GIÁO TRÌNH VỀ SẢN XUẤT SẠCH HƠN

Chia sẻ: Linh Trang Trang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

278
lượt xem 99
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bất kỳ biện pháp kỹ thuật nào được các ngành công nghiệp áp dụng để giảm thiểu hay loại bỏ quá trình phát sinh chất thải hay ô nhiễm tại nguồn và tiết kiệm được nhiên liệu và năng lượng đều được gọi là công nghệ sạch, các biện pháp kỹ thuật này có thể áp dụng từ khâu thiết kế để thay đổi quy trình sản xuất hoặc là các áp dụng trong các dây chuyền sản xuất nhằm tái sử dụng sản phẩm phụ nhằm tránh thất thoát....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH VỀ SẢN XUẤT SẠCH HƠN

TRƯ NG Đ I H C KHOA H C HU Khoa Môi trư ng GIÁO TRÌNH S N XU T S CH HƠN (Cleaner Production) Hu , 2011
Chương 1 ĐU M HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A Ý TƯ NG S N XU T S CH HƠN 1.1. S Các quá trình s n xu t công nghi p gây ra ô nhi m môi trư ng do khí th i, nư c th i và ch t th i r n: Khí th i (Emisions) Nguyên li u (Raw materials) Quá trình s n xu t Nư c S n ph m (Products) (Process) Năng lư ng (Energy) Ch t th i r n (Solidwaste) Nư c th i (Wastewater) Hình 1.1. Sơ ñ t ng quát m t quá trình s n xu t công nghi p - Trong vòng hơn 40 năm qua, các cách th c ng phó v i s ô nhi m công nghi p gây nên suy thoái môi trư ng thay ñ i theo th i gian: (1). Ph t l ô nhi m (Ignorance of pollution) Không quan tâm ñ n ô nhi m do h u qu do ô nhi m gây ra chưa th c s nghiêm tr ng, m c ñ phát tri n c a các ngành công nghi p còn nh l . (2). Pha loãng và phát tán (Dilute and disperse) Pha loãng: dùng nư c ngu n ñ pha loãng nư c th i trư c khi ñ vào ngu n nh n. Phát tán: nâng chi u cao ng khói ñ phát tán khí th i. VD: m t nhà máy s n xu t bia 1 ngày th i ra 50 m3 nư c th i. COD c a nư c th i là 1000mg/l. Đ ñáp ng tiêu chu n cho phép Vi t Nam ñ i v i COD c a nư c th i công nghi p lo i B (nh ho c b ng 100 mg/l), nhà máy pha loãng 1 m3 nư c th i v i 9 m3 nư c. Tuy nhiên, ñ i v i pha loãng và phát tán thì t ng lư ng ch t th i ñưa vào môi trư ng là không ñ i. Th y quy n và khí quy n không ph i là m t bãi rác cho m i ch t th i: các kim lo i n ng, PCB (polychlorinated biphenyls: b n và ñ c h i có trong bi n th , t ñi n ...) ... ñã tu n hoàn và tích lũy trong tr m tích, sinh kh i. (3). X lý cu i ñư ng ng (EOP = end-of-pipe treatment) L p ñ t các h th ng x lý nư c th i, khí th i cu i dòng th i ñ phân h y hay làm gi m n ng ñ các ch t ô nhi m nh m ñáp ng yêu c u b t bu c trư c khi th i vào môi trư ng. Phương pháp này ph bi n vào nh ng năm 1970 các nư c công nghi p ñ ki m soát ô nhi m công nghi p. Tuy nhiên, x lý cu i ñư ng ng thư ng n y sinh các v n ñ như: - Gây nên s ch m tr trong vi c tìm ra gi i pháp x lý; Không th áp d ng v i các trư ng h p có ngu n th i phân tán như nông nghi p; - 1
Đôi khi s n ph m ph sinh ra khi x lý l i là các tác nhân ô nhi m th c p; - Chi phí ñ u tư và s n xu t s tăng thêm do chi phí x lý. - (4). S n xu t s ch hơn (Cleaner production) Ngăn ch n phát sinh ch t th i ngay t i ngu n ngu n b ng cách s d ng năng lư ng và nguyên v t li u 1 cách có hi u qu nh t, nghĩa là có thêm m t t l nguyên v t li u n a ñư c chuy n vào thành ph m thay vì ph i lo i b . Ti p c n này b t ñ u xu t hi n t nh ng năm 1980 v i nh ng cách g i khác nhau như "phòng ng a ô nhi m" (pollution prevention), "gi m thi u ch t th i" (waste minimization). Ngày nay, thu t ng "s n xu t s ch hơn" (cleaner production) (SXSH) ñư c s d ng ph bi n trên th gi i ñ ch cách ti p c n này, m c dù các thu t ng tương ñương v n còn ưa thích vài nơi. Trư c ñây, l i suy nghĩ c a chúng ta trong vi c gi i quy t ô nhi m môi trư ng v n t p trung s d ng các phương pháp truy n th ng x lý ch t th i mà không chú ý ñ n ngu n g c phát sinh c a chúng. Do v y, chi phí qu n lý ch t th i ngày càng tăng nhưng ô nhi m ngày càng n ng. Các ngành công nghi p ph i ch u h u qu n ng n v m t kinh t và m t uy tín trên th trư ng. Đ thoát kh i s b t c này, c ng ñ ng công nghi p càng ngày càng tr nên nghiêm túc hơn trong vi c xem xét cách ti p c n SXSH. S n xu t s ch hơn (Cleaner production) X lý cu i ñư ng ng (End of pipe treatment) Pha loãng và phát tàn (Dillute and Disperse) Hình 1.2. S phát tri n logic c a ti n trình ng phó v i ô nhi m Như v y, t ph t l ô nhi m, r i pha loãng và phát tán ch t th i, ñ n ki m soát cu i ñư ng ng và cu i cùng là SXSH là 1 quá trình phát tri n khách quan, tích c c có l i cho môi trư ng và kinh t cho các doanh nghi p nói riêng và toàn xã h i nói chung. Ba cách ng phó ñ u là nh ng ti p c n qu n lý ch t th i b ñ ng trong khi cách ng phó sau cùng là ti p c n qu n lý ch t th i ch ñ ng. Như v y, SXSH là ti p c n “nhìn xa, tiên li u và phòng ng a”. Nguyên t c “phòng b nh hơn ch a b nh” bao gi cũng là chân lý. Tuy nhiên, ñi u này không có nghĩa là xem nh bi n pháp x lý cu i ñư ng ng. Phòng ng a và ngăn ch n ô nhi m là