giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 8

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

157
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 8', khoa học xã hội, thư viện thông tin phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 8

113 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG b) Ñònh nghóa heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù laø toå hôïp caùc phöông phaùp toå chöùc vaø phöông phaùp toaùn hoïc xöû lí thoâng tin baèng maùy vaø caùc phöông tieän kó thuaät tính toaùn, lieân laïc, in vaø sao chuïp nhanh cho pheùp töï ñoäng hoaù caùc chöùc naêng cuûa cô quan thoâng tin caùc caáp nhaèm hoaøn thieän vaø naâng cao hieäu quaû ñaûm baûo thoâng tin cho caùc cô quan, xí nghieäp, caùn boä quaûn lí, caùc nhaø khoa hoïc, caùc chuyeân gia vaø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp saûn xuaát nhöõng thoâng tin môùi nhaát veà thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät coâng ngheä vaø saûn xuaát. Heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù coù theå ñöôïc xem nhö moät toå hôïp coù toå chöùc caùc nguoàn tin khoa hoïc vaø coâng ngheä, con ngöôøi vaø caùc phöông tieän kó thuaät duøng ñeå giaûi quyeát caùc nhieäm vuï thu thaäp, xöû lí baûo quaûn, tìm vaø cung caáp thoâng tin theo dieän ñeà taøi phuø hôïp vôùi nhu caàu tin cuûa caùc ngaønh cuûa neàn kinh teá quoác daân. c) Yeâu caàu chung xaây döïng heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù. Khi thieát keá vaø phaùt trieån xaây döïng heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù caàn tính ñeán caùc xu höôùng phaùt trieån cuûa heä thoáng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä quoác gia; söï phaân coâng chöùc naêng giöõa caùc cô quan thoâng tin caùc caáp; vieäc môû roäng trao ñoåi thoâng tin treân caùc vaät mang tin ñoïc baèng maùy vaø theo caùc keânh lieân laïc; khaû naêng trang bò maùy vi tính, vieäc söû duïng caùc trung taâm tính toaùn vaø caùc heä thoáng tìm tin töø xa... d) Thaønh phaàn caáu truùc heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù. Caáu truùc heä thoáng thoâng tin - thö vieän töï ñoäng hoaù goàm caùc phaàn ñaûm baûo vaø taäp hôïp caùc phaân heä chöùc naêng theo caùc ñaëc tröng toå chöùc: - Ñaûm baûo thoâng tin coâng ngheä cho heä thoáng laø daïng ñaûm baûo quan troïng vaø phöùc taïp. Khi thieát keá caàn giaûi quyeát caùc nhieäm vuï: Xaùc ñònh thaønh phaàn döõ lieäu; hình thöùc hoaù vieäc theå hieän thoâng tin; nhaäp tin vaøo vaø ñöa tin ra; choïn vaø laäp luaän chöùng caùc vaät mang tin ñoïc baèng maùy, xaùc ñònh caáu truùc nhaø baêng döõ lieäu... Nhö vaäy trong khuoân khoå ñaûm baûo thoâng tin - coâng ngheä caàn xaùc ñònh daïng vaø dieän bao quaùt ñeà taøi vaø
114 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN yeâu caàu tin, xaùc ñònh Format tieàn maùy; xaùc ñònh caáu truùc vaø khoái löôïng caùc maûng tin, nhaäp tin vaøo caùc maûng vaø baûo trì chuùng. - Ñaûm baûo ngoân ngöõ cho heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù. Ñaûm baûo ngoân ngöõ laø moät toå hôïp logich - ngöõ nghóa, bao goàm ngoân ngöõ tìm tin vaø caùc chæ tieâu cung caáp tin. Ngoân ngöõ tìm tin laø ngoân ngöõ nhaân taïo duøng phaûn aùnh noäi dung, yù nghóa cuûa taøi lieäu vaø yeâu caàu trong maãu tìm nhaèm so saùnh moät caùch hình thöùc khi tìm tin. Chæ tieâu cung caáp tin laø thuaät toaùn xaùc ñònh möùc ñoä töông öùng hoaëc phuø hôïp giöõa maãu tìm taøi lieäu vaø leänh tìm cuûa yeâu caàu. Ngoân ngöõ tìm tin bao goàm: ngoân ngöõ phaân loaïi (Khung ñeà muïc quoác gia, phaân loaïi UDC, phaân loaïi BBK, phaân loaïi saùng cheá phaùt minh...), ngoân ngöõ töø chuaån (töø ñieån töø chuaån, töø khoaù...)... - Ñaûm baûo chöông trình cho heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù. Ñeå tieán haønh xöû lí thoâng tin treân maùy tính ñieän töû. Ñaûm baûo chöông trình goàm heä ñieàu haønh vaø cuïm chöông trình öùng duïng. Cuïm caùc chöông trình öùng duïng trong heä thoáng thoâng tin vaø thö vieän giaûi quyeát caùc nhieäm vuï: nhaäp tin vaøo maùy tính vaø kieåm tra logich - hình thöùc thoâng tin, toå chöùc vaø ñoåi môùi caùc maûng tin, tìm tin, bieân soaïn vaø xuaát baûn aán phaåm thoâng tin, xöû lí thoáng keâ thoâng tin... - Ñaûm baûo kó thuaät cho heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù.- döïa treân toå hôïp caùc phöông tieän kyõ thuaät thöïc hieän caùc chöùc naêng: + Thu thaäp, xöû lí vaø baûo quaûn taøi lieäu; + Tìm tin vaø truyeàn tin ñi xa + Sao vaø nhaân taøi lieäu... - Ñaûm baûo phaùp lí cho heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù. + Caùc taøi lieäu laø cô sôû ñeå xaây döïng heä thoáng + Tieát cheá caùc vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình thieát keá vaø aùp duïng heä thoáng. + Tieát cheá moái quan heä giöõa ngöôøi cung caáp tin, ngöôøi duøng tin vaø heä thoáng.
