Giáo trình phân tích hệ thống môi trường nông nghiệp phần 5

Chia sẻ: Than Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tính bền vững của hệ thống là khả năng của hệ thống có thể duy trì được trước biến động đột xuất và lâu dài của môi trường hoặc những ảnh hưởng lớn khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình phân tích hệ thống môi trường nông nghiệp phần 5

Tr n Ð c Viên (Ch biên). 2001. Thành t u và thách th c trong qu n lý tài nguyên và c i thi n cu c s ng c a ngư i dân trung du mi n núi Vi t Nam. Nhà xu t b n chính tr Qu c gia. Hà N i. TÓM T T Ti p c n phân tích h sinh thái nông nghi p là phương pháp phân tích các thành ph n c a h th ng (pattern analysis) nh m tìm hi u các ch c năng chính c a t ng ñơn v c u thành ñ u ra c a t t c các h th ng nông nghi p. Các bư c phân tích h sinh thái nông nghi p bao g m xác ñ nh h th ng, phân tích các thành ph n c a h sinh thái nông nghi p, xây d ng gi thi t nghiên c u, xây d ng ñ cương nghiên c u và th c hi n. Xác ñ nh h th ng bao g m mô t các thành ph n c a h th ng, các m i quan h , các dòng năng lư ng vào và ra kh i h th ng, xác ñ nh ranh gi i c a h th ng, các m i tương tác ñ n h th ng, bao g m c các tác ñ ng ti m n. Bư c th hai là phân tích thành ph n c a h th ng theo không gian, th i gian, các dòng v t ch t và năng lư ng và các quy t ñ nh c a ngư i dân các c p nh m xác ñ nh các h n ch và ti m năng ñ qu n lý h th ng ñó. Các công c thu th p thông tin và phân tích h sinh thái nông nghi p ph d ng ñư c gi i thi u trong ph n này nh m b sung các k năng c n thi t cho h c viên. Giai ño n cu i cùng c a phân tích h sinh thái nông nghi p là ki m ch ng các gi thuy t trong phòng thí nghi m ho c trên th c nghi m. Các câu h i và gi thi t ñư c xây d ng trong quá trình nghiên c u ho c các cu c trao ñ i gi a các thành viên nghiên c u. ð làm t t v n ñ này, công vi c xây d ng ñ cương nghiên c u và th c hi n ñóng m t vai trò r t quan tr ng. Công vi c này bao g m xác ñ nh các câu h i khoá v ch c năng quan tr ng c a h th ng, ñ c bi t là các gi i pháp có th ñ kh c ph c h n ch c a h th ng và nâng cao s n lư ng và tính b n v ng. Câu h i ôn t p Anh (ch ) hãy cho bi t m c ñích phân tích h sinh thái nông nghi p? 1. 2. Hãy li t kê các n i dung chính c a phân tích HSTNN? Hãy nêu 4 m c ñ nh trong phân tích HSTNN? 3. Anh (ch ) hi u như th nào v phương pháp “l y không gian bù th i gian”? Ưu và 4. như c ñi m c a phương pháp này là gì? 5. Hãy nêu các th t c/các bư c phân tích h sinh thái nông nghi p? 6. Anh (ch ) hi u như th nào v phân tích ñ c tính h th ng theo không gian? 7. Anh (ch ) hi u như th nào v phân tích ñ c tính h th ng theo th i gian? 8. Anh (ch ) hi u như th nào v phân tích ñ c tính h th ng theo các dòng v t ch t/năng lư ng? 9. Anh (ch ) hi u như th nào v phân tích ñ c tính h th ng theo quy t ñ nh c a ngư i dân? Công c phân tích này có ý nghĩa như th nào trong phân tích môi trư ng xã h i c a h th ng nông nghi p? 10. Anh (ch ) hãy nêu vai trò c a lát c t trong nghiên c u môi trư ng h th ng c a HSTNN? 11. Sơ ñ VENN có ý nghĩa như th nào trong nghiên c u nh hư ng c a các t ch c, ñoàn th ñ n qu n lý tài nguyên và môi trư ng s n xu t nông nghi p? 12. Anh (ch ) hãy cho bi t s d ng ma tr n ñ gi i quy t nh ng v n ñ gì trong phân tích HSTNN? 53
13. Anh (ch ) hi u như th nào v cây “v n ñ ”? 14. Anh (ch ) hi u như th nào v cây “quy t ñ nh”? 15. Anh (ch ) hi u như th nào v cây “Logic”? 16. Hãy li t kê nh ng lưu ý khi s d ng công c RRA? 17. Anh (ch ) hi u như th nào v vai trò c a câu h i khoá/câu h i tr ng tâm? 18. Gi thi t nghiên c u ñư c hình thành t khi nào? Vai trò c a chúng trong ti p c n và phân tích h th ng môi trư ng nông nghi p? 19. T i sao ph i có các câu h i ph ? 20. Xây d ng ñ cương nghiên c u/k ho ch th c hi n g m nh ng bư c gì? T i sao c n ph i ñ cao tính “hi n th c” trong xây d ng ñ cương? Bài t p th c hành Sinh viên nghiên c u nhà và trao ñ i trên l p thông qua các bu i th o lu n nhóm và seminar v n i dung các bài t p liên quan ñ n m t s phân tích, ñánh giá cơ b n v h th ng môi trư ng nông nghi p. Bài t p s 1. Anh (ch ) có nh n xét gì v cơ c u gi ng lúa nư c và m c ñ u tư phân bón t i b n vùng cao thu c t nh Hoà Bình (b ng 2-6)? B ng 2-6. M c ñ u tư phân bón cho canh tác lúa nư c t i b n vùng cao, t nh Hoà Bình Ch tiêu V Chiêm V Mùa ð m: Li u lư ng (kg N/ha) 45 38 % s h s d ng 80% 75% Lân: Li u lư ng (kg P2O5/ha) 33 21 % s h s d ng 50% 45% Kali: Li u Lư ng (kg K2O) 27 18 % s h s d ng 55% 40% Phân chu ng: Li u lư ng (kg/ha) 3200 2400 % s h s d ng 65% 65% Phân xanh Li u lư ng (kg/ha) 600 600 % s h s d ng 40% 25% Vôi Li u Lư ng (kg/ha) n.a 0 % s h s d ng 15% 0% Thu c tr sâu % s h s d ng 35% 65% Gi ng (% s h s d ng) - Gi ng lai 35% 15% - Gi ng thu n 60% 65% - Gi ng tái s d ng 5% 20% Ngu n: Nguy n Thanh Lâm, 2006. 54
