Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 14

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

173
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Biện pháp thuỷ lợi vùng ảnh hưởng thuỷ triều 14.1. Khái quát về thuỷ triều 14.1.1. Khái niệm cơ bản về thuỷ triều 1. Hiện t-ợng thuỷ triều Mặt biển và đại d-ơng không khi nào phẳng lặng, ngay trong điều kiện gió lặng, không có sóng biển, mặt n-ớc biển cũng luôn luôn chuyển động. Sự biến đổi độ cao mặt biển có nhiều dạng khác nhau, tuỳ thuộc vào nguyên nhân phát sinh, chủ yếu gồm: - Sóng biển do gió gây ra: Sóng có chu kỳ ngắn, từ 0,1 giây đến khoảng 30 giây, còn lại là sóng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 14

110 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Ch−¬ng 14 BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu 14.1. Kh¸i qu¸t vÒ thuû triÒu 14.1.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ thuû triÒu 1. HiÖn t−îng thuû triÒu MÆt biÓn vµ ®¹i d−¬ng kh«ng khi nµo ph¼ng lÆng, ngay trong ®iÒu kiÖn giã lÆng, kh«ng cã sãng biÓn, mÆt n−íc biÓn còng lu«n lu«n chuyÓn ®éng. Sù biÕn ®æi ®é cao mÆt biÓn cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, tuú thuéc vµo nguyªn nh©n ph¸t sinh, chñ yÕu gåm: - Sãng biÓn do giã g©y ra: Sãng cã chu kú ng¾n, tõ 0,1 gi©y ®Õn kho¶ng 30 gi©y, cßn l¹i lµ sãng träng lùc. - Sãng do ®éng ®Êt hoÆc nói löa ngÇm d−íi n−íc biÓn, th−êng lµ sãng cã chu kú dµi, tõ 30 gi©y ®Õn kho¶ng 5 phót. - Sãng triÒu do lùc hÊp dÉn vò trô cña mÆt tr¨ng vµ mÆt trêi, cã chu kú dµi nöa ngµy ®ªm hoÆc 1 ngµy ®ªm. - Sãng xuyªn triÒu: sãng cã chu kú dµi trªn 1 ngµy ®ªm. - Dao ®éng cña mùc n−íc biÓn do giã mïa, do b·o hoÆc do c¸c biÕn ®éng khÝ t−îng kÝch cì lín, cã chu kú tõ vµi giê ®Õn vµi ngµy. HiÖn t−îng thuû triÒu ë biÓn vµ ®¹i d−¬ng chØ lµ mét d¹ng cña sù biÕn ®æi mùc n−íc biÓn vµ thÓ hiÖn qua c¸c chuyÓn ®éng sãng cña toµn bé bÒ dÇy líp n−íc tõ trªn mÆt cho tíi ®¸y. Dao ®éng triÒu cña mùc n−íc biÓn thay ®æi tuú tõng n¬i, ë c¸c vïng ven bê th−êng lµ vµi mÐt cho tíi trªn 5m, trÞ sè lín nhÊt ®¹t tíi 18m ë vÞnh Ph¬n®y (Canada). ë ngoµi kh¬i, ®é lín triÒu kh¸ nhá, vµo kho¶ng d−íi 1m. NÕu biÓn cã dao ®éng triÒu nhá d−íi 50cm th× gäi lµ biÓn kh«ng cã thuû triÒu nh− biÓn §en, biÓn Ban TÝch, biÓn Aran... 2. C¸c ®Þnh nghÜa vµ thuËt ng÷ liªn quan ®Õn thuû triÒu ThuËt ng÷ Kü thuËt tµi nguyªn n−íc hay Kü thuËt thuû lîi quy ®Þnh: Vïng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu lµ vïng ®Êt ®ai chÞu sù biÕn ®æi vÒ mùc n−íc vµ chÊt l−îng n−íc cña nguån theo kh«ng gian vµ thêi gian. §©y lµ vïng cuèi cïng cña l−u s«ng nèi tiÕp gi¸p víi biÓn. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã mËt ®é biÓn lín nhÊt thÕ giíi (n−íc b¸n ®¶o). TÝnh trung b×nh ë n−íc ta cø 100 km2 ®Êt liÒn cã 1 km bê biÓn. §©y lµ vïng ®Êt ®ang
111 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu tiÕn dÇn ra biÓn víi tèc ®é kho¶ng 80 ÷ 100m/n¨m. C¸c d¶i ®Êt míi nµy sÏ ®−îc nghiªn cøu sö dông th«ng qua biÖn ph¸p khai hoang quai ®ª lÊn biÓn (Q§LB). Vïng ven biÓn chÞu ¶nh h−ëng thuû triÒu cña ®ång b»ng s«ng Hång, Th¸i B×nh vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp réng lín ë n−íc ta ®−îc h×nh thµnh qua sù båi ®¾p cña phï sa, ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, ®¹i bé phËn cã cao ®é tõ 0,5 ÷ 1,0m. §Êt ®ai bÞ nhiÔm phÌn, mÆn, chua ë c¸c møc ®é kh¸c nhau (h×nh 14.1). H×nh 14.1 - Sù biÕn ®æi mùc n−íc trong ngµy Nguån n−íc chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu lµ mét ®Æc tÝnh quan träng cña vïng mµ ta cÇn nghiªn cøu xem xÐt chi tiÕt. a) Chªnh lÖch triÒu vµ biªn ®é triÒu Chªnh lÖch mùc n−íc triÒu gi÷a ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu kÕ tiÕp gäi lµ chªnh lÖch triÒu (Az). Biªn ®é mùc n−íc triÒu (Ap) lµ chªnh lÖch gi÷a mùc n−íc ®Ønh triÒu hoÆc ch©n triÒu so víi mùc n−íc b×nh qu©n (Az ≈ 2Ap). Cã tr−êng hîp trong mét sè tµi liÖu hai kh¸i niÖm trªn kh«ng ph©n biÖt. b) Chu k× triÒu (T) Chu kú triÒu lµ kho¶ng thêi gian gi÷a hai ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu ®Æc tr−ng kÕ tiÕp nhau. Theo tÝnh chÊt cña T ta cã c¸c ph©n lo¹i chÕ ®é triÒu nh− sau: + ChÕ ®é b¸n nhËt triÒu ®Òu: Lµ hiÖn t−îng x¶y ra trong mét ngµy mÆt tr¨ng (24 giê 50 phót) cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng víi ®Ønh vµ ch©n triÒu xÊp xØ b»ng nhau: Chu k× T ≈ 12 giê 50 phót + NhËt triÒu ®Òu: §ã lµ chÕ ®é triÒu khi trong mét ngµy mÆt tr¨ng cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng: Chu kú T ≈ 24 giê 50 phót + B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu: §ã lµ tr−êng hîp b¸n nhËt triÒu khi ®Ønh vµ ch©n triÒu trong hai lÇn triÒu kÕ tiÕp nhau cã sù chªnh lÖch kh¸ lín.
112 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi + NhËt triÒu kh«ng ®Òu: §ã lµ chÕ ®é triÒu mµ trong 1/2 th¸ng cã 7 ngµy nhËt triÒu, cßn l¹i lµ b¸n nhËt triÒu. c) TriÒu c−êng, triÒu kÐm Trong mét th¸ng th−êng cã hai lÇn triÒu víi biªn ®é lín, ®Ønh triÒu cao, ch©n triÒu thÊp ®−îc gäi lµ triÒu c−êng (n−íc lín), xen kÏ víi hai lÇn triÒu c−êng lµ 2 lÇn triÒu ho¹t ®éng yÕu víi ®Ønh triÒu thÊp, ch©n triÒu cao (n−íc rßng). 3. Kh¸i niÖm vÒ chÕ ®é thuû v¨n vïng s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu [30] a) Kh¸i niÖm vÒ vïng s«ng chÞu ¶nh h−ëng triÒu Vïng chÞu ¶nh h−ëng cña thñy triÒu lµ vïng s«ng th«ng ra biÓn. Khu vùc s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu th−êng ®−îc ph©n biÖt bëi 4 ®o¹n (h×nh 14.2). Vïng cöa vµ vïng ven biÓn ngoµi s«ng, ë ®©y dßng ch¶y cã tÝnh chÊt cña biÓn lµ chñ yÕu. - §o¹n cöa s«ng lµ vïng kÕ tiÕp tõ mÐp biÓn ®Õn chç ph©n nh¸nh mµ th−êng ®−îc gäi lµ vïng tam gi¸c ch©u. Trong ®o¹n nµy dßng ch¶y lÉn lén gi÷a thuû thÕ biÓn vµ thuû thÕ s«ng. - §o¹n trªn cöa s«ng (®o¹n tiÕp cËn cöa) lµ ®o¹n tõ chç ph©n nh¸nh ®Õn chç giíi h¹n ¶nh h−ëng triÒu vÒ mïa kiÖt. Trong ®o¹n thuû thÕ s«ng lín h¬n thuû thÕ biÓn. - Vïng s«ng bÞ nhiÔm mÆn lµ ®o¹n tõ mÐp biÓn ®Õn giíi h¹n trªn cña x©m nhËp mÆn. H×nh 14.2 - Ph©n ®o¹n cöa s«ng a) Cöa s«ng Delta; b) Cöa s«ng Estuary. 1. §o¹n tiÕp cËn cöa; 2. §o¹n cöa s«ng; 3. B·i biÓn ngoµi; 4. Bê biÓn; 5. §−êng viÒn bê dèc b) Mét sè ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é dßng ch¶y + §Æc ®iÓm chÕ ®é mùc n−íc: Tïy theo mèi quan hÖ tæ hîp gi÷a dßng ch¶y mÆn tõ biÓn vµ dßng ch¶y n−íc ngät tõ nguån vÒ, chÕ ®é mùc n−íc trong s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña thñy triÒu cã thÓ: T−¬ng tù víi d¹ng triÒu biÓn khi l−u l−îng tõ nguån Ýt thay ®æi (mïa kiÖt). VÒ mïa lò, khi lò vÒ ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu bÞ n©ng lªn, ®−êng mùc n−íc kh«ng cßn d¹ng h×nh sin n÷a.
