Giáo trình Phương pháp giáo dục âm nhạc trong trường mầm non: Phần 1 - Phạm Thị Hòa

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

528
lượt xem 111
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Phương pháp giáo dục âm nhạc trong trường mầm non được biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu giảng dạy và học tập của môn học, nhằm trang bị cho giáo viên mầm non có kiến thức, cơ sở lý luận và phương pháp giáo dục Âm nhạc. Phần 1 của cuốn giáo trình gồm 2 chương đầu có nội dung giới thiệu về: Một số vấn đề chung về giáo dục Âm nhạc trong trường Mầm non, phương pháp dạy các hoạt động âm nhạc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp giáo dục âm nhạc trong trường mầm non: Phần 1 - Phạm Thị Hòa

§¹i häc HuÕ Trung t©m §µo t¹o Tõ Xa Ph¹m ThÞ Hoµ Gi¸o tr×nh Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c Trong tr−êng mÇm non Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc s− ph¹m
Lêi nãi ®Çu Gi¸o tr×nh Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng MÇm non ®−îc biªn so¹n nh»m ®¸p øng nhu cÇu gi¶ng d¹y vµ häc tËp cña m«n häc, nh»m trang bÞ cho gi¸o viªn mÇm non cã kiÕn thøc, c¬ së lÝ luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c. Gi¸o tr×nh bao gåm bèn ch−¬ng: - Ch−¬ng mét: Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng MÇm non. - Ch−¬ng hai: Ph−¬ng ph¸p d¹y c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c. - Ch−¬ng ba: C¸c h×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng ©m nh¹c. - Ch−¬ng bèn: So¹n gi¸o ¸n vµ thùc hµnh d¹y. Néi dung cuèn s¸ch chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn ph−¬ng ph¸p d¹y c¸c ho¹t ®éng nh− ca h¸t, vËn ®éng theo nh¹c, nghe h¸t, trß ch¬i ©m nh¹c ë tr−êng MÇm non. Ngoµi viÖc nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c, gi¸o tr×nh cßn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m sinh lÝ løa tuæi mÇm non liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ©m nh¹c, c¸c h×nh thøc tæ chøc gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng MÇm non, nh÷ng vÊn ®Ò ®æi míi hiÖn nay trong gi¸o dôc ©m nh¹c. PhÇn Phô lôc bæ sung mét sè bµi d¹y trÎ h¸t vµ bµi h¸t cho trÎ nghe. Sinh viªn khoa Gi¸o dôc MÇm non sö dông tµi liÖu nµy trong c¸c giê lÝ thuyÕt, thùc hµnh trªn líp vµ ë tr−êng MÇm non. Gi¸o tr×nh cßn cã thÓ lµ tµi liÖu dïng ®Ó tham kh¶o, nghiªn cøu, hç trî trong c«ng t¸c ®µo t¹o c¸c hÖ gi¸o viªn kh¸c. §Ó tiÕp tôc n©ng cao chÊt l−îng cña s¸ch, rÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp, c¸c thÇy, c« gi¸o, c¸c em sinh viªn vµ b¹n ®äc trong qu¸ tr×nh sö dông ®Ó cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n trong nh÷ng lÇn t¸i b¶n sau. T¸c gi¶ 2
Ch−¬ng mét Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÇm non I. Vai trß gi¸o dôc cña ©m nh¹c trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ em ë tr−êng MÇm non, ®Æc biÖt ®èi víi løa tuæi mÉu gi¸o, ©m nh¹c lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt ph¸t triÓn n¨ng lùc c¶m xóc, t−ëng t−îng, s¸ng t¹o, sù tËp trung chó ý, kh¶ n¨ng diÔn t¶ høng thó cña trÎ. Kh¸c víi c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c nh− héi ho¹, v¨n häc, ®iÖn ¶nh,... ©m nh¹c kh«ng hoµn toµn x¸c ®Þnh râ nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ. ¢m nh¹c thuéc vÒ nghÖ thuËt biÓu hiÖn b»ng ©m thanh cã søc biÓu c¶m, nã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh c¶m cña con ng−êi. ¢m nh¹c, b»ng ng«n ng÷ riªng lµ giai ®iÖu, ©m s¾c, c−êng ®é, nhÞp ®é, hoµ ©m, tiÕt tÊu... diÔn ra cïng víi thêi gian, ®H thu hót, hÊp dÉn, lµm tho¶ mHn nhu cÇu t×nh c¶m cña trÎ. ¢m nh¹c lµ ph−¬ng tiÖn gióp trÎ nhËn thøc thÕ giíi xung quanh, ph¸t triÓn ng«n ng÷, quan hÖ giao tiÕp, trao ®æi t×nh c¶m... §èi víi trÎ, ©m nh¹c lµ thÕ giíi k× diÖu ®Çy c¶m xóc. TrÎ cã thÓ tiÕp nhËn ©m nh¹c ngay tõ khi cßn n»m trong n«i. TrÎ mÇm non dÔ xóc c¶m, vèn ng©y th¬, trong s¸ng nªn tiÕp xóc víi ©m nh¹c lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu. ThÕ giíi ©m thanh mu«n mµu kh«ng ngõng chuyÓn ®éng t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng t©m lÝ, n¨ng lùc ho¹t ®éng vµ sù hiÓu biÕt. 1. ¢m nh¹c lµ ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÈm mÜ ¢m nh¹c lµ mét trong c¸c bé m«n nghÖ thuËt gi¸o dôc c¸i ®Ñp cho trÎ. Lêi ca, giai ®iÖu cña c¸c bµi h¸t, b¶n nh¹c ®H gióp trÎ t−ëng t−îng, tËp nãi lªn c¶m xóc cña m×nh, trÎ thÊy ®−îc m×nh cã thÓ diÔn t¶ nh÷ng ý nghÜ, nh÷ng m¬ −íc, nh÷ng c¶m xóc m¹nh mÏ hay dÞu dµng. Trong gi¸o dôc ©m nh¹c, ®iÒu quan träng kh«ng ph¶i lµ d¹y trÎ h¸t chuÈn x¸c, râ rµng mét c¸ch ®¬n gi¶n mµ trÎ ph¶i ®−îc tham gia c¸c ho¹t ®éng nh− nghe nh¹c, vËn ®éng theo nh¹c, móa, trß ch¬i ©m nh¹c. §−îc tiÕp xóc víi ©m nh¹c, ë mét chõng mùc nµo ®ã, trÎ sÏ cã c¶m nhËn, biÕt nhËn xÐt, trao ®æi... ý nghÜa lêi ca, ©m ®iÖu, tiÕt tÊu... §ã chÝnh lµ ý nghÜa cña gi¸o dôc thÈm mÜ. TiÕp xóc víi ©m nh¹c cã qu¸ tr×nh sÏ t¹o cho trÎ nh÷ng ham thÝch, xuÊt hiÖn dÇn quan hÖ lùa chän, nghÜa lµ cã nh÷ng sù ham thÝch kh¸c nhau. §ã chÝnh lµ c¬ së cña viÖc h×nh thµnh thÞ hiÕu ©m nh¹c. Bµi h¸t lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó gi¸o dôc trÎ nhiÒu mÆt. Do ®ã, c¸c bµi h¸t gi¶n dÞ, cã tÝnh nghÖ thuËt, phï hîp víi løa tuæi sÏ h×nh thµnh ë trÎ thÞ hiÕu ©m nh¹c trong s¸ng, lµnh m¹nh, lµ c¬ së cña t×nh c¶m thÈm mÜ, ®¹o ®øc tèt ®Ñp. VÝ dô: bµi §µn gµ con - nh¹c Phi-lÝp-pen-c«, lêi ViÖt Anh, ®H t¹o dùng h×nh ¶nh "§µn gµ con l«ng vµng ®i theo mÑ t×m ¨n trong v−ên, cïng t×m måi ¨n ngon". Lêi ca trªn giai ®iÖu bay bæng nh− nh¾n göi, nh¾c nhë c¸c em biÕt v©ng lêi mÑ, biÕt yªu th−¬ng mÑ vµ cïng ch¨m chØ lµm viÖc. ¢m nh¹c cã søc lay ®éng t©m hån m¹nh mÏ, kh«ng cã g× cã thÓ ®¸nh thøc t×nh c¶m con ng−êi b»ng ©m nh¹c. ¢m nh¹c ch©n chÝnh cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt c¶m ho¸ mäi ng−êi cïng h−íng tíi c¸i ®Ñp. 3