Bài t p s 2. Anh (ch ) hãy so sánh h canh tác nông nghi p c truy n và h th ng s n xu t hàng hoá (Hình 2-14)? Hc t ruy n NS 100 H t h ng s n x u t hàng hoá 90 Tính ñ c l p Th c ăn gia súc 80 70 60 50 40 Tương tr , h p tác Thích nghi 30 20 10 0 Phù h p XH và MT T c ung t cp Ch p thu n k thu t m i M c ñ x ói mòn ða d ng Hình 2-14. So sánh h canh tác nông nghi p c truy n và h th ng s n xu t hàng hoá Bài t p s 3. Anh (ch ) hãy phân tích thay ñ i cơ c u thu nh p trư c và sau khi thu h i ñ t t i d án Long Vi t (b ng 2-7)? Chi n lư c c a ngư i nông dân khi b thu h i ñ t trư ng h p này s như th nào? B ng 2-7. Cơ c u thu nh p c a ngư i dân trư c và sau khi thu h i ñ t t i m t ñ a bàn thu c huy n Mê Linh Trư c thu h i ñ t Sau thu h i ñ t STT Các ngu n thu nh p Giá tr Tl Giá tr Tl (1000 ñ) (1000 ñ) (%) (%) 1 Thu t nông nghi p 1.348,32 42,14 395,75 8,19 1.1 Lúa 509,88 15,93 0,00 0,00 1.2 Rau màu 369,74 11,55 61,20 1,27 Chăn nuôi 1.3 468,71 14,65 334,55 6,93 2 Thu t phi nông 1.851,68 57,87 4.434,25 91,81 nghi p Làm công ăn lương 2.1 789,76 24,68 1.182,11 24,47 2.2 Tr c p 78,05 2,44 97,20 2,01 2.3 D ch v 345,53 10,80 1.395,55 28,89 55
2.4 Buôn bán nh 167,94 5,25 974,81 20,18 2.5 Thu t ngu n khác 470,40 14,70 784,59 16,24 T ng thu nh p 3.200,00 100,00 4.830,00 100,00 Ngu n: Hoàng Th Anh (2006) Bài t p s 4. Anh (ch ) có suy nghĩ gì v hi n tr ng s d ng ñ t c a Vi t Nam d a trên các thông s c a b ng 2-8, 2-9? B ng 2-8. Hi n tr ng s d ng ñ t c a Vi t Nam năm 2003 Lo i ñ t So v i c nư c Di n tích So v i cùng lo i (ha) (%) (%) Di n tích ñã s d ng 23.222.300 70,53 100,00 ð t nông nghi p 9.382.500 28,50 40,40 ð t lâm nghi p 11.823.800 35,91 50,91 ð t chuyên dùng 1.568.300 4,76 6,75 ðt 447.700 1,36 1,93 Di n tích ñ t chưa s d ng 9.702.400 29,47 100,00 ð t ñ i núi chưa s d ng 7.411.200 22,51 76,38 ð t b ng 547.900 1,66 5,65 ð t có m t nư c 150.900 0,49 1,56 ð t chưa s d ng khác 222.300 0,68 2,29 Di n tích sông su i, núi ñá 1.370.100 4,16 14,12 T ng di n tích c nư c 32.924.700 100,00 Ngu n: T ng c c th ng kê (2004) B ng 2-9. So sánh ñi u ki n t nhiên và chu trình dinh dư ng vùng nhi t ñ i và ôn ñ i Nhi t ñ i Ôn ñ i Ch s Nhi t ñ trung bình cao, tr ng Nhi t ñ trung bình th p, có Khí h u tr t ñư c quanh năm mùa ñông băng giá. Cơ s tr ng tr t D a vào cây lâu năm D a vào cây hàng năm Kh năng tích lu dinh Trong ñ t Ch y u trong sinh kh i dư ng Kh năng d tr các ch t Có kh năng t n t i lâu D b phong hoá, xói mòn và dinh dư ng trong ñ t r a trôi Chu trình dinh dư ng Ph thu c ñi u ki n sinh h c Ph thu c ñi u ki n v t lý Ngu n: Tr n ð c Viên và Ph m Văn Phê (1998) 56
CHƯƠNG III. PHÂN TÍCH B N V NG TRONG S N XU T NÔNG NGHI P Ngày nay trên th gi i cũng như Vi t nam, nhi u n l c ñư c th c hi n nh m quan tâm ñ n ñánh giá tính b n v ng c a m t h th ng như h th ng canh tác, h sinh thái, h th ng nông nghi p, h th ng xã h i,v.v. Nhưng các quan ñi m và khái ni m v b n v ng ho c nông nghi p b n v ng r t ña d ng. Do v y, hi n nay v n t n t i nhi u tranh lu n xung quanh các phương pháp xác ñ nh tính b n v ng c a h th ng trong nông nghi p. Ngư i h c và các nhà nghiên c u luôn luôn ñ t ra câu h i: Th nào là b n v ng tính b n v ng? Nó ñư c hi u như th nào trong s n xu t nông nghi p? Phương pháp ñánh giá b n v ng c a m t h th ng c th ra sao? Nên dùng các ch s hay ch tiêu gì ñ ñánh giá môi trư ng và các thu c tính c a h th ng? Chương này s trình bày khái quát v nông nghi p b n v ng, phương pháp phân tích ñánh giá tính b n v ng c a m t h th ng (h th ng nông nghi p) theo m t s quan ñi m và phương pháp c a các tác gi trong nư c và qu c t ñ giúp ngư i ñ c cùng chia s , ti n t i xây d ng n n nông nghi p b n v ng c a Vi t Nam. nh 3-1. Ru ng b c thang Sa Pa, Lào Cai. N i dung ñư c ñ c p ñ n trong chương này: Quan ñi m phát tri n b n v ng; Nông nghi p b n v ng l i ñi trong tương lai; Phương pháp phân tích nông nghi p b n v ng. H c xong chương này sinh viên c n n m ñư c: Lý thuy t v phát tri n b n v ng ñư c ñ c p trong AGENDA 21; Khái ni m v nông nghi p b n v ng; Các phương pháp ti p c n trong phân tích nông nghi p b n v ng, phân tích các nhân t tác ñ ng c a môi trư ng bên ngoài ñ n các thu c tính c a h th ng. 57