113 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu Ngoµi ra giã b·o cßn cã sù t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù thay ®æi mùc n−íc triÒu. Giã thæi tõ biÓn vµo lµm mùc n−íc triÒu cao h¬n vµ ng−îc l¹i giã thæi tõ ®Êt liÒn ra biÓn th× mùc n−íc triÒu gi¶m xuèng so víi tr−êng hîp lÆng giã. + Sù ph©n líp cña dßng ch¶y: Do tØ träng cña n−íc biÓn lín h¬n n−íc ngät ë trong s«ng nªn sãng triÒu di chuyÓn vµo s«ng cã d¹ng h×nh nªm, ®ã lµ nªm mÆn. Khi nªm mÆn di chuyÓn vµo s«ng sÏ dån n−íc ngät vÒ phÝa th−îng l−u (khi triÒu lªn) vµ ng−îc l¹i, khi nªm mÆn di chuyÓn vÒ phÝa biÓn (khi triÒu xuèng) th× nªm mÆn sÏ di chuyÓn nhanh chãng ra biÓn. Nh− vËy t¹i mét mÆt c¾t s«ng ®é mÆn biÕn ®æi theo thêi gian cã thÓ rÊt lín. ViÖc khai th¸c n−íc s«ng phôc vô n«ng nghiÖp cÇn xÐt tíi ®iÒu nµy. Sù biÕn ®æi vÒ ®é mÆn trªn mét thuû trùc ë ch©n, ®Ønh, s−ên lªn, s−ên xuèng cña lo¹i triÒu m¹nh, triÒu trung b×nh, triÒu thÊp. Nh×n chung ®é mÆn ë ®Ønh triÒu lín h¬n ë ch©n triÒu, ë con triÒu m¹nh ®é mÆn lín h¬n con triÒu thÊp, ®é mÆn ë s−ên triÒu lªn cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n ë s−ên triÒu xuèng tuú thuéc theo lo¹i triÒu. + L−u l−îng vµ tèc ®é dßng triÒu: §Æc ®iÓm cÇn l−u ý cña chÕ ®é ch¶y vïng triÒu lµ chÕ ®é ch¶y hai chiÒu. ChiÒu dßng ch¶y theo h−íng tõ s«ng ra biÓn ®−îc quy −íc lµ chiÒu d−¬ng (+) vµ ng−îc l¹i chiÒu tõ biÓn vµo s«ng lµ chiÒu ©m (-). T¹i mét mÆt c¾t nµo ®Êy l−u l−îng Q = Q+ + Q− NÕu Q > 0 dßng triÒu xuèng NÕu Q < 0 dßng triÒu lªn NÕu Q = 0 ®iÓm ng−ng triÒu Thùc ra t¹i ®iÓm ng−ng triÒu vÉn tån t¹i dßng ch¶y theo hai chiÒu nh−ng theo quy −íc th× Q = 0. Tèc ®é dßng triÒu ®−îc ®Æc tr−ng biÓu ®å ph©n bè tèc ®é t¹i mÆt c¾t ngang vµ gi¸ trÞ Q b×nh qu©n cña mÆt c¾t ®ã V = . A Víi: A - diÖn tÝch mÆt c¾t −ít. - Qu¸ tr×nh n−íc biÓn kh«ng ngõng t¨ng cao (h t¨ng) gäi lµ triÒu lªn, ng−îc l¹i qu¸ tr×nh mùc n−íc biÓn h¹ (h gi¶m) gäi lµ triÒu xuèng. - HiÖn t−îng mùc n−íc biÓn d©ng cao ®Õn mét ®é cao nhÊt ®Þnh th× kh«ng lªn, còng kh«ng rót gäi lµ triÒu ®øng cao. Thêi gian triÒu ®øng th−êng rÊt ng¾n, kho¶ng mÊy phót ®Õn mÊy chôc phót tuú vÞ trÝ (ë vïng cöa s«ng th× thêi gian triÒu ®øng t−¬ng ®èi dµi). Mùc n−íc t−¬ng øng víi triÒu ®øng cao ký hiÖu lµ mùc n−íc lín (MNL), cßn gäi lµ ®Ønh triÒu. Sau thêi gian ®øng cao, mùc n−íc biÓn b¾t ®Çu h¹ thÊp ®Õn mét ®iÓm nhÊt ®Þnh nµo ®ã th× kh«ng h¹ thÊp n÷a gäi lµ triÒu dõng. Mùc n−íc t−¬ng øng víi triÒu dõng gäi lµ ch©n triÒu, ký hiÖu lµ mùc n−íc thÊp (MNT) hay cßn gäi lµ mùc n−íc rßng (MNR).
114 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi + BiÕn ®éng thuû triÒu - NÕu trong mét ngµy mÆt trêi (24 giê 50 phót) cã mét lÇn n−íc lªn vµ mét lÇn n−íc xuèng th× thuû triÒu ®ã ®−îc gäi lµ thuû triÒu ngµy (nhËt triÒu). - NÕu trong 24 giê 50 phót cã hai lÇn n−íc lªn, hai lÇn n−íc xuèng th× gäi thuû triÒu ®ã lµ thuû triÒu nöa ngµy hay b¸n nhËt triÒu. - NÕu cã 2 lÇn lªn, 2 lÇn xuèng trong mét ngµy nh−ng biªn ®é thuû triÒu chªnh lÖch lín th× thuû triÒu ®ã ®−îc gäi lµ thuû triÒu hçn hîp (t¹p triÒu). 4. Nguyªn nh©n g©y nªn thuû triÒu Cã hai lo¹i nguyªn nh©n lµm cho n−íc biÓn ph¸t sinh vµ vËn ®éng cã chu kú, mét lo¹i lµ do søc hót cña thiªn thÓ, lo¹i thø hai lµ do yÕu tè khÝ t−îng thuû v¨n. Thuû triÒu ph¸t sinh do søc hót cña thiªn thÓ lµ thuû triÒu thiªn v¨n, thuû triÒu t¹o nªn do khÝ t−îng thuû v¨n gäi lµ thuû triÒu khÝ t−îng. Thuû triÒu khÝ t−îng cã chu kú kh«ng nhÊt ®Þnh do biÕn ®æi khÝ t−îng thuû v¨n mang tÝnh ngÉu nhiªn, v× vËy hiÖn t−îng thuû triÒu th−êng gÆp trong thùc tÕ lµ thuû triÒu thiªn v¨n. Trong c¸c thiªn thÓ th× mÆt tr¨ng lµ thiªn thÓ gÇn tr¸i ®Êt nhÊt vµ lµ nguyªn nh©n chñ yÕu t¹o nªn thuû triÒu, cßn c¸c thiªn thÓ kh¸c, do kho¶ng c¸ch qu¸ xa, ¶nh h−ëng nhá nªn cã thÎ bá qua, kh«ng tÝnh ®Õn. + Nguyªn nh©n g©y nªn thuû triÒu HÖ thèng mÆt tr¨ng, tr¸i ®Êt quay xung quanh nhau, do ®ã mÆt ngoµi tr¸i ®Êt sÏ sinh ra c¸c lùc ly t©m quay xung quanh träng t©m chung cña tr¸i ®Êt vµ mÆt tr¨ng. ë phÇn tr¸i ®Êt phÝa h−íng vÒ phÝa mÆt tr¨ng, n−íc biÓn cña bÊt cø ®iÓm nµo ®Òu chÞu hai lùc: Lùc thø nhÊt lµ søc hót cña mÆt tr¨ng ®èi víi n−íc biÓn, t¹i ®iÓm ®ã trªn tr¸i ®Êt (lùc v¹n vËt hÊp dÉn) cã chiÒu h−íng vÒ mÆt tr¨ng. Lùc thø hai lµ lùc ly t©m cña n−íc biÓn, t¹i ®iÓm ®ã quay quanh träng t©m chung cña hÖ thèng, cã chiÒu h−íng vÒ phÝa sau mÆt tr¨ng. Ph−¬ng chiÒu cña hai lùc