Hành vi sức khoẻ cư dân nông thôn trong bối cảnh xung đột môi trường: Nghiên cứu trường hợp làng nghề đồng bằng Bắc Bộ - Trịnh Hòa Bình

X· héi häc sè 3 (103), 2008 41<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi<br /> c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> (Nghiªn cøu tr­êng hîp lµng nghÒ §ång b»ng B¾c bé)<br /> <br /> TrÞnh Hßa B×nh<br /> <br /> <br /> M«i tr­êng vµ søc khoÎ céng ®ång t¹i c¸c lµng nghÒ ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù<br /> bøc xóc hiÖn nay. §iÒu ®¸ng tiÕc lµ hiÖn cßn rÊt hiÕm nh÷ng nghiªn cøu quy m« vÒ<br /> vÊn ®Ò quan träng nµy. Trong khu«n khæ ®Ò tµi tiÒm n¨ng ViÖn X· héi häc 2007, ®·<br /> triÓn khai mét ®Ò tµi cÊp phßng vÒ hµnh vi søc khoÎ c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh<br /> xung ®ét m«i tr­êng hy väng thªm mét ý kiÕn ®¸nh gi¸ tõ gãc ®é x· héi häc víi vÊn<br /> ®Ò ®ang ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m hiÖn nay.<br /> <br /> Nghiªn cøu ®­îc thùc hiÖn t¹i lµng nghÒ truyÒn thèng X· Duyªn Th¸i, huyÖn<br /> Th­êng TÝn, tØnh Hµ T©y cò víi c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ nh­ håi cøu tµi<br /> liÖu, nghiªn cøu ®Þnh l­îng (150 ®¹i diÖn hé gia ®×nh), nghiªn cøu ®Þnh tÝnh (pháng<br /> vÊn s©u, th¶o luËn nhãm víi c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau tõ ®¹i diÖn céng ®ång, nhãm<br /> lµm nghÒ, kh«ng lµm nghÒ...), ph­¬ng ph¸p chuyªn gia (lÊy ý kiÕn cña nh÷ng ng­êi<br /> am hiÓu vÒ lÜnh vùc søc kháe vµ m«i tr­êng) vµ víi c¸c néi dung nghiªn cøu: Kh¶o<br /> s¸t thùc tr¹ng xung ®ét m«i tr­êng víi tÝnh c¸ch nh­ lµ bèi c¶nh cña hµnh vi søc<br /> kháe c­ d©n; Trªn c¬ së nghiªn cøu t×nh h×nh søc kháe, bÖnh tËt cã liªn quan ®Õn «<br /> nhiÔm m«i tr­êng t¹i lµng nghÒ, ph©n tÝch th¸i ®é, hµnh vi søc kháe cña c­ d©n;<br /> §¸nh gi¸ nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ t¸c ®éng ®Õn khu«n mÉu øng xö cña céng ®ång<br /> tr­íc nh÷ng vÊn ®Ò "m«i tr­êng vµ søc kháe".<br /> 1. Lµng nghÒ trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë ®Þa ph­¬ng<br /> <br /> T¹i hai ®iÓm kh¶o s¸t cã ®Õn 68.0% lµm nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, 23.7%<br /> n«ng nghiÖp, 1.3% c«ng nh©n viªn chøc, 1.3% h­u trÝ, 2.0% nghÒ kh¸c.<br /> VÒ c¬ cÊu thu nhËp, cã ®Õn 64.7% cho r»ng tõ thñ c«ng nghiÖp chiÕm 70%<br /> tæng thu nhËp cña hé gia ®×nh. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt tiÓu<br /> thñ c«ng nghiÖp cã vai trß rÊt lín ®èi víi ®Þa ph­¬ng trªn c¶ ph­¬ng diÖn thu nhËp<br /> vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm.<br /> <br /> VÒ viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ gi÷ vai trß quan träng: 88.8% t¹o thu<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 42 Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> <br /> nhËp, 84% t¹o c«ng v¨n viÖc lµm, 17.3% gi¶m tÖ n¹n x· héi, 12.7% gi÷ g×n truyÒn<br /> thèng ®Þa ph­¬ng, 8.7% ph¸t triÓn du lÞch.<br /> <br /> Ngoµi ra, viÖc ph¸t triÓn lµng nghÒ cßn gióp cho ®Þa ph­¬ng ph¸t triÓn c¶<br /> ph­¬ng diÖn kinh tÕ - x· héi, gi¶m c¸c tÖ n¹n x· héi, gi÷ g×n truyÒn thèng v¨n hãa<br /> cña ®Þa ph­¬ng vµ cßn lµ ®iÓm du lÞch thu hót kh¸ch trong vµ ngoµi n­íc.<br /> <br /> §iÒu nµy còng gi¶i thÝch sù g¾n bã víi nghÒ truyÒn thèng cña ng­êi d©n còng<br /> nh­ nhiÒu chÝnh s¸ch quan träng nh»m gi÷ g×n, ph¸t triÓn lµng nghÒ.<br /> 2. Thùc tr¹ng m«i tr­êng lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ s¬n mµi H¹ Th¸i<br /> <br /> 2.3.1. Kh«ng gian sèng vµ s¶n xuÊt<br /> HÇu hÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c hé gia ®×nh ®­îc tæ chøc t¹i nhµ (94.7%).<br /> Ng­êi d©n lµng nghÒ ph¶i sèng chung víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt tõ bao ®êi nay. Tuy<br /> nhiªn, qua c¸c th«ng tin ®Þnh tÝnh th× tr­íc ®©y ng­êi d©n mÆc dï s¶n xuÊt t¹i nhµ,<br /> nh­ng « nhiÔm kh«ng nhiÒu vµ møc ®é ¶nh h­ëng ®Õn søc kháe kh«ng nghiªm träng<br /> nh­ hiÖn nay.<br /> Sù trén lÉn vÒ kh«ng gian sèng vµ s¶n xuÊt cã hai lý do lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ<br /> ®Êt ®ai vµ tËp qu¸n, t©m lý cña ng­êi d©n theo kiÓu “mét c«ng ®«i viÖc”, “tranh thñ”<br /> cña nhiÒu céng ®ång n«ng th«n vïng B¾c bé hiÖn nay.