Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 5

Chia sẻ: Asd Avfssdg | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

168
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 5', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 5

45 Chương 4. QU N LÝ VÀ PHÁT TRI N B N V NG VÙNG VEN B I. Nhu c u qu n lý t ng h p vùng ven b Vùng ven b r t quan tr ng i v i vi c phát tri n kinh t xã h i vì nh ng tài nguyên hi m có c a nó. Vùng ven b th c ch t là m t h th ng g m nhi u tài nguyên. Nó cho không gian, cung c p các tài nguyên sinh h c và phi sinh h c, cho ho t ng c a con ngư i và ch c năng i u hòa môi trư ng t nhiên cũng như nhân t o. ng th i vùng ven b cũng là h th ng ư c nhi u ngư i s d ng. Con ngư i s d ng các ngu n tài nguyên cho s s ng (như nư c và th c ăn), cho các ho t ng kinh t (như không gian, các tài nguyên sinh h c và phi sinh h c) và cho nghĩ ngơi, gi i trí (các bãi bi n, r n san hô). Quá trình công nghi p hóa, phát tri n thương m i và áp l c c a s gia tăng dân s liên t c nhi u nơi ã làm tăng xói mòn, lũ l t, m t các vùng t ng p nư c, ô nhi m, gia tăng vi c khai thác b a bãi t ai và ngu n nư c ven b . Tháng 6 năm 1992, H i ngh v Môi trư ng và Phát tri n c a Liên Hi p Qu c (UNCED) ã ư c t ch c Rio de Janeiro, Braxin. L n u tiên trong l ch s có m t h i ngh l n g n tr c ti p, rõ ràng các v n v môi trư ng và phát tri n. UNCED ư c t ch c áp ng nh n th c ngày m t gia tăng trên th gi i là không th coi môi trư ng và phát tri n là hai lĩnh v c chính sách tách bi t, mà s phát tri n b n v ng chính là s l ng ghép chúng. M c tiêu chung c a UNCED là xây d ng các chi n lư c và bi n pháp nh m u tranh ch ng suy thoái môi trư ng trong s phát tri n b n v ng và lành m nh i v i môi trư ng t t c các nư c. H i ngh t p trung vào nh ng lĩnh v c c th sau: B o v b u khí quy n b ng cách h n ch s thay i khí h u, s suy y u t ng ôzôn • và ô nhi m không khí xuyên biên gi i; B o v và qu n lý tài nguyên t b ng cách u tranh ch ng n n phá r ng, sa m c • hóa và h n hán; B o t n a d ng sinh h c; • Thúc y công ngh sinh h c lành m nh v i môi trư ng; • B o v ch t lư ng và cung c p ngu n nư c ng t • B ov i dương và t t c các loài sinh v t bi n • Qu n lý các ch t th i, c bi t là các ch t th i c h i và các ch t c hóa h c, • c m v n chuy n trái phép các s n ph m và ch t th i c h i gi a các qu c gia. Thành công c a H i ngh ư c ph n nh trong nhi u s n ph m c a h i ngh này. Các chính ph ã nh t trí v các công ư c, v các v n môi trư ng toàn c u quan tr ng. Tuyên b Rio có 27 nguyên t c hư ng d n chính sách qu c gia và qu c t v môi trư ng và Chương trình ngh s 21 ã mô t chi ti t các hành ng c n thi t t ư c phát tri n b n v ng. Chương 17 c a Chương trình ngh s 21 c p n các v n i dương và vùng ven b , nêu rõ nhu c u c n xây d ng và th c hi n các chương trình qu n lý t ng h p vùng b . Qu n lý t ng h p vùng ven b n nay ư c th a nh n là quá trình thích h p nh t gi i quy t các thách th c t i vùng ven b hi n t i cũng như lâu dài. QLTHVB t o cơ h i cho các vùng ven bi n hư ng t i s phát tri n b n v ng, cho phép tính n các giá tr tài nguyên và l i ích hi n nay và trong tương lai c a vùng b . Thông qua vi c tính n các l i ích ng n h n, trung h n và dài h n, QLTHVB có th kích thích s phát tri n vùng ven bi n, phát tri n tài nguyên và h n ch s suy thoái các h
46 th ng t nhiên c a chúng. QLTHVB có th cung c p khung sư n cho các ph n ng linh ho t nh m i phó v i s không ch c ch n c a các d báo v tương lai, k c v thay i khí h u. Tóm l i QLTHVB có th cung c p cho các nư c ven bi n quy trình thúc y s phát tri n kinh t và c i thi n ch t lư ng cu c s ng. M c tiêu chính c a b t kỳ chương trình QLTHVB nào v cơ b n là khuy n khích s thay i ng x c a con ngư i t m c tiêu mong mu n. M c ích c a vi c qu n lý là t o i u ki n thu n l i cho s phát tri n liên quan n các s n ph m, d ch v và giá tr mong mu n, liên quan n s n xu t, tiêu th ho c b o t n. QLTHVB có th d báo và áp ng ư c các nhu c u c a xã h i vùng ven bi n. S tham gia c a công chúng vào vi c xây d ng và th c thi QLTHVB, do ó, là r t c n thi t. thành công, QLTHVB c n có các y u t sau: L ng ghép các chương trình và k ho ch phát tri n kinh t , qu n lý ch t lư ng môi • trư ng và s d ng t; L ng ghép các chương trình trong các lĩnh v c s n xu t th c ph m (ngành nông • nghi p và ngh cá), năng lư ng, giao thông v n t i, tài nguyên nư c, x lý ch t th i và du l ch; L ng ghép t t c các nhi m v qu n lý vùng b , t quy ho ch và phân tích, th c • thi, i u hành và duy trì, giám sát và ánh giá, ư c ti n hành liên t c theo th i gian; Th ng nh t các trách nhi m i v i các nhi m v qu n lý khác nhau c a các c p • chính quy n: a phương, khu v c, qu c gia, qu c t và gi a khu v c nhà nư c và tư nhân; S d ng chung các ngu n l c qu