Hiệu quả sử dụng ODA các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> Khoa học Xã hội, Số 9 (6/2017) tr. 88 - 100<br /> <br /> HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ODA<br /> CÁC TỈNH TIỂU VÙNG TÂY BẮC VIỆT NAM<br /> Nguyễn Thị Lan Anh<br /> Trường Đại học Tây Bắc<br /> Tóm tắt: Tiểu vùng Tây Bắc có vị trí chiến lược quan trọng trong phát triển kinh tế khu vực Trung du và<br /> miền núi phía Bắc nói riêng và Việt Nam nói chung. Trong những năm qua, kinh tế của các tỉnh tiểu vùng Tây<br /> Bắc phát triển đạt tốc độ khá, đời sống của nhân dân đã từng bước được cải thiện. Tuy nhiên, các tỉnh này vẫn<br /> còn là những tỉnh nghèo nhất Việt Nam: Thu nhập bình quân đầu người thấp, mức sống của dân cư còn nhiều<br /> khó khăn, kết cấu hạ tầng còn yếu kém,... Trong bối cảnh đó, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) có ý<br /> nghĩa đặc biệt quan trọng đóng góp trong tổng vốn đầu tư để phát triển kinh tế, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng,<br /> nâng cao đời sống người dân. Sử dụng ODA ở Việt Nam cũng như ở các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc đã đạt được<br /> những thành công nhất định, nhưng bên cạnh đó vẫn còn nhiều hạn chế. Bài viết tập trung làm rõ hiệu quả sử<br /> dụng ODA ở các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc dựa trên phân tích dữ liệu từ điều tra khảo sát 171 cán bộ tham gia<br /> quản lý ODA và 425 người dân thụ hưởng ODA với sự hỗ trợ phân tích của phần mềm SPSS. Từ đó, phân tích<br /> thực trạng và đánh giá hiệu quả sử dụng ODA giúp các nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách, các cơ quan<br /> quản lý, các đơn vị thụ hưởng ODA xem xét nhằm đưa ra quyết định chính xác nâng cao hiệu quả sử dụng ODA<br /> ở các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc nói riêng và Việt Nam nói chung.<br /> Từ khóa: Hiệu quả sử dụng ODA, ODA, Tây Bắc.<br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Khu vực Tây Bắc là vùng miền núi phía Tây của các tỉnh Trung du và miền núi phía<br /> Bắc, Việt Nam với tổng diện tích là 37,5 nghìn km2 chiếm 11,3% tổng diện tích toàn quốc,<br /> các dân tộc thiểu số chiếm trên 75% tổng dân số (Lê Thông và Nguyễn Quý Thao, 2012). Đến<br /> nay, toàn bộ khu vực này có số huyện nghèo chiếm trên một nửa của cả nước (43/62 huyện),<br /> trình độ dân trí thấp, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, chính trị chưa thực sự ổn<br /> định,... Nguồn vốn chủ yếu phục vụ cho phát triển kinh tế xã hội của khu vực là nguồn ngân<br /> sách Nhà nước tại địa phương và do ngân sách trung ương cấp, nguồn FDI chiếm tỷ lệ nhỏ,<br /> ODA hàng năm của các tỉnh đáp ứng khoảng 3% tổng vốn ngân sách của tỉnh. Sử dụng ODA<br /> trong thời gian qua của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc còn gặp nhiều khó khăn như khả năng bảo<br /> đảm vốn đối ứng cho các chương trình, dự án ODA thấp; các địa phương trong vùng chưa chủ<br /> động đưa ra những chính sách, giải pháp cụ thể thu hút nguồn vốn ODA cho toàn vùng và cho<br /> từng địa phương; năng lực đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp huyện, thôn bản còn nhiều bất<br /> cập, thiếu về số lượng và yếu về chất lượng... (Ban Chỉ đạo Tây Bắc, 2013). Bài viết tập trung<br /> nghiên cứu, làm rõ hiệu quả sử dụng ODA của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc thời gian qua nhằm<br /> đề xuất giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng ODA, đóng góp tốt hơn trong phát triển kinh<br /> tế - xã hội của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc.<br /> 2. Tình hình thu hút ODA trong 20 năm qua của tiểu vùng Tây Bắc<br /> Trong thời gian từ năm 1993 đến năm 2013 lượng ODA được ký kết ở các tỉnh tiểu<br /> vùng Tây Bắc liên tục tăng. Như Bảng 1 dưới đây, số liệu cho thấy giai đoạn 2006 - 2010 với<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 21/9/2016. Ngày nhận đăng: 25/12/2016<br /> Liên lạc: Nguyễn Thị Lan Anh, e - mail: lananhsonla@yahoo.com<br /> <br /> 88<br /> <br /> lượng ODA được ký kết là lớn nhất trên 3.500 tỷ VNĐ, giai đoạn đó tỉnh Lai Châu có số<br /> lượng ký kết ODA lớn nhất đạt trên 1.400 tỷ VNĐ.<br /> Bảng 1. Ký kết ODA của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc từ 1993 - 2013<br /> Đơn vị tính: triệu đồng<br /> <br /> Giai đoạn<br /> <br /> Điện Biên<br /> <br /> Lai Châu<br /> <br /> Sơn La<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 1993 - 1995<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 31.710,0<br /> <br /> 10.570,00<br /> <br /> 1996 - 2000<br /> <br /> 98.250,0<br /> <br /> 98.250,0<br /> <br /> 478.571,0<br /> <br /> 225.023,67<br /> <br /> 2001 - 2005<br /> <br /> 333.000,0<br /> <br /> 333.000,0<br /> <br /> 763.421,0<br /> <br /> 476.473,67<br /> <br /> 2006 - 2010<br /> <br /> 1.021.658,0<br /> <br /> 1.461.430,0<br /> <br /> 1.177.843,0<br /> <br /> 1.220.310,33<br /> <br /> 2011 - 2013<br /> <br /> -<br /> <br /> 165.800,0<br /> <br /> -<br /> <br /> 55.266,67<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 1.452.908,0<br /> <br /> 2.058.480,0<br /> <br /> 2.451.545,0<br /> <br /> 1.987.644,33<br /> <br /> Nguồn: Tổng hợp số liệu Báo cáo 20 năm hợp tác của các Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu<br /> <br /> Bảng 1 cũng cho thấy, lượng ODA ký kết trong 20 năm vừa qua giữa các tỉnh là không<br /> đồng đều, giai đoạn 1993 - 1995 chỉ có tỉnh Sơn La bắt đầu thu hút ODA, Tỉnh Lai Châu cũ chưa<br /> thu hút nguồn vốn này. Trong suốt thời gian từ 1996 - 2005, tỉnh Lai Châu cũ chỉ thu hút trên 862<br /> tỷ VNĐ thì tỉnh Sơn La đã thu hút được trên 1.200 tỷ VNĐ. Nhưng kể từ khi tách tỉnh Lai Châu<br /> thành Lai Châu và Điện Biên thì từ năm 2006 tỉnh Lai Châu thu hút được trên 643 tỷ VNĐ, tỉnh<br /> Sơn La chỉ thu hút được chưa đầy 300 tỷ VNĐ. Từ năm 2011, các tỉnh này hầu như không thu hút<br /> thêm được ODA trong khi ký kết hàng năm của Việt Nam là ngày một tăng. Đây là điều đáng suy<br /> nghĩ khi các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc còn nhiều khó khăn.<br /> Để thấy rõ hơn thu hút ODA của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc trong thời gian qua cần thiết<br /> phải so sánh với các tỉnh khu vực Trung du và miền núi phía Bắc, vùng Tây Nguyên và cả nước.<br /> Bảng 2. Tỷ lệ thu hút ODA của các vùng giai đoạn 1993 - 2013<br /> Vùng<br /> <br /> Tổng ODA (Triệu đồng)<br /> <br /> Tỷ lệ so với cả nước (%)<br /> <br /> 1.Đồng bằng sông Hồng<br /> <br /> 177.222.450,0<br /> <br /> 32,60<br /> <br /> 2. Trung du và miền núi Bắc Bộ (12 tỉnh)<br /> <br /> 40.892.990,0<br /> <br /> 7,52<br /> <br /> - Tây Bắc (4 tỉnh)<br /> <br /> 7.950.577,3<br /> <br /> 1,46<br /> <br /> - Đông Bắc (8 tỉnh)<br /> <br /> 32.942.412,7<br /> <br /> 6,06<br /> <br /> 3. Bắc Trung bộ và duyên hải Miền Trung<br /> <br /> 127.932.990,0<br /> <br /> 23,53<br /> <br /> 4. Tây Nguyên (4 tỉnh)<br /> <br /> 23.264.500,0<br /> <br /> 4,28<br /> <br /> 5. Đông Nam Bộ<br /> <br /> 107.113.260,0<br /> <br /> 19,70<br /> <br /> 6. Đồng bằng sông Cửu Long<br /> <br /> 67.233.980,0<br /> <br /> 12,37<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 543.660.170,0<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các sở KH&ĐT tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu<br /> <br /> 89<br /> <br /> Bảng 2 cho thấy tỷ lệ thu hút ODA của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc là thấp nhất cả nước.