Hệ thống phúc lợi trẻ em Nhật Bản ngày nay

Xã hội học, số 1 - 1993<br /> <br /> Xã hội học thế giới 93<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hệ thống phúc lợi trẻ em Nhật Bản ngày nay<br /> <br /> REIHO KASHIWAME<br /> <br /> <br /> 1 . Sự phát triển hệ thống phúc lợi trẻ em<br /> Khái niệm "các dịch vụ phúc lợi trẻ em" bao hàm các giải pháp toàn diện không chỉ nhằm vào phúc lợi cho<br /> trẻ mà còn cho gia đình và cộng đồng trẻ đang sống. Những dịch vụ này nhằm bảo đảm cho trẻ phát triển cả về<br /> mặt thể lực lẫn trí lực, và nhằm cải thiện chất lượng phúc lợi trẻ em.<br /> Dịch vụ phúc lợi trẻ em ở Nhật Bản cho phát triển từ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, bắt đầu bằng sự ra<br /> đời của Đạo luật về phúc lợi trẻ em, cùng với các luật khác có liên quan và Hiến chương trẻ em. Sau khi chiến<br /> tranh kết thúc, Nhật Bản gánh chịu hậu quả khó khăn về kinh tế, hơn nữa, tình trạng lộn xộn trong xã hội, sự<br /> thất vọng của quằn chúng, đã là các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trẻ lang thang, trẻ mồ côi do chiến<br /> tranh, trẻ mồ côi hồi hương.<br /> Trước tình trạng này, Chính phủ Nhật Bản kêu gọi các tổ chức xã hội tạo mọi điều kiện để giúp đỡ trẻ em.<br /> Năm 1947, Luật phúc lợi trẻ em ra đời lấy mục đích chính là nâng cao sức khỏe trẻ em một cách nhanh nhất và<br /> phúc lợi cho tất cả trẻ em. Đạo luật này phản ánh một cách trung thành ý tưởng về một Nhà nước phúc lợi mà<br /> hiến pháp Nhật Bản năm 1946 đã quy định. Cũng trong năm đó, Văn phòng trẻ em được thành lập trong Bộ Y tế<br /> và phúc lợi, và là cơ quan duy nhất chịu trách nhiệm về phúc lợi trẻ em. Năm 1951, một hội nghị do Thủ tướng<br /> chính phủ triệu tập đưa ra Hiến chương trẻ em, trong đó xác định khái niệm trẻ em và triết lý cơ bản về phúc lợi<br /> trẻ em. Sau đó Hiến chương này đã được phổ biến rộng rãi trong toàn dân.<br /> Với sự quan tâm đặc biệt này, trong những năm 1960, khi nền kinh tế Nhật Bản phát triển mạnh, dịch vụ<br /> phúc lợi trẻ em đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Từ đó, dù gặp nhiều khó khăn do hậu quả của nền kinh tế<br /> nghèo nàn để lại phúc lợi trẻ em luôn được coi là một nhiệm vụ quan trọng của Nhà nước.<br /> Trong những năm gần đây, nhiệm vụ quốc gia là cải thiện sức khỏe của trẻ em - thế hệ tương lai của đất<br /> nước. Tuy nhiên, do xu hướng già hóa dân cư mà cả hai dịch vụ phúc lợi cho người già và trẻ em đều được coi<br /> là cấp thiết.<br /> 2. Những thay đổi về môi trường sống của trẻ em và gia đình<br /> Những thay đổi mà nền kinh tế Nhật Bản trải qua đã gây ra những biến đổi trong môi trường sống của trẻ và<br /> gia đình của chúng. Các biến đổi ấy thể hiện qua các khía cạnh sau:<br /> a) Tỉ suất sinh giảm và số sinh thấp. Trong đó phải xét tới các yếu tố ảnh hưởng tới việc giảm mức sinh; (a)<br /> số phụ nữ trong độ tuổi sinh để giảm; (b) xu hướng kết hôn muộn do trình độ học vấn của phụ nữ cao hơn và cơ<br /> hội tìm kiếm việc làm cho họ tăng lên; (c) chi phí cho việc nuôi trẻ cao; (d) chi phí giáo dục cao. Số gia đình 1<br /> con chiếm 37%; gia đình hai con là 46%; chỉ có khoảng 15% gia đình có từ 3 con trở lên (1990) .