nguyên t c ch ñ o và ph i k t h p v i x lý ô nhi m. Vào năm 1989, UNEP kh i xư ng “Chương trình s n xu t s ch hơn” nh m ph bi n khái ni m SXSH và ñ y m nh vi c áp d ng chi n lư c SXSH trong công nghi p, ñ c bi t các nư c ñang phát tri n. H i ngh chuyên ñ ñ u tiên c a UNEP v lĩnh v c này ñư c t ch c t i Canterbury (Anh). Sau ñó các h i ngh ti p theo ñã ñư c t ch c c 2 năm m t: t i Paris (Pháp, 1992); Warsaw (Ba Lan, 1994); Oxford (Anh, 1996); Phoenix (Hàn Qu c, 1998); Montreal (Canada, 2000), Prague (CH Séc, 2002),. . . Năm 1998, thu t ng SXSH ñư c chính th c s d ng trong "Tuyên ngôn Qu c t v s n xu t s ch hơn" (International Declaration on Cleaner Production) c a UNEP. Năm 1999, Vi t Nam ñã ký tuyên ngôn Qu c t v SXSH kh ng ñ nh cam k t c a Vi t Nam v i chi n lư c phát tri n b n v ng. “Chi n lư c B o v môi trư ng qu c gia ñ n năm 2010 và ñ nh hư ng ñ n năm 2020” (2003) c a Vi t Nam ñã xác ñ nh quan ñi m“Coi phòng ng a là chính, k t h p v i x lý và ki m soát ô nhi m…”. M t trong 36 chương trình, ñ án, d án ưu tiên c p qu c gia trong chi n lư c (s 28) liên quan ñ n SXSH. 2
1.2. Đ NH NGHĨA S N XU T S CH HƠN Theo Chương trình Môi trư ng LHQ (UNEP, 1994): “S n xu t s ch hơn là s áp d ng liên t c m t chi n lư c phòng ng a môi trư ng t ng h p ñ i v i các quá trình s n xu t, các s n ph m và các d ch v nh m làm gi m tác ñ ng x u ñ n con ngư i và môi trư ng. - Đ i v i các quá trình s n xu t, SXSH bao g m vi c b o toàn nguyên li u, nư c và năng lư ng, lo i tr các nguyên li u ñ c h i và làm gi m kh i lư ng, ñ c tính c a các ch t th i vào nư c và khí quy n. - Đ i v i các s n ph m, chi n lư c SXSH nh m vào m c ñích làm gi m t t c các tác ñ ng ñ n môi trư ng trong toàn b vòng ñ i c a s n ph m, t khâu khai thác nguyên li u ñ n khâu th i b cu i cùng. - Đ i v i các d ch v , SXSH là s l ng ghép các m i quan tâm v môi trư ng vào trong vi c thi t k và cung c p các d ch v . - SXSH ñòi h i áp d ng các bí quy t, c i ti n công ngh và thay ñ i thái ñ .” (Lưu ý: Trong ñ nh nghĩa năm SXSH 1992 c a UNEP chưa ñ c p ñ n các d ch v ) Như v y, SXSH không ngăn c n s phát tri n, SXSH ch yêu c u r ng s phát tri n ph i b n v ng v m t môi trư ng sinh thái. Không nên cho r ng SXSH ch là 1 chi n lư c v môi trư ng b i nó cũng liên quan ñ n l i ích kinh t . Trong khi x lý cu i ñư ng ng luôn tăng chi phí s n xu t thì SXSH có th mang l i l i ích kinh t cho doanh nghi p thông qua vi c gi m thi u s tiêu th năng lư ng và nguyên li u ho c phòng ng a và gi m thi u rác th i. Do v y có th kh ng ñ nh r ng SXSH là 1 chi n lư c “m t mũi tên trúng hai ñích” (win-win outcome). 1.3. CÁC KHÁI NI M VÀ THU T NG LIÊN QUAN 1.3.1. Công ngh s ch (Clean technology) B t kỳ bi n pháp k thu t nào ñư c các ngành công nghi p áp d ng ñ gi m thi u hay lo i b quá trình phát sinh ch t th i hay ô nhi m t i ngu n và ti t ki m ñư c nguyên li u và năng lư ng ñ u ñư c g i là công ngh s ch. Các bi n pháp k thu t này có th ñư c áp d ng t khâu thi t k ñ thay ñ i quy trình s n xu t ho c là các áp d ng trong các dây chuy n s n xu t nh m tái s d ng s n ph m ph ñ tránh th t thoát (OCED, 1987). 1.3.2. Công ngh t t nh t hi n có (Best Available Technology - BAT) Là công ngh s n xu t có hi u qu nh t hi n có trong vi c b o v môi trư ng nói chung, có kh năng tri n khai trong các ñi u kiên th c ti n v kinh t , k thu t, có quan tâm ñ n chi phí trong vi c nghiên c u, phát tri n và tri n khai bao g m thi t k , xây d ng, b o dư ng, v n hành và lo i b công ngh (UNIDO, 1992). BAT giúp ñánh giá ti m năng áp d ng SXSH, ví d b ng 1.1. B ng 1.1. M c tiêu th nư c & ñi n trong các nhà máy bia theo công ngh Vi t Nam và BAT Vi t Nam * BAT ** Ti m năng ti t ki m VN 16 -24 m3/ m3 bia 4 -6 m3/ m3 bia Tiêu th nư c 60-75% 200-285 kWh/ m3 bia 120 kWh/ m3 bia Tiêu th ñi n 40-60% * K t qu ñánh giá c a d án UNIDO năm 1998-2000 ** K t qu ñánh giá SXSH trong s n xu t bia c a UNDP năm 1999 3
1.3.3. Hi u qu sinh thái (Eco-efficiency) Hi u qu sinh thái (HQST) là s t o ra hàng hoá và d ch v có giá c r hơn trong khi gi m ñư c tiêu th nguyên li u, năng lư ng và các tác ñ ng môi trư ng trong su t vòng ñ i c a s n ph m và d ch v (WBCSD, 1992). Nói cách khác, hi u qu sinh thái chính là hi u qu s d ng các tài nguyên sinh thái ñ t o ra s n ph m, d ch v ñáp ng nhu c u c a con ngư i. Hai khái ni m SXSH và HQST ñư c xem như là ñ ng nghĩa. 1.3.4. Phòng ng a ô nhi m (Pollution prevention) Hai thu t ng SXSH và phòng ng a ô nhi m (PNÔN) thư ng ñư c s d ng thay th nhau. Chúng ch khác nhau v m t ñ a lý. Thu t ng PNÔN ñư c s d ng B c M trong khi SXSH ñư c s d ng các khu v c còn l i trên th gi i. 1.3.5. Gi m thi u ch t th i (Waste minimisation) Khái ni m v gi m thi u ch t th i (GTCT) ñư c ñưa ra vào năm 1988 b i C c B o v Môi trư ng Hoa Kỳ (US. EPA). Hai thu t ng GTCT và PNÔN thư ng ñư c s d ng thay th nhau. Tuy nhiên, GTCT t p trung vào vi c tái ch ch t th i và các phương ti n khác ñ gi m thi u lư ng ch t th i b ng vi c áp dung nguyên tăc 3P (Polluter Pay Principle) và 3R (Reduction, Reuse, Recycle). 