<br /> 2.3.2. Møc ®é « nhiÔm m«i tr­êng<br /> Víi quy m« 150 b¶ng hái c¸ nh©n ®¹i diÖn cho hé gia ®×nh khi ®¸nh gi¸ vÒ<br /> thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng lµng nghÒ ®· thu ®­îc nh÷ng chØ sè sau: 27.3% rÊt<br /> nghiªm träng, 52.0% nghiªm träng, 16.7% b×nh th­êng, 3.3% kh«ng ®¸ng kÓ, vµ 0.7%<br /> kh«ng ý kiÕn, kh«ng tr¶ lêi.<br /> 2.3.3. Nguån « nhiÔm<br /> C¸c nguån g©y « nhiÔm m«i tr­êng t¹i c¸c lµng nghÒ cao nhÊt ®­îc ng­êi d©n<br /> cho lµ chÊt hãa häc dïng cho s¶n xuÊt (74.7%), tiÕp theo ®ã lµ n­íc th¶i (72.0%). §©y<br /> còng lµ hai nguån mµ c¸c b¸o c¸o m«i tr­êng gÇn ®©y ®Ò cËp ®Õn1. F<br /> 0<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngoµi ra bôi vµ tiÕng ån còng lµ nguån g©y « nhiÔm chiÕm tû lÖ kh¸ cao<br /> (65.3% vµ 52.4%).<br /> 2.3.4. C¸c ho¹t ®éng c¶i thiÖn m«i tr­êng lµng nghÒ<br /> HÇu hÕt ng­êi d©n ®Òu nhËn thøc ®­îc vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng ë lµng nghÒ<br /> hiÖn nay ®ang ë møc nghiªm träng vµ cã ¶nh h­ëng ®Õn søc kháe cña ng­êi d©n n¬i<br /> ®©y. Tuy nhiªn, khi ®­îc hái cã ®Õn 77.3% ng­êi tr¶ lêi ch­a cã c¸c ho¹t ®éng hay dù<br /> <br /> 1<br /> 100% mÉu n­íc th¶i ë c¸c lµng nghÒ ®Òu cã th«ng sè vÒ m«i tr­êng v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. N­íc<br /> mÆt, n­íc ngÇm ®Òu cã dÊu hiÖu bÞ « nhiÔm. Theo DiÔn ®µn Tr¸ch nhiÖm X· héi ViÖt Nam (trÝch B¸o §Çu<br /> t­): http://www.vietnamforumcsr.net/default.aspx?portalid=1&tabid=359&itemid=195<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 43<br /> <br /> ¸n nµo liªn quan ®Õn vÊn ®Ò xö lý vµ b¶o vÖ m«i tr­êng ë ®Þa ph­¬ng, chØ cã 14.7% cho<br /> r»ng ®· cã. Trong sè tû lÖ tr¶ lêi cã c¸c ho¹t ®éng xö lý m«i tr­êng th×, 100% do chÝnh<br /> quyÒn tæ chøc.<br /> Nh­ vËy, cho tíi nay ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i tr­êng vÉn chñ yÕu phô thuéc vµo<br /> ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng mµ vÉn ch­a cã sù tham gia cña c¸c tæ chøc<br /> chÝnh trÞ x· h«i, tæ chøc nghÒ nghiÖp, c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng hay tæ chøc phi chÝnh<br /> phñ. §©y lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n cña viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng<br /> vµ ch¨m sãc søc kháe cho ng­êi d©n lµng nghÒ.<br /> 3. Hµnh vi søc khoÎ trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> VÊn ®Ò ch¾m sãc søc kháe cña c­ d©n c¸c lµng nghÒ thñ c«ng ë ViÖt Nam nãi<br /> chung ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ bÞ c¶n trë bëi nhiÒu yÕu tè tõ nhËn thøc, ®iÒu<br /> kiÖn m«i tr­êng, kinh tÕ, v¨n hãa, tr×nh ®é.v.v. Vµ trong phÇn nµy, ®Ò tµi ®i s©u vµo<br /> ph©n tÝch thùc tr¹ng søc kháe (theo c¶m nhËn cña ng­êi tr¶ lêi), nh÷ng yÕu tè t¸c<br /> ®éng vµ hµnh vi søc kháe cña c­ d©n lµng nghÒ.<br /> 3.1.Tù ®¸nh gi¸ søc kháe<br /> Tr­íc hÕt, vÒ søc kháe nãi chung khi ®­îc hái. Cã 15.3% tr¶ lêi tèt, 68.0% ë<br /> møc b×nh th­êng vµ 16.7% kh«ng tèt. Trong t­¬ng quan giíi tÝnh, tû lÖ n÷ giíi tr¶ lêi<br /> søc kháe kh«ng tèt cao h¬n nam giíi (24.4% so víi 8.3%), trong khi tèt chØ cã 9% so<br /> víi nam giíi 22.2%. §iÒu ®Æc biÖt khi xÐt c¸c nguyªn nh©n khiÕn søc kháe kh«ng tèt<br /> th× n÷ giíi lu«n chiÕm tû lÖ cao h¬n nam giíi khi cho r»ng « nhiÔm m«i tr­êng, lao<br /> ®éng qu¸ søc chø kh«ng ph¶i lµ c¸c nguyªn nh©n kh¸c.<br /> VÒ søc kháe vµ c¸c nguyªn nh©n ¶nh h­ëng ®Õn søc kháe ë lµng nghÒ qua<br /> nghiªn cøu cho thÊy vÊn ®Ò m«i tr­êng cã ¶nh h­ëng rÊt lín.<br /> 3.2. C¸c bÖnh/chøng bÖnh th­êng gÆp t¹i lµng nghÒ<br /> Khi ®­îc hái vÒ “c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh th­êng m¾c nh÷ng bÖnh g×”, tû<br /> lÖ ng­êi d©n tr¶ lêi c¸c bÖnh liªn quan ®Õn h« hÊp lµ cao nhÊt 52.7%, tiÕp ®Õn lµ c¶m<br /> cóm b×nh th­êng 42.7%, bÖnh vÒ m¾t 18.7%, thÇn kinh 17.3%, ngoµi da 14.0%, tiªu<br /> hãa 6.0%. KÕt qu¶ kh¶o s¸t nµy rÊt phï hîp víi c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y liªn quan ®Õn<br /> søc kháe ng­êi d©n lµng nghÒ ë ViÖt Nam2. F<br /> 1<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹i lµng nghÒ cã nhiÒu nguån g©y « nhiÔm vµ mçi nguån th­êng g©y ra nh÷ng<br /> <br /> 2<br /> ¤ nhiÔm m«i tr­êng ë c¸c lµng nghÒ ¶nh h­ëng râ rÖt ®Õn søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng, d©n c­ lµng nghÒ<br /> vµ mét sè khu vùc xung quanh. C¸c bÖnh cña ng­êi d©n ë c¸c lµng nghÒ cao h¬n c¸c lµng nghÒ thuÇn n«ng,<br /> th­êng gÆp lµ c¸c bÖnh vÒ ®­êng h« hÊp, ®au m¾t, bÖnh ®­êng ruét, bÖnh ngoµi da. T¹i mét sè lµng nghÒ cã<br /> ®Æc thï, xuÊt hiÖn c¸c bÖnh nguy hiÓm nh­ ung th­, qu¸i thai, nhiÔm khÝ ®éc vµ kim lo¹i nÆng.NhiÒu dßng<br /> s«ng ch¶y qua c¸c lµng nghÒ hiÖn ®ang bÞ « nhiÔm nÆng (s«ng NhuÖ, s«ng V©n Trµng, s«ng T« LÞch), ë<br /> nhiÒu ruéng lóa c©y trång bÞ gi¶m n¨ng suÊt do « nhiÔm kh«ng khÝ tõ c¸c lµng nghÒ.