<br /> Nếu xét khu vực Tây Nguyên (4 tỉnh) so với Tây Bắc (4 tỉnh) thì khu vực Tây Nguyên khả<br /> năng thu hút ODA gấp hơn 3 lần so với tiểu vùng Tây Bắc. Từ đây có thể khẳng định rằng thu<br /> hút ODA của tiểu vùng Tây Bắc còn yếu, kém. Cần phải tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề<br /> này, cũng như phải nghiên cứu, tìm hiểu để tăng khả năng thu hút ODA cho khu vực còn<br /> nhiều khó khăn như Tây Bắc.<br /> Hơn nữa số liệu trên cũng cho thấy trung bình một tỉnh của cả nước trong 20 năm qua<br /> ký kết ODA được trên 8.500 tỷ VNĐ để phục vụ phát triển kinh tế. Còn với 1 tỉnh của vùng<br /> Tây Bắc trong 20 năm qua mới ký kết được gần 2.000 tỷ VNĐ. Một lần nữa khẳng định ODA<br /> ký kết hàng năm ở Tây Bắc mới chỉ bằng 1/4 so với trung bình của cả nước.<br /> 3. Thực trạng hiệu quả sử dụng ODA của các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc<br /> 3.1. Phương pháp đánh giá<br /> 3.1.1. Xây dựng thang đo, phiếu khảo sát<br /> Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính nhằm thực hiện mục đích xây dựng thang<br /> đo khảo sát, trong đó trình tự thực hiện gồm công việc: Xây dựng thang đo nghiên cứu, phỏng<br /> vấn ý kiến chuyên gia, tiến hành hiệu chỉnh thang đo.<br /> Thang đo về chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng ODA là thang đo được áp dụng theo tài<br /> liệu hướng dẫn của Bộ Ngoại giao Nhật Bản - MOFA [2]. Thang đo với 5 nhóm tiêu chí gồm:<br /> Phù hợp, hiệu suất, hiệu quả, bền vững và tác động được hiệu chỉnh phù hợp với điều kiện áp<br /> dụng tại khu vực Tây Bắc, Việt Nam.<br /> 3.1.2. Phương pháp khảo sát, thu thập ý kiến đánh giá<br /> Tác giả đã tiến hành khảo sát tại 33 (trong 43 dự án đang thực hiện) dự án ODA tại khu<br /> vực 3 tỉnh Tây Bắc là Điện Biên, Lai Châu, Sơn La. Trong đó: Sơn La 16 dự án, Lai Châu 8<br /> dự án và Điện Biên 9 dự án. Tại các dự án, tác giả cũng thực hiện việc khảo sát người dân tại<br /> các khu vực mà dự án thực hiện.<br /> Số lượng phiếu khảo sát phát ra đối với đối tượng cán bộ quản lý các cấp là 185 phiếu,<br /> số phiếu thu về là 178 phiếu, số phiếu hợp lệ là 171 phiếu, chiếm tỷ lệ 92%.<br /> Số lượng phiếu khảo sát phát ra đối với đối tượng người dân thụ hưởng là 480 phiếu, số<br /> phiếu thu về là 425, số phiếu hợp lệ là 376 phiếu, chiếm tỷ lệ 78,3%.<br /> 3.1.3. Phương pháp phân tích dữ liệu<br /> Dữ liệu sau khi được thu thập về, tiến hành mã hóa, kiểm tra. Sau đó, xử lý dữ liệu được<br /> tiến hành dựa vào ứng dụng phần mềm SPSS. Các bước của giai đoạn phân tích gồm: Thống<br /> kê mô tả và thống kê suy luận, Đánh giá độ tin cậy và độ giá trị của thang đo, Phân tích nhân<br /> tố khám phá EFA, Phân tích T - test.<br /> 3.2. Kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng ODA tiểu vùng Tây Bắc<br /> Kết quả kiểm định dữ liệu khảo sát cán bộ quản lý ODA: Kết quả cho thấy, đối với<br /> thang đo khảo sát tính phù hợp các biến quan sát PH4, PH5, PH6 có hệ số tương quan biến 90<br /> <br /> tổng ở mức thấp hơn 0,3, do đó các biến này cần phải loại bỏ khỏi thang đo. Sau khi loại bỏ<br /> ba biến này, thang đo có được hệ số tin cậy là 0,831, các hệ số tương quan biến tổng và hệ số<br /> Cronbach - alpha nếu loại biến đều đảm bảo, do đó dữ liệu của thang đo sau khi bỏ các biến là<br /> đảm bảo độ tin cậy. Với các thang đo khác, hệ số Cronbach - alpha đều đạt mức cao trên 0,7,<br /> hệ số tương quan biến tổng của các biến quan sát đều đạt trên 0,3, hệ số Cronbach - alpha nếu<br /> loại biến của các biến quan sát đều thấp hơn giá trị hệ số hiện tại, do đó dữ liệu của các thang<br /> đo đã đảm bảo độ tin cậy, không có biến quan sát nào cần bị loại bỏ khỏi thang đo.<br /> Bảng 3. Tổng hợp kết quả kiểm định thang đo khảo sát<br /> Đối tượng<br /> <br /> Thang đo<br /> <br /> Cronbach - alpha<br /> <br /> Biến quan sát loại bỏ<br /> <br /> Phù hợp<br /> <br /> 0,831<br /> <br /> PH4, PH5, PH6<br /> <br /> Hiệu quả<br /> <br /> 0,897<br /> <br /> Không<br /> <br /> Cán bộ quản lý dự án Hiệu suất<br /> <br /> 0.853<br /> <br /> Không<br /> <br /> Tác động<br /> <br /> 0,777<br /> <br /> Không<br /> <br /> Bền vững<br /> <br /> 0,924<br /> <br /> Không<br /> <br /> Phù hợp<br /> <br /> 0,916<br /> <br /> Không<br /> <br /> Hiệu quả<br /> <br /> 0,797<br /> <br /> Không<br /> <br /> Hiệu suất<br /> <br /> 0,870<br /> <br /> Không<br /> <br /> Tác động<br /> <br /> 0,845<br /> <br /> Không<br /> <br /> Bền vững<br /> <br /> 0,869<br /> <br /> Không<br /> <br /> Người dân<br /> <br /> Nguồn: Kết quả phân tích dữ liệu khảo sát<br /> <br /> Kết quả kiểm định dữ liệu khảo sát người dân hưởng lợi: Kết quả kiểm định cho thấy, dữ<br /> liệu khảo sát người dân với các yếu tố bao gồm tính hiệu quả, tính hiệu suất, tính tác động, tính<br /> bền vững, tính phù hợp của dự án đều có hệ số Cronbach - alpha đạt giá trị cao, thấp nhất trong<br /> đó là giá trị 0,797 của thang đo tính hiệu quả. Hệ số tương quan biến tổng của các biến quan sát<br /> đều đạt giá trị cao hơn 0,5 cho thấy có sự tương quan tốt giữa biến quan sát và thang đo mà các<br /> biến đó biểu diễn. Như vậy, dữ liệu khảo sát của các thang đo đã đảm bảo độ tin cậy.<br /> 3.3. Thực trạng hiệu quả sử dụng ODA tiểu vùng Tây Bắc<br /> 3.3.1. Đánh giá về tính phù hợp<br /> Kết quả thống kê cho thấy, cán bộ quản lý đánh giá ở mức trung bình khá về tính phù<br /> hợp của dự án (3,60 - 3,75), đối với người dân thì một số nhận định đạt được ở mức trung<br /> bình khá, một số ở mức khá. Kết quả đánh giá được thể hiện Hình 1.<br /> 3.3.2. Đánh giá về tính hiệu quả<br /> Kết quả đánh giá cho thấy, các nhận định về tính hiệu quả của các dự án ODA đang<br /> được đội ngũ cán bộ quản lý cũng như người dân thụ hưởng đánh giá ở mức trung bình khá.<br /> 91<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> PH6<br /> <br /> 3,76<br /> <br /> PH5<br /> <br /> 3,61<br /> <br /> PH4<br /> <br /> 3,66<br /> 3,75<br /> 3,77<br /> 3,76<br /> 3,74<br /> 3,82<br /> <br /> PH3<br /> PH2<br /> PH1<br /> 2<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> Người dân<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cán bộ quản lý<br /> <br /> Hình 1. Biểu đồ biểu diễn kết quả đánh giá tính phù hợp của ODA<br /> 3,76<br /> <br /> HQ4<br /> <br /> 3,64<br /> 3,63<br /> 3,61<br /> <br /> HQ3<br /> <br /> 3,76<br /> <br /> HQ2<br /> 3,61<br /> 3,59<br /> HQ1<br /> <br /> 3,73<br /> 2<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> 3<br /> <br /> Người dân<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cán bộ quản lý<br /> <br /> Hình 2. Biểu đồ biểu diễn kết quả đánh giá tính hiệu quả của ODA<br /> 3.3.3. Đánh giá về tính hiệu suất<br /> 3,72<br /> 3,63<br /> <br /> HS5<br /> <br /> 3,75<br /> <br /> HS4<br /> <br /> 3,51<br /> <br /> HS3<br /> <br /> 3,68<br /> 3,56<br /> <br /> HS2<br /> <br /> 3,73<br /> 3,54<br /> 3,74<br /> <br /> HS1<br /> <br /> 3,58<br /> 2<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> 3<br /> <br /> Người dân<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cán bộ quản lý<br /> <br /> Hình 3. Biểu đồ biểu diễn kết quả đánh giá tính hiệu suất của ODA<br /> 92<br /> <br />