nµy kh¸c nhau, kÝch th−íc cña lùc còng kh¸c nhau, lùc tr−íc lín, lùc sau nhá. VÐct¬ cña hai lùc nµy t¹o thµnh lùc ph¸t sinh thuû triÒu, gäi lµ “lùc t¹o thuû triÒu”. Nh− vËy phÇn n−íc biÓn h−íng vÒ mÆt tr¨ng, d−íi t¸c dông cña lùc t¹o thuû triÒu cña mÆt tr¨ng mµ d©ng lªn. T−¬ng tù, n−íc biÓn ë mét ®iÓm bÊt kú nµo trªn phÇn tr¸i ®Êt phÝa sau mÆt tr¨ng còng chÞu hai lùc, nh−ng lùc ly t©m cña n−íc ë ®iÓm ®ã quay xung quanh träng t©m chung cña hÖ thèng tr¸i ®Êt mÆt tr¨ng lín h¬n søc hót cña mÆt tr¨ng ®èi víi nã, v× vËy lùc thuû triÒu nµy cã h−íng vÒ phÝa sau mÆt tr¨ng vµ n−íc biÓn trªn tr¸i ®Êt ë phÝa sau mÆt tr¨ng còng d©ng cao lªn. Chó ý r»ng, lùc g©y thuû triÒu cña mÆt tr¨ng ®èi víi bÊt kú ®iÓm nµo cña n−íc biÓn tû lÖ thuËn víi khèi l−îng mÆt tr¨ng, tû lÖ nghÞch víi lËp ph−¬ng kho¶ng c¸ch gi÷a t©m mÆt tr¨ng vµ t©m tr¸i ®Êt. Nguyªn lý vÒ lùc g©y thuû triÒu cña mÆt trêi ®èi víi n−íc biÓn còng gièng nh− mÆt tr¨ng, tuy khèi l−îng cña mÆt trêi lín h¬n mÆt tr¨ng trªn 2700 lÇn nh−ng kho¶ng c¸ch tõ mÆt trêi ®Õn tr¸i ®Êt b»ng 389 lÇn kho¶ng c¸ch mÆt tr¨ng ®Õn tr¸i ®Êt. V×
115 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu vËy lùc g©y thuû triÒu do mÆt tr¨ng ®èi víi n−íc biÓn sÏ lín h¬n lùc g©y thuû triÒu do mÆt trêi ®èi víi n−íc biÓn (tû lÖ 1 : 0,46), thuû triÒu do lùc t¹o triÒu cña mÆt tr¨ng ®−îc gäi lµ “thuû triÒu mÆt tr¨ng”, t−¬ng øng, thuû triÒu sinh ra do lùc t¹o triÒu cña mÆt trêi ®−îc gäi lµ “thuû triÒu mÆt trêi”. 14.1.2. Thuû triÒu trong s«ng 1. Kh¸i qu¸t vÒ sù truyÒn triÒu vµo s«ng Thuû triÒu kh«ng chØ cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng ë vïng biÓn mµ cßn chi phèi lín chÕ ®é thuû v¨n vïng h¹ du c¸c s«ng nhÊt lµ trong mïa kh«, vÊn ®Ò t−íi, tiªu cña vïng ®ång b»ng ven biÓn phô thuéc kh«ng Ýt vµo quy luËt cña thuû triÒu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc nghiªn cøu toµn diÖn vÒ c¸c cöa s«ng nãi chung vµ vÒ ®éng lùc thuû triÒu nãi riªng ®−îc t¨ng c−êng m¹nh do yªu cÇu khai th¸c kinh tÕ ngµy cµng lín, ®Æc biÖt ë n−íc ta vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ s«ng Hång lµ nh÷ng vïng cã nhiÒu cöa s«ng vµ quy luËt thiªn nhiªn phøc t¹p do chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu biÓn §«ng. Do ®ång b»ng ch©u thæ ë n−íc ta kh¸ thÊp vµ b»ng ph¼ng, mËt ®é l−íi s«ng vµ kªnh r¹ch rÊt lín: gÇn 1km/km 2 ë ®ång b»ng s«ng Hång vµ kho¶ng 1,5km/km2 ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Däc theo bê biÓn B¾c, cø 20 km l¹i cã mét cöa s«ng. Trong n¨m mïa c¹n chiÕm kho¶ng 6 ÷ 8 th¸ng nªn ë n−íc ta ¶nh h−ëng cña thuû triÒu vµo s«ng cµng cã ý nghÜa to lín. Ph−¬ng tr×nh ®éng lùc dßng s«ng ë vïng h¹ du, chÞu ¶nh h−ëng ®ång thêi cña chuyÓn ®éng cña sãng triÒu vµ truyÒn lò cña n−íc s«ng thÓ hiÖn bëi c¸c ph−¬ng tr×nh: Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng: 1 ∂Q (α 2 b + b s ) ∂ξ ∂ξ ∂Q Q2 w + + − ±22 − +I=0 Q ∂x ∂x gA ∂t ∂t C A ( h 0 + ξ) ρg( h 0 + ξ) 2 gA Ph−¬ng tr×nh liªn tôc: ∂Q ∂ξ +b = Qi ∂x ∂t Trong ®ã: ξ - dao ®éng th¼ng ®øng cña mùc n−íc; b - ChiÒu réng mÆt n−íc; bs(x, t) - chiÒu réng lßng s«ng phô thuéc vÞ trÝ x vµ thêi gian t; Q - l−u l−îng thêi ®iÓm t, nhËp l−u (+), hoÆc tho¸t l−u (-); A - diÖn tÝch mÆt c¾t s«ng; C - hÖ sè Sªzi; w - hÖ sè cña tèc ®é giã V; I - ®é dèc ®¸y; α2 - hÖ sè phô thuéc tèc ®é dßng n−íc vµ diÖn tÝch mÆt c¾t s«ng A.
116 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi g - gia tèc träng tr−êng; ρ - träng l−îng riªng cña n−íc; h0 - ®é s©u mùc n−íc s«ng. L−u l−îng thùc ®o Q t¹i tr¹m thuû v¨n vïng h¹ du cã thÓ biÓu thÞ bëi c«ng thøc ®¬n gi¶n: t t t ∑ Q = W0 + ∑ Qs ± ∑ Q B 0 0 0 Trong ®ã: W0 - l−îng tr÷ n−íc ban ®Çu khi t = 0 Qs - l−u l−îng n−íc s«ng tõ th−îng l−u ®æ vÒ QB - l−u l−îng triÒu tõ biÓn vµo (mang dÊu ©m khi triÒu rót), cã gi¸ trÞ nhá B dÇn khi ®i ng−îc lªn th−îng l−u. t ∑Q Trong mïa kh«, nãi chung W0 kh¸ æn ®Þnh vµ Ýt thay ®æi theo thêi gian, kh«ng s 0 t ∑Q lín, v× vËy cµng gÇn biÓn sè h¹ng cµng ®ãng vai trß chñ yÕu. ¶nh h−ëng cña thuû B 0 triÒu ®èi víi mçi s«ng thÓ hiÖn ë giíi h¹n truyÒn triÒu xa hay gÇn. ë gÇn cöa biÓn, ngoµi ¶nh h−ëng thuû triÒu d−íi d¹ng dao ®éng sãng dµi truyÒn vµo s«ng, cßn cã sù x©m nhËp cña n−íc mÆn tõ biÓn vµo, kÌm theo n−íc triÒu lªn hay xuèng, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ cã c¸c kiÓu x¸o trén n−íc mÆn, n−íc ngät ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. 