<br /> Nguån trÝch: M¹ng th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ ViÖt Nam<br /> http://vst.vista.gov.vn/home/database/an_pham_dien_tu/MagazineName.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 44 Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> <br /> bÖnh/chøng bÖnh liªn quan. Do ng­êi d©n lµng nghÒ tiÕp xóc trùc tiÕp víi s¬n - mét<br /> lo¹i hãa chÊt ®éc h¹i vµ mét sè c¸c phô gia kh¸c nªn nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh vÒ h« hÊp ë<br /> ®©y kh¸ phæ biÕn, trong ®ã chñ yÕu lµ trÎ em, phô n÷ vµ ng­êi lín tuæi.<br /> Ngoµi ra cßn xuÊt hiÖn c¸c bÖnh vÒ m¾t do tiÕp xóc víi hãa chÊt vµ nguån<br /> n­íc vµ vÒ thÇn kinh do tiÕng ån, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c gia ®×nh sö dông m¸y ph¸t ®iÖn<br /> vµ m¸y chÕ biÕn gç phôc vô cho s¶n xuÊt s¬n mµi.<br /> Mét ®iÓm ®¸ng l­u ý n÷a lµ cã ®Õn 49% ng­êi d©n tr¶ lêi lµ c¸c thµnh viªn<br /> trong gia ®×nh th­êng cã nh÷ng triÖu chøng gièng nhau. §©y lµ mét chØ b¸o rÊt quan<br /> träng ®Ó kh¼ng ®Þnh thªm gi¶ thuyÕt r»ng c¸c bÖnh xuÊt hiÖn ®Òu cã liªn quan ®Õn<br /> m«i tr­êng xung quanh cña lµng nghÒ. C¸c nghiªn cøu vÒ y häc vµ dÞch tÔ häc còng<br /> ®­a ra c¸c kÕt luËn t­¬ng tù nh­ ph¸t hiÖn cña ®Ò tµi nµy.<br /> 3.3. Ch¨m sãc søc kháe khi èm ®au<br /> Ch¨m sãc søc kháe khi èm ®au lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn râ nhÊt cña<br /> hµnh vi søc kháe cña ng­êi d©n. Cuéc kh¶o s¸t ®i s©u t×m hiÓu vÒ c¸c vÊn ®Ò søc<br /> kháe ng­êi d©n gÆp ph¶i vµ c¸ch thøc øng xö trong c¸c tr­êng hîp ®ã.<br /> Sè lÇn èm trong n¨m<br /> Tû lÖ ng­êi d©n tr¶ lêi lµ cã bÞ èm trong n¨m chiÕm ®Õn 60%, trong ®ã cao<br /> nhÊt lµ èm 2 lÇn (18%), tiÕp ®Õn lµ 1 lÇn (17.3%), tû lÖ èm 3 lÇn vµ trªn 3 lÇn t­¬ng<br /> ®­¬ng nhau (12% vµ 12.7%). Trong t­¬ng quan giíi tÝnh th× tû lÖ nam giíi kh«ng èm<br /> vµ èm d­íi 2 lÇn/n¨m thÊp h¬n n÷ giíi. Tuy nhiªn, èm ba lÇn vµ trªn ba lÇn/n¨m th×<br /> n÷ l¹i thÊp h¬n nam. Phô n÷ vÉn cã vai trß quan träng trong c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc<br /> søc kháe cho c¸c thµnh viªn kh¸c, ®Æc biÖt ë gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam. Víi kÕt<br /> qu¶ nµy, kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a khu vùc lµm nghÒ thñ c«ng (nghÒ phô) víi c¸c<br /> khu vùc thuÇn n«ng kh¸c ë ViÖt Nam.<br /> N¬i ®iÒu trÞ èm ®au<br /> Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t, phÇn lín ng­êi d©n trong lÇn èm gÇn ®©y nhÊt ®Òu<br /> ®iÒu trÞ t¹i nhµ b»ng thuèc (73.3%). Lùa chän c¸c c¬ së y tÕ khi c¶m thÊy ®iÒu trÞ ë<br /> nhµ kh«ng thuyªn gi¶m. RÊt Ýt ng­êi chñ ®éng t×m ®Õn c¸c c¬ së tuyÕn trªn ®Ó ®iÒu<br /> trÞ khi gÆp ph¶i c¸c vÊn ®Ò vÒ søc kháe. §iÒu nµy còng ph¶n ¸nh thãi quen cña ng­êi<br /> d©n ë c¸c khu vùc n«ng th«n.<br /> Gi÷a y tÕ t­ nh©n 3 vµ y tÕ nhµ n­íc, nghiªn cøu chØ ra r»ng, ng­êi d©n vÉn<br /> 2F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> lùa chän c¸c c¬ së y tÕ nhµ n­íc nhiÒu h¬n, trong ®ã tr¹m y tÕ lµ lùa chän thø hai mµ<br /> mçi khi èm ®au (y tÕ t­ nh©n chØ 7.3%, tr¹m y tÕ 21.3%, y tÕ tuyÕn trªn 14.4%). Lý<br /> gi¶i ®iÒu nµy, nhiÒu ng­êi d©n cho r»ng tr¹m y tÕ gÇn n¬i ë, ®ång thêi nÕu èm ®au<br /> kh«ng qu¸ nÆng th× kh«ng cÇn thiÕt. H¬n n÷a, tr¹m y tÕ ®Þa ph­¬ng ®· ®­îc c«ng<br /> <br /> 3<br /> Y tÕ t­ ë ®©y kh«ng tÝnh ®Õn c¸c hiÖu thuèc t­ nh©n mµ chØ tÝnh c¸c c¬ së ®iÒu trÞ t­ nh©n<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 45<br /> <br /> nhËn chuÈn quèc gia vÒ y tÕ x· nªn phÇn nµo còng ®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc søc<br /> kháe ban ®Çu cho ng­êi d©n ë ®©y. C¸c lùa chän ®èi víi ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ d©n<br /> gian vµ cóng b¸i tû lÖ hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ (2.7% vµ 0%).