I. Quan ñi m phát tri n b n v ng 1.1 Phát tri n b n v ng là gì? M c dù có nhi u khái ni m phát tri n b n v ng ra ñ i t nh ng th p niên 70, 80, tuy nhiên khái ni m v phát tri n b n v ng ñã ñư c c ng ñ ng th gi i công nh n l n ñ u tiên t i h i ngh Qu c t v môi trư ng và phát tri n b n v ng năm 1987. H i ngh ñã kh ng ñ nh “Phát tri n b n v ng là s phát tri n nh m ñáp ng nh ng nhu c u c a th h hi n t i mà không làm t n h i t i kh năng ñáp ng nhu c u c a các th h tương lai”. M i ngư i ñ u công nh n r ng: “phát tri n b n v ng có nghĩa là c ba khía c nh ch y u liên quan t i ñ i s ng c a nhân lo i là kinh t , xã h i và môi trư ng ph i ñư c t ng hoà, k t h p và l ng ghép khi có th và ñư c cân ñ i m t cách có hi u qu qua các chính sách, cơ ch , công c và qua quá trình th c hi n chính sách”. Phát tri n b n v ng gi ng như xây d ng m t toà nhà kinh t - xã h i trên nên móng môi trư ng và các quy lu t sinh thái (Agenda 21). Toà nhà ch b n v ng khi c khung nhà, mái nhà và n n móng ñ u v ng ch c, g n k t ch t ch và hài hoà v i nhau. Chương trình ngh s 21 toàn c u, Rio de Janero (1992) ñã nh n m nh: “ð ñ m b o có m t tương lai an toàn hơn, ph n vinh hơn, chúng ta ch có m t con ñư ng là gi i quy t m t cách cân ñ i các v n ñ v môi trư ng và phát tri n cùng m t lúc”. 1.2 Chương trình ngh s 21 là gì? “Thông ñi p trư c tiên và hàng ñ u c a chúng ta là hư ng v con ngư i-mà cu c s ng c a h là m c ñích t i cao c a t t c chính sách v môi trư ng và phát tri n”. 1.3 Chương trình ngh s 21 c a Vi t Nam Ngày 17/8/2004, Th tư ng Chính ph ñã ký Quy t ñ nh s 153/2004/Qð-TTg phê duy t và ban hành ñ nh hư ng Phát tri n b n v ng Vi t Nam. Chương trình ngh s 21 c a Vi t Nam ñã ñ ra 8 nguyên t c cơ b n và 19 lĩnh v c ưu tiên. ðây chính là nh ng nguyên t c cơ b n ñư c ng d ng trong quy ho ch và phát tri n kinh t xã h i Vi t Nam. Các nhà phân tích, các nhà chính sách cũng như các nhà nghiên c u d a trên nh ng nguyên t c cơ b n này ñ ñánh giá b n v ng c a h th ng. 8 nguyên t c cơ b n Con ngư i là trung tâm c a phát tri n b n v ng; (i) (ii) Phát tri n kinh t là nhi m v trung tâm, k t h p ch t ch và hài hoà v i phát tri n xã h i, khai thác h p lý, s d ng ti t ki m và hi u qu tài nguyên thiên nhiên theo nguyên t c “kinh t , xã h i và môi trư ng cùng có l i”; B o v và c i thi n ch t lư ng môi trư ng ph i ñư c coi là y u t không th tách (iii) r i c a quá trình phát tri n; Phát tri n ph i ñáp ng m t cách công b ng nhu c u c a th h hi n t i và không (iv) gây tr ng i t i cu c s ng c a các th h tương lai; Khoa h c và công ngh là n n t ng và ñ ng l c cho công nghi p hoá, hi n ñ i hoá, (v) phát tri n nhanh, m nh và b n v ng ñ t nư c; Phát tri n b n v ng là s nghi p c a toàn ð ng, toàn dân, c a các c p chính quy n (vi) và c a các b , ngành, ñ a phương, c a các cơ quan, ñoàn th xã h i và c a các doanh nghi p; G n ch t vi c xây d ng n n kinh t ñ c l p t ch v i ch ñ ng h i nh p kinh t (vii) qu c t ñ phát tri n b n v ng ñ t nư c; 58
(viii) K t h p ch t ch phát tri n kinh t -xã h i, b o v môi trư ng v i ñ m b o qu c phòng, an ninh và tr t t an toàn xã h i. 19 lĩnh v c ưu tiên: Duy trì tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng; (i) Thay ñ i mô hình s n xu t và tiêu dùng theo hư ng thân thi n v i môi trư ng; (ii) (iii) Th c hi n quá trình “công nghi p hoá s ch”; (iv) Phát tri n nông nghi p và nông thôn b n v ng; Phát tri n b n v ng các vùng và ñ a phương; (v) T p trung n l c ñ xoá ñói, gi m nghèo, ñ y m nh th c hi n ti n b và công b ng (vi) xã h i; (vii) Ti p t c gi m m c tăng dân s và t o thêm vi c làm cho ngư i lao ñ ng; (viii) ð nh hư ng quá trình ñô th hoá và di dân nh m phát tri n b n v ng các ñô th , phân b h p lý dân cư và lao ñ ng theo vùng; Nâng cao ch t lư ng giáo d c ñ nâng cao dân trí và trình ñ ngh nghi p, phù (ix) h p v i yêu c u c a s nghi p phát tri n ñ t nư c; Phát tri n v s lư ng và nâng cao ch t lư ng c a d ch v chăm sóc s c kho , c i (x) thi n các ñi u ki n lao ñ ng và v sinh môi trư ng; Ch ng tình tr ng thoái hoá ñ t, s d ng hi u qu và b n v ng tài nguyên ñ t; (xi) (xii) B o v môi trư ng nư c và s d ng b n v ng tài nguyên nư c; (xiii) Khai thác h p lý và s d ng b n v ng tài nguyên khoáng s n; (xiv) B o v môi trư ng bi n, ven bi n và phát tri n tài nguyên bi n; (xv) B o v và phát tri n r ng; (xvi) Gi m ô nhi m không khí các ñô th và khu công nghi p; (xvii) Qu n lý ch t th i r n và ch t th i nguy h i; (xviii) B o t n ña d ng sinh h c; (xix) Th c hi n các bi n pháp làm gi m nh bi n ñ i khí h u và h n ch nh ng nh hư ng có h i c a bi n ñ i khí h u, phòng ch ng thiên tai. II. Nông nghi p b n v ng l i ñi trong tương lai 2.1 Quan ni m v nông nghi p b n v ng Tính b n v ng c a h th ng là kh năng c a h th ng có th duy trì ñư c trư c bi n ñ ng ñ t xu t và lâu dài c a môi trư ng ho c nh ng nh hư ng l n khác (Gordon R. Conway, 1984). Nông nghi p b n v ng (NNBV) ñư c bi u hi n qua không gian, th i gian, là nói ñ n kh năng duy trì s c s n xu t c a h th ng trên cơ s ngu n tài nguyên. ð ñánh giá m t h th ng có b n v ng không, c n có các s ño v sinh h c và kinh t xã h i (A. Ham blin, 2005). Trên cơ s b n ñ c tính c a h sinh thái nông nghi p là: Năng su t, n ñ nh, công ng và b n v ng, Gordon R. Conway (1987) l i cho r ng tính b n v ng là kh năng c a m t b sinh thái nông nghi p ñ duy trì năng su t khi b nh hư ng c a nh ng bi n ñ ng ñ t xu t h a môi trư ng, nông nghi p b n v ng ñư c ñánh giá b i m t xu th không âm qua các s ño c ñ u ra. Lynam và Herdt (1989) cho r ng: v • Tính b n v ng là m t ch tiêu thích h p ñ ñánh giá các kĩ thu t nông nghi p ñư c s d ng trong h th ng và h u h t các trư ng h p, các ch tiêu không th ñư c áp d ng theo kinh nghi m ñ c bi t là h th ng canh tác. • ð xác ñ nh kh năng b n v ng m c ñ cây tr ng, h th ng tr ng tr t ho c h th ng canh tác s ño thích h p c a ñ u ra là t ng năng su t ñư c coi như t ng giá tr c a các ñ u ra trong m t chu kì c a h th ng chia cho t ng giá tr ñ u vào c a h th ng. Tính 59
b n v ng ñư c ñ c trưng b i hi u qu năng su t c a h th ng qua th i gian mà ñ u ra là ph n trung tâm c a tính b n v ng. Th i gian có th là 3 - 5 năm ho c nhi u hơn. • Tính b n v ng c a h th ng không th ño ñư c khi không xác ñ nh ñư c các nhân t th hi n tính không b n v ng. • Li u tính b n v ng có th là tiêu chu n c a các chương trình nghiên c u hay không ph thu c vào khu v c m c tiêu c a chúng. Tính không b n v ng thư ng ñư c gi i h n theo ñ a phương ho c khu v c và ph thu c vào các nhân t như t l tăng v nhu c u ngo i sinh c a h th ng, môi trư ng khí h u nông nghi p và m c ñ s d ng tương ñ i c a h th ng. • Tính b n v ng c a h th ng tài nguyên nói chung c n k t h p v i vi c ñi u ch nh giá tr trên nhi u ch tiêu và quan tâm ñ n vi c c ng ñ ng mu n s d ng tài nguyên như th nào. Hơn th n a, tính b n v ng c a h th ng s yêu c u nhi u hơn v th ch xã h i ñang ñi u khi n quá trình và s d ng hơn là các kĩ thu t s n xu t. • Phân chia các gi i pháp nghiên c u v v n ñ b n v ng thành hai chi n lư c phân bi t và so sánh là tính hi u qu . Ví d như nghiên c u sinh h c ph i hoàn thi n vi c s d ng liên ti p các ñ u vào m t cách tích c c trong các h th ng canh tác nhi t ñ i. • Tính b n v ng trư c h t ñư c xác ñ nh m c h th ng cao nh t sau ñó ñ n các m c th p hơn, và như m t h qu , tính b n v ng c a m t h th ng không c n ph thu c vào tính b n v ng c a các h ph . ð hi u bi t tính b n v ng, FAO (2005) ñã phân bi t 7 quan ñi m v h th ng nông nghi p và h th ng canh tác b n v ng như sau: M t h th ng canh tác b n v ng là h th ng mà trong ñó ngu n tài nguyên thiên (i) nhiên ñư c qu n lí sao cho năng su t cây tr ng không b gi m theo th i gian; (ii) M t h th ng canh tác b n v ng là m t h th ng mà ngu n tài nguyên thiên nhiên ñư c qu n lí ñ cho chúng không b suy gi m theo th i gian; H th ng canh tác b n v ng là h th ng tho mãn các ñi u ki n t i thi u v tính n (iii) ñ nh và lâu b n c a h sinh thái theo th i gian; M t quan ñi m liên quan ñ n h th ng canh tác b n v ng là các h th ng canh tác (iv) có giá tr t nhiên cao, là quan tr ng v m t b o t n t nhiên; Nông nghi p b n v ng ñư c t ch c sao cho các d ch v h tr c n thi t (tín d ng, (v) khuy n nông, cung ng v t tư) ñư c ñ m b o; Nông nghi p b n v ng là m t h th ng ñ m b o tính công b ng có nghĩa là m t (vi) phân ph i và phúc l i ñư c chú ý qua các t ch c mà ngư i nông dân có th tham gia và có s quan tâm ñ n ngư i nghèo, có t ch c theo quan ñi m dư i lên; H th ng canh tác b n v ng không ch ñư c tính ñ n môi trư ng văn hoá xã h i (vii) mà còn c môi trư ng th ch chính sách. M t quan ni m t ng quát v nông nghi p b n v ng c a Trung tâm thông tin v h th ng canh tác b n v ng (2005) cho r ng Nông nghi p b n v ng là m t h th ng t ng h p s n xu t cây tr ng v t nuôi ñư c xác ñ nh t i m t nơi qua th i gian dài và có kh năng: • Tho mãn nhu c u lương th c và th c ph m c a con ngư i; • Tăng cư ng ch t lư ng môi trư ng và tài nguyên thiên nhiên mà n n kinh t nông nghi p ph thu c; 60
• S d ng hi u qu nh t các tài nguyên không có kh năng ph c h i và k t h p các tài nguyên nông tr i m t cách thích h p nh t; • ði u ch nh các chu trình sinh h c; • B n v ng kinh t v các ho t ñ ng trang tr i; • Tăng cư ng ch t lư ng cho cu c s ng c a ngư i nông dân cũng như cho xã h i. ðào Th Tu n (1995) thư ng liên h tính b n v ng cùng s phát tri n theo tr c th i gian c a nhi u nhân t trong h th ng như: ñ t canh tác, s n lư ng lương th c s n xu t ra t h th ng, dân s ,... Như v y, t các d n li u trên cho th y khái ni m v b n v ng là r t t ng quát và ñư c ñ c p trên nhi u khía c nh khác nhau nhưng khía c nh chung nh t và r t quan tr ng ñó là tính th i gian qua tác ñ ng có l i ho c b t l i c a môi trư ng nghĩa là m t cái gì ñó ñư c coi là b n v ng nó ph i t n t i ñư c qua th i gian và không b suy gi m v s lư ng, ch t lư ng, và có th luôn ñ m b o ñư c nhu c u cu c s ng con ngư i trong h th ng. Th i gian t i thi u ñư c xác ñ nh t 3 ñ n 5 năm ho c lâu hơn. Quan ni m v nông nghi p b n v ng, các tác