2. §Æc ®iÓm truyÒn triÒu vµo c¸c s«ng ë ViÖt Nam [11] ë ViÖt Nam cã thÓ ph©n biÖt 4 lo¹i thuû triÒu truyÒn vµo s«ng nh− sau: a) Thuû triÒu cã biªn ®é lín truyÒn rÊt s©u vµo vïng ®ång b»ng lín, gåm nhiÒu hÖ sãng triÒu, cã thÓ giao thoa víi nhau trong m¹ng l−íi kªnh, r¹ch phøc t¹p nh− ®ång b»ng s«ng Cöu Long hoÆc hÖ thèng s«ng Vµm Cá. b) Thuû triÒu cã biªn ®é lín truyÒn kh¸ s©u vµo vïng ®ång b»ng cã m¹ng l−íi s«ng lín, nhá phøc t¹p nh− ®ång b»ng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh. c) Thuû triÒu vµo mét sè ®ång b»ng nhá, cã Ýt cöa vµo vµ giíi h¹n truyÒn triÒu võa ph¶i nh− c¸c s«ng ë miÒn Trung. d) Thuû triÒu truyÒn vµo s«ng nh−ng rÊt h¹n chÕ do vïng s¸t biÓn cã ®é dèc lín. ë vïng h¹ du c¸c s«ng, ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn rÊt phøc t¹p, nhÊt lµ ë nh÷ng hÖ thèng s«ng vµ kªnh, r¹ch ®a d¹ng nh− ®ång b»ng s«ng Cöu Long, viÖc nghiªn cøu quy luËt thuû triÒu trong vïng cÇn ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch ®Þnh l−îng qua sè liÖu thùc ®o ®ång bé vµ quy ho¹ch thÝch hîp theo kh«ng gian vµ thêi gian. §iÒu nµy
117 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu rÊt quan träng v× c¸c qu¸ tr×nh thay ®æi lßng s«ng ®ång b»ng ë c¸c vïng h¹ du cã liªn quan ®Õn nhiÒu qu¸ tr×nh thuû ®éng lùc nh− lò, b·o, n−íc d©ng, thuû triÒu, h¶i l−u vµ sãng biÓn, dÉn ®Õn qu¸ tr×nh diÔn biÕn xãi mßn vµ båi tÝch ë c¸c vïng cöa s«ng, ®Æc biÖt lµ s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. 3. Thuû triÒu biÓn §«ng Th¸i B×nh D−¬ng lµ mét ®¹i d−¬ng cã sù ph©n bè tÝnh chÊt vµ ®é lín thuû triÒu thuéc lo¹i phong phó nhÊt trong ®¹i d−¬ng thÕ giíi, trong ®ã biÓn §«ng, mét biÓn lín vµ cã ®Þa h×nh phøc t¹p n»m ë phÝa t©y b¾c Th¸i B×nh D−¬ng còng lµ mét trong nh÷ng biÓn cã hiÖn t−îng triÒu ®a d¹ng vµ ®Æc s¾c so víi nhiÒu vïng biÓn kh¸c trªn thÕ giíi. ë ®©y cã thÓ thÊy ®−îc 4 lo¹i thuû triÒu kh¸c nhau: B¸n nhËt triÒu vµ b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, nhËt triÒu ®Òu vµ nhËt triÒu kh«ng ®Òu. Trªn h×nh 14.3 giíi thiÖu nh÷ng ®−êng cong dao ®éng mùc n−íc biÓn cña c¸c ngµy n−íc c−êng t¹i t¹i 8 c¶ng ®Æc tr−ng cho 4 kiÓu thuû triÒu ë biÓn §«ng. H×nh 14.3 - TÝnh chÊt thuû triÒu biÓn §«ng
118 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi BiÓn §«ng cã ®Æc ®iÓm næi bËt kh¸c râ rÖt so víi nhiÒu biÓn kh¸c trªn thÕ giíi lµ c¸c thµnh phÇn nhËt triÒu ®ãng vai trß ®¸ng kÓ ë hÇu kh¾p mäi n¬i trªn biÓn. TÝnh chÊt nhËt triÒu kh«ng ®Òu vµ nhËt triÒu ®Òu chiÕm phÇn lín vïng biÓn, trong khi c¸c vïng mang tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu ®Òu vµ kh«ng ®Òu chØ cho¸n nh÷ng miÒn rÊt nhá lµ mét hiÖn t−îng hiÕm thÊy trªn ®¹i d−¬ng thÕ giíi. Nh÷ng khu vùc cã diÔn biÕn thuû triÒu phong phó vµ phøc t¹p lµ khu vùc thuéc thÒm lôc ®Þa vÞnh B¾c Bé, vÞnh Th¸i Lan vµ eo biÓn §µi Loan Gi¸ trÞ ®Æc tr−ng triÒu thay ®æi râ rÖt gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. Biªn ®é lín nhÊt cña c¸c sãng nhËt triÒu v−ît qu¸ 100 ÷ 110 cm (®Ønh vÞnh B¾c Bé), biªn ®é lín nhÊt cña sãng b¸n nhËt triÒu M2 (eo biÓn §µi Loan) ®¹t tíi 210 cm. Tèc ®é dßng triÒu theo tÝnh to¸n tíi 80 ÷ 90cm/s ®èi víi sãng nhËt triÒu O 1 (vÞnh B¾c Bé vµ eo biÓn §µi Loan) vµ 80 ÷ 90 cm/s ®èi víi sãng b¸n nhËt triÒu M1. H×nh 14.4 thÓ hiÖn biÕn tr×nh mùc n−íc triÒu t¹i c¸c c¶ng chñ yÕu biÓn §«ng. H×nh 14.4 - BiÕn h×nh mùc n−íc triÒu t¹i mét sè c¶ng ven biÓn §«ng
119 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu 4. Thuû triÒu ven bê biÓn ViÖt Nam Nh− ®· biÕt, c¸c ®Æc tr−ng thuû triÒu ë biÓn biÕn thiªn theo thêi gian, phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c chu kú nöa ngµy ®ªm, ngµy ®ªm, nöa th¸ng, th¸ng, n¨m vµ nhiÒu n¨m cña mÆt tr¨ng vµ mÆt trêi. Tuú thuéc ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng, däc theo bê biÓn phÝa B¾c vµ phÝa Nam n−íc ta thuû triÒu cã nh÷ng nÐt ®Æc s¾c riªng, cã thÓ tãm t¾t nh− sau: a) Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu vïng biÓn miÒn B¾c • Thuû triÒu vïng B¾c Bé vµ Thanh Ho¸ Thuû triÒu vïng nµy thuéc chÕ ®é nhËt triÒu thuÇn nhÊt, ®iÓn h×nh lµ Hßn DÊu, hÇu hÕt sè ngµy trong th¸ng (trªn d−íi 25 ngµy) mçi ngµy chØ cã mét lÇn n−íc lín, mét lÇn n−íc rßng (h×nh 14.5). H×nh 14.5 - ThÓ hiÖn ®−êng cong ®iÓn h×nh cña thuû triÒu hµng ngµy vµo kú n−íc c−êng t¹i 14 c¶ng vÞnh B¾c Bé: V¹n Hoa, Cöa ¤ng, Hßn Gai, Hßn DÊu, L¹ch B¹ng...
