Góp phần vào việc nghiên cứu Nhân học trong hội nhập quốc tế hiện nay

Góp phần vào việc nghiên cứu Nhân học<br /> trong hội nhập quốc tế hiện nay<br /> (Tiếp theo và hết)<br /> Ph¹m Khiªm Ých(*)<br /> Tãm t¾t: Giíi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y Nh©n häc ®ang tËp trung th¶o luËn chñ ®Ò:<br /> “LÞch sö, HiÖn tr¹ng vµ TriÓn väng cña Nh©n häc ë ViÖt Nam”. §Ó gãp phÇn th¶o<br /> luËn chñ ®Ò nµy, bµi viÕt tr×nh bµy 3 ®iÓm sau ®©y:<br /> - HiÖn tr¹ng nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y Nh©n häc ë ViÖt Nam.<br /> - NhËn thøc l¹i Nh©n häc vµ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nã.<br /> - Nh©n häc phøc hîp - §ãng gãp quan träng cña Edgar Morin vµo sù ph¸t triÓn cña<br /> Nh©n häc ®−¬ng ®¹i.<br /> Tõ khãa: Nh©n häc, Nghiªn cøu nh©n häc, Nh©n häc ®−¬ng ®¹i, Edgar Morin<br /> III. Nh©n häc phøc hîp - §ãng gãp quan träng cña<br /> Edgar Morin vµo sù ph¸t triÓn cña nh©n häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> Edgar Morin (sinh n¨m 1921 t¹i<br /> Paris) lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng<br /> hµng ®Çu cña n−íc Ph¸p ®−¬ng ®¹i. Lµ<br /> “ng−êi cha ®Î cña t− duy phøc hîp”,<br /> ng−êi s¸ng lËp vµ Chñ tÞch HiÖp héi T−<br /> duy phøc hîp (APC), Edgar Morin ®· tËp<br /> trung mäi nç lùc vµo viÖc triÓn khai mét<br /> lý thuyÕt, mét logic, mét tri thøc luËn vÒ<br /> tÝnh phøc hîp ®Ó cã thÓ nhËn biÕt con<br /> ng−êi (Ph¹m Khiªm Ých, 2009, tr.x).(*)<br /> §iÒu ®Æc s¾c nhÊt cña Edgar Morin<br /> lµ ë chç, «ng tËp trung nghiªn cøu con<br /> ng−êi nh− mét thùc thÓ siªu phøc hîp:<br /> “Trong mäi lo¹i sinh vËt trªn Tr¸i §Êt,<br /> chóng ta lµ lo¹i duy nhÊt cã bé m¸y n·o<br /> (*)<br /> <br /> PGS., Phã Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh DÞch thuËt<br /> Th«ng tin KHXH&NV, thuéc Liªn hiÖp c¸c Héi<br /> UNESCO ViÖt Nam; Nguyªn Phã ViÖn tr−ëng ViÖn<br /> Th«ng tin KHXH; Email: ichphkh@yahoo.com.vn<br /> <br /> - thÇn kinh cùc siªu phøc hîp, duy nhÊt<br /> cã ng«n ng÷ ph©n ®o¹n hai bËc ®Ó giao<br /> tiÕp gi÷a c¸ nh©n nµy víi c¸ nh©n kh¸c,<br /> duy nhÊt cã ý thøc...”.<br /> Nghiªn cøu con ng−êi nh− vËy<br /> chÝnh lµ Nh©n häc phøc hîp<br /> (Anthropologie complexe) (Ph¹m Khiªm<br /> Ých, 2015, tr.5).