<br /> Thuèc dù phßng vµ b¶o hiÓm y tÕ<br /> C¸c lo¹i thuèc mµ ng­êi d©n dù phßng t¹i nhµ khi ®­îc hái th­êng lµ c¶m<br /> cóm, h¹ sèt (46%), dÇu cao vµ dÇu giã (48%), kh¸ng sinh (7.3%), sèt rÐt (0.7%), da<br /> liÔu (9.3%), tiªu ch¶y (8%) vµ hçn hîp thÇn kinh (16%). Nguyªn nh©n gi¶i thÝch cho<br /> tû lÖ tÝch tr÷ thuèc t¹i nhµ kh«ng cao lµ do ®Þa ph­¬ng rÊt s½n cã c¸c hiÖu thuèc t­<br /> nh©n vµ gÇn tr¹m y tÕ, cã thÓ tiÕp cËn ®Õn c¸c c¬ së ®ã bÊt cø lóc nµo.<br /> VÒ c¸c lo¹i b¶o hiÓm søc kháe, cã ®Õn ba phÇn n¨m d©n sè ë ®©y kh«ng cã bÊt<br /> kú lo¹i b¶o hiÓm søc kháe nµo (58%). Trong sè cã b¶o hiÓm th× cã 26% b¶o hiÓm y tÕ,<br /> 12.7% b¶o hiÓm nh©n thä, 3.3% b¶o hiÓm th©n thÓ.<br /> T×m hiÓu vÒ lý do ng­êi d©n kh«ng tham gia b¶o hiÓm y tÕ, tû lÖ c¸c ý kiÕn tr¶<br /> lêi nh­ sau: Tû lÖ cao nhÊt ng­êi d©n cho r»ng kh«ng cã tiÒn tham gia (41.7%), khã<br /> mua/khã tiÕp cËn còng chiÕm ®Õn 14.2% ng­êi d©n tr¶ lêi. Ngoµi ra, c¸c lý do kh¸c tû<br /> lÖ kh«ng ®¸ng kÓ.<br /> C¨n cø vµo nh÷ng lý do kÓ trªn cã thÓ thÊy r»ng, viÖc ng­êi d©n dµnh mét<br /> kho¶n tiÒn cho mua b¶o hiÓm y tÕ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, h¬n n÷a, t¹i thêi ®iÓm<br /> nghiªn cøu, quy ®Þnh khu d©n c­ ph¶i cã 10% sè hé trë lªn míi b¸n b¶o hiÓm y tÕ vµ<br /> c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ph¶i tham gia 100% ®· khiÕn cho ng­êi d©n khã ®Õn<br /> ®­îc víi lo¹i h×nh an sinh x· héi trong ch¨m sãc søc kháe nµy4. V¶ ch¨ng c¸ch tr¶ lêi<br /> F<br /> 3<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> "kh«ng cã tiÒn" ph¶n ¸nh c¸ch suy nghÜ cña nhiÒu ng­êi cho r»ng chÝ Ýt còng lµ<br /> "kh«ng cã tiÒn" ®Ó ®Çu t­ cho viÖc ®ã - viÖc mua BH y tÕ tù nguyÖn. §iÒu nµy ®­îc<br /> xem nh­ Ých lîi ch­a ®Õn ngay ®­îc mµ kh«ng ®¸ng ­u tiªn nh­ viÖc cÊp b¸ch kh¸c<br /> trong ®êi sèng hµng ngµy.<br /> Sè ng­êi cã tham gia b¶o hiÓm y tÕ hÇu hÕt ®Òu mua theo h×nh thøc b¾t buéc<br /> (c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ häc sinh, sinh viªn, h­u trÝ, ng­êi cã c«ng...).<br /> §¸ng l­u ý lµ mét tû lÖ t­¬ng ®èi trong sè nh÷ng ng­êi kh«ng cã b¶o hiÓm y<br /> tÕ tr¶ lêi c¶m thÊy kh«ng cÇn thiÕt (31.3%) vµ do Ýt èm ®au nªn kh«ng mua (19.8%).<br /> §iÒu nµy còng ph¶n ¸nh phÇn nµo nhËn thøc cña ng­êi d©n cßn ch­a ®¸nh gi¸ cao<br /> vÒ vai trß cña b¶o hiÓm y tÕ ®èi víi søc khoÎ cña b¶n th©n hä.<br /> 3.4. Ho¹t ®éng kh¸m søc khoÎ vµ c¸c phong trµo søc khoÎ<br /> Tû lÖ ng­êi d©n cã duy tr× ho¹t ®éng kh¸m søc khoÎ hµng n¨m chiÕm tû lÖ<br /> kh«ng cao (29.3%), trong ®ã 17.3% mét lÇn mét n¨m, 7.3% hai ®Õn ba lÇn mét n¨m<br /> <br /> <br /> 4<br /> ViÖc quy ®Þnh khèng chÕ 10% nµy ®· g©y khã kh¨n cho viÖc tiÕp cËn b¶o hiÓm y tÕ ë khu vùc n«ng th«n,<br /> ®Æc biÖt c¸c gia ®×nh khã kh¨n vÒ kinh tÕ khi ph¶i tham gia 100% thµnh viªn cña hé.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 46 Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> <br /> vµ chØ cã 4.7% trªn ba lÇn. Hai phÇn ba trong sè ng­êi tr¶ lêi kh«ng kh¸m lÇn nµo<br /> trong mét n¨m. Nh÷ng ng­êi cã ®i kh¸m ch÷a bÖnh th­êng ®Õn c¸c c¬ së y tÕ nhµ<br /> n­íc lµ chñ yÕu (68.1%), ®Õn bÖnh viÖn t­ nh©n chØ cã 8.5%. Ngoµi ra c¸c c¬ së y tÕ<br /> kh¸c nh­ y häc cæ truyÒn, thÇy lang hay mêi thÇy thuèc vÒ nhµ chiÕm tû lÖ kh«ng<br /> ®¸ng kÓ.<br /> Cã thÓ thÊy r»ng ng­êi d©n ë lµng nghÒ ch­a cã thãi quen kh¸m søc kháe ®Þnh<br /> kú ®Ó ph¸t hiÖn c¸c dÊu hiÖu bÊt th­êng vµ theo dâi søc kháe cña b¶n th©n. §©y còng<br /> lµ mét thùc tÕ chung cña ng­êi d©n ë c¸c khu vùc n«ng th«n n­íc ta mµ c¸c b¸o c¸o<br /> nghiªn cøu vÒ søc kháe hµng n¨m c«ng bè.<br /> 3.5. N­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng<br /> Khi ®­îc hái, phÇn lín ng­êi d©n tr¶ lêi n­íc sinh ho¹t ®Òu lÊy tõ giÕng<br /> khoan qua xö lý ®¬n gi¶n (68%), chØ cã 27.3% cho r»ng ®· ®­îc xö lý tèt. Ngoµi ra c¸c<br /> nguån kh¸c kh«ng ®¸ng kÓ. Cã 2% sö dông n­íc giÕng khoan hßan toµn kh«ng xö lý.<br /> MÆc dï vËy, ng­êi d©n còng kh«ng biÕt viÖc xö lý cã mang l¹i hiÖu qu¶ g× kh«ng, ®¬n<br /> thuÇn chØ t¹o sù yªn t©m vÒ mÆt t©m lý. Cßn ®èi víi n­íc dµnh cho sinh ho¹t kh¸c<br /> nh­ t¾m giÆt th× hÇu nh­ míi chØ ®­îc ng­êi d©n xö lý ®¬n gi¶n 84.7%, hoµn toµn<br /> kh«ng xö lý 6.0% vµ xö lý tèt chØ 9.3%. §©y còng lµ nguån n­íc dµnh cho ho¹t ®éng<br /> s¶n xuÊt s¬n mµi. C¸c nguån kh¸c hÇu nh­ kh«ng sö dông nh­ ao hå, s«ng...