120 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Kú n−íc c−êng th−êng xÈy ra 2 ÷ 3 ngµy sau ngµy mÆt tr¨ng cã ®é xÝch vÜ lín nhÊt, mùc n−íc lªn xuèng nhanh cã thÓ tíi 0,5 m trong mét giê. Kú n−íc kÐm th−êng xÈy ra 2 ÷3 ngµy sau ngµy mÆt tr¨ng qua mÆt ph¼ng xÝch ®¹o, mùc n−íc lªn xuèng Ýt, cã lóc gÇn nh− ®øng, trong nh÷ng ngµy nµy th−êng cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng trong ngµy (cßn gäi lµ ngµy con n−íc sinh). Vïng Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng hµng th¸ng chØ cã chõng 2 ÷ 3 ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng. Vïng Nam §Þnh, Ninh B×nh vµ B¾c Thanh Ho¸, sè ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng tíi 5 ÷ 7 ngµy trong th¸ng. Vïng Nam Thanh Ho¸ tõ L¹ch B¹ng trë vµo, hµng th¸ng cã tõ 10 ÷ 12 ngµy, cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng. Biªn ®é triÒu cña c¸c vïng gi¶m dÇn tù B¾c vµo Nam, ®iÒu nµy ®−îc thÊy râ khi so s¸nh ®−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu ngµy t¹i V¹n Hoa, Hßn DÊu, Cöa Héi... trªn h×nh 14.5 vµ mùc n−íc triÒu th¸ng t¹i Hßn DÊu vµ Cöa Héi • §Æc ®iÓm thuû triÒu vïng NghÖ An ®Õn VÜnh Linh Vïng NghÖ An, Hµ TÜnh chñ yÕu thuéc chÕ ®é nhËt triÒu kh«ng ®Òu, hµng th¸ng cã tíi non nöa sè ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng trong ngµy. Thêi kú n−íc c−êng vµ thêi kú n−íc kÐm xÈy ra cïng mét thêi gian víi thuû triÒu ë Hßn DÊu. C¸c ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng th−êng xÈy ra vµo thêi kú n−íc kÐm. Vïng nµy, ®Æc biÖt lµ ë c¸c cöa s«ng, thêi gian triÒu d©ng th−êng chØ d−íi 10 giê, nh−ng thêi gian triÒu rót kÐo dµi tíi 15 ÷ 16 giê. H×nh 14.6 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trän mét th¸ng t¹i Hßn DÊu Tõ vïng Qu¶ng B×nh ®Õn VÜnh Linh thuéc chÕ ®é b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, hÇu hÕt c¸c ngµy trong th¸ng ®Òu cã hai lÇn n−íc lín hai lÇn n−íc rßng, chªnh lÖch ®é cao cña hai
121 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu lÇn n−íc lín vµ chªnh lÖch ®é cao cña hai lÇn n−íc rßng kh¸ râ rÖt. Thêi gian triÒu d©ng vµ thêi gian triÒu rót cña hai lÇn n−íc lín vµ hai lÇn n−íc rßng còng kh¸c nhau. Riªng t¹i VÜnh Linh cã nhiÒu tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu ®Òu, hÇu nh− kh«ng cã chªnh lÖch vÒ thêi gian triÒu d©ng vµ thêi gian triÒu rót, chªnh lÖch ®é cao cña hai lÇn n−íc rßng thÓ hiÖn t−¬ng ®èi râ rÖt. b) Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu vïng biÓn phÝa Nam Thuû triÒu ë vïng biÓn phÝa Nam phøc t¹p, bao gåm c¶ 4 kiÓu thuû triÒu kh¸c nhau víi biªn ®é thay ®æi ®¸ng kÓ. • Vïng ven biÓn Qu¶ng TrÞ – Thõa Thiªn, B¾c Qu¶ng Nam Thuû triÒu ë vïng nµy hÇu hÕt lµ b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, riªng vïng l©n cËn cöa ThuËn An theo chÕ ®é b¸n nhËt triÒu ®Òu. Vïng Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn, hÇu hÕt c¸c ngµy trong th¸ng ®Òu cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng, c¸ch nhau kho¶ng trªn d−íi 6 giê. Riªng vïng B¾c Qu¶ng Nam, triÒu lªn xuèng phøc t¹p h¬n vµ tÝnh chÊt nhËt triÒu b¾t ®Çu râ dÇn, mçi th¸ng cã kho¶ng 5 ÷ 10 ngµy chØ cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng trong ngµy. Trong khu vùc b¸n nhËt triÒu ®Òu, cø kho¶ng nöa ngµy cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng nh−ng cã sù chªnh lÖch gi÷a hai ®é cao n−íc rßng trong ngµy, gi÷a c¸c giê triÒu d©ng vµ c¸c giê triÒu rót víi nhau. §é lín triÒu gi¶m dÇn tõ Cöa ViÖt tíi ThuËn An vµ t¨ng dÇn ®Õn §µ N½ng. Trong kú n−íc c−êng, ®é lín triÒu t¹i Cöa ViÖt kho¶ng trªn d−íi 0,5m, t¹i §µ N½ng kho¶ng trªn d−íi 1m. Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu. H×nh 14.7 thÓ hiÖn ®−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i §µ N½ng. H×nh 14.7 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i Cöa Héi
122 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi • Vïng ven biÓn tõ gi÷a Qu¶ng Nam tíi B¾c Nam Bé ChÕ ®é thuû triÒu chñ yÕu lµ nhËt triÒu kh«ng ®Òu, ë hai ®o¹n phÝa B¾c vµ phÝa Nam tÝnh chÊt nhËt triÒu cµng yÕu dÇn, v× vËy t¹i c¸c khu vùc chuyÓn tiÕp nh− vïng l©n cËn Cï Lao Chµm vµ vïng tõ Phan ThiÕt ®Õn Kª Gµ, chÕ ®é thuû triÒu phøc t¹p h¬n. T¹i Quy Nh¬n vµ vïng biÓn Qu¶ng Ng·i ®Õn Nha Trang, hµng th¸ng sè ngµy nhËt triÒu chiÕm kho¶ng 18 ÷ 22 ngµy, vµo c¸c kú n−íc kÐm hµng ngµy th−êng cã thªm con n−íc nhá. ë c¸c khu vùc chuyÓn tiÕp vÒ phÝa B¾c vµ phÝa Nam, sè ngµy nhËt triÒu gi¶m, chØ cßn kho¶ng 10 ÷ 15 ngµy trong mét th¸ng. Thêi gian triÒu d©ng th−êng l©u h¬n thêi gian triÒu rót. §é lín triÒu d©ng kho¶ng 1,5 ÷ 2,0m, biªn ®é triÒu trong kú n−íc c−êng nãi chung Ýt thay ®æi. Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm biªn ®é triÒu chªnh lÖch nhau ®¸ng kÓ. Trong kú n−íc kÐm, triÒu chØ lªn xuèng kho¶ng 0,5m. • Vïng ven biÓn Nam Bé tõ Ba KiÓm ®Õn mòi Cµ Mau Vïng nµy cã chÕ ®é thuû triÒu, b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. Sè ngµy nhËt triÒu trong th¸ng hÇu nh− kh«ng ®¸ng kÓ. Hµng ngµy cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng. §é chªnh gi÷a ®é cao c¸c n−íc rßng (cao vµ thÊp) trong ngµy rÊt râ rµng (h×nh 14.8). H×nh 14.8 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i Vòng Tµu ë vïng gi¸p Kª Gµ vµ Cµ Mau lµ hai khu vùc chuyÓn tiÕp, thuû triÒu phøc t¹p h¬n mét Ýt, sè ngµy nhËt triÒu t¨ng h¬n. CÇn chó ý r»ng tuy vïng nµy mang tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu lµ chÝnh nh−ng ¶nh h−ëng nhËt triÒu còng rÊt quan träng, v× vËy cã chªnh lÖch triÒu râ rÖt, thuû triÒu biÕn thiªn kh¸ phøc t¹p, nhÊt lµ ë vïng l©n cËn c¸c cöa s«ng. Trong kú n−íc c−êng, ®é lín triÒu kho¶ng 3,0 ÷ 4,0m thuéc lo¹i lín nhÊt ViÖt Nam.
123 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu chªnh lÖch ®¸ng kÓ, nh−ng ngay trong kú n−íc kÐm, triÒu vÉn lªn xuèng kh¸ m¹nh ®é lín triÒu cã thÓ tíi 1,5 ÷ 2,0m. • Vïng biÓn phÝa T©y vµ Nam Nam Bé Thuû triÒu ë vïng biÓn phÝa T©y vµ Nam Nam Bé kh¸c biÖt râ rÖt víi vïng biÓn phÝa ®«ng Nam Bé, khu vùc cöa s«ng Mª K«ng (®iÓn h×nh lµ Vòng Tµu). Thuû triÒu vïng biÓn phÝa ®«ng cã tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu víi biªn ®é kh¸ lín cßn thuû triÒu vïng biÓn phÝa T©y phÇn lín cã tÝnh chÊt nhËt triÒu thuÇn nhÊt hoÆc h¬i kh«ng ®Òu, biªn ®é kh«ng lín nh−ng diÔn biÕn kh¸ phøc t¹p gi÷a n¬i nµy vµ n¬i kh¸c. §é lín trung b×nh cña thuû triÒu ë vïng nµy kho¶ng trªn d−íi 1,0m. Hµng ngµy th−êng chØ cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng, riªng kú n−íc kÐm, cã thÓ sinh thªm con n−íc, trong th¸ng cã kho¶ng 2 ÷ 3 ngµy cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng trong ngµy. • Vïng kh¬i biÓn §«ng, thÒm lôc ®Þa phÝa Nam, vÞnh Th¸i Lan T¹i vïng kh¬i réng lín cña biÓn §«ng, trong ®ã cã quÇn ®¶o Tr−êng Sa, quÇn ®¶o Hoµng Sa, thuû triÒu thiªn vÒ nhËt triÒu kh«ng ®Òu, t−¬ng tù nh− thuû triÒu ë c¶ng Quy Nh¬n. Vïng quÇn ®¶o Tr−êng Sa, thuû triÒu rÊt Ýt thay ®æi theo kh«ng gian song t¹i vïng r×a ®«ng nam cña quÇn ®¶o nµy, ®é lín triÒu cã xu h−íng t¨ng lªn. Tõ B¹ch Hæ - C«n §¶o trë vµo (c¸ch bê kho¶ng 150km) thuû triÒu thay ®æi ®¸ng kÓ theo kh«ng gian, tÝnh chÊt nhËt triÒu kh«ng ®Òu gi¶m dÇn vµ tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu t¨ng dÇn, ®ång thêi ®é lín thuû triÒu t¨ng lªn râ rÖt khi ®i vµo gÇn bê ë phÝa T©y. Vïng kh¬i ngoµi Th¸i Lan trong ®ã cã ®¶o Thæ Chu thiªn vÒ nhËt triÒu kh«ng ®Òu hoÆc nhËt triÒu ®Òu trong ®ã Hµ Tiªn ®−îc chän lµm c¶ng chÝnh. H×nh 14.9 - TÝnh chÊt nhËt triÒu trong vÞnh Th¸i Lan C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh vÒ thuû triÒu ven bê biÓn ViÖt Nam ®−îc tãm t¾t trong b¶ng 14.1.