1.3.6. Năng su t xanh (Green productivity) Năng su t xanh (NSX) là thu t ng ñư c s d ng vào năm 1994 b i Cơ quan năng su t Châu Á (APO) ñ nói ñ n thách th c trong vi c ñ t ñư c s n xu t b n v ng. Gi ng như SXSH, năng su t xanh là 1 chi n lư c v a nâng cao năng su t v a thân thi n v i môi trư ng cho s phát tri n kinh t - xã h i nói chung. 1.3.7. Ki m soát ô nhi m (Pollution control) Ki m soát ô nhi m (KSÔN) là cách th hi n khác c a x lý cu i ñư ng ng. S khác nhau cơ b n KSÔN và SXSH, do ñó, là th i gian “can thi p”. KSÔN là 1 cách ti p c n t phía sau (ch a b nh), trong khi SXSH là cách ti p c n t phía trư c, mang tích ch t d ñoán và phòng ng a. Ti p c n KSÔN Ti p c n SXSH Ki m soát ch t ô nhi m b ng các b l c, các Ngăn ng a ch t ô nhi m t ngu n nh các h th ng x lý nư c th i,... gi i pháp t ng h p Áp d ng khi các quá trình và s n ph m ñã Là m t b ph n tích h p trong quá trình phát ñư c phát tri n và v n ñ ñã n y sinh tri n s n ph m và quá trình Là y u t ñóng góp vào chi phí, giá thành Ch t th i ñư c xem như ngu n tài nguyên Trách nhi m gi i quy t là b i các chuyên Trách nhi m gi i quy t là c a t t c m i gia môi trư ng ngư i trong công ty C i thi n môi trư ng b ng gi i pháp k C i thi n môi trư ng g m c ti p c n k thu t thu t và phi k thu t C i thi n môi trư ng nh m ñáp ng các tiêu C i thi n môi trư ng là quá trình liên t c ñ ñ t các tiêu chu n ngày càng cao hơn chu n có tính pháp lý Ch t lư ng là s ñáp ng yêu c u c a khách Ch t lư ng v a là ñáp ng nhu c u khách hàng, v a là gây tác ñ ng th p nh t lên s c hàng kh e và môi trư ng 4
1.3.8. Sinh thái công nghi p (Industrial ecology) Vi c qu ng bá và nâng cao nh n th c v SXSH ñã ñ t ñư c nhi u ti n b ñáng k nhi u nơi trên th gi i. Tuy nhiên các n l c v SXSH thư ng ch t p trung vào các quá trình s n xu t ñơn l , các s n ph m c th ho c các v t li u ñ c h i mang tính cách cá nhân hơn là m t b c tranh toàn c nh v các tác ñ ng môi trư ng do m t h th ng s n xu t công nghi p gây ra. Do v y, song song v i s phát tri n c a SXSH, các nhà khoa h c, các k sư và các nhà qu n lý công nghi p ñã nh n ra r ng c n ph i xây d ng m t h th ng s n xu t công nghi p mang tính ch t tu n hoàn d n ñ n vi c t t c các ñ u ra c a quá trình s n xu t này tr thành các ñ u vào c a các quá trình s n xu t khác ñ gi m thi u t i ña lư ng ch t th i. Chính các m i quan h ph c t p gi a các sinh v t và v t ch t trong các h sinh thái t nhiên ñã cung c p cho con ngư i m t bài h c giá tr v vi c làm th nào ñ thi t k t t hơn các h th ng công nghi p. Tương t a như các h sinh thái trong t nhiên mà ñó ch t th i c a m t sinh v t này tr thành ngu n th c ăn c a m t sinh v t khác, con ngư i c n ph i phát tri n các h th ng s n xu t mà trong ñó không còn ch t th i. Chính ý tư ng này ñã d n ñ n khái ni m v sinh thái công nghi p (STCN). Đi u này có nghĩa là t t c các ñ u ra c a m t quá trình s n xu t s là các ñ u vào c a các quá trình s n xu t khác theo m t vòng tu n hoàn. a. Ví d ñi n hình - Khu công nghi p sinh thái Kalundborg (Đan M ch) H2O H2O S Nhà máy Nông H Tisso l cd u tr i NM SX Sinh H2O Hơi H2SO4 kh i Khí NM SX nư c ñt Enzym Nhà máy nhi t ñi n Hơi nư c Nhà máy Tro t mv a Nhi t bay th a Sa Nhà máy th ch xi măng Th tr n cao Kalundborg Hình 1.2. Sơ ñ rút g n c a khu công nghi p sinh thái Kalundborg - H Tisso: cung c p nư c cho nhà máy ñi n, các nông tr i và nhà máy l c d u. - Nhà máy nhi t ñi n b ng than cung c p ph gia (tro bay) cho nhà máy xi măng, cung c p hơi nư c cho nhà máy s n xu t enzyme công nghi p và nhà máy l c d u, cung c p th ch cao cho nhà máy s n xu t t m v a (t h th ng x lý SO2 trong khí th i nhà máy), cung c p nhi t th a cho th tr n dùng ñ ñun nư c nóng. - Nhà máy l c d u cung c p lưu huỳnh cho nhà máy s n xu t H2SO4.. - Nhà máy s n xu t enzyme công nghi p cung c p sinh kh i th a ñ làm phân bón cho các nông tr i. 5
b. M i quan h gi a SXSH và STCN - Tương t như SXSH, m c tiêu c a STCN là nâng cao hi u qu sinh thái và gi m th i nguy cơ r i ro ñ i v i môi trư ng và s c kh e con ngư i, nâng cao hi u qu kinh t . - Tuy nhiên STCN có 1 t m nhìn r ng hơn vư t qua kh i ranh gi i c a 1 công ty. • m c ñ trong cùng 1 công ty, STCN liên k t các qúa trình s n xu t v i nhau và v i các quá trình t nhiên ñ xác ñ nh các cơ h i s d ng ch t th i c a 1 quá trình này cho 1 quá trình khác. • m c ñ khu công nghi p, STCN c g ng c c ñ i hoá năng su t và hi u qu chung c a c khu công ngh p hơn là tính ñ n hi u qu c a t ng công ty ñơn l . Ví d như các cơ h i c a vi c thu gom rác th i, vi c mua k t h p các v t li u s n xu t, x lý và lo i b rác th i, v.v c. Các l i ích c a STCN • Giá thành s n xu t gi m nh hi u qu s d ng năng lư ng và nguyên v t li u. Nh v y s n ph m s mang tính c nh tranh hơn, • Gi m thi u ô nhi m và