<br /> 1. Con ng−êi tr−íc hÕt ®−îc ®Þnh<br /> nghÜa lµ Bé ba c¸ nh©n - x· héi - gièng<br /> loµi (La trinitÐ individu - sociÐtÐ –<br /> espÌce, cßn dÞch lµ Khèi tam vÞ nhÊt thÓ<br /> c¸ nh©n - x· héi - gièng loµi).<br /> Nh×n nhËn bé ba trªn ®©y, ng−êi ta<br /> th−êng xem träng vÕ nµy, xem nhÑ vÕ<br /> kia. T©m lý häc th−êng chó träng ®Õn<br /> tÝnh tù chñ vµ nh÷ng ®Æc tÝnh riªng biÖt<br /> cña c¸ nh©n, bá qua c¸c quan hÖ x· héi.<br /> Ng−îc l¹i, khi nh×n nhËn theo quan<br /> ®iÓm x· héi häc th× c¸c quan hÖ x· héi<br /> <br /> 12<br /> næi lªn. K. Marx nhÊn m¹nh: “Trong<br /> tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con<br /> ng−êi lµ tæng hßa nh÷ng quan hÖ x·<br /> héi” (C¸c M¸c, 1980, tr.257).<br /> §Ó khái r¬i vµo t×nh tr¹ng phiÕn<br /> diÖn ®ã, Edgar Morin kh¼ng ®Þnh:<br /> “Trong s¸ch nµy t«i huy ®éng ®ång bé 3<br /> quan ®iÓm cho phÐp nªu bËt lªn Bé ba<br /> c¸ nh©n - x· héi - gièng loµi theo c¸ch<br /> thøc mµ c¶ thùc t¹i cña c¸ nh©n, thùc<br /> t¹i cña x· héi vµ thùc t¹i cña gièng loµi<br /> sinh häc chóng ta kh«ng bªn nµo xua<br /> ®uæi ®−îc bªn kia” (Ph¹m Khiªm Ých,<br /> 2015, tr.14).<br /> Mçi vÕ chøa ®ùng c¶ nh÷ng vÕ kh¸c.<br /> C¸ nh©n kh«ng chØ ë trong gièng loµi,<br /> gièng loµi còng ë trong c¸c c¸ nh©n, c¸<br /> nh©n kh«ng chØ ë trong x· héi, mµ x·<br /> héi còng ë néi t¹i c¸c c¸ nh©n b»ng c¸ch<br /> in ®Ëm “dÊu Ên” v¨n hãa ngay khi c¸<br /> nh©n võa ra ®êi.<br /> C¸ nh©n lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh<br /> t¸i sinh s¶n loµi ng−êi, nh−ng qu¸ tr×nh<br /> nµy tù b¶n th©n nã ph¶i lµ s¶n phÈm<br /> cña nh÷ng c¸ nh©n.<br /> Gièng loµi s¶n sinh ra c¸c c¸ nh©n<br /> vµ c¸c c¸ nh©n s¶n sinh gièng loµi, c¸c<br /> c¸ nh©n s¶n sinh x· héi vµ x· héi s¶n<br /> sinh ra c¸c c¸ nh©n: gièng loµi, x· héi,<br /> c¸ nh©n tù s¶n sinh lÉn nhau, mçi vÕ<br /> t¹o ra vµ t¸i t¹o vÕ kia.<br /> Quan hÖ gi÷a 3 vÕ trªn ®©y võa bæ<br /> sung cho nhau, võa cã thÓ ®èi kh¸ng<br /> nhau. Ch¼ng h¹n x· héi øc chÕ hoÆc<br /> ®µn ¸p c¸ nh©n, cßn c¸ nh©n th× khao<br /> kh¸t tù gi¶i phãng khái ¸ch x· héi. Dï<br /> liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh−ng c¸c vÕ<br /> nµy kh«ng thËt sù hßa nhËp vµo nhau.<br /> Mçi vÕ ®Òu kh«ng thÓ quy gi¶n ®−îc,<br /> mÆc dï nã vÉn phô thuéc c¸c vÕ kia:<br /> NÒn t¶ng cña tÝnh phøc hîp nh©n lo¹i<br /> chÝnh lµ ë ®iÓm ®ã.