<br /> b) Xu hướng phát triển gia đình hạt nhân và số các thành viên trong gia đình giảm.<br /> Trong năm 1990, số gia đình hạt nhân chiếm khoảng 60%, số các hộ gia đình với 3 thế hệ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học, số 1 - 1993<br /> <br /> 94 Hệ thống phúc lợi trẻ em...<br /> <br /> <br /> cùng chung sống chỉ có 14%. Số thành viên trung bình trong một hộ gia đình xấp xỉ 3,05 (người).<br /> c) Ly hôn tăng.<br /> d) Số lượng nữ công nhân tăng.<br /> 3. Các luật phúc lợi trẻ em<br /> Các luật liên quan tới trẻ em gắn liền với các lĩnh vực: phúc lợi xã hội, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, lao<br /> động, bảo hiểm xã hội, tòa án và công an. Các luật liên quan trực tiếp đến trẻ phải kể đến như sau:<br /> a) Luật phúc lợi trẻ em (1947)<br /> b) Luật trợ cấp nuôi nấng trẻ ( 1961 )<br /> c) Luật trợ cấp nuôi nấng trẻ tàn tật ( 1964 )<br /> d) Luật phúc lợi cho các bà mẹ và những người ăn theo (dependents) và các góa phụ (1965)<br /> đ) Luật sức khỏe bà mẹ và trẻ em (1965)<br /> e) Luật trợ cấp trẻ em ( 1971 ) .<br /> 4. Hệ thống quản lý phúc lợi trẻ em<br /> Hệ thống quản lý này được phân chia thành hai cấp độ, gồm các cơ quan chính phủ và các tổ chức địa<br /> phương chịu trách nhiệm về phúc lợi trẻ em.<br /> 1) Các cơ quan chính phủ chịu trách nhiệm về phúc lợi trẻ em. Trong đó bao gồm:<br /> a) Các cơ quan chính phủ trung ương<br /> Bộ Y tế và phúc lợi chịu trách nhiệm quản lý ở cấp Nhà nước, các Văn phòng trẻ em và gia đình chịu trách<br /> nhiệm quản lý phúc lợi trẻ em, bao gồm các phòng sau: kế hoạch hóa, chăm sóc trẻ em, trợ cấp trẻ em, phòng<br /> phúc lợi cho người tàn tật và phòng sức khỏe trẻ em.<br /> b) Các cơ quan chính phủ địa phương:<br /> Các cơ quan này chịu trách nhiệm trong địa bàn thành phố, quận, thị trấn, làng. Họ điều hành việc quản lý<br /> trong đó tập trung vào vấn đề cư trú, xem đó là vấn đề căn bản. Các cơ quan này đều có phòng ban riêng chịu<br /> trách nhiệm về phúc lợi trẻ em, phúc lợi cho người tàn tật...<br /> c) Các cơ quan tư vấn:<br /> Bộ Y tế và phúc lợi có Hội đồng phúc lợi trẻ em trung ương: ở cấp quận, thành phố cũng đều có các Hội<br /> đồng phúc lợi trẻ em. Các Hội đồng này tiến hành điều tra vấn đề có liên quan tới trẻ chậm phát triển, phúc lợi<br /> bà mẹ và trẻ em; đưa ra những lời khuyên bảo về những vấn đề liên quan đến các cơ quan có trách nhiệm.<br /> d) Các cơ quan tiến hành các hoạt động phúc lợi hiện nay. Bao gồm:<br /> a. Trung tâm hướng dẫn trẻ. Được thiết lập ở cấp quận, thành phố, đưa ra bàn bạc với gia đình các vấn đề về<br /> con cái họ, gợi ý các câu hỏi, hình thức trừng phạt, và đưa ra những lời khuyên cần thiết về các vấn đề chăm sóc<br /> trẻ. Đây là tổ chức có thẩm quyền được giao phó việc nhận trẻ vào các tổ chức phúc lợi trẻ em hoặc giao phó trẻ<br /> cho cha mẹ nuôi.