các yêu c u v s d ng tài nguyên thiên nhiên, • Vi c t n d ng rác th i giúp các doanh nghi p tránh ñư c b ph t v gây ô nhi m môi trư ng, • S phân chia v các chi phí liên quan ñ n cơ s h t ng, các nghiên c u và phát tri n (R & D), vi c duy trì các h th ng thông tin ... vi c mua k t h p các v t li u s n xu t. d. Các m t h n ch c a STCN • Các k ho ch kinh doanh c a công ty không ñư c b o m t, • Kh năng b l thu c vào các cơ s s n xu t khác. VD: N u 1 công ty chuy n ñi nơi khác thì các công ty ph thu c s g p r c r i, • Các v n ñ v lu t pháp và trách nhi m. VD: 1 s n ph m có s c thì khó h u qu s do công ty nào ch u trách nhi m. 1.4. CÁC NHÓM GI I PHÁP S N XU T S CH HƠN 1.4.1. Qu n lý n i vi t t (Good housekeeping) Qu n lý n i vi là m t lo i gi i pháp ñơn gi n nh t c a s n xu t s ch hơn. Qu n lý n i vi thư ng không ñòi h i chi phí ñ u tư và có th ñư c th c hi n ngay sau khi xác ñ nh ñư c các gi i pháp SXSH. Qu n lý n i vi ch y u là c i ti n thao tác công vi c, giám sát v n hành, b o trì thích h p, c i ti n công tác ki m kê nguyên v t li u và s n ph m. Ví d : − Phát hi n rò r , tránh các rơi vãi, − B o ôn t t ñư ng ng ñ tránh rò rĩ, − Đóng các van nư c hay t t thi t b khi không s d ng ñ tránh t n th t … M c dù qu n lý n i vi là dơn gi n nhưng v n c n có s quan tâm c a ban lãnh ñ o cũng như vi c ñào t o nhân viên. 1.4.2. Thay th nguyên v t li u (Raw material substitution) Là vi c thay th các nguyên li u ñang s d ng b ng các nguyên li u khác thân thi n v i môi trư ng hơn. Thay d i nguyên li u còn có th là vi c mua nguyên li u có ch t lư ng t t hơn ñ ñ t ñư c hi u su t s d ng cao hơn. Ví d : 6
− Thay th m c in dung môi h u cơ b ng m c in dung môi nư c, − Thay th acid b ng peroxit (VD: H2O2, Na2O2) trong t y r ... 1.4.3. T i ưu hóa quá trình s n xu t (Process optimization) Đ d m b o các ñi u ki n s n xu t ñư c t i ưu hoá v m t tiêu th nguyên li u, s n xu t và phát sinh ch t th i, các thông s c a quá trình s n xu t như nhi t ñ , th i gian, áp su t, pH, t c ñ ... c n ñư c giám sát, duy trì và hi u ch nh càng g n v i ñi u ki n t i ưu càng t t, làm cho quá trình s n xu t ñ t ñư c hi u qu cao nh t, có năng su t t t nh t. Ví d : − T i ưu hóa t c ñ băng chuy n và hi u ch nh nhi t ñ thích h p c a máy màng co, − T i ưu hóa quá trình ñ t n i hơi ... Cũng như qu n lý n i vi, vi c ki m soát quá trình t t hơn dòi h i các quan tâm c a ban lãnh ñ o cũng như vi c giám sát ngày m t hoàn ch nh hơn. 1.4.4. B sung thi t b (Equipment modification): L p ñ t thêm các thi t b ñ ñ t ñư c hi u qu cao hơn v nhi u m t. Ví d : − L p ñ t máy ly tâm ñ t n d ng bia c n, − L p ñ t các thi t b c m bi n (sensor) ñ ti t ki m ñi n, nư c. VD: thi t b c m bi n th i gian (time sensor), thi t b c m bi n chuy n ñ ng (motion sensor), v.v... 1.4.5. Thu h i và tái s d ng t i ch (On-site recovery and reuse) T n d ng ch t th i ñ ti p t c s d ng cho quá trình s n xu t hay s d ng cho m t m c ñích khác. Ví d : − S d ng siêu l c ñ thu h i thu c nhu m trong nư c th i, − Thu h i nư c ngưng ñ dùng l i cho n i hơi ... 1.4.6. S n xu t các s n ph m ph h u ích (Production of useful by-products) T n d ng ch t th i ñ ti p t c s d ng cho m t m c ñích khác. Ví d : − S n xu t c n t r ñư ng ph th i c a nhà máy ñư ng, − S d ng lignin trong nư c th i s n xu t gi y làm ph gia pha ch thu c tr sâu, 1.4.7. Thi t k s n ph m m i (New product design) Thay ñ i thi t k s n ph m có th c i thi n quá trình s n xu t và làm gi m nhu c u s d ng các nguyên li u ñ c h i. Ví d : − S n xu t pin không ch a kim lo i ñ c như Cd, Pb, Hg..., − Thay n p ñ y kim lo i có ph sơn b ng n p ñ y nh a cho m t s s n ph m nh t d nh s tránh ñư c các v n ñ v môi trư ng cũng như các chi phí ñ sơn hoàn thi n n p ñ y ñó. 1.4.8. Thay ñ i công ngh (Technology change) Chuy n ñ i sang m t công ngh m i và hi u qu hơn có th làm gi m tiêu th tài nguyên và gi m thi u lư ng ch t th i và nư c th i. Thi t b m i thư ng ñ t ti n, nhưng có th thu h i v n r t nhanh. Ví d : − R a cơ h c thay vì r a b ng dung môi, − Thay công ngh sơn ư t b ng sơn khô (sơn b t) ... 7
Gi i pháp này yêu c u chi phí ñ u tư cao hơn các gi i pháp s n xu t s ch khác, do dó c n ph i dư c nghiên c u c n th n. M c dù v y, ti m năng ti t ki m nguyên li u và c i thi n ch t lư ng s n ph m có th cao hơn so v i các gi i pháp khác. 1.5. CÁC L I ÍCH C A S N XU T S CH HƠN Nói m t cách t ng quát, SXSH v a là công c qu n lý, công c kinh t , công c b o v môi trư ng và là công c nâng cao ch t lư ng s n ph m. SXSH giúp: Ti t ki m tài chính và c i thi n hi u qu s n xu t do ti t ki m chi phí do vi c s d ng nư c, năng lư ng, nguyên li u hi u qu hơn, chi phí x lý cu i ñư ng ng, chi phí lo i b các ch t th i r n, nư c th i, khí th i, Nâng cao hi u su t ho t ñ ng c a nhà máy, Nâng cao m c n ñ nh s n xu t và ch t lư ng s n ph m, Gi m s d ng tài nguyên thiên nhiên thông qua các bi n pháp thu h i và tái s d ng ch t