<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> 2. Con ng−êi h×nh thµnh cïng víi<br /> Bé ba n·o - v¨n hãa - tinh thÇn (La<br /> trinitÐ cerveau - culture - esprit)<br /> Con ng−êi ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù<br /> tiÕn hãa l©u dµi, khëi ®Çu b»ng qu¸<br /> tr×nh nh©n hãa (hominisation) c¸ch ®©y<br /> chõng 7 triÖu n¨m. Hµnh tr×nh nµy bÞ<br /> gi¸n ®o¹n do xuÊt hiÖn nh÷ng gièng loµi<br /> míi nh− ng−êi khÐo (habilis), ng−êi ®i<br /> th¼ng (erectus), ng−êi NÐandertal,<br /> ng−êi kh«n (sapiens) vµ sù tuyÖt chñng<br /> cña c¸c loµi tr−íc ®ã, còng nh− do thuÇn<br /> hãa löa, råi do sù ®ét khëi cña ng«n ng÷<br /> vµ v¨n hãa.<br /> Bé n·o to lín cña ng−êi kh«n chØ cã<br /> thÓ xuÊt hiÖn khi ®· h×nh thµnh mét<br /> nÒn v¨n hãa vèn ®· phøc hîp. Qu¸ tr×nh<br /> biÕn ®æi sinh häc vµ ph¸t triÓn v¨n hãa<br /> liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Nãi c¸ch<br /> kh¸c, nh©n hãa sinh häc lµ tÊt yÕu ®Ó<br /> kiÕn lËp v¨n hãa, song sù ®ét sinh cña<br /> nÒn v¨n hãa còng tÊt yÕu cÇn thiÕt ®Ó<br /> nh©n hãa tiÕp diÔn ®Õn ng−êi<br /> NÐandertal vµ ng−êi kh«n.<br /> Bé n·o con ng−êi hîp nhÊt trong nã:<br /> 1/ N·o cæ sinh (palÐocÐphale), kÕ thõa tõ<br /> n·o loµi bß s¸t, lµ nguån gèc cña tÝnh<br /> x©m kÝch; 2/ N·o trung sinh<br /> (mÐsocÐphale), kÕ thõa tõ n·o ®éng vËt<br /> cã vó thêi cæ, trong ®ã cã mét thïy ®−îc<br /> gäi lµ thïy “h¶i m·” (c¸ ngùa) liªn kÕt<br /> ph¸t triÓn t×nh c¶m víi ph¸t triÓn trÝ nhí<br /> dµi h¹n; 3/ Vá n·o, víi kÝch th−íc rÊt nhá<br /> bÐ ë loµi c¸ vµ bß s¸t, nh−ng ph×nh rÊt to<br /> ë loµi cã vó tíi møc bao bäc mäi cÊu tróc<br /> cña ®¹i n·o vµ t¹o thµnh hai b¸n cÇu<br /> n·o. Riªng con ng−êi l¹i cã mét vá n·o<br /> t©n sinh (nÐo-cortex) víi møc ph¸t triÓn<br /> l¹ th−êng, lµ vÞ trÝ cña nh÷ng n¨ng lùc<br /> ph©n tÝch, logic, chiÕn l−îc...<br /> Trong tiÕn tr×nh nh©n hãa, ng«n<br /> ng÷ xuÊt hiÖn chiÕm vÞ trÝ h¹t nh©n cña<br /> mäi nÒn v¨n hãa. V¨n hãa tÝch lòy trong<br /> b¶n th©n nã nh÷ng g× ®−îc b¶o toµn, l−u<br /> <br /> Gãp phÇn vµo viÖc nghiªn cøu…<br /> <br /> truyÒn, häc tËp... Vèn liÕng ®Çu tiªn cña<br /> con ng−êi chÝnh lµ v¨n hãa. Kh«ng cã<br /> nã, hiÖn h÷u con ng−êi chØ lµ gièng linh<br /> tr−ëng h¹ ®¼ng mµ th«i.