<br /> b. Cơ quan phúc lợi. Các cơ quan này chịu trách nhiệm thực hiện những điều khoản trong 6 luật phúc lợi cơ<br /> bản là, luật phúc lợi cho người tàn tật, luật phúc lợi trẻ em, luật phúc lợi cho người mẹ với trẻ phụ thuộc và các<br /> góa phụ, luật phúc lợi cho người chậm phát triển.<br /> c. Trung tâm sức khỏe công cộng. Cung cấp dịch vụ phúc lợi trẻ em như phổ biến những kiến thức về điều<br /> kiện vệ sinh, hỏi đáp về tình hình sức khỏe, kiểm tra sức khỏe, hướng dẫn chăm sóc sức khỏe v.v...<br /> d. Ủy viên Hội đồng trẻ em: Có trách nhiệm tìm hiểu nhu cầu cần được chăm sóc của trẻ em, của các bà mẹ<br /> mang thai, và hướng dẫn, giúp đỡ họ. Họ cũng hợp tác với các cơ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học, số 1 - 1993<br /> <br /> Reiho Kashiwame 95<br /> <br /> <br /> quan phúc lợi trẻ em và phúc lợi xã hội khác.<br /> e. Tòa án gia đình: Là một cơ quan pháp lý giải quyết những vấn đề gia đình và vấn đề trẻ phạm tội vị thành<br /> niên. Tổ chức này gồm 2 bộ phận, một liên quan tới vấn đề ly hôn, con bị bỏ rơi và sự thừa kế tài sản; bộ phận<br /> kia liên quan tới việc phân xử tội phạm vị thành niên.<br /> 2) Các tổ chức phúc lợi trẻ em<br /> a) Có 14 loại tổ chức, cơ quan phúc lợi trẻ em trong điều khoản về luật phúc lợi trẻ em. Ngoài ra còn có<br /> nhiều dạng cơ sở thuận lợi khác được dành cho trẻ em, các bà mẹ với người ăn theo.<br /> b) Việc thành lập các tổ chức phúc lợi trẻ em: Chính phủ có trách nhiệm thành lập các cơ quan phúc lợi trẻ<br /> em. Các tổ chức quốc gia này có nhiệm vụ đào tạo và giáo dục trẻ phạm tội vị thành niên và đưa ra những điều<br /> kiện thuận lợi cho trẻ em chậm phát triển. Ngoài ra các cấp quận, thành phố cũng có trách nhiệm như trên và<br /> đưa ra những điều kiện phù hợp với từng địa phương.<br /> c) Việc quản lý những cơ sở phúc lợi trẻ em: Để tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ trê em, nhà nước đã đưa ra<br /> những điều luật quy định về các tiêu chuẩn tối thiểu để đảm bảo đời sống văn hóa và sức khỏe cho trẻ đối với<br /> các tổ chức phúc lợi trẻ em. Các điều luật quy định quyền hạn và nghĩa vụ của các giám đốc; các chi phí cho các<br /> tổ chức phúc lợi trẻ em (trong đó bao gồm các chi phí cho việc xây dựng nhà cửa, sửa chữa những tiện nghi sinh<br /> hoạt...); các quy định của nhà nước về chi phí cho các tổ chức ở các quận, địa phương và các tổ chức của tư<br /> nhân.<br /> 5. Dịch vụ phúc lợi trẻ em ngày nay<br /> Hiện có các loại dịch vụ sau:<br /> 1) Sức khỏe bà mẹ và trẻ em: dịch vụ này có thể được chia thành 3 nhóm: dịch vụ sức khỏe (hướng dẫn<br /> chăm sóc sức khỏe, kiểm tra sức khỏe v.v...); dịch vụ thuốc thang (giúp đỡ thuốc thang, tiến hành điều trị), và<br /> các dịch vụ nhằm tăng cường sức khỏe của bà mẹ và trẻ em.