th i, Tái s d ng các bán thành ph m có giá tr , C i thi n môi trư ng làm vi c có liên quan ñ n s c kho và an toàn lao ñ ng cho công nhân, Gi m ô nhi m, T o nên 1 hình nh t t hơn v doanh nghi p, nâng cao tính linh ho t và kh năng c nh tranh c a doanh nghi p Ch p hành t t hơn các qui ñ nh v môi trư ng, giúp các ngành công nghi p xu t kh u ñáp ng ñư c các tiêu chu n qu c t v môi trư ng, Ti p c n tài chính d dàng hơn, Nâng cao hi u bi t v quá trình s n xu t, các chi phí, các v n ñ v môi trư ng trong n i b doanh nghi p và nâng cao nh n th c, tinh th n trách nhi m c a công nhân thông qua s tham gia tgr c ti p c a h vào quá trình th c hi n SXSH. SXSH và phát tri n b n v ng SXSH có th gi m thi u hay lo i b nhu c u cân b ng gi a phát tri n kinh t và môi trư ng. Hi n nay, SXSH ñ c bi t quan tr ng ñ i v i các nư c ñang trên con ñư ng chuy n d ch cơ c u kinh t . SXSH t o ra cơ hôi “bư c nh y v t” vư t qua các công ngh cũ ñư c s d ng lâu nay mà v n còn tiêu t n nhi u ti n cho vi c ki m soát ô nhi m do các công ngh này gây ra. Như v y có th nói r ng SXSH là m t trong nh ng công c h tr ñ c l c nh t cho s PTBV. B ng 1.2. M t s ví d SXSH giúp gi i quy t các v n ñ môi trư ng V n ñ môi trư ng Gi i pháp SXSH (Th o lu n trên l p) Thay th t t c các ch t làm suy gi m t ng ozon b ng các ch t an Suy gi m t ng ozon toàn Thay th nhiên li u hóa th ch b ng năng lư ng m t tr i Nóng lên toàn c u B o t n năng lư ng Phát sinh các ch t Thay ñ i các dây chuy n s n xu t và nguyên li u th i r n và ch t th i Mua các s n ph m mà công ngh s n xu t ra chúng t o ra ít ch t th i nguy h i hơn và không ch a các ch t ñ c nguy h i. 8
V n ñ môi trư ng Gi i pháp SXSH (Th o lu n trên l p) Mua các s n ph m b n Mua các s n ph m ít ñ c Tái s d ng các s n ph m Yêu c u dùng ít bao gói cho s n ph m S d ng than s ch (có hàm lư ng lưu huỳnh th p) cho các nhà Mưa acid máy ñi n S d ng các ngu n năng lư ng tái t o ñư c S d ng ô tô ch y b ng ñi n hay các nhiên li u thay th Sương mù quang hoá Thay th các s n ph m t o ra nhi u ch t h u cơ d bay hơi như kep x t tóc, sơn, bình nư c hoa,... Tài li u ñ c thêm chương 1 1.1. INFOTERRA Vi t Nam. S n xu t s ch. T ng lu n, s 10-2001 (164) (B n photocopy) 1.2. Các bài ñ c thêm v công ngh s ch (Xem các bài ñ c thêm c a chương 1) 9
Chương 2 PHƯƠNG PHÁP LU N ĐÁNH GIÁ SXSH 2.1. T NG QUAN Đ áp d ng ñư c SXSH c n ph i có phân tích m t cách chi ti t v trình t v n hành c a quá trình s n xu t cũng như thi t b s n xu t hay còn g i là ñánh giá v SXSH (Cleaner Production Assessment: CPA). Đánh giá SXSH là m t công c h th ng có th giúp nh n ra vi c s d ng nguyên li u không hi u qu , vi c qu n lý ch t th i kém, và các r i ro v b nh ngh nghi p b ng cách t p trung chú ý vào các khía c nh môi trư ng và các tác ñ ng c a các quá trình s n xu t công nghi p. Hi n nay, có m t s thu t ng tương ñương hi n ñang ñư c s d ng ñ th hi n phương pháp lu n SXSH như: Ki m toán gi m thi u ch t th i (Waste Minimization Audit), Đánh giá gi m thi u ch t th i (Waste Minimization Assessment), Hư ng d n phòng ng a ô nhi m (Pollution Prevention Guide),... Đã có nhi u c m nang, hư ng d n ñánh giá SXSH v i các m c ñ chi ti t khác nhau ñư c ñ xu t và áp d ng b i các t ch c qu c t , qu c gia và cơ s nghiên c u. Tuy nhiên, t t c ñ u có chung ý nghĩa: ñó là "con ñư ng" ñ ñ n SXSH; ý tư ng và khái ni m cơ b n là h u như gi ng nhau. Dư i ñây là m t s ví d v các c m nang, hư ng d n ñư c s d ng ph bi n: (1). Đánh giá cơ h i gi m thi u ch t th i, US EPA 1988. (Waste Minimization Opportunity Assessment, US EPA 1988) (2). Hư ng d n phòng ng a ô nhi m, US. EPA 1992. (Facility Pollution Prevention Guide, US. EPA 1992) (3). Tài li u hư ng d n cho các Trung tâm Qu c gia SXSH - C m nang ñánh giá SXSH. (B n th o) UNEP/UNIDO 1995. (Guidance Material for the UNEP/UNIDO National Cleaner Production Centres. Cleaner Production Assessment Manual. Draft 1995) (4). C m nang PREPARE cho phòng ng a ch t th i và phát th i. B Kinh t Hà Lan 1991. (PREPARE Manual for the Prevention of Waste and Emissions, Dutch Ministry of Economic Affairs 1991) (5). C m nang ki m toán và gi m thi u các ch t th i và phát th i công nghi p. Báo cáo k thu t s 7, UNEP/UNIDO 1991. (Audit and Reduction Manual for Industrial Emissions and Waste, Technical Report Series No 7, UNEP/UNIDO 1991) (6). Quy trình ki m toán ch t th i DESIRE. UB Năng su t Qu c gia n Đ , 1994. (DESIRE Procedure for waste audit. India NPC, 1994) Nhìn chung, các c m nang-hư ng d n tuy khác nhau v thu t ng , ñ dài ng n, n i dung c th nhưng có cùng ý tư ng chính: t ng quan toàn b quy trình s n xu t c a 1 nhà máy ñ nh n ra nh ng ch , nh ng công ño n có th làm gi m ñư c s tiêu th tài nguyên, các nguyên li u ñ c h i và s phát sinh ch t th i. Trong chương này s gi i thi u chi ti t quy trình DESIRE (sơ ñ cho hình 2.1). Vi t Nam, ñánh giá SXSH cơ b n d a theo quy trình DESIRE v i m t s ñi u ch nh. 10
Giai ño n 1: Kh i ñ ng Nhi m v 1: Thành l p nhóm SXSH Nhi m v 2: Li t kê các công ño n c a quá trình s n xu t Nhi m v 3: Xác ñ nh và ch n ra các công ño n gây lãng phí Giai ño n 2: Phân tích các công ño n m v 4: Chu n b sơ ñ dòng c a quá trình Nhi m v 5: L p cân b ng v t ch t và năng lư ng Nhi m v 6: Xác ñ nh chi phí cho các dòng th i Nhi m v 7: Th m ñ nh quá trình ñ xác ñ nh nguyên nhân sinh ra ch t th i Nhi Giai ño n 3: Đ xu t các cơ h i SXSH Nhi m v 8: Xây d ng các cơ h i SXSH Nhi m v 9: L a ch n các cơ h i có th th c hi n ñư c Giai ño n 4: L a ch n các gi i pháp SXSH m v 10: Đánh giá tính kh thi v k thu t Nhi m v 11: Đánh giá tính kh thi v kinh t Nhi m v 12: Đánh giá khía c nh môi trư ng Nhi Nhi m v 13: L a ch n gi i pháp s th c hi n Giai ño n 5 : Th c hi n các gi i pháp SXSH Nhi m v 14: Chu n b th c hi n Nhi m v 15: Th c hi n gi i pháp SXSH m v 16: Giám sát và ñánh giá k t qu Nhi Giai ño n 6: Duy trì SXSH Nhi m v 17: Duy trì các gi i pháp SXSH Nhi m v 18: Xác ñ nh và ch n ra các công ño n gây lãng phí m i Hình 2.1. Sơ ñ quy trình DESIRE ñánh giá SXSH. 11
CHU N B KI M TOÁN Bư c 1: Chu n b nhân l c và t ch c nhóm ki m toán Bư c 2: Chia quá trình s n xu t thành các công ño n GIAI ĐO N 1 Bư c 3: Xây d ng sơ ñ kh i k t n i các công ño n CÁC Đ U VÀO C A QTSX CÁC Đ U RA C A QTSX Bư c 7: Đ nh lư ng các s n ph m/ Bư c 4: Xác ñ nh các ñ u vào s nph m ph Bư c 5: Ghi s li u s d ng nư c Bư c 8: Tính toán lư ng nư c th i Bư c 6: Đo m c ñ tái s Bư c 9: Tính toán lư ng khí th i d ng/tu n hoàn ch t th i hi n t i Bư c 10: Tính toán ch t th i r n L P CÂN B NG V T CH T Bư c 11: T ng h p thông tin ñ u vào và ñ u ra Bư c 12: L p cân b ng v t ch t sơ b GIAI ĐO N 2 Bư c 13: Đánh giá cân b ng v t ch t Bư c 14: Hi u ch nh cân b ng v t ch t XÁC Đ NH CÁC PHƯƠNG ÁN GI M CH T TH I Bư c 15: Ki m tra các gi i pháp gi m ch t th i c 16: Đ nh m c tiêu và ñ c trưng hóa các ch t th i có v n Bư ñ Bư c 17: Tách riêng các ngu n th i Bư c 18: Xây d ng các gi i pháp gi m ch t th i l a ch n lâu dài ĐÁNH GIÁ CÁC PHƯƠNG ÁN GI M CH T TH I Bư c 19: Đánh giá v m t môi trư ng và kinh t các phương án gi m ch t th i K HO CH HÀNH Đ NG GI M CH T TH I Bư c 20:Thi t k và th c hi n k ho ch hành ñ ng gi m GIAI ĐO N 3 ch t th i ñ ñ t hi u qu cho quá trình c i ti n Hình 2.2. Sơ ñ ki m toán gi m thi u ch t th i c a UNEP/UNIDO (1991) 2.2. QUY TRÌNH DESIRE Năm 1993, y ban Năng su t qu c gia n Đ th c hi n d án "Trình di n gi m ch t th i t i các ngành công nghi p nh " (DESIRE = Desmontration in Small Industries of Reducing Waste). Quy trình ki m toán ch t th i ñã ñư c phát tri n trong khuôn kh D án và ñã ñư c áp d ng r ng rãi. Phương pháp lu n DESIRE g m 6 giai ño n - 18 nhi m v như sơ ñ hình 2.1. Các giai ño n c a ñánh giá SXSH theo DESIRE ñư c trình bày chi ti t như dư i ñây. 12
2.2.1. Giai ño n 1 - Kh i ñ ng M c ñích c a giai ño n này là l p k ho ch và t ch c ki m toán SXSH. Nhi m v 1: Thành l p nhóm SXSH − Thành ph n ñi n hình c a m t nhóm công tác SXSH nên bao g m ñ i di n c a: C p lãnh ñ o doanh nghi p (Ban Giám ñ c công ty, nhà máy), Các b ph n s n xu t (xí nghi p, phân xư ng), B ph n tài chính, v t tư, b ph n k thu t, Các chuyên gia SXSH (tùy yêu c u, có th m i các chuyên gia SXSH bên ngoài). − Quy mô và thành ph n c a nhóm công tác phù h p v i cơ c u t ch c c a doanh nghi p. − C n ph i có m t nhóm trư ng ñ ñi u ph i toàn b chương trình ki m toán và các ho t ñ ng c n thi t khác. − M i thành viên trong nhóm công tác s ñư c ch ñ nh m t nhi m v c th , nhưng t ch c c a nhóm càng linh ho t càng t t ñ vi c trao ñ i thông tin ñư c d dàng. − Nhóm công tác ph i ñ ra ñư c các m c tiêu ñ nh hu ng lâu dài cho chương trình SXSH. Đ nh ra t t các m c tiêu s giúp t p trung n l c và xây d ng ñư c s ñ ng lòng. Các m c tiêu ph i phù h p v i chính sách c a doanh nghi p, có tính hi n th c. Nhi m v 2: Li t kê các công ño n c a quá trình s n xu t − C n t ng quan t t c các công ño n bao g m s n xu t, v n chuy n, b o qu n,... − Chú ý ñ c bi t ñ n các ho t ñ ng theo chu kỳ, ví d các quá trình làm s ch,... − Thu th p s li u ñ xác ñ nh ñ nh m c (công su t, tiêu th nguyên li u, nư c, NLư ng,...) Nhi m v 3: Xác ñ nh và ch n ra các công ño n gây lãng phí − nhi m v này, nhóm công tác không c n ñi vào chi ti t mà ph i ñánh giá di n r ng t t c các công ño n c a quá trình s n xu t v lư ng ch t th i, m c ñ tác ñ ng ñ n môi trư ng, các cơ h i SXSH d ki n, các l i ích d ñoán,... Nh ng ñánh giá như v y là h u ích ñ ñ t tr ng tâm công ño n s n xu t (tr ng tâm ki m toán) s phân tích chi ti t hơn. vào m t hay m t s − bư c này, vi c tính toán các ñ nh m c (benchmark) là r t c n thi t như: Tiêu th nguyên li u: t n nguyên li u/t n s n ph m Tiêu th năng lư ng: kWh/t n s n ph m m3 nư c/t n s n ph m Tiêu th nư c: m3 nư c th i/t n s n ph m Lư ng nư c th i: Lư ng phát th i khí: kg/t n s n ph m,... − Các ñ nh m c thu ñư c khi so sánh sơ b v i các công ty khác và v i công ngh t t nh t hi n có (BAT = Best Available Technology) s cho phép ư c tính ti m năng SXSH c a ñơn v ki m toán. − Các tiêu chí xác ñ nh tr ng tâm ki m toán: Gây ô nhi m n ng (ñ nh m c nư c th i/phát th i cao), T n th t nguyên li u cao, t n th t hóa ch t, Đ nh m c tiêu th nguyên li u/năng lư ng cao, 13
Có s d ng các hóa ch t ñ c h i, Đư c l a ch n b i ña s các thành viên trong nhóm SXSH. 2.2.2. Giai ño n 2 - Phân tích các công ño n Nhi m v 4: Chu n b sơ ñ dòng c a quá trình s n xu t − L p ra m t sơ ñ dòng gi i thi u các công ño n c a quá trình ñã l a ch n (tr ng tâm ki m toán) nh m xác ñ nh t t c các công ño n và ngu n gây ra ch t th i. Sơ ñ này c n li t kê và mô t dòng vào - dòng ra ñ i v i t ng công ño n. Vi c thi t l p sơ ñ chính xác thư ng không d , nhưng l i là nhi m v r t quan tr ng quy t ñ nh ñ n s thông su t c a quá trình. − Trong hình 2.3 mô t m t khuôn m u ñi n hình cho sơ ñ dòng c a quá trình s n x u t. Nguyên li u: ............. kg .............. m3 Dòng vào Dòng ra (Input) (Output) Nư c th i .........m3 Các thành ph n: Nư c ..........m3 .............. kg Công ño n 1 .............. kg Công ño n 2 Phát th i..........kg Năng lư ng........kW Nhi t th i ....... kW Các ph gia: Công ño n n Ch t th i r n: ........... kg .......... kg ........... kg .......... kg ........... kg .......... kg S n ph m: ............. kg ............. m3 Khách hàng Hình 2.3. M u ñi n hình c a m t sơ ñ dòng quá trình s n xu t Hình 2.4. cho ví d v m t sơ ñ công ngh c th - sơ ñ công ngh thu c da. 14
Da (ư p mu i b o qu n) Na2CO3, H2O, ch t Ngâm, r a h i tươi NT ch a b i b n, di t khu n mu i H2S Vôi, Na2S, H2O Lo i b lông, ngâm vôi NT có tính ki m, ch a lông, b i, mu i h u cơ, vôi, Na2S N o th t và x Th t và da r o Lactic acid, NH4Cl, NH3 Kh vôi, làm m m H2O NT có tính ki m Mu i, H2SO4, H2O NT acid loãng, ch a Làm x p (ngâm acid) mu i Cr2(SO4)3, Syntan, mu i, NT có tính acid, Thu c da ch a Cr3+, syntan, HCOONa, Na2CO3, c t ch ng vi khu n mu i Ép nư c D ch ép M nh da bào ch a Cr Bào NT có tính acid, ch a D ch chi t tannin, Thu c l i, nhu m Cr3+, d ch chi t tannin, syntan, ch t màu, và ăn d u syntan, ch t màu, ch t (HCOO)2Ca, TiO2, béo d u, keo, H2O M u da xén ch a Cr S y, xén mép và phân lo i Hơi dung môi Ch t làm bóng b Hoàn t t mt Nư c th i Da thành ph m Ch t th i r n Khí th i Hinh 2.4. Sơ ñ dòng quá trình thu c da 15
Nhi m v 5: L p cân b ng v t ch t và năng lư ng Cân b ng v t ch t và năng lư ng là c n thi t ñ ñ nh lư ng sơ ñ dòng và nh n ra các t n th t cũng như ch t th i trong quá trình s n xu t. Ngoài ra, cân b ng v t ch t còn s d ng ñ giám sát vi c th c hi n các gi i pháp SXSH sau này. − Cân b ng v t ch t (CBVC) có th là: cân b ng cho toàn b h th ng hay cân b ng cho t ng công ño n th m chí t ng thi t b ; cân b ng cho t t c v t ch t hay cân b ng cho t ng thành ph n nguyên li u (ví d như cân b ng nư c trong công nghi p gi y, cân b ng d u trong công nghi p d u c , cân b ng crom trong công nghi p thu c da). Tuy nhiên, CBVC s d dàng hơn, có ý nghĩa hơn và chính xác hơn khi nó ñư c th c hi n cho t ng khu v c, các ho t ñ ng hay các quá trình s n xu t riêng bi t. D a trên nh ng cơ s này, CBVC c a toàn b nhà máy s ñư c xây d ng nên. − Đ thi t l p cân b ng v t ch t và năng lư ng, các ngu n s li u sau là c n thi t: Báo cáo s n xu t Các báo cáo mua vào và bán ra Báo cáo tác ñ ng môi trư ng Các ño ñ c tr c ti p t i ch . − Nh ng ñi u c n lưu ý khi l p cân b ng v t ch t và năng lư ng: Các s li u ñòi h i ph i có ñ tin c y, ñ chính xác và tính ñ i di n. Không ñư c b sót b t kỳ dòng th i quan tr ng nào như phát th i khí, s n ph m ph ,... Ph i ki m tra tính th ng nh t c a các ñơn v ño s d ng Nguyên li u càng ñ t và ñ c h i, cân b ng càng ph i chính xác Ki m tra chéo có th giúp tìm ra nh ng ñi m mâu thu n. Trong trư ng h p không th ño dư c, hãy ư c tính m t cách chính xác nh t. − Dư i ñây là 2 ví d ñơn gi n v cân b ng v t ch t cho toàn b quá trình s n xu t và cho m t thi t b . Các ví d tương t và chi ti t s ñư c ñ c p trong chương 3 và bài t p. Ví d 2.1. Cân b ng v t ch t cho toàn b quá trình s n xu t 1 kg xi măng: CO2: 600 g (404 g t nguyên li u, 196 g t nung) Phát th i: N2 : 1566 g O2 : 262 g H2O : 169 g + ñ m nguyên li u không khí 1150g nguyên li u 1000 g xi măng 750 g 63 g nhiên li u Nung Nghi n 984 g không khí (khô) clinker +ñ m nguyên li u th ch cao không khí ch t ñ n 250 g 1050 g không khí x lò 16
Ví d 2.2. Cân b ng v t ch t trên 100 lít bia c a m t nhà máy bia tiêu th ít ñi n và nư c Khí th i: chưa tính ñư c Bia ñóng chai: 100 L Nư c: 500 L Nhà máy bia tiêu Bã bia: 14 kg th ít năng lư ng Malt/Ph gia: 15 kg và nhiên li u (Tính cho 100 L D u: 7 L Men dư: 3 kg bia) Nư c th i: 350 L Đi n: 12 KWh BOD trong nư c th i: 0.8 kg Ví d 2.3. Cân b ng năng lư ng c a n i hơi B c x ra bên ngoài khói 17,144 kcal 309,222 kcal Nư c 161.280 kcal N i hơi Hơi Gas 4 T/h 2.526.720 2.7 Gcal kcal Đ nh kỳ x ñáy 8.064 kcal 9 1 Gcal = 10 cal Năng lư ng cung c p: 2.861.280 kcal Năng lư ng h u ích: 2.526.720 kcal T n th t năng lư ng: 334.430 kcal. → hi u su t n i hơi: 88,3% t n th t 11,7% Nhi m v 6: Xác ñ nh chi phí cho các dòng th i − M t ư c tính sơ b có th ti n hành b ng cách tính toán chi phí nguyên li u và các s n ph m trung gian m t theo dòng th i (ví d m t mát s i trong s n xu t gi y và b t gi y). Phân tích chi ti t hơn có th tìm ra chi phí b sung c a nguyên li u t o ra ch t th i, chi phí c a s n ph m n m trong ch t th i, chi phí th i b ch t th i, thu ch t th i,... Ví d : các m c chi phí cho nư c th i trong s n xu t gi y: Cơ s tính toán Thành ph n Hóa ch t n u b t còn dư giá mua hóa ch t M t mát s i giá s i trung gian giá năng lư ng (tính t giá tr calo) M t mát nhi t Lư ng nư c giá nư c Lư ng COD chi phí x lý và th i b (n u có) − Vi c xác ñ nh chi phí cho dòng th i hay t n th t giúp t o ra kh năng x p h ng các v n ñ theo t m m c kinh t và ch ra c n ñ u tư bao nhiêu ñ gi i quy t hay gi m nh v n ñ. 17
Nhi m v 7: Th m ñ nh quá trình ñ xác ñ nh nguyên nhân sinh ra ch t th i − M c ñích c a nhi m v này là qua phân tích tìm ra các nguyên nhân th c t hay n gây ra các t n th t và t ñó có th ñ xu t các cơ h i t t nh t cho các v n ñ th c t . Không c n phân tích nguyên nhân ñ i v i các v n ñ ñã có gi i pháp ngay và hi u qu . − Đ tìm ra nguyên nhân, c n ñ t ra các câu h i “T i sao...?”, ví d : T i sao t n t i dòng ch t th i này? T i sao tiêu th nguyên li u, hóa ch t và năng lư ng cao như v y? T i sao ch t th i ñư c t o ra nhi u ? .... Tình tr ng c a L a ch n Thi t k và thi t b ? công ngh ? b trí thi t b ? L a ch n và ch t Ch t th i sinh ra có Đ c tính c a lư ng c a ph i vì: s n ph m? nguyên li u vào? K ho ch qu n lý V n hành và và h th ng K năng c a b o dư ng? thông tin? công nhân? Nguyên nhân c a dòng th i ñư c xác ñ nh m t cách có h th ng và ñ y ñ nh t khi s d ng phương pháp th o lu n nhóm và bi u ñ Ishikawa (hay còn g i là bi u ñ xương cá). Bi u ñ Ishikawa là m t trong b y lo i bi u ñ ki m soát ch t lư ng, ñư c coi là công c ph bi n nh t ñ th c hi n phân tích nhân-qu . Đ xây d ng bi u ñ này c n dùng phương pháp xem xét 4M1E, bao g m con ngý i (Man), phương pháp (Method), nguyên li u (Material), máy móc (Machine) và môi trư ng (Environment). 2.2.3. Giai ño n 3 - Đ xu t các cơ h i SXSH Nhi m v 8: Xây d ng các cơ h i SXSH − Các cơ h i SXSH ñư c ñưa ra trên cơ s : S ñ ng não, ki n th c và tính sáng t o c a các thành viên trong nhóm, Tranh th ý ki n t bên ngoài nhóm (ngư i làm vi c các dây chuy n tương t , các nhà cung c p thi t b , các k sư tư v n,...), Kh o sát công ngh và thu th p thông tin v ñ nh m c t các cơ s nư c ngoài. − Phân lo i các cơ h i SXSH cho m i quá trình/dòng th i vào các nhóm: (5). Thay ñ i công ngh (1). Thay th nguyên li u (2). Qu n lý n i vi t t hơn (6). Thu h i và tu n hoàn t i ch (3). Ki m soát quá trình t t hơn (7). S n xu t s n ph m ph h u ích (4). C i ti n thi t b (8). C i ti n s n ph m Nhi m v 9: L a ch n các cơ h i có th th c hi n ñư c − Các cơ h i SXSH ñ ra trên ñư c sàng l c ñ lo i ñi các trư ng h p không th c t . Quá trình lo i b ph i ñơn gi n, nhanh và d hi u, thư ng ch c n ñ nh tính. 18
− Các cơ h i s ñư c phân chia thành: Cơ h i kh thi th y rõ, có th th c hi n ngay, Cơ h i không kh thi th y rõ, lo i b ngay, Các cơ h i còn l i - s ñư c nghiên c u tính kh thi chi ti t hơn. 2.2.4. Giai ño n 4 - L a ch n gi i pháp SXSH Nhi m v 10: Đánh giá tính kh thi v k thu t − Đánh giá tác ñ ng c a cơ h i SXSH d ki n ñ n quá trình s n xu t, s n ph m, t c ñ s n xu t, ñ an toàn,... Ngoài ra, cũng c n ph i li t kê nh ng thay ñ i k thu t ñ th c hi n. − Danh m c các y u t k thu t ñ ñánh giá: Ch t lư ng s n ph m Công su t Yêu c u v di n tích Th i gian ng ng s n xu t ñ l p ñ t Tính tương thích v i các thi t b ñang dùng Các yêu c u v v n hành và b o dư ng Nhu c u hu n luy n k thu t Khía c nh an toàn và s c kh e ngh nghi p Nhi m v 11: Đánh giá tính kh thi v kinh t − Đ i v i các doanh nghi p v a và nh , tính kh thi v kinh t là thông s quan tr ng nh t ñ ñánh giá các cơ h i SXSH. C n ưu tiên trư c h t các cơ h i có chi phí th p. − Các công vi c c n làm: Thu th p s li u v : Các chi phí ñ u tư (thi t b , xây d ng/ l p ñ t, hu n luy n/ñào t o,...) Chi phí v n hành Các kho n ti t ki m/thu l i (tiêu th nguyên li u, lao ñ ng, năng lư ng/nư c, bán các s n ph m,...) L a ch n các tiêu chí ñánh giá v kinh t (ñư c ñ c p ñ n ph n bên dư i). Tính toán kinh t . V tiêu chí ñánh giá: – Trư c h t c n làm quen v i khái ni m dòng ti n (cash flow) qua các ví d sau: Ví d 1 v dòng ti n: Dòng ra (Ti n tiêu ñi) Dòng vào (Ti n thu v ) Chi phí ñ u tư ban ñ u Giá tr còn l i c a thi t b M tl n Hàng năm Chi phí v n hành và thu Doanh thu và ti t ki m khi v n hành V n lưu ñ ng V n lưu ñ ng Khác 19