Hành vi tìm kiếm dịch vụ y tế của người bệnh lao phổi tại tỉnh Nam Định năm 2013

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> <br /> HÀNH VI TÌM KIẾM DỊCH VỤ Y TẾ<br /> CỦA NGƯỜI BỆNH LAO PHỔI TẠI TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2013<br /> Nguyễn Đình Tuấn*; Nguyễn Viết Nhung*; Lê Văn Bào**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả kiến thức, hành vi tìm kiếm dịch vụ y tế (DVYT) của người bệnh lao và xác<br /> định khoảng thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng nghi lao đến khi được chẩn đoán bệnh. Đối<br /> tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang qua phỏng vấn 355 người bệnh lao đăng<br /> ký điều trị tại 4 huyện của tỉnh Nam Định năm 2013. Kết quả: phần lớn người bệnh thiếu kiến<br /> thức về bệnh lao, chỉ có 57,2% hiểu đúng về nguyên nhân gây bệnh, 36,9% đồng ý tiêm vắc xin<br /> phòng lao cho trẻ sơ sinh và 29% đồng ý đi khám sớm khi có dấu hiệu nghi lao. Hành vi tìm<br /> kiếm DVYT của người bệnh lao khi lần đầu xuất hiện triệu chứng nghi lao ở trạm y tế xã là<br /> 49,3% và ở bệnh viện đa khoa huyện là 59,2%, ở nhà thuốc 10,1%, phòng khám tư/bệnh<br /> viện/thầy thuốc tư 21,4%. Khoảng thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng nghi lao đến khi bệnh<br /> lao được chẩn đoán khá dài, trung bình 1,3 tháng. Lý do chính khiến người bệnh chậm trễ trong<br /> khám phát hiện bệnh là bản thân họ không nghĩ bị mắc bệnh lao (43,0%) và gia đình khó khăn<br /> kinh tế (10,4%). Kết luận: người bệnh còn thiếu kiến thức về bệnh lao, hành vi tìm kiếm DVYT<br /> của người bệnh chủ yếu ở tuyến y tế cơ sở, thời gian từ khi có triệu chứng nghi lao đến khi<br /> bệnh lao được chẩn đoán khá dài. Để tăng cường hiệu quả công tác chống lao và bệnh có thể<br /> phát hiện sớm, cần tăng cường công tác truyền thông, giáo dục sức khỏe cho cộng đồng; triển<br /> khai các mô hình can thiệp PPM tại tuyến y tế cơ sở, đặc biệt có sự tham gia của cơ sở y tế tư<br /> để tăng cường phát hiện sớm cho người bệnh lao.<br /> * Từ khóa: Bệnh lao phổi; Hành vi tìm kiếm dịch vụ y tế; Tỉnh Nam Định.<br /> <br /> Health Services-Seeking Behavior of Pulmonary Tuberculosis<br /> Patients at Namdinh Province in 2013<br /> Summary<br /> Objectives: To describe the knowledge, health services-seeking behaviors and to determine<br /> the period of time from onset of symptoms until the tuberculosis (TB) disease was diagnosed.<br /> Subjects and methods: Cross-sectional study by interviewing 355 TB patients, who registered<br /> TB treatment in 4 districts of Namdinh in 2013. Results: Most patients don’t know much about<br /> tuberculosis, only 57.2% understood correctly the cause of the disease, 36.9% agree to<br /> vaccinate against tuberculosis for infants and 29% agreed to have early examination when the<br /> symptoms of TB appeared. Health-seeking behaviors for the first time in the communal clinics<br /> was found in 49.3% of patients; 59.2% in district general hospital; 10.1% in pharmacies and 21.4%<br /> in private health facilities/private physicians. The time period from the onset of symptoms to the<br /> diagnosis was fairly long with an average of 1.3 months. The main reason for a delay in<br /> examination was that the patients themselves had never thought they had TB (43.4%) and<br /> * Bệnh viện Phổi TW<br /> ** Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Đinh Tuấn (tuandinh10@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 05/01/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 15/02/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 02/02/2017<br /> <br /> 5<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> they had difficulties in finance (10.4%). Conclusion: There is a lack of knowledge about TB;<br /> health-seeking behaviors mainly occurs in grassroots level, time from onset of symptoms until<br /> the detection of TB is rather long. To enhance the effectiveness of TB control and to shorten the<br /> time of delay in diagnosis, health communication and education should be strengthened. It is<br /> necessary to put PPM interventions models into at grassroots-level medical centers, especially<br /> with the participation of private health facilities to enhance the early detection of tuberculosis.<br /> * Key words: Tuberculosis; Health services-seeking behaviors; Namdinh province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Việt Nam là một trong những quốc gia<br /> có tỷ lệ bệnh lao cao, đứng thứ 14/20<br /> nước có số người mắc lao nhiều nhất thế<br /> giới, đứng thứ 11/20 nước có gánh nặng<br /> bệnh lao đa kháng thuốc (MDR). Tỷ lệ tử<br /> vong do lao trên thế giới ước tính khoảng<br /> 17.000 người mỗi năm (WHO, 2015) [1,<br /> 5]. Hiện nay, y tế tư nhân đang phát triển<br /> mạnh, trong khi thói quen của người dân<br /> tìm kiếm DVYT tại các cơ sở y tế tư ngày<br /> càng tăng. Một số nghiên cứu cho thấy,<br /> nhiều cơ sở y tế (công-tư) thiếu kiến thức<br /> và thực hành về khám chữa bệnh lao,<br /> điều này đã ảnh hưởng đến công tác<br /> chẩn đoán phát hiện sớm cho người bệnh<br /> lao [4, 6].<br /> Nghiên cứu hành vi tìm kiếm DVYT<br /> của người bệnh lao sẽ giúp các nhà quản<br /> lý có kế hoạch can thiệp phù hợp để tăng<br /> cường phát hiện và quản lý điều trị sớm<br /> cho người bệnh lao. Nghiên cứu này<br /> nhằm: Mô tả kiến thức, hành vi tìm kiếm<br /> DVYT của người bệnh lao tại 4 huyện của<br /> tỉnh Nam Định năm 2013.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng, địa điểm, thời gian<br /> nghiên cứu.<br /> Người bệnh lao đăng ký điều trị tại<br /> 4 huyện (Xuân Trường, Giao Thủy,<br /> 6<br /> <br /> Trực Ninh, Nghĩa Hưng) của tỉnh Nam<br /> Định năm 2013.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả cắt ngang qua phỏng vấn người<br /> bệnh lao bằng bộ câu hỏi.<br /> * Cỡ mẫu nghiên cứu: tính theo công<br /> thức mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Trong đó:<br /> - n: cỡ mẫu nghiên cứu tối thiểu.<br /> - Z: độ tin cậy, lấy ở ngưỡng xác suất<br /> α = 0,05 (Z (1- α/2) = 1,96).<br /> - p: tỷ lệ đối tượng tìm kiếm dịch vụ<br /> phát hiện lao (ước tính p = 0,76).<br /> - q = 1 - p = 0,24.<br /> - d: độ chính xác mong muốn, lấy<br /> d = 0,05.<br /> Với các tham số đầu vào, tính được<br /> cỡ mẫu n = 281. Tuy nhiên, cỡ mẫu trong<br /> nghiên cứu là cỡ mẫu toàn bộ người<br /> bệnh lao đăng ký điều trị tại 4 huyện năm<br /> 2013. Tổng số: 355 người.<br /> * Phương pháp thu thập số liệu: phỏng<br /> vấn toàn bộ người bệnh lao bằng bộ câu<br /> hỏi soạn sẵn tại thời điểm nghiên cứu.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu.<br /> Bảng 1: Đặc điểm tuổi, giới của đối<br /> tượng nghiên cứu (n = 355).<br /> Đặc điểm<br /> Tuổi<br /> <br /> Giới<br /> tính<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 53,8<br /> <br /> SD<br /> <br /> ± 18,5<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 266<br /> <br /> 73,3<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 89<br /> <br /> 26,7<br /> <br /> trung học phổ thông: 66 người (18,6%);<br /> trung cấp, cao đẳng: 21 người (5,9%); đại<br /> học: 1 người (0,3%); sau đại học: 0<br /> người; không trả lời: 9 người (2,5%).<br /> Trình độ học vấn của người bệnh lao<br /> nhìn chung thấp, từ bậc tiểu học trở<br /> xuống chiếm tới 25,9%. Trình độ trung<br /> học cơ sở chiếm tỷ lệ cao nhất (46,8%).<br /> * Phân bố đối tượng nghiên cứu theo<br /> thể loại bệnh lao (n = 355):<br /> <br /> Độ tuổi trung bình của người bệnh lao<br /> là 53,8. Nam giới chiếm 73,3%, cao gấp<br /> 2,7 lần so với nữ (25,9%). Tuổi, giới tính<br /> của người bệnh lao trong nghiên cứu khá<br /> phù hợp với một số nghiên cứu khác và<br /> thống kê của Chương trình Chống lao<br /> Quốc gia (2013) [1].<br /> * Phân bố đối tượng nghiên cứu theo<br /> nghề nghiệp (n = 355):<br /> Nông dân: 258 người (72,7%); ngư<br /> dân: 4 người (1,1%); buôn bán: 16 người<br /> (4,5%); công nhân viên chức 10 người<br /> (2,8%); làm việc cho tư nhân: 12 người<br /> (3,4%); học sinh, sinh viên: 25 người<br /> (7,0%); nội trợ, tự do: 12 người (3,4%);<br /> thất nghiệp: 0 người; hưu trí 16 người<br /> (4,5%); khác: 2 người (0,6%).<br /> <br /> Về thể loại bệnh, người bệnh lao phổi<br /> (+) mới có tỷ lệ cao nhất (274 người =<br /> 77,2%), tiếp đến là lao phổi (-) với tỷ lệ<br /> 14,9% (53 người). Kết quả này phù hợp<br /> với thống kê của Chương trình Chống lao<br /> Quốc gia [2, 3, 4].<br /> 2. Kiến thức, hành vi tìm kiếm DVYT<br /> của người bệnh lao.<br /> Bảng 2: Kiến thức về nguyên nhân gây<br /> bệnh và biện pháp phòng bệnh (n = 355).<br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Ăn uống<br /> <br /> 8<br /> <br /> 2,3<br /> <br /> Di truyền<br /> <br /> 42<br /> <br /> 11,8<br /> <br /> Vi khuẩn lao<br /> <br /> 203<br /> <br /> 57,2<br /> <br /> Lao lực<br /> <br /> 102<br /> <br /> 28,7<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,3<br /> <br /> Đặc điểm<br /> Nguyên nhân gây bệnh lao<br /> <br /> Khác<br /> <br /> Nghề nghiệp chủ yếu của người bệnh<br /> lao là làm nghề nông, điều này phù hợp vì<br /> 4 huyện nghiên cứu là các huyện thuần<br /> nông.<br /> <br /> Tiêm vắc xin phòng lao<br /> cho trẻ sơ sinh<br /> <br /> 131<br /> <br /> 36,9<br /> <br /> * Phân bố đối tượng nghiên cứu theo<br /> học vấn (n = 355):<br /> <br /> Hạn chế tiếp xúc với<br /> người bệnh lao<br /> <br /> 259<br /> <br /> 72,1<br /> <br /> Đi khám sớm khi có<br /> dấu hiệu nghi lao<br /> <br /> 103<br /> <br /> 29,0<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> 52<br /> <br /> 14,6<br /> <br /> Không biết đọc, biết viết: 13 người<br /> (3,7%); chưa tốt nghiệp tiểu học: 26<br /> người (7,3%); tiểu học: 53 người (14,9%);<br /> trung học cơ sở: 166 người (46,8%);<br /> <br /> Biện pháp phòng bệnh lao<br /> <br /> 7<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> Chỉ có 57,2% hiểu đúng về nguyên<br /> nhân gây bệnh là do vi khuẩn lao. Như<br /> vậy, vẫn còn một tỷ lệ lớn người bệnh<br /> thiếu kiến thức về nguyên nhân gây bệnh<br /> (42,8%). Phần lớn người bệnh còn thiếu<br /> kiến thức về phòng bệnh lao, chỉ có<br /> 36,9% đồng ý cho trẻ sơ sinh đi tiêm vắc<br /> xin phòng lao và 29% đồng ý đi khám<br /> sớm khi có dấu hiệu nghi lao.<br /> * Hành vi tìm kiếm DVYT của bệnh<br /> nhân khi lần đầu có dấu hiệu nghi lao<br /> (n = 355):<br /> Trạm y tế xã: 175 người (49,3%); bệnh<br /> viện huyện: 210 người (59,2%); bệnh viện<br /> lao tỉnh: 24 người (6,8%); bệnh viện đa<br /> khoa tỉnh: 8 người (2,3%); hiệu thuốc:<br /> 36 người (10,1%); phòng khám, bệnh<br /> viện tư: 29 người (8,2%); thầy thuốc tư,<br /> thầy lang: 47 người (13,2%); khác: 1 người<br /> (0,3%).<br /> Kết quả này là phù hợp, bởi đây là<br /> những cơ sở khám bệnh gần nhà, thuận<br /> tiện cho người bệnh. Như vậy, nếu có sự<br /> phối hợp tốt với tuyến y tế cơ sở, đặc biệt<br /> có sự tham gia của y tế tư sẽ làm tăng tỷ<br /> lệ người dân được tiếp cận với dịch vụ<br /> khám phát hiện bệnh lao.<br /> * Khoảng thời gian từ khi xuất hiện<br /> triệu chứng nghi lao đến khi người bệnh<br /> được chẩn đoán mắc bệnh (n = 355):<br /> Trung bình 1,3 tháng; < 1 tháng: 226<br /> người (63,7%); 30 - 45 ngày: 76 người<br /> (21,4%); > 45 ngày: 53 người (14,9%).<br /> Khoảng thời gian từ khi xuất hiện triệu<br /> chứng nghi lao đến khi người bệnh được<br /> chẩn đoán mắc bệnh lao khá dài. Kết quả<br /> này phù hợp với nghiên cứu của Trịnh<br /> Hữu Hùng [3].<br /> 8<br /> <br /> * Lý do chậm trễ trong khám phát hiện<br /> bệnh lao (n = 355):<br /> Không nghĩ đến mắc lao: 154 người<br /> (43,4%); phiền hà khi đi khám ở cơ sở y<br /> tế nhà nước: 2 người (0,6%); gia đình<br /> khó khăn kinh tế: 37 người (10,4%);<br /> không biết nơi khám bệnh lao: 2 người<br /> (0,6%); nhà xa bệnh viện: 9 người (2,5%).<br /> Lý do chính khiến người bệnh chậm<br /> trễ trong việc đi khám phát hiện bệnh lao<br /> là bản thân họ không nghĩ mình bị mắc<br /> bệnh lao. Do vậy, họ không đi khám bệnh<br /> hoặc tự ý mua thuốc uống, tiếp đến là do<br /> gia đình khó khăn kinh tế, nhà xa bệnh<br /> viện huyện, phiền hà khi khám ở các cơ<br /> sở y tế nhà nước và không biết nơi nào<br /> khám bệnh lao chiếm tỷ lệ thấp (0,6%).<br /> Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của<br /> Trịnh Hữu Hùng và một số nghiên cứu<br /> khác [3].<br /> KẾT LUẬN<br /> Người bệnh còn thiếu kiến thức về<br /> bệnh lao. Hành vi tìm kiếm DVYT của<br /> người bệnh chủ yếu ở tuyến y tế cơ sở.<br /> Thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng<br /> nghi lao đến khi bệnh lao được chẩn<br /> đoán khá dài (1,3 tháng). Lý do cơ bản<br /> nhất khiến người bệnh chậm trễ trong<br /> khám phát hiện bệnh là bản thân họ<br /> không nghĩ mình bị mắc bệnh lao (43,4%).<br /> KIẾN NGHỊ<br /> Tăng cường các hoạt động truyền<br /> thông, giáo dục sức khỏe về bệnh lao cho<br /> cộng đồng. Triển khai các mô hình can<br /> thiệp tại tuyến y tế cơ sở, đặc biệt có sự<br /> tham gia của các cơ sở y tế tư để tăng<br /> cường phát hiện sớm cho người bệnh lao.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Bộ Y tế - Chương trình Chống lao Quốc<br /> gia. Báo cáo Tổng kết Chương trình Chống<br /> lao 2015. Chương trình Chống lao Quốc gia.<br /> 2016.<br /> 2. Bộ Y tế - Chương trình Chống lao Quốc<br /> gia. Báo cáo tổng kết hoạt động Chương trình<br /> Chống lao Quốc gia 2013. 2014.<br /> 3. Trịnh Hữu Hùng. Nghiên cứu sự chậm<br /> trễ tiếp cận DVYT của bệnh nhân lao phổi<br /> AFB (+) mới tại tỉnh Thanh Hóa và giải pháp<br /> can thiệp. Luận án Tiến sỹ Y học. Viện Vệ<br /> sinh Dịch tễ Trung ương. 2010.<br /> <br /> 4. Nguyen T Huong, Marleen Vree, Bui D<br /> Duong, Vu T Khanh, Vu T Loan, Nguyen V<br /> Co, Martien W Borgdorff, Frank G Cobelens.<br /> Delays in the diagnosis and treatment of<br /> tuberculosis patients in Vietnam. BMC Public<br /> Health. 2007, p.41-54.<br /> 5. World Health Organization. Global TB<br /> Report. Geneva. 2015.<br /> 6. N.B. Hoa, E.W.T, D.N. Sy, N.V. Nhung,<br /> M. Vree, M.W. Borgdorff and F.G.J. Cobelens.<br /> Health-seeking behaviour among adults with<br /> prolonged cough in Vietnam. Tropical Medicine<br /> and International Health doi. 2011, 10 (16),<br /> pp.1260-1267.<br /> <br /> 9<br /> <br />