gi ch rõ hơn ñó là kh năng duy trì năng su t c a h th ng dư i tác ñ ng b t thu n c a môi trư ng; năng su t c n ñư c phát tri n theo th i gian; vi c s d ng hi u qu tài nguyên thiên nhiên, ñ m b o kinh t và tăng cư ng ch t lư ng cu c s ng cho ngư i dân và cho xã h i trong h th ng. Vì v y, m t h th ng b n v ng không ch b n v v t ch t, tài nguyên thiên nhiên, b n v kinh t , mà còn b n v ng c v m t xã h i và môi trư ng c a h th ng ñang t n t i. 2.2 M c ñích c a Nông nghi p b n v ng (NNBV) NNBV không làm suy thoái ñ t, không làm ô nhi m môi trư ng, trên cơ s s d ng h p lí tài nguyên. Nói cách khác, NNBV ch trương b o v môi trư ng, t o d ng m t môi trư ng trong lành và s d ng m t cách h p lí tài nguyên thiên nhiên. M c ñích c a NNBV là ki n t o m t h th ng b n v ng v m t sinh thái, có ti m l c v m t kinh t , có kh năng tho mãn nh ng nhu c u c a con ngư i mà không làm suy thoái tài nguyên và không làm nhi m b n môi trư ng. ð ñ t ñư c các m c ñích c a mình, NNBV ch trương k t h p gi a (1) kh o sát ñ h c h i t các h sinh thái t nhiên ñ v n d ng vào các HSTNN, (2) kho tàng ki n th c c truy n, ki n th c b n ñ a phong phú trong qu n lí và s d ng tài nguyên, và (3) ki n th c khoa h c và công ngh hi n ñ i. Và như v y, NNBV s t o ra m t HSTNN có kh năng s n xu t lương th c, th c ph m cho con ngư i và th c ăn cho chăn nuôi cao hơn các h sinh thái t nhiên trên cơ s s d ng nh ng ngu n năng lư ng không ñ c h i, ti t ki m và tái sinh năng lư ng. Nhưng không ch b o v nh ng HST ñã có trong t nhiên mà còn tìm cách khôi ph c nh ng HST ñã b suy thoái. NNBV khuy n khích con ngư i phát huy lòng t tin, s sáng t o ñ cùng nhau gi i quy t nh ng v n ñ ñang ñ t ra t ng ñ a phương cũng như các v n ñ chung: s c n ki t tài nguyên thiên nhiên, s suy thoái môi trư ng, s m t cân b ng sinh thái... S phát tri n công nghi p và NN v i s tr giúp c a các thành t u khoa h c-kĩ thu t trong vài th p k g n ñây ñã làm thay ñ i h n b m t c a Trái ñ t và làm thay ñ i sâu s c cu c s ng c a con ngư i. Nhưng do ch y theo l i nhu n t i ña trư c m t nên cũng ñã gây ra nh ng h u qu tiêu c c, ñe d a tương lai và s ph n vinh c a nhân lo i; trư c h t là n n ô nhi m môi trư ng, m t r ng và suy thoái ñ t, làm xói mòn tính ña d ng sinh h c, thay ñ i thành ph n khí quy n làm m t cân b ng nhi t lư ng, gây hi u ng nhà kính và suy gi m t ng ôzon. 61
Vi c l m d ng hoá ch t trong s n xu t NN ñã làm h ng k t c u ñ t, làm phương h i ñ n t p ñoàn vi sinh v t - ph n “s ng” c a ñ t, làm ô nhi m ngu n nư c. Vi c công nghi p hoá NN theo m c ñích săn tìm l i nhu n t i ña ñã làm phá s n hàng tri u nông dân nghèo, ñ y h ra thành ph b sung vào ñ i quân th t nghi p v n ñã ñông ñ o ñây và làm tr m tr ng hơn các t n n xã h i và ô nhi m môi trư ng ñô th . NNBV góp ph n tìm ra gi i pháp cho v n ñ kh ng ho ng môi trư ng, nó có kh năng tác ñ ng ñ n và c i thi n nh ng v n ñ môi trư ng. Nh ng khái ni m v NNBV ñã ñư c phát tri n trên n n t ng các ñ o ñ c và nguyên lí d n ñ n nh ng chu n m c ch ñ o ñúng ñ n ngư i th c hành. Tri t lí c a NNBV là ph i h p tác và h c h i thiên nhiên, tuân th nh ng quy lu t c a t nhiên, có cái nhìn t ng th và h th ng trong quan ñi m phát tri n. Như v y, NNBV không ch thu h p trong ph m vi NN mà còn tham gia vào vi c gi i quy t nhi u v n ñ mang tính toàn c c và m r ng ra c lĩnh v c văn hóa, xã h i, ñ o ñ c... Nói tóm l i, n n NN b n v ng là m t h th ng NN hư ng t i các m c tiêu sau: Năng su t và thu nh p c a các c ng ñ ng dân cư ngày càng tăng. (i) Năng su t là s ño t ng lư ng sinh kh i ñư c s n xu t ra trên m t ñơn v di n tích và ñơn v th i gian, có nghĩa là s n lư ng m i ha m i v tr ng; thu nh p c a m i h gia ñình t s n x u t; ð m b o tính công b ng; (ii) Tính công b ng th hi n s ngang b ng trong phân ph i s n ph m gi a nh ng ngư i hư ng l i; các nhân t nh hư ng t i tính công b ng là s h u ñ t ñai, và ti p c n s n xu t khác nhau (differential access to mode of production); Tính n ñ nh và b n v ng c a h th ng ñư c ti n tri n qua vi c b o t n ñ t, nư c (iii) và dinh dư ng. Tính n ñ nh là s ñ m b o s n xu t qua th i gian; kh năng c a h th ng ñ duy trì m c s n xu t nào ñó c n ñ ñáp ng nhu c u c a nhân lo i. Tính b n v ng hư ng t i tính n ñ nh c a h th ng ñ ch u ñ ng ñư c các c n tr chính như h n hán, lũ l t, s thay ñ i ñ t b t l i,... ð nh nghĩa này ch cho phép hư ng d n các ho t ñ ng v i 2 lý do:  Tính b n v ng có ñ c trưng sinh lý h c: Tu n hoàn dinh dư ng; - Duy trì ch t lư ng ñ t; - ða d ng sinh h c và n ñ nh; - Tu n hoàn và b o t n nư c; - - T o sinh kh i.  Quá trình xã h i là: Ngư i dân t tham gia; - - C u trúc và t ch c xã h i; Kh năng kinh t ; - - Tính nh y c m; - Dòng thông tin; 62
ð nh hư ng nhu c u; - - Các m i liên k t xã h i.  Tính b n v ng th hi n các m c ñ và ph m vi th i gian khác nhau. Tính b n v ng có ñư c n u các quá trình xã h i và sinh thái b sung cho nhau ñ cho phép th i gian mà h th ng bình ph c và ti p t c phát tri n. 2.3 ð o ñ c c a NN b n v ng ð o ñ c c a NNBV là: Chăm sóc và b o v Trái ð t-ngôi nhà chung c a nhân lo i; Chăm sóc con ngư i; Ti t ki m và gi m b t tiêu th -ñ t m t gi i h n cho dân s và tiêu th ; và Phân ph i dư th a (th i gian, ti n c a, năng lư ng dư th a ñ chăm sóc trái ñ t, chăm sóc ñ ng lo i...). Chăm sóc Trái ð t là chăm lo ñ n t t c các thành ph n sinh v t và phi sinh v t c a hành tinh. B o v tài nguyên, s d ng ti t ki m và ph c h i nh ng tài nguyên ñã b hu ho i, xây d ng nh ng h th ng có ích và lâu b n. Chăm sóc Trái ð t bao hàm chăm sóc con ngư i, tho mãn nh ng nhu c u cơ b n v v t ch t và tinh th n c a con ngư i v lương th c, nhà , h c t p, vi c làm v i m t c nh quan môi trư ng s ng và m i quan h chung s ng t t lành cho t t c m i ngư i. Con ngư i ch chi m m t b ph n nh trong sinh gi i, nhưng có tác ñ ng m nh m ñ n s hưng th nh hay suy thoái c a s s ng trên Trái ð t. N u nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i ñư c tho mãn ñi ñôi v i nâng cao dân trí và các giá tr ñ o ñ c thì con ngư i s không còn nh ng hành ñ ng tàn phá tài nguyên, hu di t Trái ð t. Hi n nay vi c tiêu th , nh t là tiêu th th c ph m và năng lư ng (như các lo i năng lư ng hoá th ch d tr trong lòng ñ t) ngày càng tăng và lãng phí. B.Mollison (1994) cho bi t, c 10 cal công nghi p ñưa vào NN thì m i l y ra ñư c 1 cal s n ph m. T l tiêu th năng lư ng/ñ u ngư i ñã tăng g p 8 l n k t sau Th chi n II. Năng lư ng hoá th ch s d ng lãng phí và không ñúng cách là nguyên nhân quan tr ng làm ô nhi m môi trư ng. ð ng th i, n u c gi t l tăng như hi n nay, thì dân s th gi i s tăng thêm g n 1 t ngư i sau m i th p k ; trong khi ñ t tr ng tr t gi m t l thu n v i s gia tăng dân s và m mang ñô th . Vì v y NNBV ch trương ti t ki m tiêu dùng, ti t ki m năng lư ng, tăng cư ng s d ng năng lư ng t nhiên “s ch” (năng lư ng m t tr i, s c gió, s c nư c...), tái sinh năng lư ng, ki m soát vi c sinh ñ ... M i ngư i hãy t xây d ng cho mình m t cu c s ng ñơn gi n, lành m nh, dành th i gian, ti n c a, năng lư ng dư th a ñ chăm sóc Trái ñ t, chăm sóc ñ ng lo i. Như v y có nghĩa là, sau khi ñã ñáp ng ñư c nhu c u v a ph i c a b n thân và thi t l p ñư c cho mình m t h th ng phù h p v i ñi u ki n và kh năng c a b n thân, m i cá nhân ñ u có th phát huy nh hư ng và phương ti n c a mình ñ giúp ngư i khác cùng ñ t nh ng m c tiêu ñó. 2.4 ð c trưng c a nông nghi p b n v ng Tho mãn lương th c (i) ðó là kh năng c a m t h th ng nông nghi p s n xu t ñ lư ng lương th c ñáp ng nhu c u lương th c c a dân s trong th i gian dài. An toàn lương th c cũng ñư c ñ nh nghĩa tương t : kh năng c a c nư c, các vùng, các h và c ng ñ ng ñáp ng các m c tiêu th cơ 63
b n qua các năm. Theo cách nhìn nh n này, ư c lư ng nhu c u lương th c trong tương lai và ti m năng s n xu t tăng lương th c có th ñư c s d ng ñ ñánh giá tính b n v ng c a h th ng (B ng 4-1). Ngư i qu n lý môi trư ng (Environmental stewardship) (ii) Tính b n v ng g n li n v i s duy trì ch t lư ng môi trư ng. Duy trì ch t lư ng môi trư ng là cách thi t y u ñ b o t n kh năng s n xu t c a ngu n tài nguyên ñ t. Các ñ nh nghĩa v tính b n v ng môi trư ng ñư c ñ nh hư ng t i các m t như: - Ô nhi m ngu n nư c m t và nư c ng m; - M t nơi cư trú c a sinh v t; - Gi m sút ña d ng sinh h c; Ti p c n qu n lý môi trư ng v khía c nh b n v ng cho r ng môi trư ng không nên b nh hư ng b i b t kỳ các ho t ñ ng nông nghi p. (iii) Các quan tâm v m t kinh t – xã h i  ðó là thu nh p kinh t t canh tác  S duy trì các h th ng c ng ñ ng - Hi u qu c a s n xu t lương th c, th c ph m; - Phân ph i l i nhu n công b ng; - Ph m vi ng h các giá tr qu n lý và quy t ñ nh c a ñ a phương.  Công b ng gi a các th h - Công b ng hư ng t i các m c tiêu ngư i s n xu t, lương th c và môi trư ng; - B o t n kh năng s n xu t theo th i gian; - Công b ng gi a các th h hư ng t i vi c b o v quy n và cơ h i c a các th h tương lai ñư c hư ng l i nhu n t các ngu n tài nguyên hi n ñang ñư c s d ng; - Th c ti n s n xu t nông nghi p mà làm suy gi m s n xu t lương th c, suy gi m ch t lư ng nư c ho c ngu n tài nguyên khác, l i nhu n ít thì ñó là không b n v ng.  Công b ng trong th h - Hư ng t i s phân ph i công b ng v phân ph i l i nhu n nông nghi p trong và gi a các nư c, vùng, ho c các nhóm xã h i; - ð m b o các quy n c a các nhóm ít l i th trong xã h i trên cơ s cung c p lương th c, cơ h i và nhu c u tài nguyên v i trang tr i mà nó làm tăng tính b n v ng; - Cách s h u ñ t ñai ñ tăng cư ng phân ph i l i nhu n công b ng t các h th ng nông nghi p. M t s ñ c trưng c a nông nghi p b n v ng  V sinh thái;  V kinh t ;  C h p nh n v m t x ã h i ;  Nh y c m v văn hoá;  ð xu t k thu t thích h p;  Phát tri n ti m năng nhân l c. 64
B ng 3-1. Hình nh v quan ni m và lý lu n c a NN b n v ng Hư ng ti p c n ð c ñi m B n v ng th p  Truy n th ng (ñ c canh, ñ u tư hoá  Gi i pháp t bên ngoài cho các v n ñ bên trong h c)  Th ơ  Kh ng ch ñ n bù  Không nh n th c  Không ép bu c  Nông nghi p b n v ng ñ u tư th p  Kinh t c a vi c ñ u tư ban ñ u (LISA)- Nông nghi p sinh thái  Nông nghi p h u cơ  B t ñ u thi t k và qu n lý - Sinh h c - T tái t o  T gi i quy t v n ñ c a mình  Nông nghi p c ñ nh  T ng h p  Cân ñ i  Nh n th c, trách nhi m v i ph n h i, ñ ng b , tr c ti p, dài h n, sinh h c-sinh thái B n v ng cao So sánh gi a nông nghi p b n v ng và nông nghi p hi n ñ i So sánh trên cơ s các m c tiêu, khung c nh k thu t và chính tr xã h i ñư c trình bày b ng 3-2. Các thu c tính c a nông nghi p b n v ng có nhi u ưu ñi m hơn h n n n nông nghi p “Hi n ñ i”. 65
B ng 3-2. So sánh các thu c tính c a nông nghi p b n v ng và nông nghi p “Hi n ñ i” Nông nghi p b n v ng Nông nghi p “hi n ñ i” So sánh chung  B n v ng lâu dài  L i nhu n ng n h n  T gi i quy t v n ñ trong n i b  Gi i pháp bên ngoài cho các v n ñ  T p trung vào gi i pháp qu n lý ñ bên trong gi i quy t v n ñ  T p trung vào vi c ñ i m i k thu t  Trách nhi m v i ph n h i và cùng  Th ơ tham gia K thu t  ð u tư t ngoài th p  ð u tư cao t ngoài  Duy trì ñ màu m c a ñ t, chú ý  S d ng phân hoá h c t ng h p luân canh cây tr ng, s d ng l i tàn dư cây tr ng, dùng phân ñ ng v t, cây che ph , ch t th i h u cơ phi nông nghi p và ñá khoáng.  Qu n lý côn trùng, d ch h i, c d i  S d ng thu c tr sâu, tr c , ñi u b ng ñi u khi n sinh h c và t ti t sinh trư ng, cho ñ ng v t ăn nhiên thêm  Nghiên c u và phát tri n trên quan  T p trung vào cây tr ng riêng r ñi m h th ng và h th ng canh tác.  ða d ng ngành ngh trong nông h ,  ð c canh thâm canh, xói mòn gen tr ng tr t theo ña d ng sinh h c.  S d ng cây tr ng giao ph n, duy  S d ng gi ng hi n ñ i và con lai trì và b o v các cây tr ng ti n b F1 và truy n th ng  T p trung làm vi c v i các quá  T p trung ñi u khi n quá trình t trình t nhiên nhiên  Công nh n các ñ c trưng k thu t t nhiên, s d ng các k thu t ñ a  Tin tư ng k thu t toàn c u như phương và thích h p thu c sâu, phân bón hoá h c, nh p S d ng các k thu t b o t n và kh u k thu t làm giàu tài nguyên thiên nhiên  S d ng k thu t bóc l t và tàn phá Kinh t  Ưu tiên an toàn và ñ lương th c tài nguyên  Tin vào kh năng kinh nghi m và  Xu t kh u và l i nhu n tài nguyên trang tr i  T tin  Thâm canh ñ u tư, luôn c n tín Chính tr xã h i  ð t con ngư i và môi trư ng d ng  Trao ñ i hàng hoá v i th trư ng lên trên h t  ð t ni m tin vào trách nhi m  Tách bi t chính tr và xã h i, b qua và hàng hoá giá tr h u qu Ngu n: Zamora and Villareal, 1995 2.5 Nh ng nguyên lí c a NN b n v ng M t cách ñơn gi n, có th hi u phát tri n b n v ng là s phát tri n ñ th a mãn nhu c u c a th h hi n t i mà không t n thương ñ n kh năng th a mãn nhu c u c a các th h mai sau. 66
Vi c th a mãn các nhu c u và các khát v ng c a con ngư i là m c tiêu ch y u c a s phát tri n. Các nhu c u chính y u (ăn, m c, , vi c làm) c a ña s nhân dân các nư c ñang phát tri n ñ u chưa ñư c th a mãn; và ngoài các nhu c u cơ b n, nh ng ngư i dân ñó còn có các khát v ng chính ñáng khác ñ i v i ch t lư ng cu c s ng. M t th gi i trong ñó ñói nghèo và b t công là c h u thì s luôn gánh ch u kh ng ho ng v sinh thái và các kh ng ho ng khác. Phát tri n b n v ng (PTBV) ñòi h i s th a mãn các nhu c u cơ b n c a m i ngư i và m r ng cho m i ngư i cơ h i ñư c th a mãn các khát v ng v m t cu c s ng t t ñ p hơn. V i m c t i thi u, PTBV ph i tránh gây nguy h i cho các h th ng thiên nhiên ph c v s s ng trên Trái ð t, khí quy n, ñ t, nư c và các sinh v t. Xét v b n ch t, PTBV là m t quá trình c a s thay ñ i trong ñó vi c khai thác các tài nguyên, qu n lí ñ u tư v n, hư ng phát tri n công ngh , và s thay ñ i th ch ñ u có s hài hòa toàn b và nâng cao c ti m năng hi n t i và tương lai nh m th a mãn các nhu c u và khát v ng c a con ngư i. NN thâm canh hay NN hóa h c ñã và ñang ñư c áp d ng ph bi n trên th gi i. Nó g n li n v i năng su t cao và ch nh m m c ñích kinh t . Nó không coi tr ng nh ng y u t sinh thái và xã h i. T góc ñ sinh thái nó dư ng như ph n l i t nhiên, và do ñó nó ñã phá ho i môi trư ng và tài nguyên (s thoái hóa c a ñ t, v n ñ d ch b nh, v n ñ s c kh e và ô nhi m môi trư ng do hóa ch t NN, s xu ng c p c a th c ph m, v.v... là nh ng v n ñ con ngư i ñang ph i ñ i m t ñ ti p t c phát tri n, và nó nan gi i không kém v n ñ gi i quy t n n ñói châu Phi). Gi ñây m i ngư i ñã ngày càng th m thía v nh ng h u qu tiêu c c c a n n NN hóa h c “phi t nhiên”. Trong NNBV, ngư i ta ph i thi t k và xây d ng nh ng HST và áp d ng nh ng kĩ thu t khác nhau tuỳ theo ñi u ki n khí h u, ñ t ñai, kinh t -xã h i t ng ñ a phương. Nh ng công vi c trên ñ u ph i tuân theo m t s nguyên lí chung: Các y u t (như công trình ki n trúc, nhà , ao, vư n, ñư ng ñi, v.v...) c n ñư c ñ t trong m i quan h h tr nhau t o thành m t ch nh th toàn v n. ð i v i m i y u t có th xây d ng chi n lư c s d ng qua phân tích các m t sau: o S n ph m c a y u t (hay h ph ) này có th ñư c s d ng cho nhu c u c a các y u t (hay h ph ) khác như th nào? o Các y u t khác có th cung c p cho nhu c u c a y u t này nh ng gì? o Y u t ñó có l i cho các y u t khác như th nào và không phù h p v i nh ng y u t khác nh ng m t nào? o Ph i s p ñ t các y u t sao cho h th ng v n hành có hi u qu nh t và t t nh t. M i y u t ph i ñ m b o nhi u ch c năng: M i y u t trong h th ng ph i ñư c ch n l c và ñ t vào v trí có th ñ m b o ñư c nhi u ch c năng nh t Ví d : H ao có th dùng nuôi cá, nuôi v t, tr nư c tư i, nư c c u ho ... B mương là nơi tr ng cây ch n gió, tr ng cây ăn qu , là ñư ng ñi và nơi chăn th gia súc...; Tìm gi i pháp ch không ch nêu v n ñ ; H p tác ch không c nh tranh; Làm cho m i th ñ u sinh l i (ch t th i thành phân bón, nư c th i dùng nuôi cá...); Ch làm vi c ñó khi nó ch c ch n ñem l i hi u qu ; T n d ng m i th ñ n kh năng cao nh t c a chúng (b trí h th ng cây tr ng h p lí ñ nâng cao hi u qu s d ng năng lư ng m t tr i, năng lư ng này còn dùng ñ sư i m, n u ăn, qu t mát, bơm nư c...); 67
ðưa vi c s n xu t th c ph m vào các khu ñô th (t n d ng kh năng ñ s n xu t rau qu , nuôi gia c m...ngay t i các ñô th ); Giúp cho m i ngư i t tin mình, m i ngư i ai cũng ñ u có kh năng t tìm ra các gi i pháp thích h p ñ c i thi n ch t lư ng cu c s ng; Chi phí hay ñ u tư th p nh t ñ ñ t ñư c năng su t cao nh t (ví d ch n ch ñ p ñ p t n ít công nh t nhưng l i gi ñư c nhi u nư c tư i nh t...). M c dù ña s m i ngư i ñ u th ng nh t v i nhau v nh ng n n t ng ñ o ñ c cũng như các nguyên lí c a NNBV, nhưng các bư c ñi và các bi n pháp s d ng l i hoàn toàn không gi ng nhau, vì không th có hai môi trư ng hoàn toàn gi ng nhau. Do ñó s sáng t o trong NNBV là r t l n. Mô hình NNBV trong giai ño n hi n nay có nh ng ñ c trưng cơ b n sau: Quy mô nh ; ða d ng hoá trong s n xu t (ña d ng v ch ng lo i, v ch ñ canh tác, v thu nh p...). Áp d ng h th ng canh tác ña canh s t o ra th n ñ nh và giúp ta d dàng chuy n hư ng trư c nh ng bi n ñ ng v môi trư ng và xã h i; Tính liên ngành và ña ngành cao; Có bi n pháp thích h p ñ s d ng các lo i ñ t x u, ñ t ngoài rìa, ñ t có v n ñ ; T n d ng các ñ c tính t nhiên v n có c a cây tr ng, v t nuôi và m i quan h c a chúng v i ñ c ñi m c nh quan thiên nhiên ñ t o ra n n NN phát tri n lâu b n; S d ng ñư c c các ch ng lo i ñã ñư c thu n hoá và các ch ng lo i hoang dã. B o ñ m các ngu n tài nguyên ñư c s d ng ti t ki m, ñư c b o toàn, tái t o, t ñi u ch nh và t tái sinh (v i tài nguyên có kh năng tái sinh). 2.6 Nh ng nguyên t c xây d ng nông nghi p b n v ng (nông nghi p sinh thái) M c dù NN là nhân t o nhưng nó v n trong thiên nhiên và do ñó ph thu c vào thiên nhiên... Trong thiên nhiên không có gì th a và m i sinh v t ñ u có tác ñ ng qua l i, k c nh ng loài mà ta cho là có h i. N u ta hình dung s tác ñ ng qua l i này gi ng như nh ng m t xích trong m t s i dây chuy n, thì ph i h t s c cân nh c khi ñ nh tiêu di t m t loài mà ta cho là có h i cho con ngư i, trong khi nó l i có vai trò quan tr ng trong h sinh thái... D a vào vi c phân tích c u trúc và ch c năng c a r ng t nhiên, có th th y NNBV ph i b o ñ m: năng su t cao hơn NN hi n t i, không làm suy thoái môi trư ng, có kh năng th c thi cao, ít l thu c vào nh ng tư li u s n xu t, v t tư kĩ thu t t các h khác. Th c ch t c a NN sinh thái là h luân canh, ph ng theo HST c a r ng t nhiên v i nh ng nguyên t c sau: a) Tính ña d ng Trong r ng t nhiên h u như không có v n ñ d ch b nh nghiêm tr ng. Nguyên nhân là do ñó có tính ña d ng cao v loài cây, ñ ng v t và vi sinh v t. Còn h canh tác NN có tính ña d ng r t th p. Tính ña d ng ñ m b o ñư c cân b ng sinh thái (s n ñ nh), còn ñ c canh là h canh tác ñơn ñi u, không n ñ nh và r t m n c m v i nh ng ñ i thay c a ñi u ki n môi trư ng. Tăng s ña d ng c a HSTNN còn làm tăng thu nh p c a nông tr i, gi m nh nguy cơ m t mát năng su t và các r i ro khác. Nh ng phương pháp canh tác b o ñ m tính ña d ng c a NN bao g m: (1) tr ng nhi u loài, hay nhi u gi ng c a cùng m t loài, trên cùng m t ñơn v di n tích; (2) luân canh; (3) tr ng cây lưu niên khu v c giáp ranh; (4) ña d ng trong các h ph (nhi u ngành ngh kinh doanh NN khác nhau: chăn nuôi, thu s n, nuôi ong, ngh ph ...), và (5) lai t o gi ng. 68