115 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG + Tieát cheá moái quan heä laãn nhau giöõa caùc phaân heä cuûa heä thoáng. - Ñaûm baûo caùn boä cho heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù.- Caàn ñaøo taïo, boài döôõng caùc chuyeân gia quaûn trò CSDL, xöû lí phaân tích tin, baûo quaûn vaø khai thaùc heä thoáng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. e) Caùc phaân heä cuûa heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù. - Phaân heä boå sung kho tin baûo ñaûm hình thaønh caùc maûng tin ñöa vaøo heä thoáng (tö lieäu, tö lieäu-döõ kieän, döõ kieän) phuø hôïp vôùi dieän bao quaùt cuûa ñeà taøi vaø nhu caàu tin cuûa caùc ñoái töôïng phuïc vuï. - Phaân heä nhaäp tin, tieán haønh xöû lí tieàn maùy caùc taøi lieäu, ñöa tin leân caùc vaät mang tin ñoïc baèng maùy vaø nhaäp tin vaøo maùy tính ñieän töû. - Phaân heä baûo quaûn tin, ñaûm baûo toå chöùc hôïp lí vieäc tích luyõ, baûo quaûn vaø baûo trì caùc CSDL, xaây döïng NHDL nhaèm tieán haønh coù hieäu quaû vieäc tìm tin töï ñoäng hoaù. - Phaân heä phuïc vuï thoâng tin theo caùc cheá ñoä phaân phoái tin coù choïn loïc, tìm tin hoài coá, tìm tin theo cheá ñoä On-line. - Phaân heä bieân soaïn vaø xuaát baûn aán phaåm thoâng tin treân cô sôû tin coù trong heä thoáng. - Phaân heä nhaân caùc maûng tin, ñaûm baûo taïo laäp vaø chuyeån giao cho ngöôøi söû duïng treân baêng töø, ñóa töø caùc maûng tin caàn thieát baèng caùch sao toaøn boä, hoaëc choïn loïc theo yeâu caàu ngöôøi söû duïng. - Phaân heä sao chuïp vaø cung caáp taøi lieäu goác. - Phaân heä quaûn lí heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù, ñaûm baûo keá hoaïch vaø quaûn lí vaän haønh heä thoáng, phaân tích vaø ñaùnh giaù vieäc thöïc hieän quy trình coâng ngheä, xöû lí tin trong heä thoáng, ñieàu hoaø söï töông taùc vôùi caùc heä thoáng khaùc, kieåm keâ vaø kieåm tra thöïc hieän caùc keá hoaïch vaø caùc nguoàn chi phí, thoáng keâ caùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng.
116 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Treân ñaây laø nhöõng phaân heä chöùc naêng ñieån hình ñaëc tröng cho moät heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù, tuyø theo ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng cô quan thoâng tin maø öùng duïng caùc phaân heä chöùc naêng cho thích hôïp vôùi ñôn vò mình. II.2.5.3 Vaøi neùt veà heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù cuûa caùc nöôùc tö baûn. Vaøo nhöõng naêm 60 cuûa theá kæ XX thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù phaùt trieån vaø phoå bieán ôû caùc nöôùc Myõ, Anh, Phaùp... Thoâng tin baäc 2 saûn xuaát treân caùc vaät mang tin duøng cho maùy ñoïc, tö lieäu thoâng tin ñöôïc chuaån bò trong heä thoáng töï ñoäng hoaù thoáng nhaát cuûa caùc trung taâm thoâng tin thö vieän lôùn. Vaøo cuoái naêm 1985, theo thoáng keâ treân theá giôùi coù treân 1200 cô sôû thö muïc toùm taét vaø cô sôû döõ kieän, coù moái quan heä vôùi moät ngaønh, moät ñeà taøi, moät ñoái töôïng thoâng tin. Thö vieän Quoác hoäi Myõ laø heä thoáng thoâng tin thö muïc töï ñoäng hoaù lôùn nhaát ôû Myõ, hoaøn thieän chöùc naêng bieân muïc taäp chung taát caû saûn phaåm in quoác gia - MARC (Machine Read- able Catalog) ñaõ ñöôïc nghieân cöùu thöû nghieäm vaø söû duïng. Hoaøn thieän hình thöùc giao löu maùy ñoïc muïc luïc nhaèm muïc ñích trao ñoåi tin, ghi cheùp treân vaät mang tin baêng töø, saûn xuaát muïc luïc in chuû ñeà chöõ caùi, phieáu muïc luïc theo tieâu chuaån vaø caùc daïng saùch daãn thö muïc. Chuyeån keát quaû tìm tö lieäu ñöôïc thöïc hieän treân baêng töø, microfilm, micro phieáu, nhöõng maøn hình cuûa video terminal. Taát caû NHDL gaén lieàn vôùi vieäc truyeàn tin, thoâng qua maùy tính ñieän töû. Thö vieän y hoïc daân toäc Myõ - laø Trung taâm Thoâng tin-Thö vieän töï ñoäng hoaù ngaønh, coù chöùc naêng phaân tích vaø tìm tin y hoïc mang teân MEDLINET (Medical library network). Cô sôû thoâng tin cuûa heä thoáng moâ taû phaân tích caùc baøi trích taïp chí y hoïc quan troïng cuûa taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi bao goàm 20 nghìn teân loaïi taïp chí y hoïc. Heä thoáng coù NHDL tin döõ kieän vaø ñaõ xuaát baûn taïp chí toùm taét, aán phaåm tra cöùu treân baêng töø, ñóa töø... phuïc vuï cho ngöôøi duøng tin.