n lý có s n, t c là các ngu n nhân l c, v n, • nguyên v t li u và trang thi t b ; Liên k t các ngành, ví d các ngành khoa h c như Sinh thái h c, a m o h c, • Sinh h c bi n, Kinh t h c, K thu t (Công ngh ), Chính tr và Pháp lu t. Phương pháp qu n lý nói chung bao g m m t lo t các nhi m v có liên quan nhau, c n ư c t h c hi n t ư c các m c tiêu ra. Các bư c cơ b n trong chu trình qu n lý là nh n th c v n , phân tích và l p k ho ch, tri n khai th c hi n, i u hành và duy trì, giám sát và ánh giá hi u qu các bi n pháp liên quan n m c tiêu ra. Vi c th c hi n quy trình này s ph thu c nhi u vào các i u ki n l ch s , kinh t , chính tr , văn hóa và do v y, nó s khác nhau gi a các qu c gia và trong m t qu c gia. Th ng nh t các ho t ng qu n lý vùng ven bi n là r t thích h p trong vi c phòng ch ng s suy thoái c a các h sinh thái t i ó (vi c suy thoái này kéo theo vi c gi m giá tr kinh t và gia tăng kh năng b t n thương c a chúng i v i nh ng tác ng c a s thay i khí h u). M c dù vi c qu n lý t ng h p òi h i s phân tích và l p k ho ch k lư ng hơn là qu n lý theo ngành, t ng chi phí c a nó cu i cùng s th p hơn nhi u so v i phương pháp t ng chi phí theo t ng ngành riêng l . Ngoài ra, y m nh QLTHVB ngay t giai o n u s t o thu n l i tài chánh v lâu dài. Do th i gian c n thi t th c hi n các bi n pháp áp ng thư ng kéo dài, nên ti n hành các bi n pháp phòng ng a trong QLTHVB (t c là hành ng trư c h n ch các t n h i không tránh kh i x y ra) không ch theo quan i m môi trư ng mà còn theo quan i m kinh t , vì cách ti p c n này có th gi m thi u t n h i và có th t i a hóa các l i ích t ư c. Nh ng quy t nh v qu n lý và l p k ho ch cho vi c s d ng b n v ng tài nguyên thiên nhiên có th t ư c thông qua s xem xét hài hòa nh ng phương án và nhu c u phát tri n khác nhau c a khu v c. ây là tính th ng nh t c a QLTHVB. Do v y, QLTHVB c n ư c coi là m t quá trình ti n hóa, phù h p v i s phát tri n b n v ng, mà theo nh nghĩa, có ph m vi lâu dài.
47 II. Qu n lý t ng h p vùng ven b và phòng ch ng thiên tai Bi n pháp phù h p nh t i v i vi c b o t n các ngu n tài nguyên sinh thái chính là các bi n pháp c n cho vi c duy trì các h th ng t nhiên v n có ch ng l i thiên tai (như bão, lũ, nư c dâng, xói l ,...). Các ho t ng c a con ngư i thư ng gây ra nh ng thay i t i các vùng t c n ư c b o v như l y cát b bi n, làm suy thoái các r n san hô, san ph ng các c n cát, phá h y r ng ng p m n, do ó làm gi m kh năng t b o v c a b bi n. Ví d n u nh ng n cát b m t i do khai thác cát, ho c vì m t ho t ng gì ó trên bi n, thì r i ro i v i s phát tri n c a vùng b sau c a n cát s tăng r t nhanh. Tương t , r ng ng p m n óng vai trò tiêu tán năng lư ng sóng, gi cho nh ng vùng t phía sau chúng kh i b xói mòn khi có bão. Giá tr mà nh ng tài nguyên thiên nhiên này có trong vi c ngăn ng a thiên tai cho th y c n ph i xem xét chúng như nh ng i tư ng quan tr ng và ph i ưa ra các bi n pháp r t c ng r n b o v chúng. Trong th c t , m t chương trình gi m thi u thi t h i do thiên tai c n ph i tri n khai cùng v i vi c b o t n các sinh c nh ven b - lá ch n t nhiên, ngăn c n các tác ng c a sóng, lũ và xói l . Nhi u c ng ng dân cư ã nh n th c ư c r ng cách ti p c n qu n lý tài nguyên và thiên tai như v y làm ơn gi n hóa quá trình qu n lý vùng ven b và giúp ưa ra các quy t nh mang tính d báo nhi u hơn v nh ng v n liên quan n phát tri n b n v ng. Ví d vi c lùi sâu vào trong t li n b o v c ng ng dân cư kh i s xói l b bi n và gió bão có th l i b o t n ư c loài rùa bi n sinh n vùng ó. Tương t , nh ng quy nh kh t khe trong phân vùng liên quan n phát tri n các m ng p m n không ch b o t n ư c các tài nguyên có giá tr v m t kinh t , mà còn giúp duy trì các rào c n t nhiên ch ng l i sóng bão. Cu i cùng, m t b bi n ho c m t công viên san hô có th b o v vùng t nhiên này kh i tác ng c a c thiên tai l n s suy gi m tài nguyên th y sinh. Như v y, cách ti p c n ơn gi n và hi u qu phòng ch ng thiên tai là k t h p m i quan tâm ngăn ng a thiên tai v i qu n lý tài nguyên và môi trư ng. M t s qu c gia ã b t u th nghi m cách ti p c n k t h p này thông qua các chương trình QLTHVB, áp ng c hai m c tiêu cùng m t lúc. III. QLTHVB và B o t n a d ng sinh h c Nhu c u và các phương pháp tri n khai b o t n a d ng sinh h c ư c hình thành t trên t li n. Chúng c n ư c i u ch nh phù h p v i các sinh c nh trên bi n và vùng ven b . Các v n càng liên quan n bi n nhi u hơn thì các lý thuy t v b o t n càng ít hơn. Ví d , nhi u loài sinh v t bi n thu c lo i b e d a tuy t ch ng do vi c phá h y các sinh c nh không ư c ghi nh n nhi u như các loài rùa bi n, chim bi n. Có 5 khía c nh quan tr ng liên quan n a d ng sinh h c bi n c n ph i ư c b o t n bao g m: a d ng loài ng v t bi n cao hơn nhi u so v i ng v t trên c n; • H ng v t bi n ít ư c