Nh÷ng h×nh ¶nh mang biÓu tr−ng vÒ c¸i ®Ñp ®−îc thÓ hiÖn râ trong c¸c bµi Con chim non, ChÞ Ong N©u vµ em bÐ, C¸ vµng b¬i, Mµu hoa, Hoa tr−êng em, Mïa hÌ ®Õn, Con cß c¸nh tr¾ng, Bóp bª, Con gµ trèng, S¾p ®Õn TÕt råi, Ch¸u yªu bµ, T¹m biÖt bóp bª... Nh÷ng h×nh ¶nh ®ã ®H nu«i d−ìng cho t©m hån trÎ nh÷ng nhËn thøc vÒ c¸i ®Ñp. Tõ nhËn thøc, c¸i ®Ñp ®i vµo chiÒu s©u thÕ giíi néi t©m cña trÎ. Bµi h¸t gi¸o dôc t×nh c¶m thÈm mÜ cho trÎ, trong ®ã cã c¸i ®Ñp vÒ c¸ch øng xö, giao tiÕp víi «ng bµ, cha mÑ, c« gi¸o, b¹n bÌ vµ nh÷ng ng−êi trong céng ®ång. V× vËy, gi¸o dôc t×nh c¶m thÈm mÜ cho trÎ th«ng qua ho¹t ®éng ©m nh¹c trong tr−êng MÇm non lµm phong phó thªm ®êi sèng tinh thÇn cña trÎ, gióp trÎ c¶m thô c¸i ®Ñp, t¹o niÒm tin cho c¸c ch¸u vui sèng trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. 2. ¢m nh¹c lµ ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc ®¹o ®øc "®Ó sö dông ©m nh¹c nh− mét ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc ®¹o ®øc cßn mét ®iÒu n÷a rÊt quan träng: khi t¸c ®éng ®Õn con ng−êi, ©m nh¹c thøc tØnh mét c¸ch ®Æc biÖt m¹nh mÏ trong ng−êi Êy tÊt c¶ nh÷ng g× lµ tèt ®Ñp, t×m ®−îc sù h−ëng øng trong nh÷ng khÝa c¹nh −u tó nhÊt cña t©m hån ng−êi Êy. ChÝnh c¸i kh¶ n¨ng ®ã cña ©m nh¹c − lµm cho tÝnh t×nh dÞu h¬n vµ tèt h¬n, lµm cho con ng−êi cao ®Ñp h¬n, trong s¹ch h¬n vµ nh©n hËu h¬n"(*). §¹i v¨n hµo M. Go-r¬-ki th× nhËn xÐt: "©m nh¹c t¸c ®éng mét c¸ch k× diÖu ®Õn tËn ®¸y lßng. Nã kh¸m ph¸ ra c¸i phÈm chÊt cao quý nhÊt ë con ng−êi". Lêi ca cña ©m nh¹c giµu tÝnh biÓu hiÖn vµ chÊt tr÷ t×nh. Néi dung lêi ca phong phó trong c¸c bµi h¸t gióp trÎ ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp trong thiªn nhiªn, sù ngé nghÜnh ®¸ng yªu cña c¸c con vËt quen thuéc, vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, b¹n bÌ, t×nh yªu quª h−¬ng, ®Êt n−íc,... tõ ®ã gîi më cho c¸c ch¸u vÒ c¸ch øng xö, hay nãi c¸ch kh¸c lµ gi¸o dôc c¸c ch¸u ®¹o ®øc lµm ng−êi. Nh÷ng bµi d©n ca, bµi ®ång dao kh¸c nhau cña c¸c d©n téc ViÖt Nam phong phó vÒ ©m ®iÖu, tiÕt tÊu, ph−¬ng thøc diÔn x−íng, phong tôc tËp qu¸n sÏ cho trÎ hiÓu biÕt vÒ b¶n s¾c ©m nh¹c d©n téc ViÖt Nam, båi d−ìng cho c¸c ch¸u c¶m xóc tr÷ t×nh, lßng tù hµo vÒ v¨n ho¸ d©n téc. §Æc ®iÓm cña c¸c ho¹t ®éng diÔn xuÊt cña trÎ lµ diÔn ra trong tËp thÓ trÎ. Cïng nhau móa h¸t, ch¬i trß ch¬i ©m nh¹c ®H gióp c¸c ch¸u vui t−¬i, hån nhiªn h¬n, ngay c¶ nh÷ng trÎ nhót nh¸t còng c¶m thÊy tho¶i m¸i, tù tin h¬n. Trong ®iÒu kiÖn diÔn xuÊt tËp thÓ, c¸c bµi tËp cã møc ®é phøc t¹p kh¸c nhau t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña tõng trÎ. C¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c cã ¶nh h−ëng tèt ®Õn hµnh vi v¨n ho¸ cña trÎ bëi c¸ch diÔn xuÊt c¸c t¸c phÈm víi nh÷ng t©m tr¹ng kh¸c nhau, sù thay ®æi c¸c d¹ng ho¹t ®éng vµ thay ®æi c¸c bµi tËp. Khi trÎ tham gia c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c, mçi trÎ ®Òu ph¶i chÊp hµnh tÝnh tæ chøc, sù chó ý, ph¶n øng nhanh, biÕt kiÒm chÕ, ®iÒu khiÓn vËn ®éng phï hîp víi ©m nh¹c, biÕt nh−êng nhÞn, gióp ®ì nhau. Nh÷ng c¸i ®ã gi¸o dôc cho trÎ vÒ v¨n ho¸ giao tiÕp, hµnh vi øng xö vµ tÝnh tËp thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cña trÎ. 3. ¢m nh¹c gãp phÇn ph¸t triÓn trÝ tuÖ ¢m nh¹c kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ®Ó vui ch¬i, gi¶i trÝ mµ cßn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ. TiÕn sÜ Hovard Gardner, gi¸o s− tr−êng §¹i häc Harvard nghiªn cøu lÝ thuyÕt vÒ c¸c trÝ th«ng minh ®a diÖn cho r»ng, th«ng minh ©m nh¹c lµ mét trong b¶y trÝ th«ng minh ban ®Çu cña con ng−êi (trong sè th«ng minh ng«n ng÷, l«gic to¸n, (*) Vai trß gi¸o dôc cña ©m nh¹c. A. X«khor, NXB V¨n ho¸, Hµ Néi, 1974, trang 51. Vò Tù L©n dÞch. 4
th«ng minh h×nh t−îng... ë trÎ mÉu gi¸o, c¸c h×nh thøc t− duy trùc quan hµnh ®éng, trùc quan h×nh t−îng vµ t− duy trõu t−îng ®−îc biÓu hiÖn trong bÊt k× ho¹t ®éng nµo, trong ®ã cã ©m nh¹c. TiÕp xóc víi ©m nh¹c, ®øa trÎ dÇn dÇn cã kh¶ n¨ng tæng hîp cïng víi t− duy l«gic. VÝ dô, khi ®−îc nghe c¸c thÓ lo¹i ©m nh¹c kh¸c nhau nh− h¸t ru cã tÝnh chÊt ªm dÞu, t×nh c¶m, nhÑ nhµng cßn hµnh khóc cã tÝnh m¹nh mÏ, trÎ kh«ng nh÷ng chØ nªu dÊu hiÖu, ®Æc ®iÓm, mµ cßn gi¶i thÝch t¹i sao t¸c phÈm ®ã l¹i lµ hµnh khóc, lµ h¸t ru. TrÎ cã thÓ trao ®æi vÒ ©m nh¹c khi ®H cã kh¸i niÖm nhÊt ®Þnh. ¢m nh¹c gióp trÎ ph¸t triÓn trÝ nhí. TrÝ nhí ©m nh¹c lµ kh¶ n¨ng thu nhËn vµ ghi nhí l¹i. §Æc ®iÓm cña trÎ mÉu gi¸o lµ ghi nhí ©m nh¹c b»ng tai nghe dùa vµo nh¹c c¶m. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng häc tËp, trÝ nhí kh«ng cã kh¶ n¨ng nh¾c l¹i toµn bé ngay mµ ph¶i qua mét qu¸ tr×nh rÌn luyÖn. V× vËy khi tËp h¸t, gi¸o viªn nªn gîi më, gióp trÎ nhËn thøc vµ trªn c¬ së Êy trÝ nhí ngµy cµng ph¸t triÓn. TÝnh tÝch cùc vµ sù tËp trung chó ý trong giê häc h¸t gi÷ vai trß quan träng trong viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn trÝ nhí. Khi trÎ h¸t lµ cïng mét lóc ph¶i ghi nhí lêi ca, giai ®iÖu, tiÕt tÊu. TrÎ yªu thÝch ca h¸t bao nhiªu th× cµng thuéc nhanh, nhí chÝnh x¸c vµ nhí l©u bµi h¸t ®ã bÊy nhiªu. §iÒu nµy cã t¸c dông rÌn luyÖn ®«i tai nh¹y bÐn cho trÎ, ®ång thêi t¨ng c−êng sù nhËn thøc cña trÎ víi thÕ giíi xung quanh. ¢m thanh lµ ng«n ng÷ ®Æc thï cña ©m nh¹c ®Ó t¹o dùng h×nh t−îng ©m nh¹c. H×nh t−îng ©m nh¹c lµ lo¹i h×nh t−îng biÓu hiÖn mang tÝnh kh¸i qu¸t vµ −íc lÖ cao. ChÝnh v× ®iÒu nµy mµ h×nh t−îng ©m nh¹c kh«ng mang tÝnh x¸c ®Þnh cô thÓ nh−ng lµm thøc dËy ë trÎ m¬ −íc vµ t−ëng t−îng. VÝ dô: Ng−êi lín khuyÕn khÝch trÎ lµm ®éng t¸c móa minh ho¹ mét bµi h¸t, trÎ sÏ suy nghÜ, tæng hîp nh÷ng chi tiÕt quen thuéc vµ chi tiÕt míi trong ®éng t¸c. MÆt kh¸c, trong mäi ho¹t ®éng ©m nh¹c, trÎ ph¶i quan s¸t, tËp trung chó ý, ph¸t huy n¨ng lùc tæng hîp, so s¸nh... V× vËy trÝ tuÖ ®−îc ho¹t ®éng tÝch cùc. Nh− vËy, gi¸o dôc ©m nh¹c thùc hiÖn nhiÒu nhiÖm vô thóc ®Èy ho¹t ®éng trÝ tuÖ. 4. ¢m nh¹c t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn sinh lÝ cña trÎ Tõ cuèi thÕ kû XIX, hai nhµ sinh lÝ häc Nga I. M. Doghen vµ I.R Tackhanèp ®H nghiªn cøu thÝ nghiÖm x¸c nhËn ®iÒu mµ trong thùc hµnh h»ng ngµy mäi ng−êi ®Òu biÕt: "¢m nh¹c râ rµng ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp, ®Õn tuÇn hoµn cña m¸u vµ c¸c qu¸ tr×nh sinh lÝ kh¸c". Nghe, vËn ®éng theo nh¹c gióp trÎ tËp phèi hîp c¸c ®éng t¸c ®i, ch¹y, nh¶y chÝnh x¸c, t¸c phong nhanh nhÑn. VËn ®éng toµn th©n khi cã nh¹c kÌm theo t¹o cho trÎ sù mÒm dÎo nhÞp nhµng, cã ¶nh h−ëng tèt ®Õn tim m¹ch vµ sù ph¸t triÓn c¬. NÕu nghe nh¹c ®óng møc vµ phï hîp sÏ lµm th− giHn thÇn kinh, kÝch thÝch ãc s¸ng t¹o. H¸t còng liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ lùc cña trÎ, gióp trÎ cñng cè c¬ quan ph¸t ©m, thë s©u, tr¸nh nãi l¾p, ®Èy m¹nh chøc n¨ng ho¹t ®éng cña c¬ quan ph¸t thanh, h« hÊp, h×nh thµnh giäng h¸t ë trÎ,... t¹o sù liªn hÖ nh¹y bÐn gi÷a c¸c gi¸c quan. H¸t cßn ¶nh h−ëng ®Õn t− thÕ cña trÎ: khi häc h¸t, trÎ lu«n ®−îc nh¾c nhë ph¶i ngåi th¼ng, ®øng th¼ng, kh«ng gï, ®ã lµ ®iÒu quan träng ®Ó t¹o t− thÕ ®óng. "Tai ©m nh¹c" ph¸t triÓn cïng víi sù nh¹y c¶m sÏ gióp trÎ h−ëng øng nh÷ng t×nh c¶m vµ hµnh vi tèt ®Ñp, hoµn thiÖn mäi vËn ®éng thÓ chÊt ë trÎ. 5