117 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù tröôøng cao ñaúng cuûa bang OÂhaioâ goïi taét laø OCLC (Ohaio College Library Centre). NHDL trung taâm cuûa heä thoáng coù hôn 9 trieäu moâ taû thö muïc veà luaän aùn vaø aán phaåm tuøng thö baèng 150 thöù tieáng cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi. Haèng naêm boå sung cho heä thoáng gaàn 1 trieäu ghi cheùp môùi, trong ñoù coù moät nöûa laø baêng töø nhaäp cuûa thö vieän quoác hoäi Myõ, soá coøn laïi nhaäp töø caùc thaønh vieân tham gia vaøo heä thoáng. ÔÛ Anh phuïc vuï thoâng tin do thö vieän quoác gia Anh Britan tieán haønh. Heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù goïi taét laø BLAISE (Britan Library Automate Information System) phuïc vuï theo cheá ñoä ñoái thoaïi (ngöôøi/ maùy). Söï lieân heä cuûa ngöôøi söû duïng tin vôùi cô sôû NHDL trung taâm qua caùc keânh ñieän thoaïi truyeàn thoâng cuûa böu ñieän. ÔÛ Phaùp, heä thoáng thoâng tin töï ñoäng hoaù PASCAL - ñaây laø CSDL ña ngaønh, ña ngoân ngöõ cuûa Phaùp do Vieän thoâng tin khoa hoïc vaø kyõ thuaät quoác gia Phaùp xaây döïng (INIST). Heä thoáng töï ñoäng hoaù thoâng tin Pascal goàm coù 4 lónh vöïc lôùn cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä: khoa hoïc veà söï soáng, keå caû taâm lí hoïc; khoa hoïc chính xaùc, khoa hoïc kyõ thuaät, khoa hoïc öùng duïng; khoa hoïc veà traùi ñaát; khoa hoïc veà vuõ truï. Ñaây laø moät trong nhöõng CSDL lôùn nhaát theá giôùi. Pascal truy nhaäp tin treân CD-ROM töø naêm 1987 vôùi möùc ñoä taêng khoái löôïng döõ lieäu haøng naêm laø gaàn nöûa trieäu phieáu nhaäp tin. Chöông trình tìm tin cuûa Pascal theo 3 ngoân ngöõ: Anh, Phaùp, Taây Ban nha, ñoàng thôøi tìm tin theo 3 yeáu toá: Nhan ñeà, töø khoaù vaø toùm taét II.2.5.4 Vaøi neùt veà maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu quoác teá. Internet - maïng thoâng tin quoác teá ñöôïc hình thaønh töø nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp kæ 60 ôû Myõ, caùi môùi laø töø nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp kæ 90, Internet ñaõ traûi roäng khaép toaøn caàu nhôø heä thoáng vieãn thoâng quoác teá. Noù laøm rung chuyeån theá giôùi ôû tính thöïc tieãn cuûa noù. Ñaây laø xa loä thoâng tin maø caùc maùy tính khaép theá giôùi coù theå lieân laïc ñöôïc vôùi nhau. Caùc nhaø nghieân cöùu ngoài ôû nhaø maø vaãn ñoïc ñöôïc nhöõng tö lieäu chuyeân
118 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN ngaønh cuûa khaép caùc nöôùc treân haønh tinh. Internet laø phöông tieän giao löu thoâng tin, laø kho taøi nguyeân tri thöùc cuûa nhaân loaïi ñöôïc löu giöõ trong nhieàu CSDL to lôùn noái maïng vaøo Internet cho moïi ngöôøi cuøng söû duïng. Nhöõng tieán boä vöôït baäc cuûa coâng ngheä vieãn thoâng (telecom) vôùi söï trôï giuùp ñaéc löïc cuûa phöông tieän truyeàn taûi thoâng tin (Caùp quang, veä tinh...) vaø caùc phaùt trieån môùi trong maïng dieän roäng WAN (Wide Area Network) vaø maïng ñoäng hay maïng khoâng daây (Movi Network) laøm cho Internet ngaøy caøng phaùt trieån vaø phoå caäp vôùi moïi quoác gia. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây soá löôïng maùy tính noái maïng vaøo Internet raát lôùn (Xem bieåu ñoà sau ñaây) 50 Trieäu maùy 30 Naêm 1991 1992 1993 1994 1995 Internet laø maïng maùy tính toaøn caàu ñoùng vai troø xa loä thoâng tin chuyeån taûi caùc thoâng tin soá hoaù (digital) giöõa maùy tính vaø maùy tính. Döï baùo naêm tôùi, toaøn theá giôùi seõ coù khoaûng 100 trieäu maùy tính noái maïng vôùi Internet. Ñaây laø phöông tieän giao löu vaên hoaù, khoa hoïc, coâng ngheä, giôùi thieäu thoâng tin hôïp taùc ñaàu tö cho vieäc quaûng caùo, giôùi thieäu maët haøng, laø cô
119 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG hoäi nhaän gia coâng phaàn meàm vaø lónh hoäi caùc yù töôûng, quan ñieåm môùi, nhöõng thaønh töïu, nhöõng phaùt minh môùi. II.2.5.5 Vaøi neùt veà maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu ôû Vieät nam. a) Söï phaùt trieån maïng truyeàn döõ lieäu cuûa Vieät nam. - Vieäc truyeàn döõ lieäu dieän roäng döôùi daïng telex cuûa Vieät nam ñaõ ñöôïc tieán haønh töø naêm 1989 vôùi toång ñaøi telex - alpha vôùi toác ñoä 50 baud. Maïng truyeàn daãn ñöôøng truïc Baéc - Nam ñöôïc xaây döïng: Tuyeán Viba baêng roäng 140MB/s, tuyeán caùp quang 34MB/s vôùi kó thuaät truyeàn daãn ñoàng boä SDH (Syn- chronous Digital Hieranchy), maïng truyeàn daãn lieân tænh cuõng ñöôïc trang bò hieän ñaïi toaøn boä baèng caùc tuyeán Viba 2 ñeán 34 MB/s. Moät soá tuyeán quan troïng ñaït toác ñoä 140MB/s. Heä thoáng vieãn thoâng quoác teá ñöôïc chuù yù phaùt trieån. Hieän nay caû nöôùc coù 3 toång ñaøi cöûa ngoû (Gateway) vaø 7 traïm maët ñaát thuoäc hai heä thoáng Intersputnik