bi t rõ hơn • H u h t các loài ng v t bi n s ng phân tán r ng • H u h t các qu n xã ng v t bi n r t khác nhau và thay i nhi u v thành ph n • loài Th i gian ng x v i nh ng nhi u ng v môi trư ng c a các ng v t bi n • ng n hơ n M t m c tiêu chi n lư c c a QLTHVB là b o t n các sinh c nh c a các loài ư c ánh giá là có giá tr c bi t và b e d a tuy t ch ng. Do vây, i u quan tr ng trong vi c thi t k vùng sinh thái cho vi c b o t n c bi t là ph i b o v các loài. Các m c tiêu khác có th là b o v các tài nguyên thiên nhiên v i c nh quan p và có kh năng sinh l i cao. ôi khi nh ng i u này ư c th c hi n nh m áp ng m t chương trình qu c t nào ó, ví d như là Chương trình d tr sinh quy n c a UNESCO ho c là Công ư c RAMSAR i v i các vùng t ng p nư c quan tr ng, song chúng thư ng ư c th c hi n trong khuôn kh các ho t ng
48 c l p qu c gia, liên quan n vi c thi t l p các công viên qu c gia hay khu b o t n thiên nhiên. IV. Tìm ki m s n lư ng b n v ng y ban Brundtland c a Liên Hi p Qu c ã ưa ra khái ni m phát tri n b n v ng, là lo i phát tri n mà không mà t n h i t i tương lai. Tuy nhiên, y ban ã không ưa ra ư c nh ng hư ng d n th c t v vi c áp d ng khái ni m này vào trong các k ho ch/chương trình c th . Nghĩa chung c a nó nói lên r ng s d ng b n v ng òi h i ph i i u ch nh m c s d ng các tài nguyên có th tái t o ư c chúng không b suy thoái ho c c n ki t. Liên quan n tính b n v ng, các tài nguyên ph i ư c duy trì sao cho kh năng t ph c h i c a chúng không bao gi b m t i. Hình th c qu n lý này duy trì các ti m năng sinh h c và cũng c các ti m năng v kinh t lâu dài c a các ngu n tài nguyên thiên nhiên có th tái t o ư c. Vi c tuân th s phát tri n trên cơ s s d ng b n v ng ph i ư c nh n rõ như m t i u ki n c n thi t tuy t i duy trì vi c nâng cao s c kh e, an toàn th c ph m nhà và các nhu c u khác c a con ngư i. Khai thác b n v ng có nghĩa là s d ng khôn khéo (phát tri n) và qu n lý ch t ch (b o t n) các loài sinh v t và h sinh thái mà chúng ph thu c vào, sao cho l i ích hi n t i ti m tàng c a chúng i v i con ngư i không b xâm ph m. Tài nguyên không th khai thác ho c s d ng quá m c, chúng có th tái sinh sau m t kho ng th i gian nào ó. Th c t , tài nguyên có th ư c xem là m t ngu n v n u tư thông qua s n lư ng hàng năm; ó chính là s n ph m dùng, ch không ph i là ngu n v n thông thư ng. C n nh n th c r ng vi c duy trì s n lư ng t m t ngu n tài nguyên c th nào ó, khi thi u mô hình l p k ho ch và qu n lý t ng h p, s g p nhi u khó khăn. Ví d , Ecuado nuôi tôm có l i n m c mà ngư i ta ã phá hơn m t n a r ng ng p m n làm m nuôi tôm. i u này ã d n n k t qu là năm 1986, ph n r ng ng p m n còn l i không kh năng t o ra nh ng ngu n tôm gi ng cung c p cho các m nuôi và kho ng 60% s m ã ph i ng ng ho t ng. Không có chính sách ho c chương trình b o t n nào ư c tri n khai hư ng d n cho ngành công nghi p nuôi tôm Ecuado là ngành ã t o ra 44% thu nh p ngo i t và cung c p hơn 100.000 vi c làm. Không t n t i m t cơ ch h p tác gi a các ngành nông nghi p, nuôi tr ng và ánh b t, v i vi c l p k ho ch kinh t . Trong b i c nh ó, các cơ s kinh doanh ng n h n t do phát tri n, làm t n h i n n n kinh t lâu dài c a nư c này. Vay mư n ngo i t quá nhi u làm m nuôi và mua s m trang thi t b liên quan ã góp ph n t o nên món n ngo i t l n c a Ecuado. Trong khi t n t i c a m t quy ho ch t ng h p và chương trình qu n lý lo i QLTHVB chưa m b o ư c s n lư ng b n v ng t các ngu n tài nguyên thiên nhiên vùng b c a b t kỳ qu c gia nào, thì s thi u chúng s d n n vi c suy gi m các ngu n tài nguyên ó. R t ít khi l i ích kinh t dài h n l i có ư c t s phát tri n v i vi c khai thác quá m c các ngu n tài nguyên vùng ven b . S n nh v kinh t s có ư c t s phát tri n liên quan m t thi t v i vi c b o t n tài nguyên, quy ho ch t ng h p và các y u t qu n lý khác c a QLTHVB. V. Các bư c c a quá trình qu n lý t ng h p vùng ven b M i qu c gia khi ti n hành ánh giá ti m năng c a m t chương trình Qu n lý t ng h p vùng ven b , u có cách ti p c n riêng c a mình n vi c b o t n tài nguyên và s im t vói nh ng c thù riêng c a vùng ven b . T t nh t là làm sao cho chương trình QLTHVB tr thành nhi m v chính tr c a các chính quy n trung ương ho c a phương và có ư c nh ng ho t ng phù h p trong nhi m v b o t n tài nguyên. Các giai o n c th c a chương trình QLTHVB ph thu c vào các v n c n gi i quy t, cho nên chúng s khác nhau. Tuy nhiên, t t c chúng u c n m t cơ ch i u ph i liên ngành và m t h th ng quy nh nh m tăng cư ng kh năng s d ng b n v ng, a m c tiêu các ngu n tài nguyên có th tái t o ư c trong vùng ven b ã xác nh. Như v y, m c dù có
