Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 3

Chia sẻ: Asd Avfssdg | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

189
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 3', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 3

23 Vai trò sinh thái c a th m c bi n ư c quy t nh b i t c thành t o h u cơ nhanh chóng c a c bi n. Tính theo ơn v di n tích, giá tr này cao hơn năng su t c a Th c v t Phù du. Các th m c bi n có m t ng v t và vi khu n cao hơn và a d ng loài l n hơn so v i các thu v c không có th c v t lân c n. i u này có ư c là nh năng su t sinh h c cao c a chúng. Vào th i kỳ cao i m c a gió mùa ho c khi c bi n phơi ra vào mùa hè, lá c a chúng ư c b t khơi cây. M t s b dòng ch y em i xa, s còn l i chìm xu ng áy và b phân h y. Sinh v t ăn mùn bã, xé lá thành nh ng m nh nh và sau ó ư c tiêu th b i vi khu n và n m. Nhi u ng v t không xương s ng cũng ăn c bi n th i r a. n lư t chúng tr thành th c ăn cho b c dinh dư ng cao hơn như cá và cua. Do v y, th m c bi n ki m soát tính ph c t p c a qu n cư, tính a d ng loài và phong phú c a ng v t không xương s ng liên quan và hình thành c u trúc qu n xã. i u c n chú ý là các sinh v t ăn t p (omivorous) khá phong phú trong qu n xã sinh v t c a th m c bi n. Nhóm này g m nhi u nhóm giáp xác mư i chân, c và m t s da gai. M t loài có th ăn c bi n ho c rong th i r a, mùn bã nh trên lá và n n áy và c nh ng ng v t còn s ng hay ã ch t. Th m chí m t s cua bơi l n còn ăn c thân m m, giáp xác, giun nhi u tơ và m t ph n áng k mô th c v t th i r a và t o s i. Quá trình th i r a là m t c trưng c a th m c bi n. Nh ó mà các b ph n c a c bi n khi ch t i ã gi i phóng các ch t h u cơ. Các h p ph n carbon c u trúc còn l i b vi sinh v t (vi khu n và n m) t n công và các v t li u ư c phân h y ch a nhi u vi khu n và n m tr thành th c ăn tiêu hoá ư c c a ng v t áy. H u h t ng v t a bào ch tiêu hoá vi khu n và mô ch t c a lá th i r a ư c th i ra cho quá trình phân h y ti p t c. S phá v mùn bã thành các m nh nh hơn làm tăng b m t ti p xúc và tăng cư ng ho t ng c a vi sinh v t. Quá trình trên ây cũng liên quan n s bi n i theo mùa c a qu n xã sinh v t. Các ng v t ăn mùn bã và ăn l c tăng lên vào mùa c bi n th i r a. Ngư c l i ng v t di chuy n ăn th c v t l i tăng vào mùa phát tri n c bi n và gi m vào th i kỳ th i r a. Hàm lư ng oxy cũng thay i. Hàm lư ng thư ng gi m vào mùa hè (mùa th i r a), v i s lư ng l n c a vi sinh v t, mùa này thu n l i cho s phát tri n c a u trùng c a sinh v t áy ăn l c và vì v y là mùa c a nhi u loài. 3. Ch c năng Nh s c nh năng lư ng m t tr i có hi u qu và s n lư ng sinh kh i cao, c bi n có kh năng tăng cư ng và duy trì phì nhiêu c a th y v c. i u này còn ư c b sung b i quá trình trao i v t ch t h u cơ có hi u qu di n ra trên lá và n n áy. M t ch c năng quan tr ng khác c a th m c bi n là c u n i trong con ư ng di cư c a sinh v t và là qu n cư ương gi ng cho bi n. Các th m c bi n thư ng phát tri n vùng trung gian c a r ng ng p m n và r n san hô ho c là vùng m c a hai h sinh thái khác nhau. Vì v y, chúng tr thành i m d ng chân c a nhi u loài cá, ng v t không xương s ng, thú và bò sát. B ng vi c cung c p nơi n náu thông qua tán cây và hình thái, kích thư c khác nhau c a bóng khí cũng như ngu n dinh dư ng giàu có, th m c bi n tr thành bãi ương gi ng ch t lư ng cao c a nhi u sinh v t. Ngu n gi ng sau khi ư c nuôi dư ng ây s phát tán n các h xung quanh ra bi n khơi. Th m c bi n dày v i h r neo ch t vào n n áy có tác d ng làm gi m năng lư ng c a sóng, dòng ch y và nh v y chúng có kh năng ch ng xói l , b o v ư ng b . nh ng vùng ch u nhi u bão t , c bi n có vai trò lưu gi tr m tích nh h th ng thân, r ng m và nh v y t o nên vùng m ch ng sóng gió. M t khác, th m c bi n là b máy có hi u qu cao i v i vi c h p th ch t dinh dư ng, ch t th i t t li n và có vai trò như nh ng b y tr m tích làm gi m c c a nư c.