<br /> §¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng nguån n­íc, tû lÖ ng­êi tr¶ lêi ë møc “tèt” chØ chiÕm<br /> 12.7%, trung b×nh 45.3%. §¸ng l­u ý lµ cã ®Õn 38.7% tr¶ lêi chÊt l­îng n­íc ë møc<br /> kÐm, rÊt kÐm cã 2.0% vµ 1.3% kh«ng cã ý kiÕn.<br /> VÒ c¸c lo¹i hè xÝ hiÖn nay mµ ng­êi d©n ®ang sö dông th× ®a sè lµ lo¹i tù ho¹i<br /> 74.4%, x©y hai ng¨n 19.3%, vÉn cßn 4.7% ®¬n gi¶n, th« s¬ vµ 2.0% kh¸c. Kh«ng hé<br /> gia ®×nh nµo khi ®­îc hái tr¶ lêi kh«ng cã hè xÝ. §¸ng l­u ý lµ khu hè xÝ gi÷a khu vùc<br /> s¶n xuÊt vµ khu vùc ë l¹i dïng chung. §iÒu nµy sÏ kh«ng tèt cho vÊn ®Ò søc kháe cña<br /> ng­êi d©n, ®Æc biÖt nh÷ng hé cã quy m« s¶n xuÊt lín, sè ng­êi lao ®éng ®«ng. Lý do<br /> kh«ng cã ®­îc sù t¸ch biÖt nµy vÉn lµ thiÕu mÆt b»ng vµ tËn dông diÖn tÝch ®Ó s¶n<br /> xuÊt vµ sinh ho¹t.<br /> Do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t¹i c¸c hé gia ®×nh nªn n­íc th¶i (sinh ho¹t vµ n­íc<br /> th¶i s¶n xuÊt) cña x· vÉn ch­a ®­îc xö lý. PhÇn lín n­íc th¶i vÉn ®æ ra cèng r·nh<br /> c«ng céng (86%), mét sè hé ®æ th¼ng ra ao hå (13.3%). Do m« h×nh s¶n xuÊt nhá lÎ, tæ<br /> chøc t¹i hé gia ®×nh nªn r¸c th¶i s¶n xuÊt cã chøa nhiÒu chÊt ®éc h¹i kh«ng ®­îc xö<br /> lý. §©y lµ nguån g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng còng nh­ ... ¶nh h­ëng kh«ng cã lîi ®Õn<br /> søc kháe cña ng­êi d©n.<br /> 4. Nh÷ng m©u thuÉn trong hµnh vi søc khoÎ c­ d©n lµng nghÒ<br /> <br /> 4.1. M©u thuÉn gi÷a nhËn thøc vÒ gi¸ trÞ cña søc kháe víi hµnh vi søc kháe<br /> Trong c¸c hÖ gi¸ trÞ x· héi c¬ b¶n khi hái ng­êi d©n lµng nghÒ th× søc kháe<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 47<br /> <br /> ®­îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é quan träng nh­ thÕ nµo, cuéc kh¶o s¸t ®· ®­a ra nh÷ng chØ<br /> sè d­íi ®©y. Søc kháe ®­îc ng­êi d©n coi träng ë møc thø nhÊt chiÕm tíi 74.7%, tiÕp<br /> ®Õn lµ tiÒn b¹c 15% ë møc thø nhÊt vµ 54.4% ë møc ®é quan träng thø hai. Gi¸ trÞ<br /> häc vÊn ®­îc xÕp ë vÞ trÝ thø ba víi 60% ng­êi d©n tr¶ lêi. Trong nhiÒu nghiªn cøu<br /> gÇn ®©y vÒ quan niÖm c¸c gi¸ trÞ trong cuéc sèng còng chØ ra sù quan t©m cña ng­êi<br /> d©n ViÖt Nam ®Õn søc kháe ®­îc ­u tiªn so víi c¸c gi¸ trÞ/chuÈn mùc kh¸c.<br /> Tuy nhiªn, trong thùc tÕ sù m©u thuÉn gi÷a nhËn thøc vµ hµnh vi cña ng­êi<br /> d©n trong lÜnh vùc søc kháe l¹i kh¸ phæ biÕn. Mét mÆt hä cho r»ng “søc kháe lµ<br /> vµng”, “cã søc kháe lµ cã tÊt c¶”.v.v. nh­ng mÆt kh¸c nh÷ng hµnh vi cña hä l¹i cã thÓ<br /> tæn h¹i ®Õn søc kháe. Trong nghiªn cøu nµy, mét trong nh÷ng ph¸t hiÖn quan träng<br /> ®ã chÝnh lµ m©u thuÉn gi÷a nhËn thøc vµ hµnh vi søc kháe cña ng­êi d©n. ChÝnh c¸c<br /> thãi quen, tËp qu¸n s¶n xuÊt, t©m lý ng¹i sù thay ®æi cña ng­êi d©n n«ng th«n ViÖt<br /> Nam tõ tr­íc ®Õn nay ®· ¶nh h­ëng lín ®Õn hµnh vi cña hä. ThÊy ®­îc tÇm quan<br /> träng vµ gi¸ trÞ cña søc kháe, nh­ng trong thùc tÕ ng­êi ta l¹i kh«ng nhËn ra ®­îc<br /> nh÷ng ¶nh h­ëng cña chÝnh c¸ch thøc s¶n xuÊt cña hä ®Õn søc kháe.<br /> 4.2. M©u thuÉn gi÷a lîi Ých kinh tÕ víi søc kháe<br /> §©y lµ ®iÒu dÔ nhËn thÊy nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ë<br /> bÊt cø n¬i nµo. Kh¸i niÖm “ph¸t triÓn bÒn v÷ng” ra ®êi còng xuÊt ph¸t tõ sù mÊt c©n<br /> ®èi gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c¸c vÊn ®Ò hay hÖ qu¶ ®Ó l¹i cho c¸c thÕ hÖ kÕ cËn.<br /> Râ rµng, m©u thuÉn nµy lµ mét tÊt yÕu khã tr¸nh khái, cã ch¨ng con ng­êi chØ t¸c<br /> ®éng lµm gi¶m c¸c nh©n tè tiªu cùc mµ th«i.<br /> Ng­êi s¶n xuÊt ®· ®Æt lîi Ých tr­íc m¾t lªn trªn sù æn ®Þnh, ph¸t triÓn l©u dµi<br /> lîi Ých kinh tÕ lªn trªn lîi Ých vÒ søc kháe còng nh­ lîi Ých céng ®ång nªn ®· chÊp<br /> nhËn g©y ra vµ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ vÒ m«i tr­êng vµ søc kháe. Nghiªn cøu còng<br /> ph¸t hiÖn ra r»ng, rÊt nhiÒu ng­êi cã nhËn thøc rÊt tèt vÒ m«i tr­êng, vÒ søc kháe<br /> nh­ng hµnh vi cña hä l¹i kh«ng phï hîp víi møc ®é nhËn thøc. §©y lµ mét thùc tÕ<br /> kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc, hÖ qu¶ cña hÖ thèng hµnh vi ®ã kh«ng nh÷ng ¶nh h­ëng<br /> ®Õn c¸ nh©n, gia ®×nh hä mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn céng ®ång xung quanh. Bëi thÕ cã lÏ,<br /> nh÷ng chÕ tµi vÒ ph¸p luËt trong tr­êng hîp nµy lµ cÇn thiÕt h¬n lµ nh÷ng ho¹t ®éng<br /> tuyªn truyÒn tr«ng mong vµo viÖc n©ng cao tÝnh tù gi¸c cña c­ d©n<br /> 4.3. M©u thuÉn gi÷a nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ víi chÝnh s¸ch ®Êt ®ai<br /> Còng sÏ kh«ng c«ng b»ng nÕu nh­ nhÊt nhÊt cho r»ng hËu qu¶ m«i tr­êng<br /> nh­ hiÖn nay lµ do ng­êi s¶n xuÊt g©y ra. Trong c¸c cuéc trao ®æi, th¶o luËn víi<br /> ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, trong ®ã cã nh÷ng hé gia ®×nh s¶n xuÊt quy m« lín hoÆc c¸c<br /> doanh nghiÖp võa vµ nhá, ng­êi ta thÊy r»ng hä gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc<br /> t×m kiÕm mÆt b»ng s¶n xuÊt. PhÇn lín nh÷ng ng­êi nµy ®Òu kh«ng mong muèn s¶n<br /> xuÊt t¹i nhµ mµ thay vµo ®ã lµ mét khu s¶n xuÊt riªng biÖt. Tuy nhiªn, c¸c quy ®Þnh<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 48 Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> <br /> ph¸p luËt vÒ chuyÓn h×nh thøc sö dông ®Êt hiÖn nay tõ ®Êt n«ng nghiÖp 5 sang ®Êt F<br /> 4<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cho s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp cßn nhiÒu v­íng m¾c nªn c¸c hé gia ®×nh vÉn ph¶i<br /> chÊp nhËn s¶n xuÊt t¹i nhµ.<br /> Vµo thêi ®iÓm nghiªn cøu ®­îc tiÕn hµnh th× khu tËp trung ®ang ®­îc x©y<br /> dùng phÇn nÒn vµ chuÈn bÞ tiÕn hµnh chia l«. Tuy nhiªn, theo ý kiÕn cña ng­êi d©n<br /> khi th¶o luËn cho r»ng sè ®Êt dµnh cho s¶n xuÊt ®­îc quy ho¹ch hiÖn nay kh«ng ®¸p<br /> øng ®­îc nhu cÇu cña c¸c hé gia ®×nh mµ chØ míi phôc vô ®­îc mét sè (kho¶ng 1/3)<br /> c¬ së s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy nÕu vÊn ®Ò quy ho¹ch kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt døt<br /> kho¸t vµ triÖt ®Ó kÐo theo t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng vÉn tiÕp tôc tån t¹i ë céng<br /> ®ång d©n c­. H¬n n÷a, “bÊt b×nh ®¼ng” trong viÖc ph©n phèi khu quy ho¹ch cã t¹o ra<br /> nh÷ng “m©u thuÉn” hay “kho¶ng c¸ch” míi trong x· héi gi÷a nh÷ng ng­êi cã n¨ng<br /> lùc kinh tÕ vµ nh÷ng ng­êi Ýt kh¶ n¨ng h¬n? Th«ng th­êng, dï s¶n xuÊt t¹i hé gia<br /> ®×nh hay s¶n xuÊt ë ®©u, c¸c doanh nghiÖp lín hoÆc nh÷ng hé cã n¨ng lùc vÒ kinh tÕ,<br /> hä vÉn cã thÓ trang bÞ c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt ®Ó h¹n chÕ tèi ®a c¸c nguån g©y «<br /> nhiÔm m«i tr­êng, cßn nh÷ng hé s¶n xuÊt quy m« nhá h¬n khã cã thÓ cã ®­îc c¸c<br /> ®iÒu kiÖn trªn nªn còng trë thµnh nguån g©y « nhiÔm. V× lÏ ®ã, viÖc quy ho¹ch cÇn<br /> tÝnh ®Õn c¶ sè nh÷ng hé kh¸c trong khu d©n c­ chø kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc “b¸n<br /> ®Êu gi¸” mÆt b»ng s¶n xuÊt. Khi ®ã, c¸c hé cã tiÒm n¨ng sÏ h­ëng lîi nhiÒu h¬n.<br /> 4.4. M©u thuÉn trong céng ®ång liªn quan ®Õn søc kháe/m«i tr­êng<br /> M«i tr­êng hay søc kháe b¶n th©n nã kh«ng g©y ra nh÷ng m©u thuÉn<br /> trong céng ®ång. Tuy nhiªn, viÖc nhËn thøc vµ øng xö gi÷a c¸c nhãm x· héi víi<br /> m«i tr­êng vµ søc kháe kh¸c nhau nªn cã thÓ x¶y ra nh÷ng m©u thuÉn gi÷a<br /> nhãm lîi Ých nµy víi nhãm lîi Ých kh¸c.<br /> <br /> C¸c th«ng tin ®Þnh l­îng cña cuéc kh¶o s¸t chØ ra r»ng cã 30% sè ng­êi<br /> tr¶ lêi cho r»ng cã x¶y ra m©u thuÉn, trong ®ã cã 62.7% x¶y ra m©u thuÉn gi÷a<br /> c¸c gia ®×nh lµm nghÒ víi kh«ng lµm nghÒ, 38% gi÷a c¸c gia ®×nh lµm nghÒ víi<br /> nhau, vµ chØ cã 2.0% x¶y ra m©u thuÉn gi÷a ng­êi d©n víi chÝnh quyÒn.<br /> T×m hiÓu vÒ nguyªn nh©n x¶y ra c¸c m©u thuÉn, xung ®ét trªn cho thÊy,<br /> nh÷ng m©u thuÉn trong céng ®ång x¶y ra do vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng g©y ra<br /> chiÕm tû lÖ hÇu hÕt nh÷ng ng­êi tr¶ lêi (99.0%), c¸c nguyªn nh©n cßn l¹i<br /> chiÕm tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ (c¹nh tranh kinh tÕ 12.4%, ganh tÞ vÒ c«ng viÖc/thu<br /> nhËp 6.7%, kh¸c 0.7%). Râ rµng, gi÷a nh÷ng gia ®×nh lµm nghÒ víi gia ®×nh<br /> kh«ng lµm nghÒ x¶y ra nhiÒu m©u thuÉn nhÊt cã liªn quan ®Õn « nhiÔm m«i<br /> tr­êng so víi nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c hé s¶n xuÊt víi nhau.<br /> Nh­ ®· ®Ò cËp bªn trªn, lîi Ých kinh tÕ cã thÓ lµm cho mét sè ng­êi bÊt<br /> <br /> 5<br /> Trong thùc tÕ, ng­êi d©n ë ®©y kh«ng cßn coi n«ng nghiÖp lµ nguån thu nhËp chÝnh cña gia ®×nh. RÊt<br /> nhiÒu gia ®×nh lµm nghÒ ®· cho ng­êi kh¸c kho¸n, thuª ruéng cuèi vô lÊy l¹i mét Ýt g¹o ®Ó ¨n. V× vËy nhu<br /> cÇu chuyÓn mét sè ®Êt n«ng nghiÖp sang thµnh ®Êt chuyªn dông kh¸c hiÖn nay gÆp nhiÒu khã kh¨n.