49 chương trình QLTHVB c a m i nư c riêng, v n có m t s bư c cơ s chung trong vi c thi t l p chương trình. Có 7 y u t c n ư c th c hi n nh m em l i m t khuôn kh qui ho ch và qu n lý trong ó có tính n s ph c t p c a m i vùng ven bi n và tình tr ng qui ho ch. Các qui mô không gian khác nhau v chính tr , th ch và các lĩnh v c có liên quan n vùng ven b u có th ưa vào trong khuôn kh . ng th i khuôn kh này s cung c p s h p nh t hay phân tích các l i ích có tính c nh tranh trong phát tri n b n v ng c a b t kỳ vùng ven bi n nào. i u quan tr ng c n bi t là quá trình ư c d ki n là không tuy n tính, trong ó không có i m cu i mà t i ó quá trình ư c coi như là ã k t thúc. Quá trình này là liên t c, l p i l p l i v i các ư ng ph n h i n i t i không nh ng cho phép các thay i trong tương lai v i u ki n c a vùng ven bi n ang quan tâm, mà còn cho phép ánh giá l i và xác nh l i các bư c hành ng c n thi t trong 7 y u t c a khuôn kh . 1. Xác nh v n Có r t nhi u yêu c u ban u trong vi c xác nh m t k ho ch qu n lý vùng ven bi n. Trư c h t, c n nh rõ các m c tiêu phát tri n và ph m vi trong ó các m c tiêu này không ư c tho mãn. C n ph i n m v ng các m c tiêu phát tri n qu c gia, khi không có nh ng m c tiêu t ng th như v y, các m c tiêu c th có th ư c t ra cho s phát tri n c a m t vùng ven bi n nh t nh song nh ng m c tiêu này có th không liên quan ho c xung t v i thành t u cu i cùng c a các m c tiêu qu c gia r ng l n hơn. i v i các m c tiêu phát tri n vùng ven bi n c th , i u quan tr ng là ph i m b o có xem xét t i các ranh gi i c a vùng qui ho ch trên phương di n các quá trình t nhiên cũng như nhân văn mà th c t ã x y ra trong vùng, và m c vư t quá ranh gi i vùng qui ho ch c a chúng. Th hai là ph m vi c a ho t ng qui ho ch vùng ven bi n c n ư c quy t nh. Ph m vi này c n bao g m: Vi c xác nh các y u t ngành như ngư nghi p, du l ch hay phát tri n ô th c n • ư c quan tâm n. Các gi i h n v không gian c a vùng ven bi n ang xem xét (ví d như phát tri n • c ng, chương trình và k ho ch qu n lý vùng ven bi n qu c gia, vi c qu n lý song phương hay a phương c a m t vùng bi n và ven bi n thư ng có gi i h n n m ngoài ph m vi m t nư c) Mc s n có c a các ngu n l c, c v th ch l n tài chính, gi i quy t ư c • m c tiêu qui ho ch ã xác nh. 2. Xem xét và phân tích Sau khi ã th ng nh t v các m c tiêu phát tri n và ph m vi qui ho ch, thì ti p ó c n xác nh xem li u nh ng m c tiêu ban u này có th bi n thành hi n th c hay không trong ph m vi vùng qui ho ch ã xác nh. Có 3 y u t c n bao hàm trong s xem xét như v y. Y u t u tiên là các ngu n tài nguyên bi n và ven bi n ư c phát tri n và các i u ki n môi trư ng mà chúng t n t i trong ó; y u t th hai là các i u ki n kinh t xã h i và s phù h p c a chúng trong phát tri n tài nguyên; và y u t th ba là b i c nh lu t pháp, th ch và hành chính mà ho t ng phát tri n ư c ti n hành trong b i c nh ó. 2.1. Các ngu n tài nguyên và Môi trư ng i u c n thi t là ph i xác nh ư c phong phú, s phân b , s n lư ng b n v ng c a ngu n tài nguyên bi n và ven bi n ư c phát tri n; m c s d ng c a nh ng tài nguyên này; nh ng tác ng môi trư ng c a vi c s d ng ó và các tác ng c a nh ng ho t ng hi n t i cũng như tương lai lên tài nguyên. Ví d , vi c kéo lư i ánh b t các sinh v t áy như tôm ch ng h n có th s h y ho i chính môi trư ng s ng c a tôm; ng th i ch t lư ng c a
50 nư c và tr m tích mà tôm ph thu c vào cũng s b suy thoái và tr nên không thích h p n u các ch t ô nhi m ư c vào t m t ngu n xa, ngoài nơi cư trú c a loài tôm ư c phát tri n. 2.2. Các i u ki n kinh t xã h i có ư c m t s phân tích và ánh giá hoàn thi n tình hình c a m t vùng ven bi n nào ó c n ph i xác nh và ánh giá nh ng h n ch ho c nh ng cơ h i kinh t xã h i ang t n t i. Các thí d v s th t b i trong qui ho ch tài nguyên ven bi n có liên quan n khía c nh xã h i có th tìm th y trên kh p th gi i. 2.3. Các i u ki n lu t pháp, th ch và hành chính Vi c qu n lý s phát tri n c a các tài nguyên ven bi n m t cách không th a áng hi n nay là do vi c xây d ng lu t pháp, các i u l và th ch u d a trên nguyên t c cho r ng các i dương và ngu n tài nguyên c a nó là tài nguyên chung. Nguyên t c như th có th ch p nh n ư c vào các th k trư c do s ngư i th c hi n cũng như công ngh lúc ó còn h n ch . Nh ng thay i l n lao v dân s và công ngh , c bi t trong vòng 100 năm qua ã d n n vi c ph i t l i câu h i cho nguyên t c trên và công nh n r ng, hi n nay vi c h n ch ti p c n v i tài nguyên bi n là c n thi t. áng ti c là vi c phát tri n lu t pháp, các pháp ch và th ch thi hành các ki m soát ó là không theo k p v i t c phát tri n tài nguyên ven bi n. 3. Các v n và các kh năng l a ch n Thông qua các phân tích v a ư c mô t , có th xác nh xem nơi nào s phát tri n các ngu n tài nguyên khác nhau là có th tương thích. Ví d d ki n phát tri n m t khu b o v bi n có th ư c ti n hành t i m t v trí mà không có nh hư ng t i s phát tri n ô th b i vì chúng ư c cách xa m t kho ng nh t nh. Song