Nh− vËy, ph¶n øng cña c¬ thÓ ®èi víi ©m nh¹c chÞu sù chi phèi cña t¸c ®éng c¶m xóc t©m lÝ cña ©m nh¹c ë møc cao h¬n nhiÒu so víi t¸c ®éng sinh lÝ trùc tiÕp (ph¶n x¹). Cã thÓ nãi, gi¸o dôc ©m nh¹c lµ mét trong nh÷ng con ®−êng hoµn thiÖn ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÈm mÜ vµ thÓ lùc. Nhµ s− ph¹m V.Xu-kh«m-lin-xki ®H ®¸nh gi¸ rÊt cao hiÖu qu¶ gi¸o dôc toµn diÖn cña ©m nh¹c: "ChÊt l−îng c«ng viÖc gi¸o dôc trong mét nhµ tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh phÇn lín bëi møc ®é ho¹t ®éng ©m nh¹c trong ho¹t ®éng cña nhµ tr−êng ®ã". NhËn thøc ®óng ®¾n vµ s©u s¾c t¸c dông gi¸o dôc toµn diÖn cña ©m nh¹c ®èi víi trÎ mÉu gi¸o lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Çu tiªn ®Ó tiÕn hµnh tèt viÖc gi¸o dôc ©m nh¹c cho c¸c ch¸u. B−íc ®Çu cho c¸c ch¸u lµm quen, tiÕp xóc víi ©m nh¹c ®Ó c¸c ch¸u béc lé râ n¨ng khiÕu ©m nh¹c. §©y còng lµ thêi ®iÓm ph¸t hiÖn, båi d−ìng nh÷ng ch¸u cã n¨ng khiÕu ®Ó khi cã ®iÒu kiÖn cã thÓ cho häc chuyªn nghiÖp. II. ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ kh¶ n¨ng ©m nh¹c cña trÎ mÇm non Kh¶ n¨ng ©m nh¹c cña trÎ ®−îc ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tÝch cùc. NhiÖm vô cña nhµ s− ph¹m lµ h−íng nã cã hÖ thèng, cã tæ chøc ngay tõ tuæi Êu th¬. Trong tr−êng MÇm non, c¸c nhãm trÎ ®−îc ph©n chia vÒ ®é tuæi nh− sau: ë nhµ trÎ bao gåm nh÷ng trÎ tõ 36 th¸ng tuæi trë xuèng: - TrÎ tõ 3 th¸ng ®Õn 1 tuæi. - TrÎ tõ 1 ®Õn 2 tuæi. - TrÎ tõ 2 ®Õn 3 tuæi. ë mÉu gi¸o gåm trÎ tõ 3 ®Õn 6 tuæi: - MÉu gi¸o bÐ (líp mÇm): 3 - 4 tuæi. - MÉu gi¸o nhì (líp chåi): 4 - 5 tuæi. - MÉu gi¸o lín (líp l¸): 5 - 6 tuæi. Kh¸i niÖm "ph¸t triÓn ©m nh¹c" ®èi víi trÎ bao gåm c¸c mÆt: - Tri gi¸c ©m nh¹c lµ c¶m gi¸c tai nghe, nghe ©m nh¹c, c¶m xóc ©m nh¹c. - KÜ n¨ng h¸t, vËn ®éng theo nh¹c ë møc ®é ®¬n gi¶n. 1. §Æc ®iÓm løa tuæi a) TrÎ d−íi 1 tuæi C¸c nhµ t©m lÝ häc cho r»ng, sù nh¹y c¶m vµ nghe ë trÎ ph¸t triÓn rÊt sím. Theo tµi liÖu cña Liu- blin-xkaia: TrÎ s¬ sinh tõ 10 - 12 ngµy tuæi ®H xuÊt hiÖn nh÷ng ph¶n øng vÒ ©m thanh. Th¸ng thø 2 cã biÓu hiÖn nghe giäng nãi (hãng chuyÖn). TrÎ 4 - 5 th¸ng tuæi h−íng theo n¬i ph¸t ra ©m thanh. ThÝ dô: nghe tiÕng xóc x¾c, trÎ ngo¸i nh×n theo n¬i ph¸t ra ©m thanh. TrÎ cã biÓu hiÖn h−ëng øng víi tÝnh chÊt ©m thanh trong ®ã cã ©m nh¹c nh− l¾ng nghe khi cã tiÕng nh¹c, ®ang khãc khi nghe ru h¸t th× nÝn khãc... Cuèi n¨m thø nhÊt, khi nghe ng−êi lín h¸t, trÎ b¾t ch−íc bËp bÑ theo. b) TrÎ tõ 1 - 2 tuæi ë ®é tuæi nµy, nh÷ng bµi h¸t vui t−¬i, nhén nhÞp dÔ t¹o cho trÎ xóc c¶m, sù chó ý. TrÎ h¸t theo ng−êi lín c©u h¸t ®¬n gi¶n. TrÎ thÝch nghe h¸t ru, ©m ®iÖu cña ng−êi th©n, ruét thÞt vµ th−êng h−ëng øng víi ©m nh¹c b»ng nh÷ng ®éng t¸c ®¬n gi¶n nh− vÉy tay, nhón ch©n, vç tay... tuy ch−a hoµn toµn 6
khíp víi nhÞp ®iÖu nh¹c. c) TrÎ tõ 2 - 3 tuæi TrÎ ph¸t ©m cã thÓ cßn ngäng nh−ng biÕt liªn hÖ vÒ nghÜa. TrÎ nãi ®−îc c©u ng¾n hoµn chØnh, chøc n¨ng cña c¸c c¬ vËn ®éng ph¸t triÓn æn ®Þnh h¬n. TrÎ thÓ hiÖn høng thó víi ©m nh¹c qua vËn ®éng: giËm ch©n, vç tay, thÝch øng víi chuyÓn ®éng lªn xuèng, thÝch gâ, thÝch vËn dông ®Õn tay. TrÎ biÕt theo dâi tØ mØ kh«ng gian, chuyÓn dÞch tr−íc sau, lªn xuèng vµ biÕt nh¾c l¹i bµi h¸t ng¾n. Do ®iÒu kiÖn tiÕp xóc vµ kh¶ n¨ng bÈm sinh, trÎ em cã sù ph©n ho¸ vÒ kh¶ n¨ng ©m nh¹c: cã trÎ rÊt nh¹y c¶m, cã trÎ kÐm nh¹y c¶m. d) TrÎ 3 - 4 tuæi Thêi k× nµy ë trÎ xuÊt hiÖn tÝnh tù chñ, thÝch ho¹t ®éng. TrÎ nãi vµ h¸t trong mäi ho¹t ®éng, thÝch nghe nh¹c, biÕt ®¸p øng l¹i vµ hay b¾t ch−íc nh÷ng cö chØ, hµnh ®éng cña ng−êi kh¸c. TrÎ h¸t ®−îc c¶ c©u hoÆc c¶ c©u dµi trong bµi h¸t quen thuéc. TrÎ nhËn ngay ®−îc bµi h¸t, giai ®iÖu quen thuéc, h¸t ®i h¸t l¹i mét bµi h¸t, lÆp ®i lÆp l¹i mét tõ ng÷, thÝch thªm tõ vµo bµi h¸t, thÝch lµm quen víi nh¹c cô, biÕt nghe d¹o nh¹c, vç tay nhanh, chËm theo nhÞp ®iÖu bµi h¸t. e) TrÎ 4 - 5 tuæi TrÎ biÕt nhËn xÐt vÒ ©m nh¹c nh−: tÝnh chÊt vui vÎ, nhén nhÞp, s«i næi hay trÇm tÜnh, ªm dÞu; nhÞp ®é nhanh chËm, c−êng ®é to nhá, ©m s¾c nh¹c cô, giäng b¹n h¸t, tiÕng kªu cña c¸c con vËt, tiÕng vËt g× gâ, tiÕng ®µn g× vang lªn... TrÎ hiÓu ®−îc yªu cÇu thÓ hiÖn s¾c th¸i bµi h¸t, thÓ hiÖn c¸c ®éng t¸c trong ®iÖu móa, biÕt hoµ giäng m×nh víi tËp thÓ mét c¸ch thµnh th¹o. Trong c¸c ®éng t¸c vËn ®éng, trß ch¬i, trÎ ®H biÕt m« pháng h×nh t−îng, thÝch trß ch¬i vËn ®éng ph©n vai, gi¶ lµm mÌo, gµ, chim hãt, tËp lµm ca sÜ... TrÎ thÝch thªm bít tõ cña bµi h¸t hoÆc s¸ng t¹o nhÞp ®iÖu míi. §Æc biÖt, trÎ rÊt thÝch ch¬i víi nh¹c cô. f) TrÎ 5 - 6 tuæi Lµ giai ®o¹n chuÈn bÞ cho trÎ ®Õn tr−êng tiÓu häc. TrÎ cã kh¶ n¨ng tri gi¸c toµn vÑn h×nh t−îng ©m nh¹c cïng víi nh÷ng kinh nghiÖm ®−îc tÝch luü tõ tr−íc nh− nghe h¸t cïng ®µn ®Öm, xem ®éng t¸c, ®iÖu bé. TrÎ cã thÓ chuyÓn ®æi ®iÖu bé theo ©m ®iÖu, biÕt kÕt hîp kh¨ng khÝt gi÷a thêi gian víi ©m nh¹c, vËn ®éng phèi hîp toµn th©n víi mét tr×nh tù t−¬ng ®èi phøc t¹p trong c¸c ®iÖu móa hay t¸i hiÖn mét sè tiÕt tÊu khã. TrÎ cã thÓ sö dông nh¹c cô cã bµn phÝm ë møc ®é ®¬n gi¶n, cã nhu cÇu ho¹t ®éng ©m nh¹c, biÕt thÓ hiÖn nh¹c c¶m khi h¸t móa. Tuy nhiªn, ë ®é tuæi nµy, sù nh¹y c¶m vÒ ©m nh¹c b¾t ®Çu gi¶m dÇn. TrÎ cã Ên t−îng s©u s¾c khi nghe nh¹c qua ®µi, xem b¨ng ®Üa,... biÕt so s¸nh mét vµi thÓ lo¹i ©m nh¹c vÒ ©m thanh, tÝnh chÊt, lêi ca. LÞch sö cho thÊy ë løa tuæi nµy, nh÷ng n¨ng khiÕu ©m nh¹c ®Æc biÖt xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n ë bÊt cø lÜnh vùc nµo kh¸c. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña trÎ ®H x¸c ®Þnh r»ng, tiÕn hµnh viÖc gi¸o dôc ©m nh¹c ë tuæi mÉu gi¸o sÏ thu ®−îc kÕt qu¶ tèt. Bá qua giai ®o¹n nµy lµ mét thiÖt thßi lín cho c¸c ch¸u trong c¸c løa tuæi sau. §Æc ®iÓm løa tuæi vÒ sù ph¸t triÓn ©m nh¹c cña c¸c ch¸u gióp cho c¸c nhµ s− ph¹m so¹n bµi tËp, néi dung phï hîp. 2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn vËn ®éng cña trÎ VËn ®éng theo nh¹c nh»m gi¸o dôc nhÞp ®iÖu cho trÎ th«ng qua sù vËn ®éng cña c¬ thÓ, phï hîp víi tÝnh n¨ng ®éng cña trÎ. ë thÓ lo¹i ho¹t ®éng nµy, cÇn chó ý mét sè ®Æc ®iÓm dÉn tíi sù kh¸c biÖt vÒ ph−¬ng ph¸p ®èi víi tõng ®é tuæi. 7
- TrÎ 1 tuæi: lµ giai ®o¹n tËp ®i, tay biÕt cÇm, l¾c, vç tay, hay lÆp ®i lÆp l¹i mét vµi ®éng t¸c ®¬n gi¶n b»ng tay trong sù khÝch lÖ cña ng−êi lín. - TrÎ 2 - 3 tuæi: trÎ ®i l¹i, leo trÌo dÔ dµng h¬n, do ®ã cã thÓ häc ®i theo nh¹c nh−ng ch−a thËt khíp víi nh¹c, lÆp ®i lÆp l¹i ®éng t¸c ®¬n gi¶n theo nhÞp ®iÖu nhÊt ®Þnh (kÐo c−a lõa xÎ...). - TrÎ 3 - 4 tuæi: biÕt lµm c¸c ®éng t¸c phèi hîp ®¬n gi¶n, ®éng t¸c ®èi xøng, thùc hiÖn c¸c b−íc chuyÓn ®éng phï hîp víi tÝnh chÊt ªm dÞu hay m¹nh mÏ cña ©m nh¹c víi tèc ®é võa ph¶i; tù m×nh b¾t ®Çu, kÕt thóc c¸c b−íc chuyÓn ®éng, ghi nhËn ®−îc sù b¾t ®Çu vµ kÕt thóc theo tiÕng vang; n¾m ®−îc c¸c b−íc nh¶y: nh¶y th¼ng, nh¶y hai ch©n chuyÓn ®æi nhau vµ nh¶y mét ch©n (tay cã cÇm ®¹o cô: cê, hoa...). - TrÎ 4 - 5 tuæi: biÕt chuyÓn ®éng nhÞp nhµng theo tÝnh chÊt cña ®iÖu nh¹c, thay ®æi b−íc chuyÓn ®éng theo ®iÖu nh¹c; tõ tèc ®é nhÞp nhµng cã thÓ chuyÓn sang tèc ®é nhanh h¬n hoÆc thùc hiÖn c¸c b−íc nh¶y: b−íc nh¶y th¼ng, xoay trßn, biÕt xoay xung quanh b¹n vµ nh¶y vßng trßn mét m×nh, nh¶y ®æi nhiÒu nhãm, tõ nhãm nh¶y to¶ ra theo c¸c h−íng råi tô l¹i, nh¶y cã cÇm ®¹o cô; biÕt chuyÓn ®éi h×nh ®¬n gi¶n, lµm c¸c ®éng t¸c nh¶y ch©n s¸o, ®¸ chÐo ch©n, cïng víi ng−êi lín tËp d−ît c¸c bµi h¸t, truyÒn ®¹t c¸c bµi mÉu trß ch¬i. - TrÎ 5 - 6 tuæi: biÕt chuyÓn ®éng nhÞp nhµng theo tÝnh chÊt cña ©m nh¹c, thay ®æi b−íc chuyÓn ®éng theo ®iÖu nh¹c; tõ tèc ®é nhÞp nhµng cã thÓ chuyÓn sang tèc ®é nhanh hoÆc chËm; thùc hiÖn ®−îc c¸c ®éng t¸c nh¶y móa chuyÓn ®éng tõng ®«i: thø tù tõng b−íc ch©n nh¶y lªn phÝa tr−íc, nh¶y gËp ®Çu gèi; ®i nhÞp nhµng, ch¹y nhÑ nhµng, nh¶y mÒm t¹i chç; tham gia vµo c¸c trß ch¬i ©m nh¹c, thÓ hiÖn c¸c bµi h¸t vµ c¸c trß ch¬i d©n gian mµ kh«ng ph¶i b¾t ch−íc nhau. TrÎ vËn ®éng theo vßng trßn, biÕt më réng, thu hÑp vßng trßn, vËn ®éng hµng ngang. Thùc hiÖn ®óng, ®Ñp, diÔn c¶m c¸c ®éng t¸c quy ®Þnh, b−íc ®Çu nghÜ ®−îc c¸c ®éng t¸c riªng, phèi hîp nhÞp nhµng toµn th©n víi ®éng t¸c tay vµ ch©n. 3. VÒ kh¶ n¨ng sö dông nh¹c cô cña trÎ em - Líp nhµ trÎ vµ líp mÉu gi¸o bÐ vç tay theo nhÞp, theo ph¸ch cña lo¹i nhÞp 2/4 chuÈn bÞ cho viÖc sö dông nh¹c cô gâ. - TrÎ tõ 4 - 5 tuæi: sö dông ph¸ch, trèng ®Öm cho bµi h¸t theo nhÞp vµ tiÕt tÊu chËm. Cã thÓ thæi kÌn c¸c giai ®iÖu ®¬n gi¶n trªn c¬ së 1 - 2 ©m thanh. - TrÎ 5 - 6 tuæi: sö dông c¸c lo¹i nh¹c cô gâ (dông cô) ®Öm cho bµi h¸t. TËp thªm tiÕt tÊu nhanh, tiÕt tÊu phèi hîp, thæi kÌn c¸c giai ®iÖu ®¬n gi¶n. III. Nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña trÎ mÉu gi¸o cã liªn quan ®Õn sù tiÕp nhËn ©m nh¹c V.I.Lª-nin ®H chØ ra r»ng: LÞch sö ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ em lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc tri thøc, tõ ®ã h×nh thµnh nªn lÝ luËn chung vÒ nhËn thøc vµ phÐp biÖn chøng. Qua sù ph¸t triÓn cña trÎ em, cã thÓ rót ra quy luËt ph¸t triÓn nãi chung vµ ®ång thêi ng−êi ta nhËn thÊy ®©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn t×nh c¶m cña trÎ. ë tuæi mÉu gi¸o, xóc c¶m thÈm mÜ cña trÎ ph¸t triÓn kh¸ nhanh, t©m hån trÎ nh¹y c¶m, dÔ xóc c¶m víi nh÷ng hiÖn t−îng vµ c¶nh vËt xung quanh. V× vËy trÎ dÔ nhËn ra nh÷ng vÎ ®Ñp vµ biÕt c¶m thô c¸i ®Ñp, thÝch häc móa h¸t vµ häc rÊt nhanh b»ng c¸ch b¾t ch−íc. TrÎ ®Õn víi nghÖ thuËt mét c¸ch tù nhiªn vµ t¸c ®éng cña nghÖ thuËt ®èi víi tuæi th¬ rÊt m¹nh mÏ. NhiÒu c«ng tr×nh khoa häc 8
®H kh¼ng ®Þnh n¨ng khiÕu ©m nh¹c ®−îc n¶y sinh tõ tuæi Êu th¬. Hai nhµ t©m lÝ häc §øc lµ V. Hec- c¬ vµ I. Xle-hen ®H nghiªn cøu 411 nh¹c sÜ vµ thÊy r»ng: cã 401 ng−êi (90%) béc lé n¨ng khiÕu tr−íc 10 tuæi. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña nHo ë trÎ em lµ hÖ thÇn kinh cßn mÒm dÎo, do ®ã cã kh¶ n¨ng bï trõ rÊt cao. VÝ dô: ng−êi kÐm thÞ gi¸c th−êng ph¸t triÓn chøc n¨ng thÝnh gi¸c vµ xóc gi¸c... Dùa vµo ®Æc ®iÓm nµy, ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh phôc håi chøc n¨ng cho nh÷ng trÎ bÞ khiÕm hoÆc khuyÕt mét chøc n¨ng nµo ®ã, mÆt kh¸c khai th¸c vµ ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng kh«ng bÞ khiÕm khuyÕt mét c¸ch dÔ dµng, thuËn lîi h¬n. VÝ dô: d¹y nh¹c cho nh÷ng trÎ em bÞ mï th× trÎ tiÕp thu kh¸ thuËn lîi. TÝnh h×nh t−îng ë trÎ mÉu gi¸o ph¸t triÓn m¹nh gÇn nh− chi phèi mäi ho¹t ®éng t©m lÝ lµm cho c¸c em dÔ gÇn gòi víi nghÖ thuËt. Ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ em gÇn gòi víi ho¹t ®éng s¸ng t¹o sù vËt trong tÝnh toµn vÑn cña nã chø kh«ng t¸ch nã ra tõng m¶ng, tõng bé phËn. Nh÷ng thuéc tÝnh cô thÓ, c¶m tÝnh sinh ®éng cña ©m thanh cã t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn gi¸c quan vµ ghi dÊu Ên s©u ®Ëm trong t©m trÝ trÎ. TÝnh chÊt −íc lÖ t−îng tr−ng trong c¸ch nh×n cña trÎ rÊt gÇn gòi víi c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt cæ truyÒn nh− chÌo, tuång... nhê t−ëng t−îng. ë ®©y, ãc t−ëng t−îng lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn c¬ b¶n trong ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ vµ t−ëng t−îng lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi nghÖ sÜ. Do quan niÖm cña trÎ ®èi víi thÕ giíi xung quanh kh«ng bÞ gß bã nªn khi trÎ cã chiÕc gËy th× lóc nµy sö dông lµm ngùa ®Ó phi, lóc kh¸c lµm ®µn ®Ó gÈy... V× vËy ca c¶nh lµ thÓ lo¹i kh¸ phï hîp víi trÎ mÉu gi¸o. Sù ra ®êi cña chøc n¨ng kÝ hiÖu t−îng tr−ng chøng tá trÎ ®H b−íc sang mét lo¹i h×nh míi cña viÖc nhËn thøc hiÖn thùc: ®ã lµ nhËn thøc th«ng qua mét hÖ thèng kÝ hiÖu trong ®ã cã kÝ hiÖu ©m nh¹c. ¢m nh¹c ®−îc dïng lµm ph−¬ng tiÖn giao tiÕp gi÷a ng−êi víi ng−êi, chñ yÕu lµ thÓ hiÖn t×nh c¶m, t¸i t¹o nh÷ng mÆt kh¸c nhau cña hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn m¹nh nh÷ng xóc c¶m thÈm mÜ kÕt hîp víi trÝ nhí m¸y mãc vèn cã ë trÎ khiÕn cho løa tuæi nµy rÊt nh¹y c¶m víi v¨n häc nghÖ thuËt. Nh÷ng nÐt t©m lÝ ®Æc tr−ng cña tuæi mÉu gi¸o lµ tiÒn ®Ò cho viÖc tiÕp thu, gi¸o dôc ©m nh¹c. ¢m nh¹c ®H ®em l¹i cho trÎ mét thÕ giíi ©m thanh nhiÒu mµu s¾c, gîi cho trÎ sù thó vÞ, hÊp dÉn vµ sù hµi hoµ tinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ thÓ hiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh. IV. NhiÖm vô vµ ph−¬ng h−íng gi¸o dôc ©m nh¹c ¢m nh¹c ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn t¹o nªn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch toµn diÖn cho trÎ. Trong ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc hiÖn hµnh, ©m nh¹c lµ mét m«n häc tõ tr−êng MÇm non, tr−êng TiÓu häc, Trung häc c¬ së vµ c¸c tr−êng s− ph¹m ®µo t¹o gi¸o viªn ©m nh¹c, do ®ã mang tÝnh hÖ thèng, liªn tôc, gãp phÇn lµm phong phó thªm ®êi sèng tinh thÇn cña con ng−êi. TrÎ nghe hiÓu ©m nh¹c, n¾m ®−îc mét sè kÜ n¨ng c¬ b¶n, th−êng xuyªn ca h¸t, vËn ®éng theo nh¹c kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o mµ cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng khiÕu. NhiÖm vô gi¸o dôc ©m nh¹c ë tr−êng MÇm non lµ: 9
- Gi¸o dôc cho trÎ lßng yªu ©m nh¹c, biÕt c¶m thô ©m nh¹c th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c phong phó. D−íi t¸c ®éng gi¸o dôc cña ©m nh¹c, nh÷ng Ên t−îng, kh¸i niÖm ban ®Çu vÒ ©m nh¹c t¹o ®iÒu kiÖn cho sù h×nh thµnh thÞ hiÕu ©m nh¹c ë trÎ, gióp trÎ biÕt c¸ch biÓu diÔn ë møc ®é ®¬n gi¶n. - D¹y trÎ nh÷ng kÜ n¨ng c¬ b¶n, ®¬n gi¶n vµ thãi quen trong c¸c d¹ng ho¹t ®éng ©m nh¹c nh− ca h¸t, nghe, vËn ®éng, móa, trß ch¬i ©m nh¹c. - Ph¸t triÓn ë trÎ n¨ng lùc c¶m thô, t−ëng t−îng, sù tËp trung chó ý, biÕt nhËn xÐt, cã kh¶ n¨ng diÔn t¶ høng thó vµ sù lùa chän; ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o trong c¸c d¹ng ho¹t ®éng ©m nh¹c nh− thÓ hiÖn c¸c h×nh t−îng b»ng ®éng t¸c, ®iÖu bé, hoÆc tù h¸t mét c©u nh¹c ng¾n theo ý thÝch... Nh÷ng nhiÖm vô nµy cã mèi quan hÖ g¾n bã, hç trî lÉn nhau. Gióp trÎ n¾m ®−îc nh÷ng kÜ n¨ng c¬ b¶n lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn ë trÎ lßng yªu ©m nh¹c vµ thùc hiÖn tèt t¸c ®éng gi¸o dôc cña ©m nh¹c. Kh«ng nªn xem viÖc trÎ n¾m ®−îc c¸c kÜ n¨ng lµ ®¹t yªu cÇu chung cña gi¸o dôc ©m nh¹c. Trong thùc tÕ, cã n¬i c« gi¸o chØ rÌn luyÖn kÜ n¨ng cho trÎ, yªu cÇu mäi trÎ gièng nhau, gièng c« mµ kh«ng chó ý ®óng møc tíi viÖc ph¸t triÓn t×nh c¶m vµ c¸c mÆt gi¸o dôc kh¸c th«ng qua ho¹t ®éng ©m nh¹c nªn thiÕu tÝnh tæng hîp trong gi¸o dôc. Nªn tr¸nh hiÖn t−îng chØ ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c ch¸u ph¸t triÓn tèt. CÇn chó ý quan t©m d×u d¾t nh÷ng ch¸u kÐm hoÆc qu¸ nhót nh¸t. Sù tiÕn bé ®ång ®Òu cña tËp thÓ trÎ cã ý nghÜa lín, tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng khiÕu ®Æc biÖt còng cÇn quan t©m. Cã thÓ do ®iÒu kiÖn tiÕp xóc, truyÒn thèng gia ®×nh mµ cã ch¸u tréi h¬n, c« gi¸o nªn båi d−ìng ®Ó lµm nßng cèt cho c¸c ngµy héi, lÔ. ë tr−êng MÇm non, b−íc ®Çu trÎ ®−îc tiÕp cËn víi nÒn v¨n ho¸ cña loµi ng−êi nªn cÇn cho trÎ lµm quen víi nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt mang tÝnh d©n téc râ nÐt nh−: ca dao, h¸t ru, d©n ca, c¸c trß ch¬i ®ång dao. ¢m nh¹c lµ ph−¬ng tiÖn s¾c bÐn ®Ó båi d−ìng t×nh c¶m d©n téc. ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, gi¸o dôc truyÒn thèng trong ©m nh¹c lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c. Do ®ã, trong s¸ng t¸c bµi h¸t cho trÎ, c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam còng ®H khai th¸c ©m ®iÖu, tiÕt tÊu d©n ca c¸c miÒn lµm phong phó nguån giai ®iÖu ®Ó trÎ dÔ tiÕp thu. ViÖc sö dông c¸c trß ch¬i d©n gian, h¸t cho trÎ nghe d©n ca cµng thÓ hiÖn râ ý thøc d©n téc trong gi¸o dôc ©m nh¹c. Muèn thùc hiÖn tèt viÖc gi¸o dôc ©m nh¹c, gi¸o viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng, kiÕn thøc ©m nh¹c, biÕt biÓu diÔn, v× hiÖu qu¶ gi¸o dôc ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi trÎ. Bªn c¹nh ®ã, gi¸o viªn còng cÇn ph¶i biÕt ®Æc ®iÓm t©m sinh lÝ løa tuæi cña trÎ trong mèi quan hÖ víi ©m nh¹c, ®Æc ®iÓm c¬ quan ph¸t ©m cña trÎ... ®Ó cã ph−¬ng ph¸p d¹y thÝch hîp. §Æc biÖt, gi¸o viªn cÇn ph¶i biÕt truyÒn ®¹t, biÕt thÓ hiÖn ©m nh¹c thËt hÊp dÉn vµ phï hîp víi trÎ. V. HÖ thèng c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ©m nh¹c 1. Ph−¬ng ph¸p trùc quan thÝnh gi¸c - Ph−¬ng ph¸p tr×nh bµy t¸c phÈm §©y lµ ph−¬ng ph¸p ®Æc thï cña gi¸o dôc ©m nh¹c bëi v× ©m nh¹c chØ cã thÓ gîi c¶m xóc tíi ng−êi nghe khi ®−îc tr×nh diÔn. ViÖc tæ chøc cho trÎ tiÕp xóc víi ©m nh¹c nh»m môc ®Ých gîi lªn nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc, t×nh c¶m ®a d¹ng, gÇn gòi trÎ, gióp trÎ cã sù liªn t−ëng. T¸c phÈm hay rÊt quan träng ®ång thêi còng cÇn ng−êi tr×nh bµy tèt míi truyÒn c¶m tíi ng−êi nghe. Gi¸o viªn tuy kh«ng ph¶i lµ nghÖ sÜ biÓu diÔn nh−ng tiÕng ®µn, giäng h¸t chuÈn x¸c, diÔn c¶m kÕt hîp ®éng t¸c, ®iÖu bé phï hîp víi trÎ mang ®Õn cho trÎ niÒm vui s−íng, th¸n phôc. Gi¸o viªn nghiªn cøu, t×m tßi c¸ch thÓ hiÖn s¸ng t¹o, tr×nh bµy t¸c phÈm d−íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó thu hót sù tËp trung, chó ý cña trÎ, l«i cuèn trÎ mong muèn ®−îc tù thÓ hiÖn m×nh. 10
Th«ng qua ph−¬ng ph¸p tr×nh bµy t¸c phÈm, gi¸o viªn cho trÎ ®−îc tri gi¸c chi tiÕt c¸ch h¸t to − nhá; ng©n – ng¾t; to dÇn ë cao trµo bµi h¸t hay nhá dÇn vµ chËm l¹i ë cuèi c©u... Trong ho¹t ®éng móa − vËn ®éng, ph−¬ng ph¸p nµy gióp trÎ quan s¸t tØ mØ c¸c ®éng t¸c, ®iÖu bé thÓ hiÖn néi dung ©m nh¹c cña gi¸o viªn, tõ ®ã trÎ b¾t ch−íc theo. 2. Ph−¬ng ph¸p dïng lêi (gi¶ng gi¶i, chØ dÉn, ®Æt c©u hái, ®µm tho¹i) Trong qu¸ tr×nh tæ chøc cho trÎ ho¹t ®éng ©m nh¹c, gi¸o viªn sö dông lêi nãi ®Ó h−íng tíi ý thøc cña trÎ. §èi víi trÎ mÇm non, c¸ch diÔn ®¹t m¹ch l¹c, thong th¶, cô thÓ, dÔ hiÓu cña c« gi¸o lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn nhËn thøc ®Æc biÖt. Khi giíi thiÖu t¸c phÈm cho trÎ nghe hoÆc bµi trÎ chuÈn bÞ h¸t, cÇn diÔn gi¶i sinh ®éng, g©y høng thó tËp trung ®Ó trÎ chê ®ãn ®−îc th−ëng thøc (cã thÓ kÕt hîp c©u th¬, c©u ®è, trß ch¬i... liªn quan ®Õn néi dung t¸c phÈm ®Ó t¹o sù hÊp dÉn cho trÎ). Khi h−íng dÉn trÎ häc h¸t, vËn ®éng cã thÓ dïng lêi nãi cã tÝnh chÊt hiÖu lÖnh, ng¾n gän hoÆc còng cã thÓ dïng lêi nãi cã h×nh ¶nh gióp trÎ t−ëng t−îng khi thÓ hiÖn diÔn c¶m. Víi trÎ, nh÷ng lêi ®éng viªn nhÑ nhµng cña gi¸o viªn sÏ khÝch lÖ trÎ thi ®ua nhau häc tËp. Kh¸c víi nghÖ sÜ biÓu diÔn, gi¸o viªn sau khi tr×nh bµy t¸c phÈm ph¶i gi¶i thÝch, ®µm tho¹i cho trÎ hiÓu néi dung t¸c phÈm, liªn hÖ gi¸o dôc ®ång thêi ph¶i ®Æt c©u hái ®Ó kiÓm tra kh¶ n¨ng c¶m thô ©m nh¹c cña trÎ. 3. Ph−¬ng ph¸p thùc hµnh nghÖ thuËt (häc thuéc, tËp luyÖn) TrÎ häc h¸t, vËn ®éng theo nh¹c, tham gia trß ch¬i ©m nh¹c, sö dông nh¹c cô, ho¹t ®éng s¸ng t¹o d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn lµ kÕt qu¶ cña gi¸o dôc ©m nh¹c. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, n¨ng khiÕu cña trÎ ®−îc b¾t nguån tõ h¸t móa vµ c¸c cuéc thö nghiÖm kh¸c. Nh÷ng buæi thùc hµnh lµm cho trÎ n©ng cao tr×nh ®é ©m nh¹c vµ ph¸t triÓn trÝ nHo. §Æc ®iÓm cña trÎ mÇm non häc ©m nh¹c kh«ng dùa vµo ch÷ viÕt hay kÝ hiÖu nèt nh¹c mµ häc qua b¾t ch−íc. V× vËy, gi¸o viªn cÇn gióp ®ì trÎ tËp luyÖn nhiÒu lÇn ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng thÓ hiÖn ©m nh¹c, gióp trÎ c¶m thô ©m nh¹c, n¾m ®−îc c¸c thuéc tÝnh ©m nh¹c (®é cao, ®é dµi, ®é m¹nh - nhÑ, ©m s¾c vµ c¸ch thÓ hiÖn s¾c th¸i). Trong vËn ®éng – móa theo nh¹c, trÎ còng h×nh thµnh ®éng t¸c t− thÕ ®óng, lu©n chuyÓn ®éng t¸c khíp víi nhÞp ®iÖu, tÝnh chÊt ©m nh¹c. Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp, trÎ cã thÓ h¸t sai, tËp ch−a ®óng ®éng t¸c, gi¸o viªn gióp trÎ kh¾c phôc b»ng c¸ch nh¾c nhë, gi¶i thÝch vµ cho trÎ tËp riªng. Cã thÓ lóc ®Çu ch−a ®óng, sau thùc hiÖn nhiÒu lÇn, trÎ sÏ dÇn dÇn ®iÒu chØnh ®Ó h¸t, vËn ®éng ®−îc nh÷ng chç ch−a ®¹t. Cã gi¸o viªn trùc tiÕp gióp ®ì, trÎ ®iÒu chØnh nhanh chãng, tuy nhiªn sau ®ã cã thÓ quªn, v× vËy trong giê häc sau (h¸t, vËn ®éng lµ néi dung kÕt hîp), c« gi¸o ph¶i cho trÎ «n l¹i. Nghe nh¹c còng lµ ho¹t ®éng cÇn ®−îc rÌn luyÖn cho trÎ th−êng xuyªn, cã hÖ thèng. Gi¸o viªn tæ chøc cho trÎ nghe b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh− nghe ®µn h¸t trùc tiÕp hay qua ph−¬ng tiÖn nghe, nh×n ®Ó gióp trÎ c¶m thô ©m nh¹c. Kh¸c víi nghe ®Ó gi¶i trÝ ®¬n thuÇn, gi¸o viªn cho trÎ nghe cã môc ®Ých gi¸o dôc do ®ã th−êng ®Æt c©u hái, ®µm tho¹i ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕp thu ©m nh¹c cña trÎ, ®ång thêi rÌn luyÖn cho trÎ sù tËp trung chó ý, sù t−ëng t−îng... Thùc hµnh nghÖ thuËt chÝnh lµ sù ph¸t triÓn tai nghe tinh tÕ, x©y dùng nh¹c c¶m cho trÎ. 11
4. Ph−¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan Trong c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc ©m nh¹c nh− h¸t, vËn ®éng - móa, nghe nh¹c, trß ch¬i ©m nh¹c ®Òu sö dông ®å dïng trùc quan. Víi trÎ mÉu gi¸o, ®å ch¬i, ®å dïng häc tËp lµ ph−¬ng tiÖn h÷u hiÖu gióp trÎ nhËn thøc vµ thÓ hiÖn c¶m xóc. Nh÷ng ®å ch¬i, tranh ¶nh, con rèi... cã liªn quan ®Õn néi dung t¸c phÈm th−êng ®−îc gi¸o viªn sö dông minh häa trong giê häc ®Ó thu hót sù chó ý cña trÎ. Trong khi häc h¸t, trÎ gâ ®Öm theo b»ng ph¸ch tre, trèng l¾c, nh¹c cô trÎ em... sÏ t¨ng c−êng c¶m gi¸c nhÞp ®iÖu, t¹o sù h−ng phÊn. Khi vËn ®éng - móa, c¸c ®¹o cô , hãa trang gióp trÎ thÓ hiÖn tù tin, sinh ®éng, hÊp dÉn h¬n. Ho¹t ®éng d¹y vµ häc ©m nh¹c sÏ kÐm hiÖu qu¶ nÕu kh«ng cã c¸c ph−¬ng tiÖn ®å dïng d¹y häc nh− nh¹c cô, b¨ng, ®Üa h×nh... D¹y trÎ h¸t sÏ chuÈn h¬n, l«i cuèn trÎ h¬n, nÕu gi¸o viªn cã sö dông nh¹c cô. MÆt kh¸c, tr−íc khi häc h¸t nÕu trÎ ®−îc lµm quen b»ng c¸ch nghe b¨ng, xem ®Üa h×nh bµi s¾p häc sÏ tiÕt kiÖm thêi gian h¬n trong qu¸ tr×nh häc thuéc. Khi d¹y h¸t, viÖc sö dông ®µn ®Ó lÊy giäng gióp trÎ h¸t ®óng ©m vùc, tr¸nh bÞ cao qu¸ hoÆc thÊp qu¸. Söa c©u h¸t sai b»ng c¸ch cho nghe ®µn giai ®iÖu nhiÒu lÇn gióp trÎ dÇn dÇn tù ®iÒu chØnh tai nghe ®Ó h¸t cho ®óng. ViÖc dïng bé nhí cña ®µn phÝm ®iÖn tö ®Ó thu giai ®iÖu bµi h¸t cho trÎ nghe, bµi d¹y trÎ h¸t, bµi móa-vËn ®éng... gióp gi¸o viªn chñ ®éng trong giê d¹y, ®ì vÊt v¶ vµ giê d¹y sÏ hiÖu qu¶ h¬n. §å dïng trùc quan cã thÓ do gi¸o viªn tù lµm hoÆc ®−îc trang bÞ. Víi c¸c nh¹c cô vµ ph−¬ng tiÖn nghe nh×n ®−îc trang bÞ, gi¸o viªn ph¶i häc c¸ch sö dông vµ biÕt sö dông cho phï hîp, ®óng lóc, ®óng chç tr¸nh l¹m dông, ®Ó mäi ®å dïng trùc quan cã t¸c dông hç trî tèt trong gi¸o dôc ©m nh¹c. H−íng dÉn tù häc Tµi liÖu tham kh¶o 1.TrÇn H÷u Du. Gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÉu gi¸o. NXB Gi¸o dôc 1983. 2. Ng« ThÞ Nam vµ céng sù. ¢m nh¹c vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÇm non. Hµ Néi 1994. 3. Vetlughina- Kenheman. LÝ luËn vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÉu gi¸o, 1985 (tµi liÖu dÞch). 4: NguyÔn ¸nh TuyÕt (chñ biªn). T©m lÝ häc løa tuæi mÇm non, §HSP Hµ Néi 1993. 5. NguyÔn ¸nh TuyÕt. Gi¸o dôc c¸i ®Ñp cho trÎ th¬. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1989. 6. §µo Thanh ¢m (chñ biªn). Gi¸o dôc häc mÇm non. TËp 1,2,3. NXB §¹i häc S− ph¹m, 2004. 7. NguyÔn Sinh Huy - NguyÔn V¨n Lª. Gi¸o dôc häc ®¹i c−¬ng. NXB Gi¸o dôc, 1999. 8. ViÖn Khoa häc gi¸o dôc - TT th«ng tin - th− viÖn KHGD. Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Hµ Néi - 1999 (l−u hµnh néi bé). KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ ®Æc tr−ng cña nghÖ thuËt ©m nh¹c: l−u ý ®Æc tr−ng cña ng«n ng÷ ©m nh¹c (cao ®é, tiÕt tÊu, ©m s¾c, hßa ©m, c−êng ®é, yÕu tè thêi gian, tÝnh trõu t−îng...). 2. Vai trß gi¸o dôc cña ©m nh¹c ®èi víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch trÎ ®−îc xem xÐt víi c¸c chøc n¨ng: gi¸o dôc thÈm mÜ, ®¹o ®øc, thÓ chÊt vµ trÝ tuÖ 12
3. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña trÎ tõ 0 - 6 tuæi cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ©m nh¹c - TrÎ d−íi 1 tuæi - TrÎ tõ 1 – 2 tuæi - TrÎ tõ 2 – 3 tuæi - TrÎ tõ 3 – 4 tuæi - TrÎ tõ 4- 5 tuæi - TrÎ tõ 5 – 6 tuæi 4. Ba nhiÖm vô gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÇm non: - C¶m thô ©m nh¹c. - KÜ n¨ng h¸t, vËn ®éng- móa. - Sù tËp trung chó ý, tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o. Gi¸o dôc truyÒn thèng d©n téc th«ng qua ho¹t ®éng ©m nh¹c (d©n ca, ®ång dao, ca nh¹c truyÒn thèng...). 5. Bèn ph−¬ng ph¸p d¹y häc ©m nh¹c trong tr−êng mÇm non: - Ph−¬ng ph¸p trùc quan thÝnh gi¸c - tr×nh bµy t¸c phÈm. - Ph−¬ng ph¸p dïng lêi. - Ph−¬ng ph¸p thùc hµnh nghÖ thuËt. - Ph−¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan. C©u hái 1. T¹i sao nãi: "¢m nh¹c gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña trÎ"? Gîi ý: - Nªu kh¸i qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm, ng«n ng÷ ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c. Cã thÓ so s¸nh c¸ch th−ëng thøc cña ©m nh¹c víi mét vµi lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c: héi häa, v¨n häc... - Ph©n tÝch c¸c chøc n¨ng gi¸o dôc cña ©m nh¹c: gi¸o dôc thÈm mÜ, ®¹o ®øc, trÝ tuÖ vµ thÓ chÊt. LÊy vÝ dô tõ c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c (nghe, h¸t, vËn ®éng, trß ch¬i) vµ tõ néi dung t¸c phÈm ®Ó chøng minh. 2. Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm kh¶ n¨ng ©m nh¹c cña trÎ ë c¸c giai ®o¹n Gîi ý: - Nªu c¸c biÓu hiÖn tri gi¸c cña trÎ vÒ kh¶ n¨ng nghe ©m thanh, c¸c vËn ®éng, kh¶ n¨ng ph¸t ©m... - L−u ý qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ ë c¸c giai ®o¹n ®Ó thÊy sù kh¸c biÖt vÒ néi dung, ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc cña løa tuæi nhµ trÎ, mÉu gi¸o. 3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña trÎ mÉu gi¸o cã liªn quan ®Õn sù tiÕp nhËn ©m nh¹c? Gîi ý: - Tuæi mÉu gi¸o lµ giai ®o¹n trÎ rÊt nh¹y c¶m, dÔ xóc c¶m víi nh÷ng c¶nh vËt xung quanh, do ®ã trÎ ®Õn víi nghÖ thuËt mét c¸ch tù nhiªn vµ t¸c ®éng cña nghÖ thuËt ®èi víi tuæi th¬ rÊt m¹nh mÏ. - TrÎ häc th«ng qua b¾t ch−íc, cã trÝ nhí m¸y mãc (cho vÝ dô). 13
- HÖ thÇn kinh mÒm dÎo, cã kh¶ n¨ng bï trõ cao (cho vÝ dô). - TÝnh h×nh t−îng ph¸t triÓn. - TÝnh chÊt −íc lÖ t−îng tr−ng trong tri gi¸c cña trÎ gÇn gòi víi ho¹t ®éng nghÖ thuËt. - Sö dông kÝ hiÖu t−îng tr−ng lµ c¬ së gióp trÎ nhËn thøc ©m nh¹c. CÇn ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm trªn trong sù liªn quan víi ©m nh¹c (c¶m thô, thÓ hiÖn). 4. Tr×nh bµy nhiÖm vô vµ ph−¬ng h−íng gi¸o dôc ©m nh¹c trong tr−êng mÇm non? Gîi ý: - Gi¸o dôc ©m nh¹c gióp trÎ yªu thÝch, cã nhu cÇu ho¹t ®éng ©m nh¹c, biÕt c¶m thô, b−íc ®Çu h×nh thµnh thÞ hiÕu ©m nh¹c. - H−íng dÉn cho trÎ b−íc ®Çu h×nh thµnh thãi quen ho¹t ®éng ©m nh¹c, cã kÜ n¨ng h¸t, vËn ®éng... - Gi¸o dôc truyÒn thèng d©n téc qua ©m nh¹c: d©n ca, nh¹c truyÒn thèng, ®ång dao, c¸c s¸ng t¸c khai th¸c chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian... 6. Ph©n tÝch c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ©m nh¹c ë tr−êng mÇm non? Gîi ý: Ph©n tÝch sù kh¸c biÖt cña tõng ph−¬ng ph¸p: - Ph−¬ng ph¸p tr×nh bµy t¸c phÈm (trùc quan thÝnh gi¸c) lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc tr×nh bµy th«ng qua nghe, nh×n t¹o sù truyÒn c¶m tíi ng−êi th−ëng thøc. Dùa vµo ®Æc ®iÓm t©m - sinh lÝ trÎ vµ tÝnh chÊt t¸c phÈm, gi¸o viªn t×m c¸ch thÓ hiÖn s¸ng t¹o, phï hîp víi nhËn thøc cña trÎ. Cho vÝ dô. - Ph−¬ng ph¸p dïng lêi lµ ph−¬ng ph¸p s− ph¹m cÇn thiÕt cña gi¸o viªn gióp trÎ nhËn thøc vµ thÓ hiÖn t×nh c¶m qua c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c. Sau khi tr×nh bµy kh¸i niÖm, cÇn ®−a ra mét sè vÝ dô cô thÓ vÒ c¸ch gi¶ng gi¶i, chØ dÉn, ®Æt c©u hái, trao ®æi ®µm tho¹i trong c¸c ho¹t ®éng nghe, h¸t, vËn ®éng, trß ch¬i ©m nh¹c. - Ph−¬ng ph¸p thùc hµnh nghÖ thuËt lµ qu¸ tr×nh häc thuéc, tËp luyÖn th−êng xuyªn vµ hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng. §Æc ®iÓm cña trÎ mÇm non lµ häc th«ng qua b¾t ch−íc: b¾t ch−íc ®éng t¸c, ®iÖu bé, h¸t truyÒn khÈu (nghe råi h¸t theo)... TrÎ chãng nhí nh−ng dÔ quªn, do ®ã sau khi häc ph¶i «n luyÖn, cñng cè. Cho vÝ dô ph©n tÝch qu¸ tr×nh rÌn luyÖn cho trÎ ë tõng ho¹t ®éng nghe nh¹c, h¸t - vËn ®éng vµ trß ch¬i ©m nh¹c. - Ph−¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan (®å dïng bao gåm nh¹c cô, ph−¬ng tiÖn nghe nh×n, ®¹o cô... cña gi¸o viªn vµ c¸c dông cô gâ, l¾c, nh¹c cô trÎ em, con rèi, ®å ch¬i... cña trÎ). Sau khi ph©n tÝch ý nghÜa, t¸c dông cña ®å dïng trùc quan trong gi¸o dôc ©m nh¹c, cÇn cho vÝ dô vÒ c¸ch sö dông trong tõng ho¹t ®éng ©m nh¹c, tõng t¸c phÈm cô thÓ. 14
Ch−¬ng hai Ph−¬ng ph¸p d¹y c¸c ho¹t ®éng ©m nh¹c Gi¸o dôc ©m nh¹c ®−îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn cã sù tiÕp xóc trùc tiÕp cña gi¸o viªn víi trÎ, sù gióp ®ì cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh häc tËp tÝch cùc vµ ho¹t ®éng ©m nh¹c ®éc lËp cña trÎ. §Æc ®iÓm løa tuæi liªn quan ®Õn møc ®é ph¸t triÓn ©m nh¹c nãi chung. Tõ nh÷ng luËn ®iÓm chñ yÕu cña lÝ luËn M¸c - Lª nin vÒ nhËn thøc cho thÊy: TrÎ nhËn thøc thÕ giíi xung quanh qua ©m nh¹c cã h×nh ¶nh vµ c¶m xóc. §Æc tr−ng cña ©m nh¹c lµ b»ng ©m thanh t¸c ®éng lªn tri gi¸c, gîi lªn sù ®ång c¶m víi c¸c h×nh t−îng nghÖ thuËt. Ho¹t ®éng t− duy ®−îc ph¶n ¸nh trong lêi nãi cña gi¸o viªn ¶nh h−ëng ®Õn ý thøc, suy nghÜ, t−ëng t−îng, sù s¸ng t¹o cña trÎ. Vµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt ©m nh¹c gióp trÎ kiÓm tra c¸c h×nh t−îng. Gi¸o dôc ©m nh¹c ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p tÝch cùc, thÓ hiÖn râ trong mèi quan hÖ kh«ng ngõng gi÷a nghe, nh×n, c¶m xóc, trao ®æi. VÊn ®Ò lµ ph¶i ®−a trÎ ®Õn víi nghÖ thuËt, t¹o cho trÎ c¶m xóc, t¹o c¸c ph−¬ng tiÖn gióp trÎ thùc hiÖn nghÖ thuËt. Trong khi t−ëng t−îng, trÎ cã thÓ nghÜ ra c¸c ®éng t¸c ®Ó nãi lªn c¶m xóc cña m×nh. TrÎ thÊy m×nh cã thÓ diÔn t¶ nh÷ng ý nghÜ, nh÷ng −íc m¬ mµ trÎ muèn diÔn t¶ hoÆc trao ®æi. Khi ®ã trÎ cã høng thó x©y dùng, s¸ng t¹o ®Ó cho trÝ t−ëng t−îng cña m×nh bay bæng vµ häc ®Ó cã thÓ diÔn ®¹t ®−îc tèt nhÊt trong kh¶ n¨ng cña m×nh. C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n: - Ph−¬ng ph¸p trùc quan thÝnh gi¸c (trùc quan truyÒn c¶m): lµ ph−¬ng ph¸p ®Æc thï cña gi¸o dôc ©m nh¹c, trong ®ã ©m nh¹c gîi lªn nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc, t×nh c¶m ®a d¹ng, gÇn gòi trÎ. - Ph−¬ng ph¸p dïng lêi (gi¶ng gi¶i, chØ dÉn...) h−íng tíi ý thøc cña trÎ. §èi víi trÎ, lêi nãi cô thÓ vµ cã h×nh ¶nh cña gi¸o viªn lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn nhËn thøc ®Æc biÖt gÇn gòi, dÔ hiÓu. - Ph−¬ng ph¸p thùc hµnh nghÖ thuËt: TrÎ h¸t, ch¬i trß ch¬i ©m nh¹c, vËn ®éng (móa), sö dông nh¹c cô, ho¹t ®éng s¸ng t¹o d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn lµ kÕt qu¶ cña gi¸o dôc ©m nh¹c. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, n¨ng khiÕu cña trÎ ®−îc b¾t nguån tõ h¸t móa vµ c¸c cuéc thö nghiÖm kh¸c. Nh÷ng buæi thùc hµnh lµm cho trÎ n©ng cao tr×nh ®é ©m nh¹c vµ ph¸t triÓn trÝ nHo. Trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc ©m nh¹c, c¸c ph−¬ng ph¸p trùc quan thÝnh gi¸c, dïng lêi vµ thùc hµnh nghÖ thuËt quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Sù kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p phô thuéc vµo nhiÖm vô gi¸o dôc cô thÓ, néi dung, møc ®é khã dÔ cña t¸c phÈm ©m nh¹c vµ løa tuæi cña trÎ. ViÖc d¹y c¸c d¹ng ho¹t ®éng ©m nh¹c ë tr−êng MÇm non víi c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc c¬ b¶n trªn (biÓu diÔn, trùc quan, gi¶i thÝch tr×nh bµy, ®Æt c©u hái, trß chuyÖn, cho trÎ tËp luyÖn vµ ®èi xö c¸ biÖt) trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c tÝnh võa søc, tuÇn tù liªn tôc, tù gi¸c tÝch cùc. Tuy nhiªn, trong khi chuÈn bÞ còng nh− tiÕn hµnh, mçi d¹ng ho¹t ®éng h¸t, nghe, vËn ®éng, ch¬i... cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt, vµ trong mçi bµi yªu cÇu chi tiÕt kh¸c nhau nªn khi tæ chøc ho¹t ®éng ©m nh¹c cho trÎ, ph¶i kÕt hîp c¸c d¹ng ho¹t ®éng ©m nh¹c víi nhau còng nh− kÕt hîp c¸c h×nh thøc tæ chøc kh¸c nhau. 15
I. Nghe nh¹c 1. Vai trß, ý nghÜa cña viÖc nghe nh¹c Nghe nh¹c gãp phÇn ph¸t triÓn c¶m xóc cña trÎ ®èi víi ©m nh¹c, h×nh thµnh ë trÎ thãi quen nghe nh¹c cã kiÕn thøc (kh¸i niÖm ©m nh¹c c¬ b¶n vµ Ên t−îng ©m nh¹c), tõ ®ã biÕt ghi nhí t¸c phÈm, ph©n biÖt néi dung, h×nh thµnh mèi liªn hÖ gi÷a ©m nh¹c vµ cuéc sèng. Nghe nh¹c t¸c ®éng s©u s¾c tíi t©m hån con ng−êi. §©y lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p v× nã liªn quan ®Õn sù rung ®éng s©u s¾c, tinh tÕ trong t©m hån mçi ng−êi. Sù c¶m nhËn ©m nh¹c tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng, kinh nghiÖm sèng vµ ®−îc tÝch luü dÇn dÇn. Nghe nh¹c lµ c¬ së ®Ó trÎ häc h¸t, vËn ®éng, ch¬i theo nh¹c. Do ®Æc ®iÓm cña ©m nh¹c lµ ph¶n ¸nh vµ kÝch thÝch sù vËn ®éng cïng víi tÝnh ham ho¹t ®éng cña trÎ, viÖc nghe nh¹c trong tr−êng MÇm non lµ mét ho¹t ®éng tÝch cùc, cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi vËn ®éng, hoµn thiÖn nh÷ng ®Æc tr−ng t©m lÝ cña trÎ, ®Æc biÖt lµ sù nh¹y c¶m víi ©m nh¹c, t¹o dÊu Ên ®iÒu chØnh nhÞp sinh lÝ cña trÎ. 2. Kh¶ n¨ng nghe nh¹c cña trÎ NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy, kh¶ n¨ng nghe cña trÎ xuÊt hiÖn rÊt sím. Tõ chç biÕt l¾ng nghe ©m thanh nãi chung, dÇn dÇn trÎ cã biÓu hiÖn h−ëng øng víi tÝnh chÊt ©m thanh, trong ®ã cã ©m thanh ©m nh¹c. Khi míi ®−îc vµi th¸ng tuæi, trÎ ®H biÕt l¾ng nghe n¬i ph¸t ra ©m thanh hoÆc im lÆng ch¨m chó nghe mÑ ru... Hai, ba tuæi, trÎ nghe vµ h¸t theo ng−êi lín c©u h¸t ®¬n gi¶n. TrÎ mÉu gi¸o bÐ ®H thÝch nghe h¸t vµ thÓ hiÖn râ sù høng thó b»ng nÐt mÆt ng¹c nhiªn, reo c−êi hay cö ®éng theo. C¶m xóc cña c¸c ch¸u víi ©m nh¹c n¶y sinh trùc tiÕp vµ m¹nh mÏ nh−ng nhanh chãng biÕn mÊt, Ýt gi÷ l¹i Ên t−îng. TrÎ mÉu gi¸o nhì cã sù tËp trung chó ý h¬n, Ýt béc lé c¶m xóc bªn ngoµi nh− mÉu gi¸o bÐ nh−ng cã biÓu hiÖn ghi nhí bµi h¸t, b¶n nh¹c ®−îc nghe vµ hay ®µm tho¹i vÒ néi dung lêi ca cña bµi h¸t. TrÎ mÉu gi¸o lín nÕu ®−îc nghe cã qu¸ tr×nh cã thÓ h×nh thµnh thãi quen tËp trung l¾ng nghe, theo dâi sù ph¸t triÓn cña bµi h¸t, hiÓu ®−îc tÝnh chÊt chung vµ mét sè ®Æc ®iÓm cña bµi h¸t ®−îc nghe, so s¸nh mét sè ®Æc ®iÓm cña bµi ®−îc nghe víi c¸c hiÖn t−îng gÇn gòi trong cuéc sèng. §Æc biÖt, c¸c ch¸u thÓ hiÖn râ sù lùa chän bµi m×nh thÝch trong sè c¸c bµi ®−îc nghe, thËm chÝ cã ch¸u gi¶i thÝch t¹i sao ch¸u thÝch nghe bµi h¸t ®ã. * Sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nghe ©m nh¹c ®èi víi tuæi mÉu gi¸o TrÎ 3 - 4 tuæi: NhËn biÕt c¸c bµi h¸t vµ b¶n nh¹c nhá, nghe b¶n nh¹c ®Õn hÕt; kÓ l¹i ®−îc néi dung bµi h¸t vµ c¶m nhËn ®−îc tÝnh chÊt thÓ hiÖn cña ©m nh¹c. TiÕp nhËn sù ®èi lËp vÒ ®Æc tr−ng ©m thanh: to - nhá; cao - thÊp; nhanh - chËm vµ c¸c c¸ch c¶m thô ©m nh¹c. NhËn biÕt t¸c phÈm, bµi h¸t cã cÊu tróc hai phÇn, ph©n biÖt ®−îc ©m thanh cña mét sè nh¹c cô vµ th−êng cã mong muèn nghe nh¹c. TrÎ 4 - 5 tuæi: Nghe nh¹c mét c¸ch thÝch thó vµ l«i cuèn, biÓu hiÖn t×nh c¶m h−ëng øng. TrÎ c¶m nhËn tÝnh ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c vµ nhËn biÕt t¸c phÈm theo giai ®iÖu. TrÎ còng ph©n biÖt ®−îc ©m thanh theo ®é cao vµ s¾c th¸i c−êng ®é. 16
TrÎ 5 - 6 tuæi: HiÓu ®−îc néi dung cña t¸c phÈm ©m nh¹c, ph©n biÖt kh¸i qu¸t tÝnh thÓ lo¹i (hµnh khóc, ngîi ca, nh¶y móa...); c¶m nhËn ®−îc s¾c th¸i thÓ hiÖn trong ©m nh¹c, nhËn biÕt ®−îc t¸c phÈm biÓu diÔn; ph©n biÖt ®−îc c¸c ©m thanh cao - thÊp, dµi - ng¾n vµ ©m s¾c cña nh¹c cô; nhËn xÐt ®−îc giäng h¸t ®óng, giäng h¸t sai cña b¹n m×nh. 3. Néi dung nghe Nghe nh¹c d−íi h×nh thøc chung nhÊt lµ nh¹c h¸t vµ nh¹c ®µn (thanh nh¹c vµ khÝ nh¹c). Nh¹c h¸t cã lêi ca dÔ hiÓu, gÇn gòi víi trÎ vµ cã t¸c dông gi¸o dôc mäi mÆt. Nh¹c ®µn sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p diÔn c¶m phong phó ®Ó thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®a d¹ng cña c¸c h×nh t−îng ©m nh¹c mµ giäng ng−êi khã diÔn t¶. Do ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ kh¶ n¨ng biªn tËp ©m nh¹c cña gi¸o viªn nªn trong ch−¬ng tr×nh hiÖn nay, cho trÎ nghe nh¹c chñ yÕu lµ nghe c« h¸t. §iÒu nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. CÇn cho trÎ nghe ©m nh¹c cña c¸c n−íc, c¸c thêi ®¹i vµ c¸c phong c¸ch kh¸c nhau. Tr−íc hÕt, cÇn luyÖn tai nghe cho trÎ nh− tËp ph¶n x¹ ®Þnh h−íng ®èi víi ©m thanh: tiÕng tÝch t¾c cña ®ång hå, tiÕng kªu cña c¸c con vËt... d−íi h×nh thøc trß ch¬i. TiÕn tíi néi dung chÝnh cña nghe lµ cho trÎ nghe bµi h¸t, b¶n nh¹c cã sù tæ chøc h−íng dÉn cña c« gióp trÎ c¶m thô tÝnh chÊt chung cña t¸c phÈm vµ lµm quen víi c¸c thuéc tÝnh ©m thanh ©m nh¹c nh− nghe ©m thanh cao - thÊp, to - nhá, tèc ®é võa - chËm, c¸c ©m h×nh tiÕt tÊu ®Æc biÖt, ©m s¾c nh¹c cô, giäng h¸t luyÖn tËp sù tinh tÕ trong qu¸ tr×nh nghe. Nghe (tri gi¸c) bao gåm: - Nghe ®µn, h¸t c¸c t¸c phÈm kh¸c nhau (d©n ca, nh¹c truyÒn thèng, c¸c bµi h¸t vµ b¶n nh¹c kh«ng lêi). - Nghe trong qu¸ tr×nh häc thuéc bµi h¸t, vËn ®éng nhÞp ®iÖu, trß ch¬i. - Nghe víi môc ®Ých x¸c ®Þnh c¸c thuéc tÝnh cña ©m thanh trong c¸c tæ chøc häc tËp. Ngoµi ra cÇn cho trÎ nghe c¸c ©m thanh kh¸c trong cuéc sèng. * Mét sè thÓ lo¹i bµi h¸t cho trÎ nghe C¸c ca khóc h¸t cho trÎ nghe bao gåm tõ ca khóc d©n ca ®Õn ca khóc chuyªn nghiÖp, cã néi dung ®a d¹ng. Dùa vµo néi dung lêi ca, tÝnh chÊt thÓ hiÖn cña giai ®iÖu, tiÕt tÊu, nhÞp ®iÖu, cÊu tróc, cã thÓ chia ca khóc thµnh hai lo¹i: lo¹i bµi h¸t nhén nhÞp, vui vÎ, dÝ dám vµ lo¹i bµi h¸t tr÷ t×nh ªm dÞu. a) C¸c bµi h¸t vui vÎ, nhén nhÞp, dÝ dám C¸c bµi h¸t vui vÎ, nhén nhÞp, dÝ dám hay ngé nghÜnh th−êng ®−îc viÕt ë tèc ®é nhanh võa hoÆc nhanh, ©m h×nh tiÕt tÊu mang tÝnh hµnh khóc hoÆc nh¶y móa nhÞp nhµng, giai ®iÖu cã quHng nh¶y, ©m thanh linh ho¹t, s«i ®éng, trong s¸ng. Khi h¸t cÇn ph¸t ©m gän, râ rµng, ©m thanh vang s¸ng, thÓ hiÖn sù nhiÖt t×nh, s«i næi. VÝ dô: 17
- Trèng c¬m D©n ca Quan hä B¾c Ninh - M−a r¬i D©n ca X¸ - Anh phi c«ng ¬i Nh¹c: Xu©n Giao Lêi th¬: Xu©n Quúnh - Bµi ca ®i häc Nh¹c vµ lêi: Phan TrÇn B¶ng - Mµu ¸o chó bé ®éi Nh¹c vµ lêi: NguyÔn V¨n Tý - Mïa xu©n ¬i Nh¹c vµ lêi: NguyÔn Ngäc ThiÖn - Nh¹c rõng Nh¹c vµ lêi: Hoµng ViÖt - Chim s¸o D©n ca Kh¬ me - Nam Bé - Hß ba lÝ D©n ca Qu¶ng Nam - T«m, c¸, cua thi tµi Nh¹c vµ lêi: Hoµng ThÞ Dinh - TrÎ em h«m nay thÕ giíi ngµy mai Nh¹c: Lª M©y Th¬: Phïng Ngäc Hïng - Reo vang b×nh minh L−u H÷u Ph−íc - §i cÊy D©n ca Thanh Ho¸. Tuú thuéc vµo néi dung cô thÓ, s¾c th¸i t×nh c¶m ë mçi bµi cã nh÷ng nÐt riªng. VÝ dô: 18
Bè lµ tÊt c¶ Nh¹c vµ lêi: thËp nhÊt Bµi h¸t diÔn t¶ niÒm h¹nh phóc cha con trong gia ®×nh cña bÐ. ChiÒu con, bè s½n sµng lµm tµu löa, xe h¬i, lµm ngùa cho con c−ìi,... ch¬i víi con ®Ó con vui. Giai ®iÖu bµi h¸t trong s¸ng, viÕt ë ®iÖu thøc tr−ëng cïng víi tiÕt tÊu nhÞp nhµng, cã ®¶o ph¸ch cµng t¨ng thªm tÝnh chÊt ©m nh¹c dÝ dám, nhén nhÞp. ¢m nh¹c d©n gian chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cña trÎ th¬. C¸c bµi d©n ca víi nh÷ng nÐt giai ®iÖu ®iÓn h×nh, lêi ca m« t¶ sinh ho¹t cña ng−êi d©n, thiªn nhiªn ViÖt Nam. Mét trong sè ®ã lµ bµi Hß ba lÝ - D©n ca Qu¶ng Nam thÓ hiÖn nhÞp ®iÖu lao ®éng r¾n rái, sinh ®éng. KÕt hîp víi h¸t, c« gi¸o lµm ®éng t¸c m« pháng chÌo thuyÒn, chÎ tre, ®Çu chÝt kh¨n bóa r×u, ¸o th¾t l−ng, quÇn tóm èng... lµ h×nh ¶nh cña ng−êi d©n lao ®éng miÒn Trung sÏ rÊt hÊp dÉn trÎ bëi sù tiÕp cËn ®ång bé. 19
Hß ba lÝ D©n ca Qu¶ng Nam NhiÒu bµi d©n ca ®−îc tuyÓn chän ë kh¾p mäi miÒn cã giai ®iÖu sóc tÝch, dÔ nhí, lêi ca miªu c¶nh t¶ thiªn nhiªn sinh ®éng hoµ víi h×nh ¶nh con ng−êi cÇn cï lao ®éng lµ nÐt ®Ñp truyÒn thèng ViÖt Nam. VÝ dô: 20