<br /> Sù gia t¨ng vµ c¶i tæ bé n·o ®−îc<br /> khëi ®Çu ë ng−êi ®i th¼ng vµ kÕt thóc ë<br /> ng−êi kh«n ®· dÉn tíi “cuéc c¸ch m¹ng<br /> tinh thÇn”. N·o ng−êi gåm hµng chôc tû<br /> tÕ bµo thÇn kinh, t¹i ®ã nh÷ng kü n¨ng<br /> míi mÎ xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn míi vÒ<br /> tÝnh tù chñ, tÝnh th«ng minh, hµnh vi<br /> øng xö...<br /> Tinh thÇn ®· ®ét khëi lªn tõ bé n·o.<br /> Nã t¸c ®éng trë l¹i sù vËn hµnh cña n·o<br /> vµ v¨n hãa. Bé ba n·o - v¨n hãa - tinh<br /> thÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Tinh<br /> thÇn lµ sù ®ét khëi cña n·o, do v¨n hãa<br /> kÝch thÝch, mµ v¨n hãa còng sÏ kh«ng<br /> tån t¹i nÕu kh«ng cã bé n·o.<br /> 3. TÝnh thèng nhÊt phøc hîp cña<br /> con ng−êi<br /> §a d¹ng, h¬n n÷a ®a d¹ng v« h¹n,<br /> lµ ®Æc ®iÓm vµ xu h−íng ph¸t triÓn<br /> chung cña thÕ giíi sinh vËt, còng nh−<br /> thÕ giíi con ng−êi. Nh−ng tÝnh thèng<br /> nhÊt còng lµ b¶n s¾c chung cña con<br /> ng−êi, cña nh©n lo¹i. Thèng nhÊt trong<br /> ®a d¹ng, ®a d¹ng trong thèng nhÊt. §ã<br /> lµ mèi quan hÖ phøc hîp, lµ tÝnh thèng<br /> nhÊt phøc hîp (L'unitÐ complexe) cña<br /> con ng−êi.<br /> Trªn tr¸i ®Êt nµy, tÝnh ®a d¹ng cña<br /> loµi ng−êi thËt kú l¹, kh«ng kÓ xiÕt.<br /> Chñng téc rÊt ®a d¹ng, gièng ng−êi lai<br /> rÊt nhiÒu. Sè d©n téc trªn thÕ giíi ngµy<br /> cµng thªm nhiÒu. S¾c téc cßn nhiÒu h¬n<br /> vµ ®a d¹ng h¬n. Ng«n ng÷ në ré víi sè<br /> l−îng hµng ngh×n, ®i liÒn víi tÝnh ®a<br /> d¹ng vÒ ng÷ ph¸p, tõ vùng, ng÷ ©m.<br /> C¸c nÒn v¨n hãa ®Òu kh¸c nhau ë thÕ<br /> giíi quan, thÇn tho¹i, nghi thøc thÇn<br /> linh vµ phµm trÇn d©n d·, nh÷ng tËp<br /> tôc thùc hµnh, cÊm kþ,..., vèn ë mçi x·<br /> héi mçi kh¸c nhau, mçi thêi mçi kh¸c<br /> <br /> 13<br /> nhau rÊt xa. C¸c t«n gi¸o ra ®êi tõ mét<br /> nÒn v¨n hãa riªng biÖt, nh−ng cã thÓ<br /> phæ cËp réng r·i. Tuy nhiªn, trong mçi<br /> nÒn v¨n hãa l¹i cã nh÷ng ®Æc thï vÒ tÝn<br /> ng−ìng, t− t−ëng, gi¸ trÞ, liªn kÕt ®Æc<br /> biÖt c¸c céng ®ång ng−êi vµo tæ tiªn,<br /> truyÒn thèng. C¸c vÞ thÇn th¸nh còng<br /> kh¸c nhau, ngay cïng mét vÞ Th−îng<br /> §Õ nhÊt cña ThÇn gi¸o còng biÕn thµnh<br /> kh¸c nhau, c¸c gi¸o ph¸i thËm chÝ thï<br /> ghÐt nhau.