cũng có th nh n bi t các khu v c có kh năng xung t. Ví d như d ki n phát tri n b n c ng l i tình c di n ra t i m t vùng ng p m n mà ư c bi t là nơi ươm nuôi tôm, và vì th vùng này có t m quan tr ng v phương di n phát tri n kinh t c a các chương trình ngư nghi p qu c gia. Theo cách tương t , c các tác ng tr c ti p và gián ti p c a vi c s d ng môi trư ng bi n hi n nay u có th ư c phân tích nh m xác nh nh ng mâu thu n và các tương thích. Ví d , vi c ch t phá r ng ng p m n xây d ng các khu nuôi tôm có th s làm gi m hàm lư ng ch t dinh dư ng trong nư c t i m c mà nó s không còn kh năng h tr cho s phát tri n c a loài tôm ư c nhân nuôi: ó là tác ng tr c ti p. Tác ng gián ti p có th là vi c phát hi n ra r ng các cách th i b ch t th i t n trong t li n ã d n t i s ô nhi m các con sông ch y qua r ng ng p m n, mà i u này ã d n n s suy thoái ch t lư ng nư c l c a h r ng ng p m n. i u này có th d n n vi c c s n ph m tôm cá t nhiên và nuôi tr ng u không phù h p v i s tiêu dùng c a con ngư i. Trong trư ng h p này, vi c s d ng sông và nư c l c a r ng ng p m n h p th các ch t th i rõ ràng là mâu thu n và không tương thích v i s phát tri n hơn n a ngh cá r ng ng p m n. Ngoài vi c xác nh các v n hi n t i c n gi i quy t, các bư c kh i u trong quá trình cũng s d n n xác nh các kh năng l a ch n hay các chi n lư c thay th cho s phát tri n ngu n tài nguyên vùng ven bi n. N u phát tri n ngư nghi p không ư c ưu tiên trong các m c tiêu phát tri n ban u song sau ó, trong giai o n ánh giá, các àn cá ư c xác nh là chưa ư c khai thác áng k thì i u này có th d n n quy t nh là bao g m c phát tri n ngư nghi p trong các m c tiêu tương lai. 4. Trình bày-xây d ng k ho ch Bư c này trong quá trình kéo theo vi c t ng h p d li u, dùng các k t qu c a các bư c t 1 n 3 c a quá trình th ng nh t v m t t ng th cũng như chi ti t n i dung c a các k ho ch và các chương trình qu n lý vùng ven bi n. Trong bư c này có hai c i m quan tr ng:
51 Th nh t c n ph i có s ph n h i n i t i gi a các thành ph n cơ b n trong trong chương trình qui ho ch. Gi s m t m c tiêu phát tri n qu c gia là "phát tri n ngu n tôm cá vì l i ích c a t t c m i ngư i" song không phát tri n du l ch d a vào nư c ngoài b i vì ánh giá ban u ã cho th y ít có ti m năng v khía c nh này; ho c b i vì lý do tôn giáo và văn hoá khi n cho du l ch không ph i là m i quan tâm l n. N u như sau ó trong các bư c phân tích và ánh giá l i l ra r ng các bãi cá ã b khai thác g n t i m c gi i h n và có nh ng bãi bi n r t h p d n có th t o nên cơ s cho s phá tri n du l ch, thì qu c gia này có th quy t nh thay i hư ng ho t ng và u tư theo cách mà ngành du l ch có th phát tri n trong ch ng m c công chúng có th ch p nh n ư c. Như v y, cơ ch ph n h i (feed back) tr nên quan tr ng cho m i y u t trong quá trình. c i m quan tr ng th hai c a quá trình là ng l c c a các m i tương tác và s ng lòng gi a m i i tư ng quan tâm n vi c xây d ng các k ho ch hay chính sách cho vùng ven bi n. Nh ng ngư i hư ng l i cu i cùng c a quá trình phát tri n ph i là công chúng, m c dù th c t hi n nay không ph i luôn luôn là như v y. Trong khi xu t các chính sách qu c gia, các chương trình và k ho ch qu n lý vùng ven b cho các ho t ng phát tri n t i m t a i m nh t nh nào ó thì công chúng c n ph i là trung tâm c a quá trình tư v n. Vì v y vi c xây d ng s ng tâm nh t trí v các m c tiêu chính sách, n i dung c a các chương trình và tính thích h p c a các k ho ch là m t ph n không th thi u trong qui ho ch thành công vùng ven b . 5. Thông qua M t khi chính sách, chương trình hay k ho ch ã ư c so n th o, nó thư ng ph i ư c thông qua b i m t th t c có tính chính th c có th ưa vào th c hi n. Th t c này có th là s tán thành chính th c c a m t s cơ quan ch u trách nhi m c p qu n lý thích h p; là s thông qua v m t lu t pháp c p vùng ho c c p qu c gia; ho c trong trư ng h p c a các k ho ch c thù cho m t vùng mà các k ho ch này ang trong quá trình lư c duy t thì có th c n t i s tán thành hay thông qua c a c ng ng có liên quan. Vi c m b o r ng có các cơ ch thích h p cho phép ph n h i cho giai o n xu t là r t quan tr ng b i vì trong nhi u trư ng h p lu t pháp d ki n là có th ph i s a i l i n u, gi d như nó mâu thu n m t cách không c n thi t v i pháp lu t hi n hành. Vì v y, i u quan tr ng là ra ư c m t k ho ch hành ng trong ó có ưa ra các hành ng c n th c hi n; th i gian th c hi n và m t phân tích có tính phê bình k ho ch có th thông qua và th c hi n. 6. Th c thi Trong các bư c ra k ho ch và thông qua c a quá trình, i u quan tr ng là lư ng trư c ư c các chính sách, chương trình hay k ho ch có th ư c th c thi như th nào trong b i c nh c a tình hình hi n t i. c bi t c n thi t nh ng nơi mà th ch m i ư c hình thành ho c th ch ang t n t i c n ph i có s chuy n i quan tr ng. Tư ng t , s lư ng trư c là quan tr ng trong trư ng h p có pháp ch m i mà i u này có th thay th ho c làm thay i các b lu t, các tiêu chu n môi trư ng ho c các ư ng hư ng ch o hi n hành. Trong c hai trư ng h p, th i gian th c thi là t i quan tr ng và có th ư c ti n hành v i quy mô l n d n sao cho s i u ch nh l i hi n tr ng có th th c hi n song song ch không ph i tr ng i cho s phát tri n. 6.1. Ch p hành k ho ch chương trình i vào ho t ng c n ph i ch p hành l ch trình c a các k ho ch. Vi c ch p hành l ch trình trong trư ng h p này có nghĩa là các t ch c ph i ư c th c hi n m t cách có hi u qu các k ho ch trong chương trình. T ch c v cơ quan: thi t l p c u trúc hành chính m b o cho vi c qu n lý • th ng nh t theo chi u ngang và chi u d c;
52 T ch c v lu t pháp: các b lu t, công ư c, ngh nh và các tiêu chu n làm cho • vi c qu n lý có th th c hi n; T ch c v tài chính: phân ph i kinh chi tr cho các chi tiêu trong quá trình. • 6.2. Quá trình ho t ng Vi c v n hành chương trình QLTHVB s ư c b t u t ư c nh ng k t qu mong mu n n u quá trình ho t ng t t và thông su t. Tuy nhiên vi c qu n lý m t quá trình ph c t p như QLTHVB, không ph i là m t nhi m v d dàng. Các ph n h i trong quá trình quan tr c và ánh giá có th d n t i nh ng thay i trong chương trình hi n hành và nh ng xung t v quy n l i có th n y sinh nh ng v n không mong i. 6.3. Gi i quy t xung t Vn chính trong quá trình v n hành c a QLTHVB ó là gi i quy t các xung t v l i ích. có th gi i quy t các xung t này, c n ph i nh n rõ nguyên nhân và h u qu c a các xung t, thi t l p m t phương pháp rõ ràng có ư c quy t nh và có kh năng ngăn ch n các tác ng tiêu c c b ng các bi n pháp thích h p. Các xung t có th b t ngu n theo "chi u d c" ví d x y ra gi a các bên s d ng các mc khác nhau; ho c theo chi u ngang, ví d các bên s d ng cùng m c các lĩnh v c khác nhau. Ví d trư ng h p th nh t ó là s xung t gi a chính quy n qu c gia, mu n thi t l p m t khu b o t n thiên nhiên trong chính sách qu c gia và c ng ng a phương, mu n u tư vào vi c phát tri n công nghi p nâng cao thu nh p cho ngư i dân a phương. Ví d v trư ng h p th hai là xung t gi a nh ng ngư i khai thác cát t b bi n xây d ng nhà c a trong vùng t li n và nh ng ngư i s ng g n b bi n, ph n i vi c khai thác cát vì cho r ng vi c khai thác cát d n n m i e do nhà c a c a h do xói l b bi n. gi i quy t nh ng xung t l n hơn, chương trình QLTHVB c n ph i có m t h th ng hoà gi i. M t h th ng như v y có th t o ra m t phương pháp lu n rõ ràng gi i quy t các xung t và ưa ra cách gi i quy t. Có th phân bi t các th t c hành chính và pháp lu t. Th t c hành chính d a vào s h p tác t nguy n c a t t c bên. i v i m i m t xung t, m t th t c có th ư c bi n i phù h p v i tình c nh c a nó. Ví d i v i m t nhi m v không lư ng trư c, m t h i ng, hay m t t ch c khoa h c có th ư c thành l p tìm ki m m t gi i pháp cho m t v n c thù. M t chính sách i tho i cũng có th thành l p t p h p các bên xung t l i v i nhau và cho h th o lu n dư i s lãnh o c a m t ngư i hoà gi i. Ti n trình hoà gi i có th b t u khi không có kh năng tìm ra gi i pháp qua àm phán. N u t t c u th t b i, th t c lu t pháp ph i ư c s d ng b t bu c ph i tuân theo m t gi i pháp. M t th t c như v y t n th i gian và ti n c a, vì v y nên tránh. 7. Quan tr c và ánh giá Các chính sách m i, các chương trình ho c k ho ch tuy ã ư c àm phán và cân nh c k lư ng song v n khi hi m khi ch ng t m t cách úng như là chúng ư c d tính ho c ít khi hoàn thi n thích h p. i u này xu t phát t th c t r ng thư ng là không th d tính và l p k ho ch cho m i s b t ng b t g p trong quá trình th c thi. Ngoài ra, kho ng th i gian gián o n gi a giai o n xác nh và giai o n th c thi c a quá trình là các tình hình môi trư ng, kinh t xã h i và ho c th ch có th thay i. Cách t t nh t chu n b cho tình hu ng có th x y ra như th là kh i xư ng và th c hi n m t qui trình ánh giá liên t c các thành công cũng như th t b i c a các chính sách và các ho t ng khi chúng ư c ưa vào th c hi n. S n ph m c a bư c quan tr c và ánh giá là kh năng ánh giá s thành công hay th t b i chung c a các chính sách hay chương trình ã ư c thông qua. Trên cơ s c a các k t qu này, i u c n thi t là ph i xác nh ư c hành ng s a ch a nào là thích h p ho c ph i ánh giá l i các m c ích ban u c a bài t p. Nơi nào òi h i ph i có hành ng s a ch a thì hành ng này c n ư c xác nh và ti n hành trong khuôn kh c a quá trình ã ư c v ch ra,
53 ư c l ng vào và ư c ánh giá t i bư c thích h p. Nơi nào òi h i ph i có s ánh giá l i các m c tiêu ban u thì c n ph i ti n hành b ng cách b t u quá trình l i t u và i qua y các bư c như trư c ó. Vì v y i u ch y u là các k t qu c a các bư c quan tr c và ánh giá ph i ư c ph n nh l i vào trong các bư c trư c ó c a quá trình. 7.1. Quan tr c Chương trình quan tr c b t u ngay sau khi chương trình QLTHVB i vào ho t ng. Ti n trình quan tr c thư ng xuyên thu th p thông tin t k t qu c a vi c ánh giá và ph n h i trong các giai o n và có th d n n quan i m là chính sách ph i thay i. D ng quan tr c ph thu c ph n l n vào m c tiêu c a chương trình, do v y c n ph i rõ ràng. M t chương trình quan tr c t t bao trùm toàn b khu v c liên quan và trong m t quãng th i gian kéo dài. Ngân sách thư ng gi i h n và c n nh n m nh r ng t t hơn là có nhi u s li u (bao g m toàn b h th ng ven b ) dù ch t lư ng th p, hơn là m t ít s li u có ch t lư ng nhưng ch t p trung m t vài i m. Các d ng s li u quan tr c là: Xã h i: t l sinh, s c kho , ch t lư ng cu c s ng; • Kinh t : thu nh p, s lư ng công ty công nghi p, kh i lư ng chuyên ch gi a hai • vùng; Sinh thái: s loài ng, th c v t, s c kho c a qu n th , s con sinh ra,... • T nhiên: v trí c a vùng b , chi u sâu c a lòng sông, eo bi n, kích thư c c a các • n cát.,... Các d li u có th ư c s p x p các vi n nghiên c u. Trong trư ng h p này, bư c u là t p h p các s li u này vào m t m i có th s d ng ánh giá. N u s li u chưa ư c s p x p, các chương trình quan tr c c n ư c thi t l p và th c hi n. Sau ó, ph i t o i u ki n cho các nhà nghiên c u khoa h c và các vi n nghiên c u c a h . Các chuyên gia này có th ư c hu n luy n các k năng thích h p. Trong giai o n này, k thu t không nh và vi n thám có vai trò quan tr ng do các k thu t này có kh năng cung c p và x lý s li u ch t lư ng cao mà giá thành l i r . 7.2. ánh giá Các s li u thu th p ư c s d ng phân tích ánh giá k t qu c a chương trình QLTHVB hay gi i quy t các v n ư c xác nh trong m c tiêu c a chương trình. N u ánh giá d n n vi c s a i vi c v n hành c a chương trình QLTHVB, c n ph i xem xét l i các thông tin này hay các chính sách ư c s a i ph i ư c ánh giá m c cao hơn. M t s m c tiêu có th ư c xác nh là: 1. Chính th c hoá các t ch c hành chính (ví d thành l p các cơ quan); 2. Gi m thi u các hành vi có h i và th c hi n các hành ng phát tri n; 3. Làm t t hơn các ch th môi trư ng và xã h i; 4. S d ng b n v ng tài nguyên và nâng cao ch t lư ng cu c s ng (ví d khai thác b n v ng tài nguyên thiên nhiên). M c tiêu cao nh t (th tư) có th không t ư c trong m t th i gian ng n và có th không mong i trong quá trình ánh giá l n u. Có th phân bi t hai d ng ánh giá. Liên t c có th c i thi n vi c qu n lý và các chính sách. Theo th i gian - ví d 2 năm l n - là d ng ánh giá l n hơn có th th c hi n ch rõ cho c ng ng chương trình ư c ho t ng như th nào. i u này có th t ư c các h tr chương trình QLTHVB ư c ti p t c.
54 H ình 4.1. Các bư c c a quá trình qu n lý vùng ven b VI. Qu n lý vùng ven b Vi t Nam 1. D th o chi n lư c qu c gia v qu n lý môi trư ng bi n và vùng ven b Vi t Nam 1.1. Tính c p thi t Vi t Nam là qu c gia có vùng bi n r ng kho ng 1 tri u km2 và b bi n dài trên 3.200 km, v i 29 t nh và thành ph ti p giáp v i bi n. Vùng bi n và vùng b Vi t Nam có vai trò quan tr ng to l n i v i công cu c phát tri n chung c a t nư c. V i các c i m n i b t như: các huy n ven bi n c a Vi t Nam chi m 17% di n tích t ai, là nơi sinh s ng c a 23% dân s c nư c; hai ngu n tài nguyên ch tìm th y vùng bi n và ven b là d u khí và h i s n, óng góp hơn 23% t ng giá tr xu t kh u; a d ng sinh h c vùng bi n và ven bi n em l i nhi u l i ích quan tr ng cho c ng ng a phương và cho c nư c. Hàng năm các h sinh thái bi n và ven bi n quan tr ng nh t c a Vi t Nam em l i giá tr ư c tính kho ng 38 tri u USD. a d ng sinh h c bi n và vùng b em l i nhi u l i ích cho các h dân và c ng ng a phương. Vùng ven bi n là nơi thu hút nhi u khách du l ch nh t v i s khách du l ch ngày càng gia tăng. Kho ng 65% hàng xu t kh u c a Vi t Nam qua các h i c ng và t l hàng nh p kh u vào Vi t Nam qua các h i c ng cũng tương t . Tuy v y, vùng ven b Vi t Nam v n chưa t úng v trí trong h th ng khu b o t n qu c gia: các khu b o t n vùng b ch chi m 11% t ng di n tích ư c b o t n c nư c. Vùng b o t n bi n Vi t Nam chưa có tên trong h th ng các khu b o t n. M c dù ông dân hơn, u tư vào vùng ven bi n Vi t Nam v n t t h u so v i u tư vào các vùng khác. L y u tư nư c ngoài tr c ti p (FDI) làm ch s u tư chung, thì 125 huy n ven bi n v i kho ng 23% dân s c nư c, ch nh n ư c 13% s d án FDI ư c phê chu n cho c nư c giai o n 1993 n 1997. u tư vào vùng ven bi n Vi t Nam l i phân b không u: các a phương c a m t s ít t nh ven bi n (Qu ng Ninh, H i Phòng, Thanh Hóa và Bà R a Vũng Tàu) nh n ư c h u h t các u FDI rót vào t nh. Ngư c l i, các huy n ven bi n c a 8 trong s 29 t nh ven bi n chưa h nh n m t chút u tư FDI nào. S b t bình ng như v y có th th y kh p Vi t Nam, nhưng c bi t rõ r t các vùng ven bi n, vì m c u tư chung vào các vùng này luôn th p hơn so v i ph n còn l i c a t nư c.
55 Theo s li u c a Chương trình xóa ói gi m nghèo qu c gia, 14% các xã nghèo nh t và 6% các xã thi u các cơ s h t ng cơ b n thu c các huy n ven bi n. H u h t các xã nghèo nh t duyên h i Vi t Nam u t p trung các t nh phía B c và B c Trung B , cũng như các t nh vùng ven bi n thu c châu th sông Mê Kông. 1.2. Cơ s lý lu n c a d th o Chi n lư c Vi t Nam n m v trí a lý u m i quan tr ng. T m quan tr ng và óng góp c a các ngu n l i môi trư ng bi n và vùng b Vi t Nam i v i th gi i ư c th a nh n ngày càng nhi u hơn. Nhi u h sinh thái bi n và ven b c a Vi t Nam ư c ánh giá cao trong nư c cũng như trên toàn th gi i nh giá tr a d ng sinh h c cũng như giá tr văn hóa và l ch s . Ngu n l i môi trư ng bi n và vùng b Vi t Nam cũng có t m quan tr ng tr c ti p i v i hơn 17 tri u dân cư vùng ven bi n c a t nư c. Ngư i dân d a vào ngu n l i tài nguyên bi n và vùng b gi i quy t r t nhi u nhu c u cơ b n c a cu c s ng và cu c s ng c a h ph thu c vào nh ng ngu n l i môi trư ng như r ng, nư c s ch và th y s n bi n và vùng b sinh s ng và phòng ch ng nhi u hi n tư ng thiên tai khác nhau như bão l t. Vi t Nam c g ng t n d ng v th c a mình là m t qu c gia ven bi n l n khu v c ông Nam Á ti p t c phát tri n kinh t và trên th c t , m t s l i ích c a chính sách này ã tr thành hi n th c, nh t là trong lĩnh v c ngh cá và năng lư ng. Nh ng thành công này r t áng k và k t qu là cu c s ng c a ngư i dân vùng ven bi n cũng như dân trong c nư c ư c c i thi n rõ r t. Ngu n tài nguyên thiên nhiên tái t o vùng bi n và vùng ven b Vi t Nam v n r t phong phú và quan tr ng, th nhưng nhi u lo i hình ngu n tài nguyên trong s này ang nhanh chóng b suy thoái. B n nguyên nhân chính gây ra tình tr ng này là: Khung chính sách, pháp lý và th ch hi n hành c a Vi t Nam cho phép t do ti p • c n vùng bi n, không có s qu n lý phù h p; Tình tr ng này còn nghiêm tr ng hơn do chưa ti n hành khoanh vùng ch c năng • s d ng và y u kém trong vi c th c thi các quy nh hi n hành liên quan n vi c ti p c n vùng khai thác. D a vào nhà nư c th c thi các quy nh hi n hành ch thành công m t ph n nh t nh, do các cơ quan qu n lý a phương thi u cán b , trang thi t b , phương ti n năng l c, như trư ng h p các ban qu n lý các khu b o t n, các chi c c b o v ngu n l i th y s n và qu n lý môi trư ng a phương; Phương th c qu n lý và quy ho ch theo ngành không cho phép so sánh cân nh c • thi t hơn khi phân chia ngu n l i vùng bi n và vùng b cho các ngành kinh t khác nhau khai thác, s d ng (như ngành kinh t c ng, du l ch, ngh cá, ô th hóa, công nghi p hóa); i s ng vùng bi n và vùng b Vi t Nam còn nghèo, nh t là các vùng nông thôn. • Kh năng hình thành v n cho u tư c a các h gia ình nông thôn còn b h n ch do cơ s h t ng y u kém, ho t ng tín d ng chưa áp ng ư c nhu c u và phương ti n ti p c n th trư ng còn chưa . Các h nông thôn gi i quy t nhu c u cơ b n c a mình b ng cách khai thác nh ng ngu n l i t nhiên và môi trư ng quan tr ng vư t c gi i h n khai thác b n v ng và m r ng ho t ng khai thác c a mình sang nh ng vùng nh y c m v m t môi trư ng. K t qu là các h sinh thái quan tr ng vùng bi n và vùng b không ư c b o v m t cách thích áng, trong khi ó chúng là ngu n cung c p nh ng l i ích v a d ng sinh h c, tài chính và kinh t quan tr ng cho các c ng ng ven bi n cũng như cho c nư c. Ngoài ra, hàng năm vùng b Vi t Nam l i ph i ch u t n th t n ng n do thiên tai, ch y u là bão nhi t i và lũ l t. ây là m t nguyên nhân làm ki t qu n n kinh t qu c gia và khi n cư dân vùng ven b , v n d b t n thương, ph i h n ch các ho t ng kinh t c a mình