<br /> 2) Chăm sóc hàng ngày: dịch vụ này được thực hiện ở các trung tâm chăm sóc trẻ hàng ngày khi bố mẹ đi<br /> làm hay ốm đau. Các trung tâm này cũng là một trong những tổ chức phúc lợi trẻ em, nó đặc biệt chú ý đến các<br /> trang thiết bị sử dụng dùng cho trẻ, và lựa chọn đội ngũ nhân viên làm việc rất thận trọng để phù hợp với công<br /> việc chăm sóc trẻ. Các trung tâm này làm việc có thể đến 7 giờ hoặc 10 giờ tối và quy định số trẻ ở từng độ tuổi<br /> cho mỗi nhân viên chăm sóc. Ngoài ra, trung tâm còn có các nhóm chăm sóc trẻ bị tàn tật, hướng dẫn trẻ ở các<br /> nhóm tuổi khác nhau.<br /> 3) Tăng cường sự phát triển sức khỏe của trẻ em: Dịch vụ này bao gồm cả việc trao đổi ý kiến và hướng dẫn<br /> các vấn đề khác nhau về trẻ em trong gia đình. Nó tích cực ủng hộ việc xây dựng các trung tâm vui chơi giải trí<br /> nhằm đem lại hạnh phúc cho trẻ em; khuyến khích các hoạt động cộng đồng vì người mẹ và trẻ em; trao đổi các<br /> chương trình giữa người già và trẻ em, thành lập và ủng hộ các câu lạc bộ chăm sóc trẻ. . .<br /> 4) Hệ thống trợ cấp cho trẻ em: đưa ra các quy định về các cá nhân được nhận trợ cấp trẻ em. Do là số con<br /> của bố mẹ (hay người đỡ đầu); là thu nhập hàng tháng không quá mức quy định; thời gian nhận trợ cấp; số tiền<br /> trợ cấp cho số con phải nuôi:<br /> 5) Các biện pháp giúp cho trẻ tàn tật về mặt thể lực cũng như về mặt tâm thần.<br /> 6) Dịch vụ phúc lợi cho trẻ em cần được chăm sóc: Trẻ cần được chăm sóc ở đây được chia làm 3 loại: (a)<br /> trẻ cần chăm sóc và bảo vệ; (b) trẻ phạm tội vị thành niên; (c) trẻ gặp những khó khăn về mặt tình cảm.<br /> Trẻ cần chăm sóc và bảo vệ ở đây là những trẻ không có người đỡ đầu, hay cha mẹ đã chết. Các trung tâm<br /> hướng dẫn trẻ hay tổ chức phúc lợi trẻ em có nhiệm vụ giúp trẻ, chẳng hạn gửi vào vườn trẻ, nhà mẫu giáo, hoặc<br /> giao phó cho bố mẹ nuôi. Các tổ chức trên<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học, số 1 - 1993<br /> <br /> <br /> <br /> 96 Hệ thống phúc lợi trẻ em...<br /> <br /> <br /> giúp đỡ chi phí nuôi nấng trẻ và thẩm tra trẻ trước khi giao phó cho bố mẹ nuôi.<br /> Đối với trẻ phạm tội vị thành niên, một trong những dịch vụ phúc lợi cho trẻ loại này là việc đưa ra các biện<br /> pháp ngăn chặn hành vi phạm tội thông qua các hoạt động tổ chức cộng đồng, chẳng hạn như các hoạt động của<br /> Nhà cho trẻ em, Câu lạc bộ người mẹ, và các chương trình cộng đồng cho sự phát triển sức khỏe của trẻ em.<br /> Với trẻ gặp khó khăn về mặt tình cảm, các tổ chức như Nhà hướng dẫn và giúp đỡ trẻ. Trung tâm giáo dục<br /> trẻ, Trung tâm sức khỏe bà mẹ trẻ em... có trách nhiệm giúp trẻ bằng cách mở các lớp nội khoa tâm lý cho trẻ.<br /> Trong thời gian gần đây, “ám ảnh về trường học” đang trở thành một vấn đề xã hội nghiêm trọng, các tổ chức<br /> trên càng nỗ lực giúp trẻ vượt qua ám ảnh ấy .<br /> 7) Phúc lợi cho bà mẹ với những người ăn theo và các góa phụ: Các gia đình chiếu người cha thường gặp<br /> phải những khó khăn về mặt kinh tế. Ở Nhật Bản, trong năm 1988 có tới 849.000 hộ gia đình thiếu cha, trong đó<br /> các nguyên nhân chính là bố mẹ ly hôn (≈70%) và người cha bị chết (≈ 30%). Dịch vụ phúc lợi chính cho các<br /> gia đình loại này có thể kể đến như sau:<br /> a) Dịch vụ bàn bạc ý kiến và hướng dẫn các gia đình thiếu cha, các cơ quan phúc lợi, các trung tâm hướng<br /> dẫn trẻ, các ủy viên Hội đồng trẻ em, đó là những tổ chức và người giúp đỡ chính.<br /> b) Quỹ tín dụng phúc lợi bà mẹ và trẻ em: Tổ chức này lấy việc tài trợ về kinh tế cho các gia đình thiếu cha<br /> là chính. Nó quy định tư cách của một người mẹ được giúp đỡ. Việc cho vay nhằm giúp đỡ gia đình vốn bắt đầu<br /> kinh doanh hay tiếp tục kinh doanh, tiền điều trị bệnh tật, làm nhà, và cưới xin...<br /> c) Giúp đỡ tìm việc: Việc làm là tiêu chuẩn đầu tiên để giúp các giả đình thiếu cha có kinh tế độc lập và đảm<br /> bảo về nhà cửa. Tuy nhiên trong trường hợp người mẹ bị ốm hay thương tật, các nhân viên chăm sóc được cử<br /> đến để chăm sóc trẻ em và người mẹ. Đối với những phụ nữ góa chồng, dịch vụ này cũng sản sàng đáp ứng.<br /> Một số các Bộ khác như Bộ Lao động hay Bộ Xây dựng cũng giúp đỡ để tìm kiếm việc làm hoặc giảm bớt giá<br /> thuê nhà cho các gia đình loại này.<br /> d) Cơ sở phúc lợi cho bà mẹ và trẻ em: Nhà cho bà mẹ và trẻ em, Trung tâm phúc lợi bà mẹ và trẻ em. Nhà<br /> nghỉ cho bà mẹ và trẻ em là những cơ sở phúc lợi cho các gia đình thiếu cha. Các cơ quan phúc lợi cấp quận và<br /> thành phố được ủy quyền làm việc này. Các trung tâm trên cũng cung cấp dịch vụ tư vấn và hướng dẫn đời sống<br /> và hoạt động kinh doanh. Các nhà nghỉ giúp cho bà mẹ và trẻ em nghỉ ngơi và giải trí.<br /> e) Hưu và trợ cấp: Đối với những gia đình thiếu cha (do chết, ly hôn hay cha mẹ ly thân…) người mẹ có<br /> quyền nhận trợ cấp. Tuy nhiên có những quy định phụ thuộc vào thu nhập hàng năm của gia đình. Ngoài các<br /> biện pháp đảm bảo thu nhập từ hệ thống hưu và trợ cấp có một hệ thống bổ sung trả công cho người nhận giúp<br /> đỡ trẻ em và bà mẹ, đặc biệt là thực hiện việc miễn thuế.<br /> 6.Đào tạo các nhân viên phúc lợi trẻ em chuyên nghiệp<br /> Trước hết đề cập tới đội ngũ những người làm trọng các dịch vụ phúc lợi trẻ em, và những quy định tuyển<br /> chọn những người làm trong các lĩnh vực riêng như (a) những người chăm sóc trẻ; (b) những người hướng dẫn<br /> trẻ; (c) các thầy giáo hướng dẫn. Họ đều phải tốt nghiệp từ các khoa nhất định của các trường đại học như tâm<br /> lý học, giáo dục học hay xã hội học, hay các khóa học về chăm sóc trẻ, hoặc có kinh nghiệm làm việc trong các<br /> dịch vụ phúc lợi trẻ em... Nói chung, họ được đào tạo qua một hệ thống thi cử đòi hỏi chất lượng cao được đưa<br /> ra từ Bộ Y tế và phúc lợi.<br /> <br /> <br /> Người lược thuật: TỐ HẠNH<br /> Nguồn: Child Welfare System and lts Present Situation. 1992.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />