Giaùo sö D. Price Chuû nhieäm khoa Lòch söû tröôøng ñaïi hoïc Ien (Myõ) ñaõ phaân tích hieän töôïng taêng soá löôïng caùc aán phaåm taïp chí toùm taét khoa hoïc kyõ thuaät trong 200 naêm gaàn ñaây vaø ñaõ xaây döïng moät ñoà thò trong toaï ñoä baùn logarit vaø ñaõ phaùt hieän ra quy luaät buøng noå thoâng tin phaùt trieån theo haøm soá muõ. Caùc soá lieäu cuûa giaùo sö D. Price ñaõ thu thaäp ñöôïc treân cô sôû phaân tích thoáng keâ caùc taøi lieäu quaù khöù nghóa laø taøi lieäu ñaùng tin caäy, coøn söï kieän vaãn nhö theá cho ñeán ngaøy nay, döï baùo ñeán naêm 2000 treân theá giôùi ngöôøi ta xuaát baûn tôùi 1 trieäu loaïi taïp chí khoa hoïc (Xem ñoà thò cuûa D.Price).
  14. 110 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN E 1000 000 100 000 10 000 1 000 100 A 2000 1800 1900 1950 1850 Ñoà thò cuûa D.Price veà taêng soá löôïng aán phaåm A-B= ñöôøng bieåu dieãn naêm xuaát baûn A E= ñöôøng bieåu dieãn taêng soá löôïng aán phaåm Caên cöù vaøo cô sôû khoa hoïc phaân tích thoáng keâ Giaùo sö D.Price ñaõ keát luaän cöù 10 naêm soá löôïng aán phaåm taêng gaáp ñoâi. Nhaø khoa hoïc luaän G.M.Ñoâbroâp ñaõ vieát: “Heä soá chung cuûa vieäc söû duïng moät caùch coù keát quaû kho taøng thoâng tin do nhaân loaïi tích luyõ ñöôïc, coù khuynh höôùng giaûm ñi raát roõ reät” Do ñoù, khoâng phaûi taát caû thoâng tin ñaõ tích luyõ ñöôïc ñeàu coù giaù trò vaø caàn thieát nhö nhau, caùc nguoàn döï tröõ lôùn veà tri thöùc, vaät chaát, kó thuaät ñöôïc söû duïng moät caùch laõng phí. Con ngöôøi ñaõ bieát chinh phuïc thieân nhieân, laïi khoâng tìm ra bieän phaùp caàn thieát khaéc phuïc buøng noå thoâng tin hay sao? Nhöõng bieän phaùp vaø phöông höôùng khaéc phuïc doøng thoâng tin tö lieäu gia taêng khoâng ngöøng do söï buøng noå thoâng tin gaây ra theo 3 höôùng sau ñaây: - Môû roäng soá löôïng vaø quy moâ caùc kho thoâng tin tö lieäu - Ña daïng hoaù vaø chuyeân moân hoaù (CSDL vaø ngaân haøng döõ lieäu) - Söû duïng kó thuaät vaø coâng ngheä thoâng tin môùi (ñoåi môùi kó thuaät: Tin hoïc, vieãn thoâng vaø vi xöû lí)
  15. 111 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Hieäu quaû cuûa vieäc söû duïng maùy tính ñieän töû trong thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä thaät to lôùn: Taäp trung thoâng tin trong boä nhôù lôùn, nhöõng CSDL vaø NHDL, taêng nhanh toác ñoä xöû lí thoâng tin ñaõ môû ra höôùng môùi ñaày trieån voïng khaéc phuïc cô baûn söï buøng noå thoâng tin. II.2.5.2 Xaây döïng heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù a) Nhöõng khaùi nieäm veà cô sôû döõ lieäu (CSDL) - Döõ lieäu (data, donnees, gannöie) laø thoâng tin ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng hình thöùc hoaù cho pheùp baûo quaûn, xöû lí vaø truyeàn ñöôïc trong heä thoáng thoâng tin, trong maïng tính toaùn vaø maïng truyeàn döõ lieäu. Döõ lieäu trong tröôøng hôïp naøy khoâng phaûi laø moïi thoâng tin döôùi baát kì daïng naøo, maø chæ laø nhöõng thoâng tin coù theå xöû lí ñöôïc (theo nghóa baûo quaûn, boå sung, taïo laäp caùc maûng, tìm kieám, choïn loïc, saép xeáp...) treân maùy tính ñieän töû vaø truyeàn ñöôïc trong caùc maïng truyeàn thoâng (qua keânh ñieän thoaïi, ñieän baùo, veä tinh...) Vì vaäy thoâng tin ñoù phaûi ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng hình thöùc hoaù theo yeâu caàu cuï theå cuûa caùc phöông tieän tin hoïc vaø truyeàn tin ñi xa. Döõ lieäu ôû ñaây khoâng chæ thoâng tin veà moät vaán ñeà naøo ñoù, maø laø nhöõng tin ñaõ ñöôïc ghi treân caùc vaät mang tin ñoïc baèng maùy (baêng töø, ñóa töø...) - Cô sôû döõ lieäu (data base, base de donnees, Baza gannöie). Cô sôû döõ lieäu laø taäp hôïp teân goïi caáu truùc caùc döõ lieäu coù lieân quan vôùi nhau ñöôïc duøng trong moät hoaëc moät soá lónh vöïc naøo ñoù. Cô sôû döõ lieäu chia thaønh 3 loaïi chính 1/ Cô sôû döõ lieäu thö muïc (Bibliography data base, bibliographique base de donnees, Bibliographycheskaja Baza gannök) bao goàm caùc CSDL tö lieäu cuï theå: CSDL chæ coù moâ taû thö muïc; CSDL goàm moâ taû thö muïc vaø caùc töø khoaù hoaëc caùc töø chuaån; CSDL goàm moâ taû thö muïc vaø töø khoaù vaø vaên baûn baøi toùm taét; CSDL goàm moâ taû thö muïc vaø toaøn vaên taøi lieäu. 2/ Cô sôû döõ lieäu döõ kieän (Factography data base, Factographique basse de donnees). Cô sôû döõ lieäu döõ kieän laø nhöõng cô sôû döõ lieäu chöùa caùc döõ kieän cuï theå (Caùc tin töùc veà caùc tham soá, caùc tính chaát, caùc soá lieäu thoáng keâ cuï theå, daân
  16. 112 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN soá, ñoà thò, ñoà hình, baûn ñoà...) Ví duï caùc CSDL “Mezinarodre porovnatelne ukazatele” cuûa Trung taâm Thoâng tin-khoa hoïc kyõ thuaät vaø kinh teá cuûa Tieäp khaéc (Cuõ). Ñaây laø cô sôû döõ kieän bao goàm caùc thoâng soá veà caùc lónh vöïc: Saûn phaåm xaõ hoäi, ñaàu tö cô baûn, daân soá, söùc saûn xuaát, ngoaïi thöông, taøi chính, kim ngaïch, caùc ngaønh coâng nghieäp, giaù caû, möùc soáng... 3/ Cô sôû döõ lieäu tö lieäu döõ kieän (Documentation Factography data base, Documentation Factographique basse de donnees). Ñaây laø daïng CSDL keát hôïp cuûa hai daïng CSDL neâu treân. Chuùng khoâng chæ cung caáp nhöõng döõ kieän cuï theå, maø coøn cho bieát caùc taøi lieäu cung caáp döõ kieän ñoù. Toùm laïi vieäc xaây döïng CSDL döõ kieän hoaëc CSDL tö lieäu döõ kieän ñang ñöôïc ñaëc bieät quan taâm nhaát laø trong caùc lónh vöïc kinh teá kó thuaät cuï theå. Caùc maùy vi tính laø coâng cuï höõu hieäu nhaát cho pheùp xaây döïng vaø khai thaùc caùc CSDL naøy. - Ngaân haøng döõ lieäu (NHDL) (Date bank, Banque de donnees) laø moät daïng heä thoáng thoâng tin duøng ñeå: Tích luyõ khoái löôïng lôùn caùc döõ lieäu töông ñoái ñoàng nhaát, coù lieân quan vôùi nhau; Ñoåi môùi (caäp nhaät) caùc döõ lieäu ñoù; Söû duïng taäp theå cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau. Thaønh phaàn cuûa NHDL bao goàm: 1/ Moät hoaëc moät taäp hôïp caùc CSDL khaùc nhau trong ñoù coù theå goàm caùc CSDL töï xaây döïng laáy, hoaëc caùc CSDL coù ñöôïc do söï trao ñoåi, boå sung töø ngoaøi vaøo (nhaäp noäi töø nöôùc ngoaøi hay do caùc cô quan thoâng tin khaùc cung caáp). 2/ Toå hôïp caùc phöông tieän xaây döïng , baûo trì vaø khai thaùc caùc CSDL. Toå hôïp naøy bao goàm: a) Maùy tính ñieän töû vaø caùc thieát bò ngoaïi vi, caùc thieát bò sao chuïp nhanh, caùc thieát bò truyeàn vaø nhaän döõ lieäu töø xa; b) Heä quaûn lí caùc CSDL; c) Ngoân ngöõ tìm tin, caùc thuû tuïc, phöông phaùp; d) Ngöôøi quaûn trò NHDL vaø caùc nhaân vieân vaän haønh, khai thaùc NHDL. CSDL vaø NHDL coù quan heä maät thieát vôùi nhau nhö boä phaän vaø toaøn boä. CSDL khoâng nhöõng laø boä phaän caáu thaønh cuûa NHDL maø coøn laø saûn phaåm ñaàu ra cuûa NHDL, vôùi tö caùch laø saûn phaåm cuûa NHDL, caùc CSDL ñöôïc ñöa vaøo maïng thoâng tin ñeå söû duïng chung theo cheá ñoä On-line hoaëc trao ñoåi giöõa caùc cô quan thoâng tin vôùi nhau cung caáp cho ngöôøi duøng tin döôùi daïng baêng töø, ñóa töø, treân cô sôû sao toaøn boä, hoaëc choïn loïc nhöõng döõ lieäu caàn thieát.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2