24 Hi n nay, các th m c bi n ang cung c p cho loài ngư i nh ng s n ph m tr c ti p như v t li u di truy n, th c ph m; v t li u thô cho công nghi p và năng lư ng. các nư c Philippines, Indonesia, các loài rong s ng trong th m c bi n như Caulerpa, Gracilaria, Coclidiela ang ư c khai thác làm th c ph m, ch bi n các ch t dùng trong công nghi p và phân bón cho nông nghi p. Nhi u loài sinh v t áy s ng thư ng xuyên ch tr i qua giai o n u trùng trong th m c bi n ư c coi như là có giá tr thương m i cao. Thành ph n c a chúng khá a d ng g m: tôm, h i sâm, c u gai, cua, v m và c. T m quan tr ng c a th m c bi n i v i ngh cá thư ng ư c ánh giá trong m i quan h ch c ch v i r n san hô. M t khác, m t s loài cá ư c khai thác ngay trên th m c bi n mà s n lư ng cao thu c v các h b ng và dìa,... Ngoài ra, th m c bi n còn ư c coi là môi trư ng thu n l i cho nuôi tr ng trên bi n. Du l ch bi n cũng l y th m c bi n làm nơi gi i trí, câu cá. nư c ta, c bi n thư ng phát tri n vùng tri u ven bi n, ven o, các vùng c a sông, r ng ng p m n, m phá. S li u th ng kê m c dù chưa y , di n tích phân b th m c bi n cho n hi n nay ã bi t kho ng 10.000 ha. Các loài c bi n phát tri n h u như quanh năm, nhưng t t nh t là vào mùa xuân và u hè, phát tri n kém vào mùa mưa bão. Chúng phân b t vùng tri u n sâu 3-15 m, th m chí 28 m ( o B ch Long Vĩ). Chúng thích mu i t 5 – n 340/00, ch t áy là bùn b t nh , bùn cát, cát san hô, cát thô và s i. nghi v i m t s vùng ven bi n và o (Long Châu, B ch Long, qu n o Trư ng Sa, Côn o, Phú Qu c, Phú Quý) ã xác nh ư c 14 loài c bi n ó là C nàn (Halophila beccarii), C Xoan ơn (H. decipiens), C xoan (H. ovalis), C Xoan nh (H. minor), C vích (Thalassia hemprichii), C lá d a (Enhalus acoroides), H tròn (Halodule pinifolia), H Ba răng (H. uninervis), Năn bi n (Syringodium isoetifolium), Ki u tròn (Cymodocea rotundata), Ki u răng cưa (C. serrulata), C t tre (Thalassodendron ciliatum), C lươn nh t (Zostera japonica) và C kim (Ruppia martirima). B ng 2.1. Bi n i di n tích m t s bãi c bi n trong th i kỳ 1996-2003 Stt a im Di n tích 1995 Di n tích 2003 T l % di n tích (ha) (ha) bmt 1 Vùng Hà C i (Qu ng Ninh) 1.200 150 87,5 2 Bãi m Hà (Qu ng Ninh) 80 2 97,5 3 ng Rui (Qu ng Ninh) 420 0 100 4 Tu n Châu (Qu ng Ninh) 120 0 100 5 Gia Lu n (Cát Bà, H. Phòng) 500 0 100 6 S i C (Cát Bà, H Phòng) 2 0 100 7 C a Gianh (Qu ng Bình) 500 300 40 8 C a Nh t L (Qu ng Bình) 200 150 25 9 Tam Giang C u - Hai (TT Hu ) 2.200 1.000 54,5 10 m Lăng Cô (TT Hu ) 500 120 76 11 C a Sông Hàn ( à N ng) 300 200 33,3 12 m Th N i (Bình nh) 300 120 50 13 V nh Cam Ranh (K. Hòa) 800 550 31,5 14 Côn Sơn (Bà R a-Vũng Tàu) 320 200 27,5 15 Hàm Ninh (Phú Qu c) 300 120 60 (Ngu n: Nguy n Văn Ti n, T p chí B o v Môi trư ng, 2005)
25 H sinh thái c bi n là m t trong 3 h sinh thái bi n quan tr ng (C bi n, san hô, r ng ng p m n), nhưng hi n nay chúng ang ng trư c nguy cơ t n thương và suy thoái. S suy thoái h sinh thái c bi n th hi n trên các khía c nh như m t loài, m t di n tích phân b , ô nhi m, thoái hóa môi trư ng s ng, gi m a d ng sinh h c và ngu n l i kinh t c a các loài quý hi m kèm theo. H sinh thái th m c bi n là m t trong nh ng h sinh thái nh y c m và r t d b t n thương khi môi trư ng s ng thay i. Theo th ng kê chung c a c nư c thì hi n nay di n tích các bãi c bi n c a Vi t Nam b gi m 40 - 60%. Trư c năm 1995, c bi n Vi t Nam chi m di n tích là 10.770 ha. Năm 2003, di n tích này ch còn hơn 4.000 ha, nghĩa là m t i 60%. Di n tích phân b c a các th m c bi n Khánh Hòa gi m trên 30% so v i 6 năm trư c ây, nghĩa là t 1.235 ha năm 1997, xu ng còn 795 ha năm 2002, bình quân c m t năm m t kho ng 80 ha. c bi t, nhi u nơi ã b m t h n như ng Rui, Tu n Châu (Qu ng Ninh), Gia Lu n, S i C (H i Phòng) ho c g n m t h n như m Hà, Hà C i (Qu ng Ninh). S suy gi m và m t các th m c bi n nư c ta ang có nguy cơ gia tăng, nh hư ng nghiêm tr ng t i môi trư ng sinh thái bi n: suy gi m ch t lư ng môi trư ng nư c và tr m tích, m t cân b ng dinh dư ng, sinh thái và a d ng sinh h c, gi m tr lư ng cá và ngu n tr ng cá, cá con trong h sinh thái này, gi m ngu n cung c p nguyên li u cho công nghi p và nông nghi p, m t di n tích sa b i các vùng c a sông gây nh hư ng t i quá trình b i t và m r ng qu t. V. H sinh thái r n san hô 1. C u trúc San hô là nh ng sinh v t tương i ơn gi n, chúng t n t i kh p các vùng bi n nông cũng như sâu. Chúng là nh ng cá th hình tr r t nh có hàng xúc tu trên u b tm i trong môi trư ng nư c và ư c x p vào l p San Hô (Anthozoa), ngành ng v t ru t khoang (Coelenterata) trong h th ng phân lo i ng v t. M t s l n san hô phát tri n d ng t p oàn và hình thành nên b xương chung. San hô có 3 nhóm chính là san hô c ng, san hô m m và san hô s ng. San hô c ng có b xương b ng á vôi và thư ng tăng trư ng r t ch m, có lo i ch vào kho ng 1 cm/năm. i u ó có nghĩa là m t kh i san hô v i ư ng kính kho ng 1 m có th ã tr i qua cu c i hàng th k . Khi san hô ch t, b xương có màu tr ng. San hô c ng ư c xem là thành ph n chính c u t o nên r n san hô. Chúng ch phân b h n ch nh ng vùng bi n nông, m áp và c u trúc á vôi do chúng liên k t l i t o thành r n san hô. Tuy nhiên, chúng r t m nh mai và có th b tàn phá do gió bão và neo tàu. Th gi i hi n có hàng ngàn r n san hô, gi i h n phân b c a chúng ch vùng nhi t i và c n nhi t i, tr i dài t kho ng 30o vĩ tuy n b c n 30o vĩ tuy n nam nơi mà nhi t nư c bi n hi m khi xu ng dư i 18oC. Di n tích bao ph r n san hô lên n 6 × 105 km2. S khác bi t v hình thái, thành ph n sinh h c, tính a d ng và c u trúc ph n ánh a - sinh h c, tu i, phân vùng a ng v t và i u ki n môi trư ng. San hô s ng có thành ph n á vôi bao b c lõi là v t li u s ng và ho c á vôi. T p oàn san hô s ng có d ng như nh ng chi c qu t ho c cành cây m m m i. Khi ch t i, cái còn l i là b xương màu ho c en hay tr ng. Lo i san hô này cũng sinh trư ng r t ch m. San hô m m tiêu gi m b xương bên trong và ch còn l i các trâm xương á vôi nh . M t s r t m m d o n m c u ưa theo dòng nư c. S không còn gì l i sau khi san hô m m ch t i. 2. Hình thái nh ng nơi mà t o r n t n t i, ki u phát tri n c a r n tùy thu c vào a hình ( sâu và hình d ng) c a n n áy, l ch s phát tri n a ch t c a vùng và các nhân t môi trư ng, t bi t là nhi t và m c ch u ng sóng gió.
26 Như chúng ta ã bi t, san hô t o r n ch sinh trư ng trong nh ng vùng nư c m, có chi u sáng t t và c n n n áy r n bám vào. Nh ng y u t này h n ch s phân b c a san hô t o r n nh ng vùng bi n nông áy c ng. B xương san hô n lư t mình l i cung c p n n áy c ng cho s phát tri n c a nhi u san hô hơn và các sinh v t khác. S phát tri n lên phía trên c a c u trúc r n có th cho phép san hô ti p t c tăng trư ng lên vùng nông hơn và th m chí c khi n n móng lún xu ng ho c nư c bi n dâng lên. Qua nhi u quá trình bi n ng c a a ch t bi n, ã hình thành các ki u r n hô khác nhau: - R n ri m (fringing reef): r t ph bi n xung quanh các o nhi t i và ôi khi d c theo b t li n. ây là ki u c u trúc ư c coi là ơn gi n nh t v i s phát tri n i lên c a n n á vôi t sư n d c tho i ven bi n, ven o. Do t n t i g n b , b nh hư ng b i s c nư c, nên chúng hi m khi vươn n sâu l n. - R n d ng n n (platform reef): là m t c u trúc ơn gi n c trưng b i s cách bi t vơi ư ng b và có th thay i l n v hình d ng. Kích thư c c a chúng có th r t l n, n 20 km2 chi u ngang. L ch s a ch t c a chúng cũng r t khác nhau v i ngu n g c hình thành khá a d ng. - R n ch n (barrier reef): ư c phát tri n trên g c a th m l c a. R n ch n là c u trúc r n n i lên t bi n sâu và n m xa b . M t s v n nguyên th y là d ng ri m nhưng do vùng b b chìm xu ng hay b ng p nư c khi bi n dâng lên. - R n san hô vòng (atoll): là nh ng vùng r n r ng l n n m vùng bi n sâu. M i m t o san hô vòng là t p h p c a các o n i và bãi ng m bao b c m t lagoon r ng l n v i ư ng kính có th lên n 50 km. Ki u r n này ch có vùng bi n sâu n m ngoài th m l c a. 3. Môi trư ng t nhiên 3.1. Ánh sáng T t c san hô t o r n òi h i ánh sáng cho quang h p c a t o c ng sinh trong n i bào c a chúng. Theo sâu, ánh sáng thay i r t nhanh c v cư ng và c v thành ph n. Gi i h n này ki m soát sâu mà san hô sinh trư ng. Các loài khác nhau có s c ch u ng khác nhau i v i m c chi u sáng c c i và c c ti u. ó cũng là m t nguyên nhân chính c a s khác nhau v c u trúc qu n xã r n. 3.2. Tr m tích Nhi u ki u tr m tích khác nhau bao ph trên và xung quanh r n bao g m v n san hô thô, các lo i cát và c bùn m n. Ki u tr m tích trên r n m t s nơi nào ó ph thu c vào dòng ch y, sóng và c ngu n g c tr m tích. g n b tr m tích ch y u ư c cung c p t t li n qua v n chuy n c a sông. Nh ng tr m tích như th có thành ph n h u cơ cao d b khu y ng b i sóng và có th gi l i lơ l ng trong nư c m t th i gian dài làm c nư c và h n ch xuyên c a ánh sáng. S l ng xu ng c a chúng có th gi t ch t các sinh v t như san hô vùi chúng ho c làm ngh t các polyp không kh năng y chúng ra. 3.3. mu i Ít khi mu i nư c bi n tr nên quá cao nh hư ng n qu n xã san hô. mu i th p có nh hư ng quan tr ng và thông thư ng hơn i v i phân b r n và phân vùng san hô. R n không th phát tri n nh ng vùng mà t ng th i kì nư c sông tràn ng p, ó là nhân t chính ki m soát san hô d c b . nh hư ng chính c a mu i lên phân b vùng san hô là do nư c mưa. San hô m t b ng nói chung có kh năng ch u ng mu i th p trong m t giai o n ng n, nhưng khi mưa r t to cùng v i tri u th p, m t b ng r n có th b h i, th m chí b phá h y hoàn toàn. 3.4. M c chênh tri u
27 M c chênh tri u khác nhau gi a các r n các vùng khác nhau. S khác nhau ó nh hư ng áng k n s phân vùng c a qu n xã san hô. Tri u càng cao, nh hư ng c a s ng p tri u và kh năng v n chuy n ch t dinh dư ng tương ng cũng như nh hư ng n s phơi khô càng l n. 3.5. Th c ăn và các ch t dinh dư ng vô cơ Cũng như nh ng sinh v t khác, san hô òi h i c th c ăn và ch t dinh dư ng vô cơ. i v i sinh v t r n, c hai ư c hoà tan trong nư c bi n. Th c ăn cũng có th lơ l ng trong nư c bi n như nh ng m nh nh bao g m c sinh v t ang s ng. Như nh ng nơi khác, trên r n m t sinh v t ăn các sinh v t này và b ăn b i các sinh v t khác và như th chu i th c ăn ư c hình thành, trong ó t t c các ng th c v t u liên h v i nhau. Khi quan tâm n nhu c u th c ăn c a sinh v t r n, m t i u quan tr ng là ph i tách r i nhu c u c a m t loài, nhóm loài v i nhu c u c a toàn r n, b i vì t ư c s b n v ng lâu dài, m t cân b ng toàn th c a chu trình dinh dư ng bu c ph i t ư c. R n ng th i v a nh p v a xu t các ch t dinh dư ng, nhưng trao i v i vùng bi n xung quanh thì nh so v i v t ch t s n sinh bên trong t chu trình liên t c. Các dinh dư ng i vào r n thư ng là t sông, nhưng n u không có sông, i v i các r n xa t li n, ch t dinh dư ng ch n qua dòng ch y b m t. Nhi u r n có s cung c p dinh dư ng vô cơ khác như là dư i m t i u ki n nào ó, dòng ch y hư ng vào r n có th làm cho nư c t ng sâu chuy n lên b m t. Lo i nư c tr i này thư ng giàu phospho và các ch t hoá h c cơ b n khác. Nhi u r n có s thay i theo mùa v ngu n dinh dư ng, c bi t là nh ng r n có vĩ cao nơi mà nh hư ng các mùa rõ r t hơn. 3.6. Nhi t và sâu Các y u t trên ây là t t c phương di n chính c a môi trư ng t nhiên ki m soát c u trúc qu n xã. M t y u t khác ã ki m ch ng là nhi t . Nó gi i h n sinh trư ng san hô và phát tri n r n. Cũng như v y, sâu c a m t vùng ki m soát ch y u hình d ng c a r n và các b c cũng như sâu sư n d c r n. 4. Các m i quan h trong qu n xã M i loài san hô có s s p x p riêng v chi n lư c sinh trư ng, nhu c u th c ăn và kh năng sinh s n. M i m t loài cũng thích ng riêng v i s tác ng c a bão t , sinh v t ăn th t, b nh t t và v t ăn h i. M i loài c nh tranh v i loài khác v không gian, ánh sáng và các l i ích khác. K t qu cu i cùng c a t t c các m i quan h và s cân b ng làm cho qu n xã san hô tr nên a d ng nh t trong t t c các qu n xã trên trái t. V i san hô nh ng m i quan h c n ư c xem xét bao g m: th c ăn, tương h k thù và s c nh tranh lãnh th gi a chúng v i nhau. 4.1. Th c ăn San hô t o r n có hai ngu n th c ăn chính: t b t m i và các h p ph n h u cơ ư c t o ra và bài ti t b i t o c ng sinh Zooxanthellae trong mô san hô. Ngư c l i, san hô cung c p cho t o nơi s ng và các ch t th i ra c a ng v t như phospho và nitrat. T o áp ng cho san hô t i 80% nhu c u th c ăn t ng s c a nó. Nh ng san hô sinh trư ng vùng nư c nông trong su t v i chi u sáng cao, thư ng có polyp nh . Chúng có kh năng b t các ng v t n i nh . M t s san hô khác nhau thư ng s ng các vùng nư c c có các polyp l n. Chúng không có b t bào gây c trên các xúc tu như b n ăn sinh v t n i. Ngu n th c ăn c a chúng chưa rõ, nhưng có th ch y u là mùn bã h u cơ. H u h t các r n san hô t n t i trong môi trư ng nghèo ch t dinh dư ng vô cơ như phosphat, nitrat và s t nhưng chúng có năng su t x p x như r ng nhi t i. Các cá th san hô và t o c ng sinh Zoothanllae có th h p th ch t dinh dư ng t i dương xung quanh, chúng bu c ph i có kh năng l n nh m b o t n và xoay vòng ch t dinh dư ng. 4.2. Quan h h i sinh
28 Nhi u sinh v t s ng cùng v i san hô mà không gây ra m t tác h i nào trong i u ki n bình thư ng. ó là nh ng sinh v t h i sinh và bao g m nhi u loài khác nhau như giun d t, giun nhi u tơ, tôm, cua, sao bi n, r n, thân m m và cá. Trong h u h t các trư ng h p, m i quan h gi a san hô và sinh v t h i sinh là không b t bu c và sinh v t h i sinh có th s ng v i nhi u san hô khác nhau ho c có th s ng c l p. Trong m t s trư ng h p, m i liên h này là r t c hi u, v t h i sinh có th liên k t b t bu c v i m t loài ho c m t nhóm loài riêng bi t và bi n i màu s c, t p tính, th m chí c chu trình sinh s n c a san hô. 4.3. K thù c a san hô T giai o n u trùng s m nh t n t p oàn trư ng thành san hô b bao vây b i m t lo t các sinh v t ăn san hô. N i b t nh t trong chúng là Sao bi n gai Acanthaster planci, nhi u khi tr thành d ch tiêu di t nh ng vùng san hô r ng l n. Sao bi n gai ư c ghi nh n kh p vùng n - Thái Bình Dương vơi s bùng n di n ra g n như cùng m t th i gian kh p vùng này. Cái gì gây ra s bùng n này và thư ng di n ra m c nào v n còn chưa ư c gi i thích. S tăng lên s lư ng u trùng sao bi n gai có liên quan n lư ng mưa và s tăng cao ch t dinh dư ng t sông trong th i kì l t l i. Rõ ràng là s bùng n không ph i là do con ngư i, nhưng con ngư i có th làm tăng s kh c li t b i khai thác các lo i c mà m t s trong chúng là v t d i v i sao bi n gai, ngoài ra, s b sung ch t dinh dư ng cho các dòng sông thông qua vi c phá r ng và phân bón nông nghi p làm tăng s c s ng c a u trùng sao bi n. M t s sinh v t khác có th gây h i cho san hô. Trong ó áng k là m t loài c nh Drupella t ng phá ho i nhi u r n Tây Thái Bình Dương. M t s loài c ăn san hô khác cũng ư c ghi nh n. Các sinh v t c l (ví d như thân m m Lithophaga, các loài giun như Spirobranchus gigianiteus và h i miên c l ) cũng có th gây nh hư ng lâu dài lên san hô. Tuy nhiên, v t d có h i nh t i v i san hô là cá. Nhi u loài có răng thích h p ăn các polyp san hô. ây là m t tác ng l n i v i c u trúc qu n xã san hô và có th nh hư ng phân b trong ph m vi r ng. Cho n nay, nh ng hi u bi t v b nh c a san hô hãy còn r t ít. B nh ph bi n nh t g i là t y tr ng san hô (Bleaching). San hô tr c xu t t o c ng sinh ho c t o b ch t và tr nên tr ng và ch t m t cách t t . 4.4. C nh tranh gi a các san hô Vào ban ngày ít có d u hi u ch ng t các loài san hô xâm l n l n nhau, ngo i tr khi m t t p oàn phát tri n trùm lên m t t p oàn khác. Tuy nhiên vào ban êm, các xúc tu thò ra san hô có th và thư ng t n công l n nhau. Chúng có th y các s i màng ru t ra và tiêu hóa mô c a ngư i láng gi ng. M t loài khác phát tri n vơi m t s lư ng nh các xúc tu r t dài g i là các xúc tu quét có kh năng tân công các t p oàn lân c n ôi khi xa t i vài cm. S xâm l n th hi n rõ ràng hơn khi các t p oàn c nh tranh v không gian b ng cách phát tri n vư t lên nhau. San hô kh i sinh trư ng ch m, d b vư t lên nh t nhưng chúng cũng ít b phá h y do bão ho c do các sinh v t c l . Nh ng y u t này thư ng phá h y các t p oàn lân c n phát tri n nhanh. 5. T m quan tr ng c a h sinh thái r n san hô Các r n san hô a d ng và tuy t m ã tham gia hình thành và b o v hàng ngàn hòn o. Chúng cũng có t m quan tr ng l n nhi u o l n và vùng b bi n trong vi c b o t n t ai và s t n t i c a con ngư i. R n có ý nghĩa th t s i v i c ng ng ven bi n và các qu c gia nhi t i. Do khác nhau v y u t kinh t , xã h i, văn hóa, giá tr c a r n san hô ư c ánh giá khác nhau gi a các nư c ho c các c ng ng. i v i các c ng ng kinh t phát tri n, r n san hô ư c coi là tài nguyên v xã h i và văn hóa. Giá tr kinh t ư c hi u phương di n gi i trí và du l ch. Các c s n cũng r t h p d n nhưng không ph i là thi t y u. Nhi u c ng ng như th ã h tr cho chương trình nghiên c u khoa h c nh m hi u bi t ch c năng c a các h r n san hô và t h p ph c t p này liên quan như th nào n môi trư ng
29 bi n và l c a. Sau ây là nh ng c tính c a r n san hô góp ph n t o nên giá tr v m t xã h i và văn hoá và ư c coi là m t ngu n l i c bi t. 5.1. S c s n xu t Các r n san hô ư c coi là h sinh thái có năng su t cao nh t trên th gi i. Chúng chi m kho ng 0,1% di n tích b m t qu t, nhưng ngh cá liên quan tr c ti p ho c gián ti p v i r n san hô và ư c ánh giá là chi m kho ng 10% s n lư ng ngh cá th gi i. S c s n xu t cao có ư c nh tính hi u qu c a chu trình chuy n hoá v t ch t. Trong ó t o c ng sinh Zooxanthellea, t o có kh năng c nh N và vi khu n s ng trong tr m tích óng vai trò quy t nh. Nhóm san hô t o r n do có t o c ng sinh n i bào nên khác v i các nhóm ng v t khác, chúng có kh năng t dư ng. Trong i u ki n chi u sáng thích h p, quá trình t dư ng này ã cung c p hơn 50% dòng năng lư ng cho h sinh thái. S c s n xu t sơ c p c a r n san hô thư ng cao hơn vùng ngoài r n n hàng trăm l n. Nhi u tác gi ánh giá h sinh thái san hô là cơ s dinh dư ng h u cơ, là ngu n cung c p th c ăn không ch cho b n thân sinh v t s ng trong r n mà còn cho c vùng bi n chung quanh. R n san hô thư ng g n bó ch t ch v i r ng ng p m n, th m c bi n nên chúng t o cho v c nư c có năng su t cao. Hàng năm, r n san hô cung c p h ng tri u t n carbon cho các vùng nư c l n c n ph c v cho quá trình s ng trong i dương. 5.2. Sinh v t r n san hô R n san hô cũng ư c coi là h sinh thái quan tr ng nh t, chúng bao g m nhi u loài c trưng i di n cho h u h t các nhóm ng v t bi n. M t s lư ng l n các hang h c trên r n cung c p nơi trú n cho cá, ng v t không xương s ng c bi t là cá con. Nhi u sinh v t r n san hô như cá, rùa, tôm hùm, b ch tu c, trai c và rong ư c khai thác làm th c ph m. Ngu n khai thác nhi u nh t là cá. S n lư ng l n nh t c a cá khai thác quanh r n thu c v các nhóm cá di cư, ch vào r n theo mùa như cá thu, cá ng ,... Nh ng cá này phân b r ng trong i dương nhưng trong m t th i gian chúng n g n các r n ki m th c ăn và trong m t s trư ng h p là sinh s n. Các loài cá tr i qua c cu c i trong r n như cá Mú, cá H ng,... có th ánh b t quanh năm nhưng s n lư ng không l n. Tôm Hùm là m t nhu c u không bao gi th a mãn và b khai thác nhi u vùng. Các ngu n l i khác như B ch tu c, Trai Tai tư ng, trai c và các lo i th c ph m khác cũng ư c khai thác tri t b ng các hình th c ơn gi n và ít t n kém. Các lo i rong bi n cũng ư c khai thác nhi u r n san hô. M t s trong chúng có giá tr dinh dư ng cao do ch a nhi u viatmin và mu i khoáng. M t s sinh v t khác ư c khai thác làm m ngh . San hô c ng ư c bán trong các c a hàng lưu ni m và ư c s d ng trang trí h cá. Nhi u loài trai c ư c khai thác làm lưu ni m, trang s c. Các loài r n bi n cũng ang ư c khai thác cho m c ích y h c. Trong nh ng năm g n ây, cá c nh bi n tr thành m t th trư ng sôi ng. Nhi u loài cá và ng v t không xương s ng tr thành i tư ng xu t kh u t các nư c ang phát tri n sang các nư c phát tri n Châu Âu, M , Nh t. Phương pháp ánh b t cá c nh thư ng b t c n và làm hư h i l n sinh thái r n san hô. Các ch t c như Cyanide, Quinallinne, Romote và Formalin ang ư c s d ng gây mê cá, ch t c cũng gi t m t ph n các t p oàn r n san hô. Nh ng ho t ng trên r n ánh b t cá ã phá h y nhi u ran hô cành v n là sinh thái c a cá c nh. M t ho t ng tr c ti p n a là khai thác san hô làm v t li u xây d ng và nguyên li u công nghi p. C san hô ch t và s ng u b khai thác l y v nung vôi (Sri Lanka, n , Indonesia, Philippines, Vi t Nam), làm ư ng giao thông (Indonesia, n ), s n xu t calcium carbide và làm c ng, ch n b . Cát san hô ư c n o vét làm vôi trong nông nghi p và xi măng.
30 Các r n san hô còn ư c coi là kho dư c li u dư i áy bi n do có m t nhi u nhóm sinh v t có ho t tính sinh h c ho c c t có giá tr dư c li u. Các loài san hô s ng, san hô m m cho nhi u ho t ch t có giá tr dư c li u quý. Các nhóm sinh v t khác như h i miên, r n bi n, c u gai, h i sâm, cá c và nhi u loài rong bi n u có nh ng ch t có ho t tính sinh h c cao có th s d ng làm dư c li u. Tính a d ng c a các loài trên san hô cao n m c nhi u loài: c bi t là ng v t không xương s ng như giun, tôm v n chưa ư c mô t . Vì v y r n ư c coi là "kho d tr " gien. Chúng n m gi nhi u d u v t chúng ta có th hi u ư c các qu n th ng th c v t phát tri n như th nào và có ch c năng gì, cũng như chúng có th có nh ng giá tr ti m n trong tương lai. 5.3. Gi i trí và phát tri n du l ch S ph c t p v quá trình hình thành, s khác nhau v hình d ng, màu s c và tr ng thái c a sinh v t ã làm cho r n có v p hi m có và lôi cu n i v i con ngư i. R n là ngu n c m h ng và i tư ng cho các nhà nhi p nh dư i nư c và c a các nhà t nhiên h c. R n cũng là ngu n l i to l n ph c v cho gi i trí và du l ch và ư c coi là m t giá tr văn hóa hi n i. Bơi và l n là m t cơ s cho vi c phát tri n kinh t cho nhi u vùng o nh , nơi mà tài nguyên thiên nhiên ch y u là ánh n ng m t tr i, bi n và th y s n. Trư c ây, câu và âm cá trên r n là môn th thao chính trên r n, gi ây xem và ch p nh sinh v t r n tr nên h p d n hơn. Cư dân t i ch gi i trí v i r n ít hơn là khách du l ch, tuy nhiên, khách mang l i l i ích nh t o ra buôn bán và vi c làm. Trong vài th p niên g n ây do nhu c u ngh ngơi, gi i trí tăng cao, r n tr thành ngu n thu l n cho ngành du l ch sinh thái. R n san hô là nơi các du khách tham quan bơi l i và l n, hàng năm m t lư ng l n du khách n các o và vùng ven bi n nơi có các r n san hô p thư gi n và khám phá v p kỳ di u c a các r n san hô. Các ngu n thu t du l ch r n san hô c a r n San hô l n Úc (Great Barrier Reefs) hàng năm thu g n 2 t ô la Úc, các r n c a Florida thu m i năm 1,6 t USD, ch riêng du l ch l n Caribbe và Hawaii thu kho ng 300 tri u USD. Du l ch l n Vi t Nam b t u kh i s c t cu i nh ng năm 90. Thành ph Nha Trang ươc coi là trung tâm c a du l ch bi n Vi t Nam, nơi có r n san hô a d ng và tuy t p. Năm 2003 khách du l ch n Nha Trang mang v cho t nh Khánh Hòa kho ng 300 t ng Vi t Nam. Khánh Hòa cũng là nơi u tiên Vi t Nam khai thác r n san hô như là ngu n c m h ng cho các cu c thi ch p nh. Tham quan r n san hô cũng phát tri n Côn o, nhưng còn quy mô nh và chưa tr thành ho t ng du l ch chính th c. Cù Lao Chàm ang nh hư ng phát tri n du l ch bi n song song v i thi t l p khu b o t n bi n. Khách du l ch cũng góp ph n quan tr ng cho s phát tri n c a huy n o Phú Qu c, t nh Kiên Giang trong nh ng năm g n ây. Khách du l ch Phú Qu c ch y u i thăm khu r ng t nhiên phía B c o và bơi l i các bãi t m các o. 5.4. Các giá tr gián ti p Giá tr tr c ti p mà ngh cá và du l ch ư c coi là khá l n. Theo ư c tính c a các nhà khoa h c c trung bình 1 km2 r n có th mang l i 108.000 USD t ngh cá và 400.000 USD t ho t ng du l ch. Bên c nh ó, r n san hô còn gián ti p mang l i cho con ngư i nhi u l i ích khác v i giá tr không th tính h t. R n san hô có th óng vai trò quan tr ng v phát tri n kinh t , t o vi c làm và phúc l i xã h i. Ngh cá t o ra vi c làm cho ph n l n cư dân các o và ven bi n trong ho t ng ánh b t và m t s công vi c khác liên quan n bi n, các nhà máy ch bi n s n ph m t bi n là m t ví d .
31 R n san hô ư c s d ng cho giáo d c chính th c và không chính th c. Giáo d c không chính th c thông qua ho t ng c a các công viên bi n và các khu b o t n, bao g m c xu t b n tài li u và phát hành phim nh. Các b nuôi (aquarium) là m t hình th c giáo d c không chính th c. Các chuy n th c a cho sinh viên, h c sinh n các r n san hô và tr m nghiên c u các vùng bi n là m t ví d v vi c s d ng r n san hô giáo d c chính th c. R n san hô là phòng thí nghi m t nhiên v i các ví d s ng v các nguyên lý sinh h c d y trong trư ng h c. R n san hô còn ư c coi là nơi nuôi dư ng và b o v nhi u loài sinh v t quý hi m, ng th i là phòng thí nghi m s ng ph c v nghiên c u khoa h c và giáo d c c ng ng v giá tr văn hóa c a môi trư ng bi n. R n cung c p m t ngân hàng gen c a nh ng loài có giá tr cho nghiên c u b n ch t c a s s ng. Chúng còn có giá tr không th ánh giá h t i v i y h c và dư c h c. Trong nhi u trư ng h p r n còn là rào ch n b o v b ch ng xói l . Nh ng ê t nhiên này còn b o v cho vùng nư c sau r n kh i sóng bão. Ư c tính m i km2 r n san hô cho phép ti t ki m 190.000 USD chi phí cho vi c b o v vùng b hàng năm. Các m phá (lagoon) phía trong r n có th khá sâu và có kênh thông v i bi n ã tr thành các b n u c a tàu thuy n và là cơ s hình thành các c m dân cư ven b . m tm c nh t nh, h th ng r n san hô có kh năng ti p nh n và x lý ch t th i nh s phân h y nhanh b i vi khu n và các thành ph n khác c a nó. Khi vư t quá gi i h n s x y ra s tăng s lư ng các lo i t o, tr m tích ho c c u gai ăn mùn bã và như th cá cũng như các loài nh y c m khác cũng gi m xu ng. 6. R n san hô Vi t Nam R n san hô là m t trong nh ng h sinh thái c s c c a bi n Vi t Nam, nơi có a d ng sinh h c r t cao, năng su t sơ c p l n, c nh quan kỳ thú. Các r n san hô c a Vi t Nam phân b r ng kh p t B c vào Nam trên di n tích kho ng 1.222 km2, t p trung nhi u vùng bi n Nam Trung b , Qu n o Hoàng Sa và Trư ng sa. San hô Vi t Nam r t a d ng và phong phú v i kho ng 350 loài t o r n kèm theo kho ng 3.000 loài sinh v t khác có i s ng liên quan và g n bó v i vùng r n san hô. Trong ó, có kho ng 2.000 loài sinh v t áy, cá (500) loài và nhi u loài có giá tr kinh t cao như tôm hùm (Panulirus), bào ngư (Haliotis diversicolor), trai ng c (Pteria martensi), h i sâm (Holothuria),... s ng g n bó tr c ti p v i san hô. v nh H Long, phát hi n ư c 205 loài san hô c ng, 27 loài san hô m m. Côn o, có 219 loài san hô, t p trung thành khu v c l n kèm theo 160 loài cá san hô. B ng 2.2. S suy gi m che ph san hô m t s vùng ven bi n Vi t Nam TT Vùng nghiên c u ph san hô b suy gi m (%) Th i gian 1 H Long - Cát Bà - 7,1 1993-1998 2 Cù Lao Chàm - 1,9 1994 - 2002 3 V nh Nha Trang - 21,2 1994 - 2002 4 Côn o - 32,3 1994 - 2004 5 Phú Qu c - 3.3 - Ngu n: Vi n H i Dương h c Nha Trang, 2003 H sinh thái r n san hô có c u trúc ph c t p, r t nh y c m v i s e d a c a môi trư ng, c bi t là nh ng de d a t con ngư i như ánh b t cá b ng thu c n , hóa ch t c, khai thác san hô b a bãi, ho t ng du l ch và các ho t ng phát tri n kinh t xã h i khác. Trong 15 năm tr l i ây, kho ng 15-20% di n tích các r n san hô b m t, t p trung ch y u các vùng có dân cư sinh s ng như v nh H Long, cát t nh ven bi n mi n trung và m t s o có ngư i sinh s ng thu c qu n o Trư ng Sa.
32 ph trên r n san hô ang b gi m d n theo th i gian, nhi u nơi ph gi m trên 30% (B ng 2.2.). i u này cho th y r n san hô ang b phá h y và có chi u hư ng suy thoái m nh. S bi n i di n tích và nh ng t n thương c a nhi u r n san hô gây nhi u thi t h i: gi m a d ng sinh h c, sinh thái và ch t lư ng môi trư ng bi n; m t ngu n l i sinh s ng c a c ng ng vùng ven bi n và thi t h i cho ngành du l ch và th y s n. Câu h i ôn t p chương 2. 1. Các c trưng môi trư ng c a h sinh thái c a sông. 2. Qu n xã sinh v t và các quá trình s nh thái c a sông. 3. S thích nghi c a sinh v t vùng tri u. 4. Vai trò c a h sinh thái vùng tri u. 5. Phân b và c trưng môi trư ng c a h sinh thái r ng ng p m n. 6. C u trúc cà ch c năng c a h sinh thái r ng ng p m n. 7. T m quan tr ng c a h sinh thái r ng ng p m n. 8. Hi n tr ng r ng ng p m n Vi t Nam. 9. Phân b và c u trúc c a th m c bi n. 10. Ch c năng c a th m c bi n. 11. Các m i quan h trong qu n xã h sinh thái r n san hô. 12. T m quan tr ng c a h sinh thái r n san hô.
33 Chương 3. TÁC NG C A CON NGƯ I N MÔI TRƯ NG VÙNG VEN B Các tác ng c a con ngư i n môi trư ng vùng ven b có th x p vào 3 lo i: Các tác ng vào c u trúc: b t ngu n t vi c bi n i và phá hu nơi • Các tác ng vào quá trình: k t qu c a vi c tác ng ch ng và không ch ng • vào các nhân t v t lý hoá h c và sinh h c. Các tác ng ti n ích: thay i môi trư ng làm gi m cơ h i hi n t i và tương lai i • v i vi c s d ng m t vùng thiên nhiên bao g m c vi c s d ng mà hi n nay không bi t trư c. Khai hoang Ch t th i B ov b Lo i b Nông tr i, B o v nhà ch t th i c ng bi n c a, khu công nghi p Cát CON Ngh ngơi, Phát tri n nơi Khai thác và á phong c nh NGƯ I xây nghĩ d ng C p nư c, ch t C p i n, th i, v n chuy n ch ng lũ Công nghi p p nư c Hình 3.1. Phát tri n vùng ven b nhìn t khía c nh con ngư i Khai hoang Ch t th i B ov b M t nơi cư M t nơi , tăng xói trú, tăng vi c mòn, nh hư ng t i Ô nhi m b ov tr m tích Nơi m t M t nơi , (r n san hô) MÔI Phát tri n nơi Khai thác thay i ch gia tăng áp TRƯ NG nghĩ sóng, l c v i c ng ng Ô nhi m, m t M t nơi , thay nơi , gia tăng i ch tri u nhu c u b o v Công nghi p p nư c Hình 3.1. Phát tri n vùng ven b nhìn t khía c nh môi trư ng