Intelsat coù khaû naêng cung caáp 4000 keânh lieân laïc quoác teá. Töø cuoái naêm 1993 toaøn boä caùc tænh, thaønh phoá caû nöôùc ñaõ ñöôïc trang bò toång ñaøi ñieän töû kyõ thuaät soá. Maïng truyeàn soá lieäu chuyeån maïch goùi ñöôïc xaây döïng taïi 3 thaønh phoá Haø noäi, Tp Hoà Chí Minh, Ñaø naüng. Maïng truyeàn soá lieäu quoác gia ñang ñöôïc hình thaønh. Toùm laïi cô sôû haï taàng truyeàn thoâng quoác gia coù khaû naêng ñaùp öùng moïi nhu caàu cuûa heä thoáng maïng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. b) Vai troø cuûa maïng maùy tính trong hoaït doäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä. Maïng truyeàn thoâng maùy tính laø moät maïng lieân keát caùc ñaàu moái (ñieåm nuùt ) vôùi caùc nguoàn vaø caùc maïng maùy tính. Noù taïo ñieàu kieän deã daøng cho vieäc truyeàn thoâng tin qua caùc thieát bò lieân keát chuyeån ñoåi. Ngöôøi duøng tin coù theå truy nhaäp vaøo maïng thoâng qua caùc traïm ñaàu cuoái (ñaët ôû caùc ñieåm nuùt) vaø caùc thoâng ñieäp chuyeån treân maïng qua caùc nuùt chuyeån. Hai loaïi maïng chuû yeáu ñöôïc phaân bieät treân cô sôû phaïm vi ñòa lí noù bao quaùt: maïng cuïc boä LAN (Local Area Net-
120 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN work) vaø maïng dieän roäng khu vöïc WAN. Maïng LAN nhö Ethernet giuùp vieäc truyeàn döõ lieäu giöõa caùc maùy ñaët trong khu vöïc cuïc boä. Khoaûng caùch giöõa caùc maùy coù theå töø vaøi meùt tôùi vaøi kilomet. Maïng WAN coù chöùc naêng töông töï nhöng ñöôïc thöïc hieän treân khoaûng caùch lôùn hôn. Cöï li coù theå töø vaøi traêm kilomet tôùi vaøi nghìn hoaëc vaøi chuïc nghìn kilomet. Thö ñieän töû (E-mail) seõ giuùp vieäc lieân laïc giöõa ngöôøi duøng tin vôùi cô quan thoâng tin, giöõa ngöôøi duøng tin vôùi nhau, cuõng nhö giöõa caùc caùn boä thoâng tin. Caùn boä thoâng tin deã daøng söû duïng thö ñieän töû ñeå chuyeån caùc thoâng baùo, caùc baûn tin ñieän töû ñeán khaùch haøng cuûa mình vaø tôùi caùc cô quan thoâng tin khaùc trong maïng löôùi thoâng tin. Hieän nay, nhieàu cô quan thoâng tin vaø thö vieän ñöôïc trang bò maùy tính töông thích IBM.PC vôùi caáu hình nhö sau: Boä xöû lí 386 hoaëc 486, oå cöùng 120MB; boä nhôù 4MB RAM; moânitô VGA; maùy in Epson LQ; coù modem ñi keøm maùy tính, maùy ñieän thoaïi... Caùc cô quan thoâng tin vaø thö vieän ñeàu söû duïng phaàn meàm CDS/ISIS 3.1 do Trung taâm thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä quoác gia höôùng daãn theo chöông trình cuûa UNESCO phoå bieán mieãn phí. Thao taùc treân cô sôû heä thoáng MS-DOS, aùp duïng trong vieäc nhaäp hoà sô cuûa phieáu muïc luïc vaø xaây döïng CSDL. C) Caáu truùc heä thoáng maïng (hình theå maïng) Nhieàu naêm qua moät soá hình theå maïng ñöôïc xaây döïng goàm: 1/ Maïng sao (star), moãi traïm ñöôïc noái tôùi maùy chuû cuûa maïng trung taâm theo kieåu noái ñieåm ñoäc laäp. Maïng cuïc boä LAN cuûa cô quan thoâng tin thö vieän coù theå aùp duïng maïng sao (xem hình 1). 2/ Maïng voøng (ring), caùc traïm ñöôïc noái trong moät voøng troøn, caùc döõ lieäu ñöôïc chuyeån giao theo voøng troøn tôùi maùy chuû (xem hình 2). 3/ Maïng coät soáng (backbone) hoaëc (bus), moãi traïm ñöôïc noái tôùi moät caùp chính rieâng (coät soáng) cuûa noù (xem hình 3). Kieåu hình theå naøy, söï kieåm soaùt cuûa maùy chuû vôùi caùc thoâng tin ñöôïc môû roäng töø caùc bus ñöôïc xöû lí ngay. Do ñoù maïng dieän roäng WAN caàn phaûi thieát keá theo kieåu maïng coät soáng.
121 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Vieäc kieåm soaùt truy nhaäp maïng coù hai phöông phaùp: Taäp trung vaø phaân taùn. Haàu heát maïng LAN söû duïng phöông phaùp truy nhaäp phaân taùn, moãi traïm tham gia vaøo vieäc kieåm soaùt maïng löôùi ngang nhau. Phöông phaùp truy nhaäp ñöôïc aùp duïng cho maïng WAN, caùc traïm ñaàu cuoái seõ ñöôïc chia quyeàn trong söï lieân laïc cuûa hoaït ñoäng chuyeån giao. Vì vaäy seõ coù moät trung taâm thoâng tin quaûn lí chung vaø caùc thaønh vieân cuûa maïng coù theå tìm kieám, chuyeån ñoåi vaø sao cheùp hoà sô thö muïc ñeå söû duïng taïi kho tin cuûa hoï. Caáu truùc heä thoáng phaûi ñöôïc toå chöùc theo kieåu heä thoáng môû, coù khaû naêng keát noái vôùi caùc heä thoáng khaùc trong vaø ngoaøi