124 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi B¶ng 14.1. Tãm t¾t nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu vµ dßng triÒu ven bê ViÖt Nam [27] Vïng ven biÓn Tèc ®é TÝnh chÊt thuû triÒu §é lín thuû triÒu (m) vµ c¶ng tiªu biÓu dßng triÒu (Nót) 2 ÷ 3 nót kú Tõ Qu¶ng Ninh - NhËt triÒu ®Òu. Khu vùc - Kú n−íc c−êng gi¶m tõ ®Õn Thanh Ho¸ H¶i Phßng - Hßn Gai thuéc b¾c vµo nam, trung b×nh n−íc c−êng c¸ 3,6 ÷ 2,6m, kú n−íc kÐm (Hßn DÊu, nhËt triÒu thuÇn nhÊt. biÖt tíi 4 nót hay Hßn Gai) - TÝnh chÊt nhËt triÒu cµng th−êng kh«ng qu¸ 0,5 m. h¬n kÐm thuÇn nhÊt khi xa dÇn - TriÒu m¹nh vµo th¸ng 1, 6, vÒ phÝa B¾c hay phÝa Nam. 7 vµ th¸ng 12, yÕu vµo c¸c - ë Thanh Ho¸, hµng th¸ng th¸ng 3, 4, 8 vµ th¸ng 9 cã 18 ÷ 22 ngµy nhËt triÒu. trong n¨m. - Chu kú triÒu m¹nh, triÒu yÕu lµ 19 n¨m. NghÖ An - NhËt triÒu kh«ng ®Òu víi - Trung b×nh triÒu n−íc Ýt khi v−ît qu¸ 2 sè ngµy nhËt triÒu trªn 50%. c−êng 2,5 ÷ 1,2m, gi¶m tõ nót (c¶ng Cöa Héi) ®Õn Qu¶ng B×nh - Thêi gian triÒu rót chªnh râ B¾c vµo Nam. (Cöa Gianh) rÖt so víi thêi gian triÒu d©ng, ®Æc biÖt ë vïng cöa s«ng. Nam Qu¶ng - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu.§é lín triÒu trung b×nh kú Kú n−íc c−êng - PhÇn lín hoÆc hÇu hÕt sè n−íc c−êng kho¶ng 1,1 ÷ cã thÓ v−ît qu¸ 2 B×nh ®Õn ngµy trong th¸ng cã hai 0,6m, gi¶m tõ B¾c vµo Nam. ÷ 3 nót cöa ThuËn An (Cöa Tïng) ngµy n−íc lín vµ hai ngµy n−íc rßng. ThuËn An vµ - B¸n nhËt triÒu ®Òu - Kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a Dßng triÒu ch¶y vïng biÓn n−íc c−êng vµ n−íc kÐm m¹nh ë vïng rèn - Hai lÇn n−íc lín vµ hai lÇn l©n cËn trong chu kú nöa th¸ng. triÒu cã thÓ v−ît n−íc rßng trong ngµy. - §é lín triÒu trung b×nh qu¸ 3 ÷ 4 nót. (Cöa ThuËn An) kho¶ng 0,4 ÷ 0,5m Nam Thõa Thiªn - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng ®Õn B¾c Qu¶ng - Hµng th¸ng cã kho¶ng n−íc c−êng 0,8 ÷ 1,2m, t¨ng ®èi nhá Ýt khi v−ît qu¸ 1 ÷ 2 Nam (§µ N½ng) 20 ÷ 25 ngµy b¸n nhËt triÒu dÇn vÒ phÝa Nam nót. Gi÷a - NhËt triÒu kh«ng ®Òu. - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng - T¹i Quy Nh¬n vµ tõ Qu¶ng n−íc c−êng 1,2 ÷ 2,0m t¨ng ®èi nhá, Ýt khi Qu¶ng Nam ®Õn Quy Nh¬n, Ng·i ®Õn Nha Trang hµng dÇn vÒ phÝa Nam. v−ît qu¸ 2 nót th¸ng cã kho¶ng 18 ÷ 22 - §é lín triÒu kú n−íc kÐm Nha Trang ngµy nhËt triÒu, c¸c n¬i kho¶ng 0,5m kh¸c Ýt h¬n - Thêi gian triÒu d©ng kÐo dµi h¬n thêi gian triÒu rót
125 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu Vïng ven biÓn Tèc ®é TÝnh chÊt thuû triÒu §é lín thuû triÒu (m) vµ c¶ng tiªu biÓu dßng triÒu (Nót) Tõ Hµm T©n - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu m¹nh - HÇu hÕt sè ngµy trong n−íc c−êng 2 ÷ 3,5m ®Õn mòi dÇn, cã thÓ tíi th¸ng cã 2 lÇn triÒu lªn, 2 - Biªn ®é triÒu gi¶m kh¸ râ 2 ÷ 3 nót hay Cµ Mau (Vòng TÇu) h¬n. lÇn triÒu xuèng trong kú n−íc kÐm - §é chªnh gi÷a n−íc rßng cao vµ n−íc rßng thÊp lín kho¶ng 1,0 ÷ 2,5m trong kú n−íc c−êng. Tõ mòi Cµ Mau - NhËt triÒu kh«ng ®Òu hoÆc - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng tíi Hµ Tiªn nhËt triÒu ®Òu. n−íc c−êng trªn d−íi 1,0m ®èi nhá, Ýt khi - Møc ®é kh«ng ®Òu rÊt - Kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu v−ît qu¸ 1 ÷ 2 (Hµ Tiªn, R¹ch Gi¸) kh¸c nhau. T¹i R¹ch Gi¸ gi¶m râ rÖt, kho¶ng trªn nót. chñ yÕu lµ b¸n nhËt triÒu (2 d−íi 0,5m. lÇn triÒu lªn vµ triÒu xuèng). Xa dÇn vÒ phÝa Hµ Tiªn vµ mòi Cµ Mau, tÝnh chÊt thiªn vÒ nhËt triÒu t¨ng lªn. 14.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ tam gi¸c ch©u vµ cöa s«ng 14.2.1. Kh¸i niÖm vÒ tam gi¸c ch©u Dßng ch¶y s«ng mang theo c¸c s¶n phÈm mµ nã bµo xãi, röa tr«i trong lßng dÉn trªn hµnh tr×nh cña nã, råi ®æ vµo biÓn. VËt chÊt mµ dßng n−íc mang theo ®ã, gäi chung lµ bïn c¸t. §Õn vïng cöa s«ng, mÆt n−íc tr¶i réng, l−u tèc gi¶m, ®é dèc gi¶m dÇn vµ bïn c¸t sÏ ch×m l¾ng xuèng. Khèi båi l¾ng ph¸t triÓn tõ cöa s«ng ra biÓn theo mét ®é dèc tho¶i vµ më réng dÇn, h×nh thµnh mét vïng ®Êt h×nh tam gi¸c, gäi lµ tam gi¸c ch©u, còng gäi lµ ®ång b»ng ch©u thæ hay ®¬n gi¶n chØ lµ ch©u thæ. Vïng tam gi¸c ch©u (TGC) th−êng cã chÊt ®Êt mÇu mì, thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nªn th−êng còng lµ n¬i tËp trung d©n c− ®«ng ®óc. Trong TGC cã m¹ng l−íi c¸c l¹ch n−íc giao th«ng thuû rÊt ph¸t triÓn vµ do gÇn biÓn, nªn th−êng ®−îc x©y dùng c¸c bÕn c¶ng lín, phôc vô vËn chuyÓn gi÷a biÓn vµ ®Êt liÒn. Nh÷ng ®iÒu võa kÓ ®Õn ®Òu lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n TGC s«ng Missisipi lµ vïng kinh tÕ c«ng - n«ng nghiÖp ph¸t ®¹t cña n−íc Mü, TGC s«ng Nil lµ c¸i n«i cña nÒn v¨n ho¸ næi tiÕng Ai CËp, còng cã vai trß nh− vËy lµ TGC Tr−êng Giang ®èi víi Trung Quèc, TGC s«ng Hång, s«ng Cöu Long ®èi víi ViÖt Nam. Trong TGC, chÊt trÇm tÝch cã hµm l−îng h÷u c¬ phong phó, ®−îc båi l¾ng nhanh chãng ë vïng cöa s«ng, theo thêi gian tÇng míi phñ lªn tÇng cò, ngµy cµng dÇy lªn. ë mét
126 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, ¸p lùc nhÊt ®Þnh, chÊt h÷u c¬ cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh c¸c hîp chÊt CH4, h×nh thµnh c¸c tói dÇu khÝ, tÝch tô trong c¸c cÊu t¹o vßm vµ trong c¸c khèi nham th¹ch. Chóng ta biÕt r»ng, ë c¸c TGC lín trªn thÕ giíi nh− Missisipi, Nigie, Ch©u Giang... ®Òu ®· ph¸t hiÖn c¸c nguån cã tr÷ l−îng phong phó vÒ dÇu má vµ khÝ ®èt thiªn nhiªn. ë n−íc ta, trong TGC s«ng Hång, còng ®· s¬ bé ph¸t hiÖn nh÷ng má khÝ ®èt quan träng ë Th¸i B×nh, Nam §Þnh. Sù ph¸t triÓn TGC ®ßi hái mét m«i tr−êng vµ mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Tr−íc hÕt, tÊt nhiªn lµ dßng s«ng ph¶i mang nhiÒu bïn c¸t ®Ó lµm nguån vËt chÊt t¹o ra tam gi¸c ch©u. Thø ®Õn, bïn c¸t ph¶i ®æ vµo biÓn ë vïng cã c¸c ®éng lùc t−¬ng ®èi yÕu, ®Ó sãng vµ dßng ch¶y biÓn kh«ng kÐo hÕt bïn c¸t cña s«ng ®i mÊt. VÝ nh−, ë vïng cöa s«ng TiÒn §−êng, cöa s«ng H¾c Long Giang (Trung Quèc), s«ng Amaz«n (Nam Mü)... ®Òu kh«ng cã c¸c TGC lín mµ chØ cã c¸c b·i c¸t ngÇm ë phÝa xa ngoµi cöa s«ng. 1. Cån b∙i vµ l¹ch n−íc cöa s«ng Hai yÕu tè c¬ b¶n t¹o thµnh TGC lµ cån b·i cöa s«ng vµ lßng dÉn l¹ch n−íc. + Cån b·i cöa s«ng h×nh thµnh ë n¬i dßng ch¶y s«ng ®æ vµo biÓn, lµ khèi båi l¾ng cña bïn c¸t s«ng, còng gäi lµ bar ch¾n cöa. Cã thÓ nãi chóng lµ manh nha cña TGC, còng lµ khung nÒn ph¸c th¶o cña TGC (h×nh 14.10). H×nh 14.10 - S¬ ®å ph¸t triÓn cån b·i vµ l¹ch n−íc cöa s«ng Ban ®Çu, cån b·i lµ nh÷ng ng−ìng ngÇm, sau ®ã nh« dÇn lªn mÆt n−íc vµ ph¸t triÓn thµnh cån cao (®¶o), nh− c¸c cån Lu, cån Vµnh ë cöa Ba L¹t. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− sau: Khi dßng ch¶y s«ng ®Õn vïng cöa s«ng mÆt n−íc réng, chÞu t¸c ®éng cña ma s¸t ®¸y t¨ng dÇn, l¹i bÞ nªm mÆn tõ biÓn ®Èy ng−îc nªn dßng ch¶y cöa s«ng chËm l¹i, bïn c¸t ®¸y ng−ng chuyÓn ®éng. §ång thêi, khèi n−íc gi¶m tèc vµ khèi n−íc gi¶m mÆn hoµ trén vµo nhau, lµm cho mét phÇn bïn c¸t l¬ löng l¾ng xuèng, dÇn dÇn t¹o thµnh cån b·i cöa s«ng. Mét phÇn lín bïn c¸t l¬ löng tiÕp tôc theo dßng n−íc di chuyÓn ra vïng n−íc s©u h¬n míi
127 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu l¾ng xuèng. Mét khi cån b·i cöa s«ng lé lªn khái mÆt n−íc, chóng sÏ chia ®«i vïng n−íc cöa s«ng t¹o thµnh 2 l¹ch n−íc ch¶y bao ë hai phÝa cån ®Ó ra biÓn. §Õn l−ît 2 l¹ch n−íc l¹i t¹o ra c¸c cån c¸t ngay cöa l¹ch cña m×nh. Theo ph−¬ng thøc ®ã, cöa s«ng lÊn dÇn ra biÓn, kh«ng ngõng t¹o ra cån b·i míi, dÇn dÇn h×nh thµnh TGC. C¸c cån b·i cöa s«ng, d−íi t¸c dông cña sãng giã vµ thuû triÒu, sÏ ®−îc nhµo nÆn, t¹o h×nh, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n¬i. §èi víi c¸c l¹ch n−íc, do dßng ch¶y trµn b·i còng båi l¾ng bïn c¸t h×nh thµnh gê cao s¸t däc hai bê, gäi lµ “®ª tù nhiªn”. C¸c l¹ch n−íc uèn khóc còng cã thÓ bÞ c¾t th¼ng, båi lÊp, t¹o ra c¸c vòng, ®Çm, hå… Cã thÓ cßn cã mét c¸ch thøc kh¸c ®Ó h×nh thµnh TGC, ®Æc biÖt ë vïng s«ng ngËp lôt nhiÒu. Mçi khi lò ®Õn, “®ª tù nhiªn” ë ®o¹n l¹ch gÇn cöa bÞ ph¸ vì, t¹o ra khèi båi tÝch ë ngoµi phÝa miÖng vì. C¸c lÇn lò kh¸c nhau t¹o ra c¸c miÖng vì kh¸c nhau, khèi båi tÝch míi chång lªn khèi båi tÝch cò, më réng vµ ®¾p dµy thªm líp trÇm tÝch, ®Ó råi còng t¹o ra TGC. VÞ trÝ miÖng vì ®ª tù nhiªn xuÊt hiÖn hoµn toµn ngÉu nhiªn, cho nªn TGC ®−îc t¹o nªn theo kiÓu “vì bê” lµ “TGC ngÉu nhiªn”, kh¸c víi kiÓu tuÇn tù chia l¹ch nh− ®· m« t¶ ë trªn. Cho dï TGC kiÓu nµo th× ®iÒu kiÖn quan träng hµng ®Çu lµ dßng ch¶y s«ng ph¶i mang nhiÒu bïn c¸t. 2. C¸c lo¹i tam gi¸c ch©u Sù ph©n lo¹i TGC ®Çu tiªn (1969) lµ cña Fisher. ¤ng chia TGC thµnh 2 lo¹i lín: - TGC cã “ tÝnh x©y dùng cao ” do chÞu t¸c dông chÝnh cña c¸c yÕu tè s«ng; - TGC cã “ tÝnh ph¸ ho¹i cao” do chÞu t¸c dông chÝnh cña bån ®Þa. Trong lo¹i TGC “cã tÝnh x©y dùng cao” l¹i chia thµnh lo¹i má chim vµ lo¹i ch©n chim. Trong lo¹i TGC cã “ tÝnh ph¸ ho¹i cao” l¹i chia thµnh lo¹i do sãng vµ lo¹i do triÒu. C¸ch dïng tõ cña Fisher cã chç ch−a tho¶ ®¸ng. Vµo kho¶ng n¨m 1975, Coliman vµ Wright thèng kª sè liÖu tõ 34 TGC hiÖn ®¹i, dïng c¸c lo¹i tham sè ®Ó m« t¶ c¸c ®Æc tr−ng cña bån ®Þa l−u vùc, thung lòng s«ng, ®ång b»ng TGC vµ bån ®Þa h¹ l−u, chia TGC thµnh 6 lo¹i: - Lo¹i 1: N¨ng l−îng sãng thÊp, chªnh lÖch triÒu nhá, dßng ch¶y ven bê yÕu, ®é dèc ®¸y biÓn ngoµi cöa tho¶i, mang trÇm tÝch h¹t mÞn, cã c¸c doi c¸t theo ph−¬ng vu«ng gãc víi bê. §ã lµ tr−êng hîp c¸c TGC Missisipi, Hoµng Hµ. - Lo¹i 2: N¨ng l−îng sãng thÊp, chªnh lÖch triÒu lín, dßng ven bê yÕu, vÞnh biÓn hÑp doi kÐo dµi ra biÓn t¹o thµnh c¸c b·i triÒu d¹ng sèng tr©u, nh− TGC s«ng Oder. - Lo¹i 3: N¨ng l−îng sãng trung b×nh, chªnh lÖch triÒu cao, dßng ch¶y ven bê yÕu, vòng biÓn n«ng vµ æn ®Þnh, doi c¸t tõ s«ng cã ph−¬ng vu«ng gãc víi bê nèi liÒn víi mòi tªn c¸t däc bê nh− tr−êng hîp TGC Tr−êng Giang.
128 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi - Lo¹i 4: N¨ng l−îng sãng trung b×nh, ®é dèc ®¸y biÓn tho¶i, Ýt bïn c¸t, cã mòi tªn c¸t däc bê. - Lo¹i 5: N¨ng l−îng sãng cao vµ duy tr× l©u, dßng ven bê yÕu, ®é dèc ®¸y biÓn lín, cã c¸c khèi båi l¾ng däc bê biÓn, dèc vÒ phÝa lôc ®Þa, nh− TGC San Francisco. - Lo¹i 6: N¨ng l−îng sãng cao, dßng ch¶y ven bê m¹nh, ®é dèc ®¸y biÓn lín, cã c¸c vång c¸t song song víi bê biÓn, khèi c¸t trong s«ng nhá. Tùu trung l¹i, cã 3 lo¹i TGC chÝnh: ¦u thÕ s«ng, −u thÕ sãng vµ −u thÕ triÒu. 14.2.2. Cöa s«ng vµ lo¹i h×nh cöa s«ng 1. Ph¹m vi cöa s«ng Cöa s«ng lµ vïng dßng ch¶y s«ng vµ dßng triÒu gÆp nhau, t¸c ®éng lÉn nhau, cïng nhau suy gi¶m vµ t¨ng tr−ëng. Nh−ng ë c¸c ®o¹n kh¸c nhau, sù so s¸nh lùc l−îng cña hai dßng nµy còng kh«ng gièng nhau. Dßng ch¶y s«ng tõ th−îng l−u ®æ vÒ, do mÆt c¾t lßng s«ng cµng vÒ xu«i cµng më réng, t¸c ®éng cña nã ®èi víi lßng dÉn còng dÇn dÇn yÕu ®i. Dßng triÒu tõ ngoµi biÓn dån vµo, cµng vÒ ®o¹n th−îng l−u, l¨ng thÓ triÒu cµng gi¶m nhá nªn còng yÕu dÇn vµ mÊt dÇn t¹i biªn giíi dßng triÒu. V× vËy, c¨n cø vµo møc ®é suy gi¶m vµ t¨ng tr−ëng cña dßng ch¶y s«ng vµ triÒu, chia cöa s«ng ra lµm 3 ®o¹n: §o¹n dßng ch¶y s«ng, ®o¹n dßng triÒu vµ ®o¹n qu¸ ®é. HiÖn nay, sù ph©n chia cô thÓ cho 3 ®o¹n nµy ch−a cã mét chØ tiªu thèng nhÊt nµo. Cã ng−êi cho r»ng chÝnh sù biÕn ho¸ däc ®−êng cña ®é mÆn cã thÓ ®Æc tr−ng cho sù so s¸nh lùc l−îng cña dßng ch¶y s«ng vµ triÒu, ®ång thêi nã cßn ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ®Æc tr−ng dßng ch¶y vµ ®éng th¸i bïn c¸t, v× vËy th−êng lÊy ®o¹n tõ giíi h¹n d−íi cña ®é mÆn b×nh qu©n nhiÒu n¨m trë vÒ xu«i gäi lµ ®o¹n dßng triÒu biÓn, ®o¹n tõ biªn giíi mÆn b×nh qu©n nhiÒu n¨m trë vÒ xu«i gäi lµ ®o¹n dßng triÒu biÓn, ®o¹n trªn biªn giíi mÆn gäi lµ ®o¹n dßng triÒu s«ng, gi÷a chóng lµ ®o¹n qu¸ ®é. a) §o¹n dßng triÒu s«ng §o¹n nµy, lßng dÉn lµ do t¸c dông t−¬ng hç gi÷a dßng ch¶y vµ bïn c¸t th−îng l−u t¹o nªn, t¸c dông cña dßng triÒu ®èi víi c¸c ®o¹n nµy cùc kú yÕu ít. N−íc mÆn ®i theo dßng triÒu kh«ng ®Õn ®−îc ®©y mµ chØ do n−íc ngät bÞ ®Èy ng−îc lªn. Trong tr−êng hîp nguån bïn c¸t biÓn dåi dµo, dßng triÒu d©ng lu«n lu«n t¹o ra båi l¾ng ë ®o¹n nµy, bïn c¸t mang ®Õn kh«ng nhiÒu, v× vËy kh«ng ¶nh h−ëng lín ®Õn diÔn biÕn lßng s«ng. YÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn diÔn biÕn lßng s«ng ®o¹n nµy lµ dßng ch¶y th−îng l−u vµ nguån c¸t do nã mang vÒ. b) §o¹n dßng triÒu biÓn §Æc tÝnh lßng dÉn vµ diÔn biÕn cña ®o¹n nµy phô thuéc vµo c−êng ®é dßng triÒu vµ bïn c¸t biÓn mµ nã mang vµo. §Ó th¸o tho¸t dßng triÒu vµ bïn c¸t x©m nhËp vµo cöa s«ng, lßng dÉn ®o¹n dßng triÒu biÓn lu«n cã mét ®é më réng nhÊt ®Þnh. ë c¸c cöa s«ng, n−íc
129 Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu ngät vµ n−íc mÆn kÐm hoÆc võa, sù båi l¾ng cña ®o¹n nµy kh«ng liªn quan mËt thiÕt ®Õn dßng hçn t¹p cña nªm mÆn. c) §o¹n qu¸ ®é Trong ®o¹n nµy hai yÕu tè dßng ch¶y s«ng vµ dßng triÒu thay nhau t¨ng, gi¶m, tranh chÊp nhau. Tuú theo c¸c n¨m thuû v¨n kh¸c nhau, hoÆc sù thay ®æi trong n¨m cña c¸c mïa n−íc, hai yÕu tè nµy còng thay ®æi kh¸c nhau. V× vËy c¸c ®iÒu kiÖn dßng ch¶y, bïn c¸t vµ t×nh h×nh diÔn biÕn lßng s«ng biÕn ho¸ phøc t¹p. Ngoµi c¸ch ph©n ®o¹n trªn, cßn c¸ch ph©n ®o¹n th«ng th−êng, tøc lµ ®o¹n tiÕp cËn cöa s«ng, ®o¹n cöa s«ng vµ ®o¹n b·i biÓn ngoµi cöa nh− h×nh 14.11. - Giíi h¹n trªn cña ®o¹n tiÕp cËn cöa s«ng lµ n¬i mµ mùc n−íc cßn chÞu ¶nh h−ëng triÒu d©ng ë thêi kú mïa n−íc trung b×nh hoÆc ¶nh h−ëng cña n−íc d©ng, giíi h¹n d−íi cña nã lµ n¬i b¾t ®Çu ph©n l¹ch lo¹i cöa delta, hoÆc lµ n¬i b¾t ®Çu h×nh thµnh TGC ngÇm cña cöa estuary. - Giíi h¹n d−íi cña ®o¹n cöa s«ng lµ biªn tuyÕn cña TGC, tõ ®ã cho ®Õn biªn ngoµi cña b·i biÓn duyªn h¶i lµ ®o¹n ngoµi cöa s«ng. 2. Ph©n lo¹i cöa s«ng XuÊt ph¸t tõ c¸c gãc ®é, quan ®iÓm kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n chia cöa s«ng ra thµnh nhiÒu lo¹i ®Ó thuËn tiÖn trong nghiªn cøu. Tõ biªn ®é triÒu, cã cöa s«ng triÒu m¹nh (Δh < 4m), cöa s«ng triÒu trung b×nh (Δh = 2 ÷ 4m) vµ cöa s«ng triÒu yÕu (Δh > 2m). Tõ ®Æc ®iÓm khèi båi l¾ng chia thµnh cöa s«ng cã cån ch¾n cöa vµ cöa s«ng cã ng−ìng c¸t ngÇm. C¨n cø vµo lo¹i h×nh x¸o trén gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc ngät ph©n ra cöa s«ng x¸o trén nhÑ, cöa s«ng x¸o trén võa vµ cöa s«ng x¸o trén m¹nh. Nh−ng phæ biÕn lµ c¸ch ph©n lo¹i theo h×nh th¸i ®Þa m¹o: Cöa s«ng TGC (delta) vµ cöa s«ng h×nh phÔu (estuary). Sau nµy sÏ gäi lµ cöa delta vµ cöa estuary. Th«ng qua t¸c ®éng tù ®iÒu chØnh gi÷a dßng n−íc vµ lßng s«ng trªn mét kho¶ng c¸ch dµi, trong lßng s«ng ®ång b»ng trÇm tÝch, sù thÝch øng gi÷a n−íc vµ bïn c¸t vÒ c¬ b¶n ®· ®−îc x¸c lËp. Khi ®i vµo ®o¹n cöa s«ng, do sù thay ®æi vÒ h×nh th¸i lßng s«ng, chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ®éng lùc biÓn vµ sù x¸o trén gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc ngät, phÇn lín bïn c¸t sÏ båi l¾ng tËp trung lµm cho cöa s«ng kÐo dµi, khèi båi tÝch ph¸t triÓn dÇn vµ t¹o ra TGC. Do sù kh¸c nhau trong tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn dßng ch¶y s«ng vµ c¸c yÕu tè ®éng lùc biÓn sÏ dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, cÊu tróc vµ møc ®é ph¸t triÓn cña TGC, h×nh thµnh c¸c cöa s«ng cã h×nh th¸i ®a d¹ng, mu«n h×nh, mu«n vÎ, nh− h×nh 14.11 thÓ hiÖn. H×nh 14.11d biÓu thÞ lo¹i cöa s«ng estuary. §©y lµ lo¹i cöa s«ng ë vïng thung lòng s«ng kh«ng ®−îc båi ®¾p hoµn chØnh trong lÇn biÓn d©ng cuèi cïng. Nguyªn nh©n båi ®¾p