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 49<br /> <br /> chÊp c¸c lîi Ých kh¸c ®Ó ®¹t ®­îc vµ cã thÓ ph­¬ng h¹i ®Õn søc kháe cña céng<br /> ®ång xung quanh. Trong t­¬ng quan gi÷a hai th«n ®­îc nghiªn cøu lµ H¹ Th¸i vµ<br /> Duyªn Tr­êng, kÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy t¹i H¹ Th¸i, tû lÖ ng­êi tr¶ lêi cã x¶y ra<br /> m©u thuÉn thÊp h¬n ë Duyªn Tr­êng (27.8% so víi 33.3%). Th«n H¹ Th¸i, tû lÖ hé<br /> gia ®×nh kh«ng lµm nghÒ rÊt Ýt, h¬n n÷a lµng nghÒ cã tõ l©u ®êi nªn m©u thuÉn<br /> trong céng ®ång ë ®©y kh«ng x¶y ra nhiÒu liªn quan ®Õn « nhiÔm m«i tr­êng so víi<br /> bªn Duyªn Tr­êng – lµ th«n míi ph¸t triÓn lµng nghÒ s¬n mµi. HiÖn t¹i th«n nµy cã<br /> rÊt nhiÒu c¸c nghÒ kh¸c nhau nªn còng rÊt dÔ x¶y ra m©u thuÉn gi÷a c¸c hé lµm<br /> nghÒ g©y « nhiÔm cho c¸c hé kh«ng lµm nghÒ xung quanh.<br /> C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn khi x¶y ra m©u thuÉn th­êng lµ tá th¸i ®é gay g¾t<br /> 55.2%, tiÕp ®Õn lµ th«ng c¶m víi ng­êi lµm nghÒ 20%, vËn ®éng mäi ng­êi b¶o vÖ<br /> m«i tr­¬ng 17.1%, kh«ng lµm g× 9.5%, tæ chøc khiÕu kiÖn 4.8%, dïng vò lùc 4.8%, cã<br /> hµnh ®éng ®e däa 1.0%. §øng ra gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m©u thuÉn ®ã phÇn lín lµ<br /> chÝnh quyÒn 36.2%, tiÕp ®Õn lµ c¸c ®oµn thÓ ®Þa ph­¬ng 32.4%, ng­êi giµ/ng­êi cã uy<br /> tÝn 10%, ngoµi ra th× c¸c thiÕt chÕ kh¸c cã tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ.<br /> Qua kh¶o s¸t vÒ vÊn ®Ò m©u thuÉn, xung ®ét cã liªn quan ®Õn søc kháe vµ<br /> m«i tr­êng t¹i lµng nghÒ ®Ò tµi chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè m©u thuÉn chñ yÕu kÓ trªn,<br /> ngoµi ra cßn nhiÒu kiÓu/lo¹i m©u thuÉn, xung ®ét kh¸c ch­a ®­îc ph©n tÝch trong<br /> ph¹m vi mét ®Ò tµi víi quy m« rÊt h¹n chÕ nµy. Nh­ng qua ®©y còng cã thÓ thÊy,<br /> vÊn ®Ò søc kháe vµ hµnh vi søc kháe cña céng ®ång d©n c­ ë c¸c lµng nghÒ ViÖt Nam<br /> hiÖn nay ®ang gÆp rÊt nhiÒu khÝa c¹nh phøc t¹p kh«ng dÔ gi¶i quyÕt. Muèn gi¶i<br /> quyÕt ®­îc chóng ta sÏ ®ßi hái cÇn cã mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p ®ång bé<br /> tõ nhiÒu phÝa, c¶ ë tÇm vÜ m« vµ vi m«.<br /> KÕt luËn<br /> Thø nhÊt, viÖc ph¸t triÓn vµ më réng lµng nghÒ truyÒn thèng ë n«ng th«n lµ<br /> xu thÕ tÊt yÕu nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao<br /> ®éng vµ th«ng qua ®ã, c¸c lÜnh vùc nh­ gi¸o dôc, y tÕ còng phÇn nµo ®­îc quan t©m<br /> h¬n.<br /> Thø hai, bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cña lµng nghÒ cho c¸c ®Þa ph­¬ng<br /> vÒ kinh tÕ, viÖc lµm,... vÉn cßn tån t¹i phæ biÕn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng tõ rÊt<br /> nhiÒu nguån nh­ kh«ng khÝ, r¸c th¶i, n­íc, tiÕng ån, hãa chÊt.v.v. vµ cã ¶nh h­ëng<br /> rÊt lín ®Õn søc kháe cña ng­êi d©n lµm nghÒ còng nh­ kh«ng lµm nghÒ ®ang sinh<br /> sèng trong khu vùc ®ã.<br /> Thø ba, nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ ch¨m sãc søc kháe cßn nhiÒu h¹n chÕ.<br /> ViÖc kh¸m ch÷a bÖnh ®Þnh kú t¹i c¸c c¬ së y tÕ ch­a ®­îc chó träng. Ng­êi d©n còng<br /> ch­a thùc sù quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc mua b¶o hiÓm y tÕ ®Ò phßng c¸c tr­êng hîp<br /> rñi ro vÒ søc kháe. Mét bé phËn c­ d©n muèn mua song do nh÷ng bÊt cËp trong ®iÒu<br /> kiÖn tham gia nªn còng kh«ng thÓ tiÕp cËn ®­îc víi dÞch vô nµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 50 Hµnh vi søc kháe c­ d©n n«ng th«n trong bèi c¶nh xung ®ét m«i tr­êng<br /> <br /> Thø t­, bëi mÆt b»ng s¶n xuÊt thiÕu, ®ång thêi còng bëi rµo c¶n t©m lý, tËp<br /> qu¸n s¶n xuÊt .v.v. ®· c¶n trë viÖc t¸ch khu s¶n xuÊt ra khái n¬i sinh ho¹t. V× vËy,<br /> cho ®Õn thêi ®iÓm kh¶o s¸t, nh×n chung c¸c hé gia ®×nh vÉn s¶n xuÊt t¹i nhµ. §iÒu<br /> nµy ®· g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng vµ t¸c ®éng xÊu trùc tiÕp ®Õn søc kháe.<br /> Thø n¨m, nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét gi÷a mét bªn lµ lîi Ých kinh tÕ, sù c¹nh<br /> tranh trong tiªu thô s¶n phÈm... víi mét bªn lµ vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ t¨ng<br /> c­êng søc kháe diÔn ra kh¸ phæ biÕn vµ lµ th­êng nhËt. §©y còng lµ mét trong<br /> nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra nh÷ng t¸c ®éng xÊu tíi søc kháe tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt<br /> lµng nghÒ.