122 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN ngaønh. Giao dieän caàn hoaøn thieän khoâng chæ trong quan heä ngöôøi/maùy maø coøn trong quan heä giöaõ ngaønh thoâng tin vôùi thö vieän vaø löu tröõ. d) Vaøi neùt veà caùc maïng tin hoïc ôû Vieät Nam. Trong thôøi gian qua, do nhu caàu quaûn lí, nghieân cöùu, ñaøo taïo vaø kinh doanh nhieàu maïng thoâng tin khoa hoïc ôû Vieät nam ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø ñi vaøo hoaït ñoäng, chuùng toâi xin giôùi thieäu moät soá maïng chuû yeáu: - Maïng phuïc vuï khoa hoïc. Nghieân cöùu vaø giaùo duïc (VARNET-Vietnam Academic Research Network) do vieän coâng ngheä thoâng tin thuoäc Trung taâm khoa hoïc töï nhieân vaø coâng ngheä quoác gia thieát laäp vôùi söï giuùp ñôõ cuûa tröôøng ÑHTH Quoác gia Australia. Maïng baét ñaàu hoaït ñoäng töø naêm 1993 vaø chuû yeáu laø cung caáp dòch vuï thö ñieän töû thoâng qua nuùt cuûa maïng Internet taïi ANU (Australia National Univer- sity). Vieäc truyeàn thoâng tin göõa caùc maùy tính vôùi caùc maùy chuû theo kieåu quay soá ñieän thoaïi. - Maïng TNET: laø maïng lieân keát moät soá maïng dieän roäng WAN coù duøng chung moät thuû tuïc giao dieän vaø truyeàn thoâng laø Tnet, maïng do trung taâm phaàn meàm thuoäc trung taâm khoa hoïc töï nhieân vaø coâng ngheä quoác gia thieát laäp vaø baét ñaàu hoaït ñoäng vaøo giöõa naêm 1993, dòch vuï ñöôïc cung caáp trong maïng laø thö ñieän töû. Maïng coù keát noái vôùi Internet thoâng qua moät maùy chuû ñaët taïi AIT Bangkok (Thailand). - Maïng VINANET laø maïng thoâng tin veà thò tröôøng giaù caû do trung taâm thoâng tin thöông maïi - Boä thöông maïi thieát laäp vaøo ñaàu naêm 1993. Thoâng tin treân maïng töø trung öông ñeán ñieåm nuùt ñöôïc caäp nhaät 3 laàn moät ngaøy. Maïng coù khaû naêng traû lôøi ngöôøi söû duïng moät soá thoâng tin veà luaät thöông maïi vaø giaù caû moät soá maët haøng thieát yeáu. - Maïng IDNET do trung taâm thoâng tin tö lieäu khoa hoïc vaø coâng ngheä quoác gia thuoäc Boä khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng xaây döïng, baét ñaàu vaän haønh töø naêm 1994. Ñaõ coù caùc CSDL veà khoa hoïc, coâng ngheä döôùi daïng CD-ROM phuïc vuï cho vieäc truy caäp thoâng tin töø caùc ñieåm nuùt. Maïng ñaõ noái tôùi
123 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG caùc sôû khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng caùc ñòa phöông vaø moät soá tröôøng ñaïi hoïc nhö ÑHTHHN, ñaïi hoïc Sö phaïm, ñaïi hoïc Thaùi Nguyeân... - Maïng VCNET laø moät maïng do böu ñieän Nha Trang thieát laäp cho moät soá ngöôøi duøng tin ôû mieàn Trung. Ñaây laø moät maïng dieän roäng vôùi dòch vuï cô baûn laø thö ñieän töû. - Ngaân haøng döõ lieäu ôû thaønh phoá HCM ñöôïc thaønh laäp ñaàu naêm 1995. Ñaây laø loaïi hình phuïc vuï thoâng tin môùi, aùp duïng nhöõng kyõ thuaät tieân tieán cuûa coâng ngheä thoâng tin : Cung caáp thoâng tin treân maïng maùy tính, qua modem-FAX, ngaân haøng döõ lieäu ñaõ taäp hôïp vaø toå chöùc quaûn lí treân maùy tính thoâng tin veà 6000 doanh nghieäp trong nöôùc vaø 10.000 doanh nghieäp nöôùc ngoaøi (Myõ, Nhaät, Ñöùc, Bæ vaø caùc nöôùc ASEAN). Ngaân haøng döõ lieäu ñaõ noái maïng vôùi Internet thoâng qua VARNET cuûa Australia. Heä thoáng tö lieäu caäp nhaät goàm: Caùc boä CD-ROM, caùc Catalog: hoäi chôï trieån laõm, kæ yeáu, nieân giaùm, caùc baùo caùo hoäi nghò chuyeân ñeà, nhaõn hieäu haøng hoaù, saùch baùo, taïp chí khoa hoïc kyõ thuaät, kinh teá, coâng ngheä, thöông maïi, phaùp lí, kinh doanh... Ngaân haøng döõ lieäu ñaõ toå chöùc phuïc vuï cho caùc vaán ñeà chuû yeáu sau ñaây: Thoâng tin kinh teá thò tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá; thoâng tin phaùp lí: Cung caáp caùc vaên baûn phaùp lí Nhaø nöôùc, Boä vaø UBND caùc tænh môùi ban haønh, coù lieân quan ñeán saûn xuaát, kinh doanh, nhöõng vaên baûn veà luaät lao ñoäng, toá tuïng daân söï, ñaàu tö...; Thoâng tin giôùi thieäu ñoái taùc: Ai muoán ñaàu tö vaøo Vieät nam, mua baùn vôùi Vieät nam, tìm ñaïi lí tieâu thuï, tìm ñoái taùc lieân doanh, vaên phoøng vaø cô quan ñaïi dieän... Toùm laïi, trong cô cheá thò tröôøng, trong thôøi kì ñoåi môùi phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, thöïc hieän coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc moät soá maïng tin hoïc ôû Vieät nam ñaõ ñöôïc thieát laäp vaø coù nhu caàu môû roäng. Caùc maïng tin hoïc caàn toå chöùc toát vieäc hôïp taùc vaø phoái hôïp giöõa caùc maïng vôùi nhau ñeå naâng cao hieâuï quaû vaø chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa mình. Nhaø nöôùc caàn ban haønh nhöõng thieát cheá, chính saùch phaùt trieån vaø quaûn lí thoáng nhaát caùc maïng tin hoïc vaø maïng truyeàn döõ lieäu ôû nöôùc ta.
124 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Trong chöông naøy ñaõ trình baøy moät caùch coù heä thoáng nhöõng kieán thöùc cô sôû thoâng tin hoïc vaø thö vieän hoïc, nhöõng hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa thö vieän vaø cô quan thoâng tin nhaèm cung caáp nhöõng hieåu bieát cô baûn vaø phöông phaùp söû duïng vaø khaùi thaùc nguoàn tin tö lieäu coù hieäu quaû trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc cuûa sinh vieân trong quaù trình ñaøo taïo vaø töï hoïc gaén lieàn vôùi thö vieän.
125 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG C AÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG II 1. Phaân tích thö vieän hoïc laø boä moân khoa hoïc: Khaùi nieäm, ñoái töôïng, lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån, moái quan heä cuûa thö vieän hoïc vôùi caùc boä moân khoa hoïc khaùc. 2. Trình baøy caùc heä thoáng thö vieän: Thö vieän phoå thoâng, thö vieän khoa hoïc; ñoàng thôøi phaân tích phuïc vuï ñoäc giaû trong thö vieän vaø ngoaøi thö vieän? 3. Trình baøy thoâng tin hoïc laø boä moân khoa hoïc? Ñoàng thôøi phaân tích hoaït ñoäng thö vieän vaø thö muïc laø caùc ngaønh khoa hoïc thöïc nghieäm cuûa thoâng tin hoïc? 4. Phaân tích thoâng tin hoïc vaø thöïc tieãn xaõ hoäi? Ñoàng thôøi trình baøy thoâng tin khoa hoïc kyõ thuaät laø nguoàn löïc cuûa moãi quoác gia; thoâng tin phuïc vuï caùn boä laõnh ñaïo vaø quaûn lí, vai troø cuûa thoâng tin trong giaùo duïc vaø ñaøo taïo. 5. Phaân tích quaù trình hoaït ñoäng thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä? Ñoàng thôøi trình baøy caùc maïng thoâng tin vaø truyeàn döõ lieäu, söï buøng noå thoâng tin, xaây döïng heä thoáng thoâng tin thö vieän töï ñoäng hoaù. Caùc maïng tin hoïc quoác teá vaø Vieät nam.
126 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Muïc luïc Chöông III Chöông III: BOÄ MAÙY TRA CÖÙU...........................................128 III.1. Boä maùy tra cöùu truyeàn thoáng.....................................128 III.1.1 Kho tra cöùu.............................................................128 III.1.1.1 Baùch khoa toaøn thö, töø ñieån baùch khoa..................130 III.1.1.2 Nguoàn taøi lieäu tra cöùu nhanh (Ready Reference Sources..............................................................................131 III.1.1.3 Töø ñieån (Dictionary).............................................134 III.1.1.4 Nguoàn tieåu söû (Biographical Sources).....................135 III.1.1.5 Nguoàn tra cöùu ñòa lí. (Geographical Sources).........137 III.1.1.6 Taøi lieäu chính phuû (Government Document)..........138 III.1.1.7 Baûng chuù daãn (Index)...........................................139 III.1.2 Thö muïc (Bibliography)...........................................140 III.1.2.1 Khaùi nieäm............................................................140 III.1.2.2 Caùc loaïi thö muïc..................................................142 III.1.2.2.1 Thö muïc quoác gia (National Bibliography)..........142 III.1.2.2.2 Thö muïc thoâng baùo...........................................143 III.1.2.2.3 Thö muïc giôùi thieäu............................................144 III.1.2.2.4 Thö muïc pheâ bình............................................144 III.1.2.2.5 Nhoùm thö muïc ñaëc bieät....................................145 III.1.3 Heä thoáng muïc luïc....................................................146
127 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG III.1.3.1 Muïc luïc chöõ caùi....................................................147 III.1.3.2 Muïc luïc phaân loaïi ................................................150 III.1.3.3 Muïc luïc chuû ñeà.....................................................152 III.2 BOÄ MAÙY TRA CÖÙU HIEÄN ÑAÏI.....................................153 III.2.1 Nguoàn tra cöùu ñieän töû...............................................153 III.2.2 Thö muïc..................................................................157 III.2.3 Muïc luïc ñoïc maùy (Machine Readable Cataloging - MARC)...............................................................................158 III.2.4 Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (Online Compu -ter Library Center - OCLC) ................................................160 III.2.5 Muïc luïc truy nhaäp coâng coäng tröïc tuyeán (Online Public Access Cataloging- OPAC)..................................................161 III.2.6 Heä thoáng trôï giuùp tìm tin tröïc tuyeán (Online).............161 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG III .........................................164
128 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN CHÖÔNG III BOÄ MAÙY TRA CÖÙU III.1. BOÄ MAÙY TRA CÖÙU TRUYEÀN THOÁNG III.1.1 Kho tra cöùu Kho tra cöùu giöõ moät vò trí raát quan troïng trong heä thoáng kho saùch thö vieän vaø caùc cô quan thoâng tin. Ñaây laø moät boä söu taäp ñaëc bieät bao goàm nhieàu loaïi hình taøi lieäu coù noäi dung phong phuù, ña daïng ñeà caäp ñeán moïi vaán ñeà khoa hoïc, coâng ngheä, vaên hoaù, lòch söû, ngoân ngöõ... nhaèm giuùp tra tìm, so saùnh, ñoái chieáu... caùc thoâng tin veà moïi lónh vöïc cuûa tri thöùc vaø ñôøi soáng. Ñoái vôùi baïn ñoïc, kho tra cöùu giuùp tìm hieåu, tham khaûo töø nhöõng vaán ñeà chung nhaát nhö nhöõng neàn vaên minh, caùc chaâu luïc, caùc quoác gia... cho ñeán nhöõng noäi dung cuï theå, chi tieát nhö teân tuoåi moät nhaân vaät, coâng thöùc cuûa moät hôïp chaát hoaù hoïc, yù nghóa cuûa moät bieåu töôïng hay nghóa cuûa moät töø... Coù theå chia ra nhieàu loaïi taøi lieäu tra cöùu tuyø theo ñaëc ñieåm noäi dung, yù nghóa söû duïng vaø phöông phaùp bieân soaïn. Moät caùch khaùi quaùt nhaát coù theå chia ra caùc nguoàn nhö sau:
129 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG * Baùch khoa toaøn thö: Nguoàn tra cöùu ñoäc laäp ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø baùch khoa toaøn thö. Ñaây laø loaïi taøi lieäu chöùa ñöïng nhöõng baøi vieát ngaén goïn vaø khaù ñaày ñuû nhöõng thoâng tin cô baûn cuûa caùc vaán ñeà veà moïi lónh vöïc tri thöùc. Baùch khoa toaøn thö ñöôïc söû duïng ñeå traû lôøi nhöõng caâu hoûi rieâng veà chuû ñeà hoaëc nhaân vaät cuï theå. Caùc boä baùch khoa toaøn thö coù giaù trò laø Encyclopedia Britannica, WorldBook Encyclopedia. * Nguoàn tra cöùu söï vieäc, söï thaät bao goàm nieân giaùm, nieân lòch, saùch chæ nam, giaùo khoa vaø höôùng daãn. Caùc loaïi naøy tuy khaùc nhau veà caáu truùc, noäi dung vaø chaát löôïng nhöng cuøng chung moät ñieåm laø duøng ñeå tra cöùu nhanh veà caùc söï vieäc cuï theå, caùc dieãn bieán thöïc. Tieâu bieåu laø caùc boä World Almanac, Yearbook. * Nguoàn töø ñieån lieân quan ñeán moïi khía caïnh cô sôû cuûa töø ngöõ, töø vieäc xaùc ñònh nghóa cho ñeán kieåm tra chính taû nhö: Webster’s Third New International Dictionary, Dictionary of American Slang * Nguoàn tieåu söû laø nhöõng nguoàn chöùng thoâng tin veà con ngöôøi treân moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng nhö Who’s Who, Cur- rent Biography. * Nguoàn ñòa lí: Nhöõng loaïi coù giaù trò nhaát laø saùch baûn ñoà trong ñoù giôùi thieäu khoâng chæ caùc thoâng tin cô baûn caùc nöôùc maø coøn nhöõng hình baûn veà quaù trình phaùt trieån lòch söû, phaùt trieån xaõ hoäi vaø caùc trung taâm khoa hoïc. Nguoàn ñòa lí cuõng bao goàm töø ñieån ñòa lí, töø ñieån teân ñòa danh, caùc saùch höôùng daãn du lòch vaø caùc taøi lieäu ñòa lí khaùc nhö The Time Atlas of the World. * Nguoàn taøi lieäu chính phuû laø nhöõng xuaát baûn phaåm chính thöùc ñöôïc caùc cô quan chính quyeàn trung öông hoaëc ñòa phöông ñaët haøng hoaëc tröïc tieáp xuaát baûn. Bôûi vì noù coù theå bao goàm caùc taøi lieäu chæ daãn vaø taøi lieäu nguoàn neân söï taùch bieät noù thaønh moät loaïi hình rieâng chuû yeáu ñeå toå chöùc vaø phuïc vuï thuaän lôïi hôn. Döôùi ñaây laø noäi dung chi tieát veà töøng nguoàn taøi lieäu tra cöùu
130 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN III.1.1.1 Baùch khoa toaøn thö, töø ñieån baùch khoa (Encyclopedia): Laø nhöõng coâng trình tra cöùu lôùn chöùa ñöïng caùc muïc veà nhieàu chuû ñeà roäng lôùn hoaëc nhöõng khía caïnh phong phuù cuûa nhöõng lónh vöïc rieâng bieät, thöôøng ñöôïc saép xeáp theo vaàn chöõ caùi cuûa moät loaïi ngoân ngöõ. Vôùi chöùc naêng laø moät loaïi saùch coâng cuï tra cöùu toång hôïp hoaëc chuyeân ngaønh ñöôïc bieân soaïn moät caùch nghieâm tuùc, baùch khoa toaøn thö phaûn aùnh trình ñoä phaùt trieån vaên hoaù, khoa hoïc cuûa moät quoác gia trong töøng thôøi kì lòch söû. Baùch khoa toaøn thö baét nguoàn töø moät töø Hy laïp laø enkoklios paideia bao goàm enkoklios “chu kì, ñònh kì, thoâng thöôøng” vaø paideia “giaùo duïc” vôùi yù nghóa laø giaùo duïc ñaïi cöông veà nguoàn goác cuûa ngheä thuaät vaø khoa hoïc giuùp môû mang trí tueä cuûa con ngöôøi. Naêm 1531 noù chuyeån thaønh töø la tinh laø Encyclopaedie vôùi nghóa laø baøi giaùo duïc toång quaùt. Naêm 1644 ñöôïc chuyeån sang töø tieáng Anh laø Encyclopedia. Saùch mang tính baùch khoa ñaõ xuaát hieän töø thôøi Hy laïp coå ñaïi, moät soá baøi giaûng veà vaät lí hoïc, sieâu hình hoïc, luaân lí hoïc cuûa hoïc giaû Arixtot (257-180 BC) ñöôïc coi laø boä baùch khoa toaøn thö ñaàu tieân treân theá giôùi. ÔÛ Vieät nam, boä Vaân ñaøi loaïi ngöõ cuûa Leâ Quyù Ñoân (1726-1784) vieát theá kæ 18 vaø boä Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí cuûa Phan Huy Chuù (1782-1840) hoaøn thaønh naêm 1820 laø nhöõng boä baùch khoa toaøn thö ñaàu tieân cuûa Vieät nam. ÔÛ Phöông Taây, baùch khoa toaøn thö phaùt trieån theo ba thôøi kì: Thôøi kì coå ñaïi coù 2 boä Khoa hoïc giaûi nghóa goàm 9 taäp neâu caùc noäi dung veà ngoân ngöõ hoïc, toaùn hoïc, thieân vaên hoïc, aâm nhaïc, kieán truùc vaø y hoïc vaø Lòch söû töï nhieân goàm 37 taäp. Thôøi kì trung ñaïi, baùch khoa toaøn thö ñöôïc bieân soaïn nhaèm phuïc vuï chuû yeáu cho nhaø thôø, taêng löõ. Tuy nhieân ôû giai ñoaïn cuoái ñaëc bieät trong thôøi kì phuïc höng baùch khoa toaøn thö ñaõ phaùt huy ñöôïc vai troø naâng cao trí thöùc, môû mang hieåu bieát cho nhaân daân. Phöông phaùp saép xeáp muïc töø ñaõ chuyeån daàn töø phaân loaïi khoa hoïc sang saép xeáp theo vaàn chöõ caùi. Ñaùng chuù yù nhaát laø cuoán Töø ñieån baùch khoa do J.J. Hoffman soaïn naêm 1677. Môû ñaàu cho thôøi kì hieän ñaïi, nhaø trieát gia Phaùp Denis Diderot (1713-1784) vaø D’Alembert (1717-
131 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG 1783) soaïn thaûo boä Baùch khoa toaøn thö hay Töø ñieån giaûi thích veà khoa hoïc, ngheä thuaät vaø ngaønh ngheà goàm 35 taäp, xuaát baûn nhöõng naêm 1751-1780. Tieáp ñoù caùc nöôùc Ñöùc, Myõ, Anh, Lieân xoâ, Trung quoác, Nhaät... cuõng bieân soaïn vaø xuaát baûn nhieàu boä baùch khoa toaøn thö. Noåi tieáng nhaát laø caùc boä Ñaïi töø ñieån baùch khoa Larousse 10 taäp cuûa Phaùp, boä Britanica 24 taäp cuûa Anh, boä Americana 30 taäp cuûa Myõ, boä Ñaïi baùch khoa töø ñieån goàm 14 taäp cuûa Trung quoác. Trong quaù trình phaùt trieån xaây döïng caùc loaïi hình taøi lieäu tra cöùu, cuøng vôùi baùch khoa toaøn thö (Encyclopedie), xuaát hieän theâm töø ñieån baùch khoa (Dictionaire encyclopedies) nhaèm nhaán maïnh ñeán yù nghóa laø loaïi saùch tra cöùu veà moät hoaëc nhieàu lónh vöïc kieán thöùc, ñöôïc saép xeáp, trình baøy theo kieåu töø ñieån. Söï khaùc nhau giöõa baùch khoa toaøn thö vaø töø ñieån baùch khoa chuû yeáu laø ôû ñoä noâng saâu vaø ñoä daøi ngaén veà noäi dung tri thöùc bieân soaïn cho moãi muïc töø phuïc vuï caùc ñoái töôïng khaùc nhau. Caùc muïc töø trong baùch khoa toaøn thö ñöôïc bieân soaïn kó hôn, cung caáp tri thöùc saâu vaø chi tieát hôn, tính heä thoáng giöõa caùc muïc töø vaø trong cô caáu cuûa caû boä saùch chaët cheõ, loâ gích hôn. Töø ñieån baùch khoa cung caáp tri thöùc ngaén goïn hôn cho töøng vaán ñeà, töøng muïc töø vaø soá muïc töø cuõng ít hôn so vôùi baùch khoa toaøn thö. (Thoâng thöôøng dung löôïng cuûa töø ñieån baùch khoa chæ moät hoaëc vaøi taäp) III.1.1.2 Nguoàn taøi lieäu tra cöùu nhanh (Ready Reference Sources) Bao goàm Saùch lòch (Almanac), Nieân giaùm (Yearbook), Saùch chæ nam (Handbook), Saùch giaùo khoa (Manual) vaø Saùch chæ daãn, Danh baï (Directory) . Caâu hoûi cho taøi lieäu tra cöùu nhanh laø nhöõng caâu hoûi veà söï vieäc cuï theå. Ñaây laø loaïi caâu hoûi coù theå traû lôøi nhanh choùng töø nhöõng nguoàn taøi lieäu tra cöùu ñôn leû vaø suùc tích. Noùi chung caâu hoûi nhanh chæ caàn khoâng quaù 1 hoaëc 2 phuùt ñeå tìm caâu traû lôøi. Tuy nhieân noù coù theå ñöôïc phaùt trieån trong moät caâu hoûi toång hôïp khi khoâng coù theå xaùc ñònh ngay laäp töùc nguoàn traû lôøi
132 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN vaø phaûi maát nhieàu thôøi gian vaø noã löïc ñeå tìm lôøi giaûi. Hoaëc caâu hoûi seõ trôû thaønh moät chuû ñeà tra tìm vaø nghieân cöùu bôûi vì ngöôøi tìm noù caàn nhieàu döõ lieäu hôn vaán ñeà tröïc tieáp hoûi (nguï yù caâu hoûi ). Ví duï baïn ñoïc caàn ñòa chæ moät coâng ty coù theå caàn thöïc söï khoâng rieâng ñòa chæ ñoù maø coøn muoán coù nhöõng thoâng tin chi tieát ñeå coù theå xin vieäc, hoaëc laáy soá lieäu laøm baùo caùo, hoaëc muoán tìm hieåu ñeå ñieàu tra... Saùch lòch laø baûn toùm taét caùc döõ lieäu tieän ích vaø soá lieäu thoáng keâ lieân quan tôùi caùc nöôùc, caùc vuøng, caùc caù nhaân, caùc söï kieän, caùc chuû ñeà rieâng. Haàu heát saùch lòch chuû ñeà rieâng ñöôïc xuaát baûn haøng naêm hoaëc hai naêm. Ñoâi khi noù coøn ñöôïc goïi laø nieân giaùm hay nieân lòch. Thoâng thöôøng saùch lòch goàm nhöõng vaán ñeà chung trong töï nhieân coøn nieân giaùm vaø nieân lòch ñi saâu hôn veà chuyeân ngaønh. Noù thöôøng ñöôïc haïn cheá trong moät soá lónh vöïc hoaëc chuû ñeà. Hieän nay xuaát hieän moät soá saùch lòch chuû ñeà vaø nieân giaùm baùch khoa taäp hôïp noäi dung ña daïng nhö loaïi saùch lòch toång hôïp. Nieân giaùm, nieân lòch laø baûn toùm taét caùc döõ lieäu vaø thoáng keâ cuûa naêm ñoù, trong khi saùch lòch bao goàm taøi lieäu cuûa caû nhöõng naêm tröôùc. Ñieàu khaùc nhau chuû yeáu laø saùch lòch ñöa vaøo caû nhöõng taøi lieäu hoài coá coøn muïc ñích cô baûn cuûa nieân giaùm, nieân lòch laø ghi cheùp laïi nhöõng hoaït ñoäng cuûa caùc vuøng, caùc chuû ñeà hoaëc lónh vöïc rieâng trong naêm ñoù. Saùch chæ nam (Handbook), Saùch giaùo khoa (Manual) vaø Saùch chæ daãn, danh baï (Directory) Nhoùm tieáp theo cuûa nguoàn tra cöùu nhanh bao goàm saùch chæ nam, saùch giaùo khoa vaø saùch chæ daãn, danh baï. Thöïc teá raát khoù phaân bieät giöõa saùch chæ nam vaø saùch giaùo khoa thoâng thöôøng vì vaäy coù theå duøng nhö töø ñoàng nghóa. Muïc ñích chính cuûa nguoàn saùch chæ nam vaø saùch giaùo khoa laø cung caáp nhöõng lónh vöïc kieán thöùc. Loaïi taøi lieäu naøy nhaán maïnh ñeán nhöõng kieán thöùc ñaõ ñöôïc khaúng ñònh hôn laø söï phaùt trieån gaàn ñaây cuûa nhöõng kieán thöùc ñoù maëc duø trong lónh vöïc khoa hoïc, saùch chæ nam cuûa moät soá naêm tröôùc haàu nhö raát ít söû duïng.