<br /> C¸c x· héi cùc kú ®a d¹ng. §Õn<br /> ngµy nay vÉn tån t¹i nh÷ng bé l¹c,<br /> nh÷ng x· héi gÇn nh− phong kiÕn,<br /> nh÷ng ®Õ chÕ, nh÷ng thµnh bang rÊt<br /> nhá bÐ. Trong lßng x· héi, thùc tr¹ng<br /> chuyªn m«n hãa lao ®éng vµ sö dông kü<br /> thuËt ®· quyÕt ®Þnh v« sè nghÒ nghiÖp,<br /> v« sè h×nh thøc ®a d¹ng vÒ c¸ch øng xö.<br /> Sù ph©n hãa vÒ ®¼ng cÊp, giai cÊp, c¸c<br /> nhãm x· héi rÊt s©u s¾c. KÎ giµu, ng−êi<br /> nghÌo, kÎ thèng trÞ, ng−êi bÞ trÞ, kÎ ®Æc<br /> quyÒn −u ®·i, ng−êi bÞ thiÖt thßi, hÕt<br /> th¶y ®Òu cã t− t−ëng, quan ®iÓm vµ<br /> hµnh xö khiÕn nhãm nµy xa l¹ víi nhãm<br /> kia, t−ëng chõng hä kh«ng së thuéc<br /> cïng mét gièng loµi.<br /> Con ng−êi kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i,<br /> thÓ chÊt, g−¬ng mÆt, vãc d¸ng, hÖ c¬<br /> b¾p, mµu da, tïy theo di truyÒn gen vµ<br /> di s¶n chñng téc. §a d¹ng t©m lý cßn<br /> t¸c ®éng m¹nh mÏ h¬n ®a d¹ng vÒ thÓ<br /> chÊt. Sù ®a d¹ng gi÷a nh÷ng c¸ch thøc<br /> t− duy, c¸c hÖ t− t−ëng, c¸c lý thuyÕt<br /> hay triÕt thuyÕt, c¸c vò trô quan vµ thÕ<br /> giíi quan v« cïng s©u s¾c. B¶n th©n ý<br /> thøc cña con ng−êi còng lu«n ®æi thay<br /> tïy theo ®iÒu kiÖn v¨n hãa, chÝnh trÞ,<br /> qua ®ã nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra ý thøc sai<br /> lÇm vµ suy tho¸i trÝ tuÖ.…<br /> NÕu tÝnh ®a d¹ng cña con ng−êi<br /> hiÓn nhiªn, dÔ thÊy chõng nµo, th× tÝnh<br /> thèng nhÊt cña loµi ng−êi l¹i v« h×nh,<br /> khã thÊy chõng Êy, nhÊt lµ ®èi víi<br /> <br /> 14<br /> nh÷ng ng−êi quen nhËn thøc, suy nghÜ<br /> ®¬n gi¶n, “chØ tin vµo nh÷ng g× nh×n<br /> thÊy ®−îc”.<br /> TÝnh thèng nhÊt ®Çu tiªn cña con<br /> ng−êi lµ mang tÝnh sinh thµnh. ThuËt<br /> ng÷ “sinh thµnh” (gÐnÐrique) v−ît khái<br /> h¼n vµ bao hµm c¶ thuËt ng÷ “di<br /> truyÒn” (gÐnÐtique). Nã g¾n víi céi<br /> nguån ph¸t sinh vµ t¸i ph¸t sinh ®Ó t¹o<br /> thµnh con ng−êi.<br /> K. Marx ®· nãi ®Õn “con ng−êi sinh<br /> thµnh” (homme gÐnÐrique). Edgar<br /> Morin kh¼ng ®Þnh r»ng «ng m−în cña<br /> K. Marx thuËt ng÷ nµy vµ ë ®©y «ng thÓ<br /> hiÖn ch÷ “sinh thµnh” kh«ng chñ yÕu<br /> quy vÒ nßi gièng con ng−êi, mµ chó<br /> träng nhÊn m¹nh “n¨ng khiÕu t¹o nªn<br /> mäi tÝnh c¸ch vµ mäi chÊt l−îng con<br /> ng−êi”. C¸i hay cña thuËt ng÷ “sinh<br /> thµnh” lµ dÉn ta ®Õn mét quan niÖm vÒ<br /> nguån gèc ph¸t sinh con ng−êi “t−¬ng tù<br /> nh− tiÒm lùc c¸c tÕ bµo mÑ cña ph«i,<br /> còng ë c¶ trong tñy x−¬ng ng−êi tr−ëng<br /> thµnh vµ ®ñ n¨ng lùc t¸i sinh c¸c chi bÞ<br /> tæn th−¬ng, quÌ côt, sinh thµnh nh÷ng<br /> c¬ quan míi, thËm chÝ hoµn thµnh ®−îc<br /> c¶ viÖc nh©n b¶n v« tÝnh mét c¬ thÓ<br /> míi” (Ph¹m Khiªm Ých, 2015, tr.18).<br /> Nh− vËy mét di s¶n kÕ thõa qua di<br /> truyÒn cña gièng loµi lµ chung cho hÕt<br /> th¶y mäi ng−êi, ®¶m b¶o cho tÊt c¶ mäi<br /> tÝnh c¸ch thèng nhÊt.<br /> TÝnh thèng nhÊt cña bé n·o lµ mét<br /> trong nh÷ng ®Æc tÝnh ph©n biÖt quan<br /> träng cña b¶n s¾c con ng−êi. BÊt kÓ<br /> nh÷ng biÕn thiªn thÕ nµo vÒ thÓ tÝch bé<br /> n·o gi÷a nh÷ng c¸ nh©n, bÊt kÓ nh÷ng<br /> ph©n biÖt vÒ chñng téc vµ s¾c téc ra sao,<br /> bé n·o con ng−êi vÉn cã tæ chøc gièng<br /> nhau vÒ c¬ b¶n.<br /> TÝnh thèng nhÊt vÒ ng«n ng÷: mäi<br /> ng−êi ®Òu cã kh¶ n¨ng nãi thø ng«n ng÷<br /> ph©n ®o¹n hai bËc (double articulation),<br /> ®ã lµ ®Æc s¾c c¬ b¶n cña tÝnh thèng nhÊt<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> nh©n lo¹i. BÊt kÓ ng«n ng÷ cã tÝnh ®a<br /> d¹ng nh− thÕ nµo, nã vÉn cã vai trß<br /> kh«ng thÓ thay thÕ trong qu¸ tr×nh h×nh<br /> thµnh vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi: Con<br /> ng−êi tù t¹o trong ng«n ng÷, ®ång thêi<br /> ng«n ng÷ ®· t¹o nªn con ng−êi. Chóng<br /> ta cëi më nhê ng«n ng÷, bÞ giam h·m<br /> còng trong ng«n ng÷, cëi më víi ng−êi<br /> kh¸c nhê ng«n ng÷, khÐp kÝn víi ng−êi<br /> kh¸c còng b»ng ng«n ng÷ (nãi sai, nãi<br /> dèi...), cëi më víi t− t−ëng nhê ng«n<br /> ng÷, khÐp kÝn víi t− t−ëng còng do ng«n<br /> ng÷. Ng«n ng÷ cho phÐp sù ®ét sinh cña<br /> tinh thÇn con ng−êi. Nã lµ tÊt yÕu ®èi<br /> víi con ng−êi trong mäi ho¹t ®éng nhËn<br /> thøc vµ thùc hµnh, g¾n kÕt vµo néi t¹i<br /> mäi tæ chøc x· héi.<br /> TÝnh thèng nhÊt vÒ v¨n hãa - x· héi:<br /> Dï ®a d¹ng thÕ nµo th× c¸c nÒn v¨n hãa<br /> cña c¸c d©n téc ®Òu cã chung mét nÒn<br /> t¶ng. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho<br /> thÊy, cã sù tån t¹i mét sè tÝnh phæ qu¸t<br /> t©m lý - t×nh c¶m cña loµi ng−êi. Nh÷ng<br /> t×nh c¶m lín nh− t×nh yªu, sù dÞu dµng,<br /> t×nh b¹n, lßng hËn thï... ®Òu cã tÝnh<br /> thèng nhÊt. Mäi ng−êi ë c¸c x· héi kh¸c<br /> nhau ®Òu cïng chung mét thÓ nghiÖm<br /> vÒ c¸i chÕt. Ngay c¶ ë nh÷ng ng−êi tin<br /> vµo cuéc sèng sau c¸i chÕt, hay phôc<br /> sinh, c¸i chÕt vÉn cø lµ chñ ®Ò lo ©u,<br /> buån th¶m. ë mäi c¸ nh©n, mäi x· héi<br /> ®Òu cã sù ®ång thêi hiÖn diÖn cña hai<br /> lo¹i t− duy: t− duy lý tÝnh - kinh nghiÖm<br /> - kü thuËt vµ t− duy t−îng tr−ng - t−¬ng<br /> tù - ma thuËt. Ngµy nay v¨n hãa cña<br /> mçi d©n téc ®· trë thµnh tµi s¶n chung<br /> cña nh©n lo¹i.<br /> TÝnh ®a d¹ng s¸ng t¹o trong tÝnh<br /> thèng nhÊt sinh thµnh: Gi÷a tÝnh ®a<br /> d¹ng víi tÝnh thèng nhÊt cña loµi ng−êi<br /> cã mèi liªn hÖ s©u s¾c, bÒn v÷ng. Con<br /> ng−êi lµ mét thùc thÓ phøc hîp, hiÓu<br /> theo nghÜa héi tô trong b¶n th©n nh÷ng<br /> ®Æc ®iÓm m©u thuÉn nhau. Con ng−êi<br /> <br /> Gãp phÇn vµo viÖc nghiªn cøu…<br /> <br /> võa “kh«n”, võa “®iªn rå” (homo<br /> sapiens/demens), võa s¶n xuÊt, s¸ng t¹o,<br /> lo ©u..., võa h−ëng thô, ham l¹c thó, ca<br /> h¸t, nh¶y móa, hay t−ëng t−îng, m¬<br /> mµng, cã ý thøc, v« thøc, ma thuËt... TÊt<br /> c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã ghÐp vµo nhau,<br /> ph¸t t¸n ra, tæ hîp l¹i, tïy theo c¸ nh©n,<br /> x· héi, tïy theo thêi ®iÓm vµ kh«ng gian<br /> kh¸c nhau, qua ®ã lµm cho tÝnh ®a d¹ng<br /> s¸ng t¹o cña loµi ng−êi gia t¨ng tíi møc<br /> kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc.<br /> Song mäi nÐt ®Æc ®iÓm trªn ®©y xuÊt<br /> hiÖn tõ nh÷ng tiÒm n¨ng cña con ng−êi<br /> sinh thµnh nh− K. Marx nãi. KÓ tõ thêi<br /> tiÒn sö, cuéc l−u t¸n cña nh©n lo¹i ch−a<br /> tõng t¹o ra mét hiÖn t−îng chia c¾t gen<br /> suèt mÊy chôc v¹n n¨m, hoÆc l©u h¬n<br /> n÷a. Ng−êi da ®á, da ®en, da vµng, da<br /> tr¾ng ®Òu së thuéc chung cïng mét loµi,<br /> cã nh÷ng tÝnh c¸ch c¬ b¶n nh− nhau. §ã<br /> lµ nÒn t¶ng nh©n häc chung: “Kho b¸u<br /> cña nh©n lo¹i n»m trong tÝnh ®a d¹ng<br /> s¸ng t¹o, nh−ng nguån gèc cña tÝnh s¸ng<br /> t¹o l¹i n»m trong tÝnh thèng nhÊt sinh<br /> thµnh cña nh©n lo¹i” (Ph¹m Khiªm Ých,<br /> 2015, tr.20).<br /> <br /> 15<br /> chÝnh lµ do “c¸i T«i chiÕm lÜnh ®−îc vÞ trÝ<br /> tù kû trung t©m, c¸i T«i nµy hîp nhÊt,<br /> héi nhËp, hÊp thu vµ tËp trung hãa c¸c<br /> tr¶i nghiÖm cña mét cuéc ®êi vÒ c¸c<br /> ph−¬ng diÖn n·o, tinh thÇn vµ t×nh c¶m”<br /> (Ph¹m Khiªm Ých, 2015, tr.20).<br /> C¸i T«i gièng nh− nguyªn tö: mét<br /> ®¬n vÞ mµ bÒ ngoµi cã vÎ ®¬n gi¶n,<br /> kh«ng thÓ rót gän ®−îc, s¬ ®¼ng, song<br /> sù thËt l¹i lµ mét hÖ thèng rÊt phøc t¹p,<br /> ®a ph−¬ng, m©u thuÉn, t¹i ®ã khèi h¹t<br /> nh©n trung t©m còng phøc t¹p.<br /> <br /> 4. B¶n s¾c c¸ nh©n, b¶n s¾c x· héi,<br /> b¶n s¾c nh©n lo¹i<br /> <br /> Kh«ng thÓ nµo quy gi¶n ®−îc c¸<br /> nh©n. Mäi ý ®å hßa tan c¸ nh©n vµo x·<br /> héi vµ gièng loµi ®Òu sai lÖch vµ lÇm l¹c.<br /> C¸ nh©n con ng−êi cã tÝnh −u viÖt so víi<br /> gièng loµi vµ x· héi, bëi lÏ riªng m×nh<br /> nã còng cã ®−îc ý thøc vµ ®é viªn m·n<br /> cña tÝnh chñ thÓ. Kh¸i niÖm “c¸ nh©n”<br /> chØ cã ý nghÜa nÕu nã bao hµm kh¸i<br /> niÖm “chñ thÓ”. Lµ chñ thÓ, chÝnh lµ tù<br /> m×nh ®Þnh vÞ ë trung t©m thÕ giíi ®Ó<br /> nhËn thøc vµ hµnh ®éng. Chñ thÓ lµ tù<br /> kû trung t©m, cã thÓ thiªn vÒ chñ nghÜa<br /> vÞ kû, Ých kû h¹i nh©n, ®ång thêi cã kh¶<br /> n¨ng vÞ tha, khÝch lÖ t×nh h÷u ¸i hßa<br /> hîp, hµo hiÖp tíi møc quªn m×nh v×<br /> ng−êi kh¸c.<br /> <br /> Nghiªn cøu b¶n s¾c con ng−êi lµ<br /> nhiÖm vô quan träng cña nh©n häc. Nã<br /> bæ sung, cô thÓ hãa quan niÖm vÒ con<br /> ng−êi nh− lµ Bé ba c¸ nh©n - x· héi gièng loµi.<br /> <br /> Chñ thÓ quan hÖ víi ng−êi kh¸c lµ<br /> quan hÖ liªn chñ thÓ, thõa nhËn nh÷ng<br /> ng−êi kh¸c ®Òu lµ nh÷ng chñ thÓ. TÝnh<br /> chÊt liªn chñ thÓ lµ m«i tr−êng sèng cña<br /> chñ thÓ, thiÕu nã th× chñ thÓ sÏ lôi tµn.<br /> <br /> B¶n s¾c c¸ nh©n: C¸ nh©n ng−êi lµ<br /> “mét ®¬n vÞ s¬ ®¼ng cña nh©n lo¹i”<br /> (L'unitÐ ÐlÐmentaire de l'humanitÐ),<br /> nh−ng l¹i chøa ®ùng trong b¶n th©n<br /> toµn bé nh©n lo¹i. C¸ nh©n lµ ®éc nhÊt,<br /> kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc. Hai con ng−êi<br /> song sinh ®ång hîp tö, cïng mét b¶n s¾c<br /> gen, cã thÓ cã mäi thø gièng nhau, trõ c¸i<br /> T«i th× kh«ng nh− nhau. C¸i quyÕt ®Þnh<br /> lµm cho c¸ nh©n nµy kh¸c víi c¸ nh©n<br /> kh¸c kh«ng ph¶i do tÝnh di truyÒn, mµ<br /> <br /> §iÓm mÊu chèt lµ chñ thÓ con ng−êi<br /> cã thÓ xem m×nh võa lµ chñ thÓ, võa lµ<br /> kh¸ch thÓ, cho phÐp xö lý vÊn ®Ò chñ<br /> quan cña m×nh theo c¸ch thøc kh¸ch<br /> quan. §ång thêi thõa nhËn tÝnh chñ thÓ<br /> cña nh÷ng ng−êi kh¸c, kh«ng coi hä chØ<br /> lµ nh÷ng kh¸ch thÓ.<br /> C¸ch nh×n nhËn nµy lµm cho con<br /> ng−êi cã ®ñ n¨ng lùc sinh tån trªn thÕ<br /> giíi, t«n träng tÝnh nh©n lo¹i cña nh÷ng<br /> ng−êi kh¸c. Nh− vËy b¶n s¾c c¸ nh©n<br /> <br />