<br /> Thø s¸u, c¸c xung ®ét trong céng ®ång trong ®ã cã liªn quan ®Õn søc kháe,<br /> m«i tr­êng vÉn x¶y ra. T×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy, nghiªn cøu chØ ra r»ng, nguyªn nh©n<br /> lµ do lîi Ých kinh tÕ khiÕn cho mét sè ng­êi d©n bÊt chÊp sù an toµn hay søc kháe cña<br /> nh÷ng ng­êi xung quanh. Râ rµng, ý thøc b¶o vÖ søc kháe cña chÝnh b¶n th©n ng­êi<br /> d©n còng nh­ b¶o vÖ søc kháe cho nh÷ng ng­êi xung quanh ch­a cao.<br /> Thø b¶y, hµnh vi søc kháe cña ng­êi d©n n«ng th«n ë lµng nghÒ ®· cã xu<br /> h­íng t×m ®Õn c¸c dÞch vô y tÕ hiÖn ®¹i nh­ c¸c bÖnh viÖn, phßng kh¸m c«ng vµ t­.<br /> C¸c biÓu hiÖn ch¨m sãc søc kháe ë khu vùc d©n gian (thÇy cóng, ch÷a thuèc l¸, thÇy<br /> lang...)kh«ng ®¸ng kÓ, chñ yÕu lµ tËp trung vµo hai khu vùc phæ th«ng (ch¨m sãc t¹i<br /> nhµ, mua thuèc ®iÒu trÞ) vµ chuyªn m«n cao (sö dông c¸c dÞch vô y tÕ c«ng vµ t­).<br /> KhuyÕn nghÞ<br /> X©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh lµng v¨n hãa søc kháe - lµng nghÒ 6, coi F<br /> 5<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh­ mét tiªu chÝ cña nÕp sèng v¨n hãa t¹i lµng<br /> nghÒ, tõ ®ã gãp phÇn ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi cã liªn quan ®Õn søc kháe cña ng­êi d©n<br /> ë khu vùc nµy.<br /> ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý lµng nghÒ cÇn phèi hîp víi<br /> c¸c c¬ quan liªn quan (lao ®éng, m«i tr­êng, vÖ sinh dÞch tÔ...) h­íng dÉn c¸c ché gia<br /> ®×nh ë c¸c lµng nghÒ thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn vµ vÖ sinh lao ®éng t¹i c¬ së<br /> s¶n xuÊt.<br /> C¸c c¬ quan y tÕ ®Þa ph­¬ng cÇn h­íng dÉn c«ng t¸c y tÕ lao ®éng xuèng<br /> tuyÕn c¬ së ®Ó cã thÓ ch¨m sãc tèt søc kháe cho ng­êi d©n, ng­êi lao ®éng trong côm<br /> d©n c­ lµng nghÒ. Thùc hiÖn kh¸m søc kháe ®Þnh kú cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi d©n<br /> lµng nghÒ, sím ph¸t hiÖn ra c¸c bÖnh vµ kÞp thêi ch÷a trÞ, t¨ng c­êng m¹ng l­íi y tÕ<br /> gãp phÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c dù phßng dÞch bÖnh.<br /> §Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc søc kháe cho ng­êi d©n vµ<br /> <br /> 6<br /> M« h×nh “Lµng v¨n hãa søc kháe” hiÖn ®ang ®­îc Bé Y tÕ triÓn khai ë c¸c ®Þa ph­¬ng nãi chung. Tuy<br /> nhiªn, t¹i c¸c lµng nghª, m« h×nh nµy cÇn ®­îc ph¸t triÓn vµ më réng thªm c¸c tiªu chÝ h¬n n÷a sao cho phï<br /> hîp víi hoµn c¶nh tõng ®Þa ph­¬ng.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 51<br /> <br /> ng­êi tham gia lao ®éng t¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña lµng nghÒ. N©ng cao h¬n n÷a vai<br /> trß vµ sù tham gia cña HiÖp héi Lµng nghÒ cña ®Þa ph­¬ng trong c«ng t¸c ch¨m sãc<br /> søc kháe nh©n d©n, b¶o vÖ m«i tr­êng t¹i lµng nghÒ.<br /> §Çu t­ vµ hç trî vèn cho ph¸t triÓn lµng nghÒ, trong ®ã cã viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c<br /> c¬ së nhá lÎ hiÖn nay tËp trung thµnh c¸c khu vùc riªng, liªn kÕt thµnh c¸c tæ chøc<br /> lín h¬n ®Ó võa ®¶m b¶o ho¹t ®éng s¶n xuÊt hiÖu qu¶, võa b¶o vÖ søc kháe ng­êi lao<br /> ®éng vµ nh÷ng ng­êi d©n sèng trong lµng nghÒ.<br /> CÇn cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm x· héi cña c¸c doanh nghiÖp, hé gia<br /> ®×nh s¶n xuÊt nh­ b¶o ®¶m an toµn vÖ sinh lao ®éng, b¶o vÖ m«i tr­êng vµ ch¨m sãc<br /> søc kháe cho ng­êi lao ®éng.<br /> Phæ biÕn vµ khuyÕn khÝch c¸c c¬ së s¶n xuÊt ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p khoa häc<br /> c«ng nghÖ vµ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt, xö lý « nhiÔm ®Ó c¶i thiÖn m«i tr­êng lao ®éng,<br /> b¶o vÖ m«i tr­êng vµ søc kháe céng ®ång.<br /> T¨ng c­êng c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ph¸t triÓn lµng nghÒ, kÕt<br /> hîp c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr­êng víi c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n nh»m<br /> ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Cã sù hç trî tõ phÝa nhµ n­íc trong viÖc x©y dùng c¬<br /> së h¹ tÇng cho c¸c côm c«ng nghiÖp tËp trung, c¸c nghiªn cøu søc kháe m«i tr­êng<br /> còng nh­ nghiªn cøu øng dông c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i t¹i c¸c lµng nghÒ ®Ó<br /> nh÷ng n¬i ®©y thùc sù lµ nh÷ng ®iÓm s¸ng cho ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o c«ng ¨n viÖc<br /> lµm cho ng­êi d©n n«ng th«n.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />