Hoàn thiện kế toán trong các công ty chứng khoán Việt Nam giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: DungX Mokahd DungX | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

đề tài: hoàn thiện kế toán trong các công ty chứng khoán việt nam giai đoạn hiện nay mục lục lời mở đầu chương 1: lý luận chung về kế toán trong các công ty

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hoàn thiện kế toán trong các công ty chứng khoán Việt Nam giai đoạn hiện nay

L im u K toán là b ph n c u thành quan tr ng c a h th ng công c qu n lý kinh t , tài chính, có vai trò tích c c trong vi c qu n lý, i u hành và ki m soát các ho t ng kinh t , tài chính, t ch c h th ng thông tin h u ích cho các quy t nh kinh t . Vì v y, k toán có vai trò c bi t quan tr ng không ch v i ho t ng tài chính Nhà nư c, mà còn v i tài chính doanh nghi p. Nh ng năm g n y, n n kinh t Vi t Nam ang trên à phát tri n, m c a và h i nh p vào n n kinh t th trư ng qu c t . Trong cơ ch kinh t m i, kinh t th trư ng, m c a và h i nh p, thì k toán không ch là công c qu n lý kinh t - tài chính và cung c p thông tin h u ích, tin c y ph c v các quy t nh qu n lý và kinh doanh, mà ã tr thành m t ngành m t lĩnh v c d ch v - d ch v h tr qu n lý kinh doanh - quan tr ng trong ph m vi t ng qu c gia, trong khu v c và th gi i. H i nh p kinh t qu c t mang l i nhi u l i ích dài h n, nhưng t ra không ít thách th c i v i n n kinh t Vi t Nam nh t là t sau năm 2007, Vi t Nam tr thành thành viên chính th c c a T ch c thương m i th gi i (WTO). Cũng chính vì th bên c nh s bi n ng không ng ng c a th trư ng tài chính như v n l m phát, t giá…thì nh ng v n v k toán ang là v n gây phi n hà không ít trong vi c qu n lí n n kinh t . nhi u qu c gia và vùng lãnh th , th trư ng ch ng khoán luôn ư c xem là kênh hút v n u tư dài h n có hi u qu nh t, m t qu c gia ang trên à h i nh p và phát tri n m nh m như Vi t Nam cũng không n m ngoài quy lu t ó. M t trong nh ng ch th có vai trò tham gia tích c c trên th trư ng ch ng khoán chính là các Công ty ch ng khoán. V i nh ng c trưng c a mình, Công ty ch ng khoán kinh doanh, mua bán m t th hàng hóa vô hình, ch là gi y t ch ng nh n quy n s h u tài s n nhưng l i có giá tr r t l n; các công c tài chính, hàng hoá ch ng khoán có giá c thay i liên t c, th m chí trong m t ngày cũng có r t nhi u giá khác nhau, ư c mua i bán l i thư ng xuyên cho nên các nghi p v phát sinh r t phong phú, ph c t p. Ngoài ra, công ty ch ng khoán còn có nh ng nghi p v c trưng như b o lãnh phát hành c phi u, c m c c phi u, cho vay, repo ch ng khoán... không gi ng 1
nghi p v c a các doanh nghi p thông thư ng khác; và ho t ng c a công ty ch ng khoán còn là vi c qu n lý, giao d ch nh ng hàng hóa, tài s n không ph i c a công ty trong nghi p v môi gi i, t m gi c m c , lưu ký ch ng khoán... cho nên ph l c tài s n ngoài b ng cũng r t nhi u. Do nh ng c thù c a mình, ch k toán cho công ty ch ng khoán ph i ư c quy nh phù h p v i ho t ng kinh doanh ch ng khoán và Lu t Ch ng khoán. c bi t trong nh ng năm g n ây cùng v i s phát tri n c a th trư ng ch ng khoán Vi t Nam là s gia tăng c v s lư ng cũng như ch t lư ng ho t ng c a các công ty ch ng khoán; do ó m t th c t ư c t ra là c n ph i nâng cao ch t lư ng k toán trong các công ty ch ng khoán áp ng ư c nh ng yêu c u c a th c tr ng h i nh p ngày càng sâu và r ng c a các công ty ch ng khoán Vi t Nam hi n nay theo hư ng phù h p v i các chu n m c, thông l k toán qu c t . Nh n bi t ư c tính c p thi t c a vi c hoàn thi n ch k toán v ghi nh n và o lư ng các công c tài chính trong i u ki n kinh t nh ng năm g n ây c a Vi t Nam, chúng em ã th c hi n nghiên c u tài: "Hoàn thi n k toán trong các công ty ch ng khoán Vi t Nam giai o n hi n nay" dư i s hư ng d n c a Th.S. Chúc Anh Tú - B môn K toán Doanh nghi p. N i dung nghiên c u c a tài g m 3 Chương: Chương 1: Lý lu n chung v k toán trong các công ty ch ng khoán. Chương 2: Th c tr ng k toán trong các công ty ch ng khoán Vi t Nam th i gian qua. Chương 3: Gi i pháp hoàn thi n k toán trong các công ty ch ng khoán Vi t Nam. Do th i gian th c t chưa nhi u và trình , ki n th c còn h n h p nên tài khó tránh kh i các h n ch , thi u sót chúng em r t mong nh n ư c s góp ý, chia s l n nghiên c u sau ư c th c hi n t t hơn. 2
Chương 1: Lý lu n chung v k toán trong các công ty ch ng khoán 1.1 Nh ng v n chung v Công ty ch ng khoán 1.1.1 Quá trình hình thành và phát tri n công ty ch ng khoán Th trư ng ch ng khoán trong i u ki n c a n n kinh t hi n i, ư c quan ni m là nơi di n ra các ho t ng giao d ch mua bán ch ng khoán trung và dài h n. Vi c mua bán này ư c ti n hành th trư ng sơ c p khi ngư i mua mua ư c ch ng khoán l n u t nh ng ngư i phát hành, và nh ng th trư ng th c p khi có s mua i bán l i các ch ng khoán ã ư c phát hành th trư ng sơ c p. Như v y, xét v m t hình th c, th trư ng ch ng khoán ch là nơi di n ra các ho t ng trao i, mua bán, chuy n như ng các lo i ch ng khoán, qua ó thay i ch th n m gi ch ng khoán. T nh ng bu i sơ khai c a th trư ng ch ng khoán, tính ch t trung gian c a nó ã ư c th hi n thông qua ch c năng c a các nhà môi gi i. n khi th trư ng phát tri n hơn v c quy mô và ch t lư ng ho t ng, vai trò c a các nhà môi gi i nh l này d n ư c thay th b ng s ra i c a các Công ty Ch ng khoán. Cùng v i s phát tri n không ng ng c a th trư ng ch ng khoán, ch c năng và vai trò c a các CTCK ngày càng m r ng, bao kh p các nghi p v trên th trư ng ch ng khoán. B i v y, nói m t cách t ng quát nh t, Công ty ch ng khoán là m t lo i hình nh ch trung gian c bi t trên th trư ng ch ng khoán, th c hi n các ho t ng kinh doanh ch ng khoán như ngành ngh kinh doanh chính. Vai trò c a công ty ch ng khoán Nh các CTCK mà các c phi u, trái phi u…lưu thông buôn bán t p n p trên th trư ng, qua ó m t lư ng v n r t l n ư c ưa vào u tư t nh ng ngu n v n phân tán nh l trong công chúng t p h p l i. Vai trò c a CTCK ư c th hi n thông qua m t s n i dung như huy ng v n, hình thành giá c ch ng khoán, th c thi tính hoán t c a ch ng khoán, tư v n u tư và t o ra s n ph m m i. + Vai trò huy ng v n 3
Công ty ch ng khoán có vai trò làm chi c c u n i và là kênh d n cho v n ch y t m t hay m t s b ph n nào ó c a n n kinh t có dư th a v n n các b ph n khác c a n n kinh t ang thi u v n. Các công ty ch ng khoán thư ng m nh n vai trò này qua các ho t ng b o lãnh phát hành và môi gi i ch ng khoán. + Vai trò hình thành giá c ch ng khoán Trên th trư ng sơ c p, khi th c hi n ho t ng b o lãnh phát hành ch ng khoán cho các t ch c phát hành, công ty ch ng khoán th c hi n vai trò hình thành giá c ch ng khoán thông qua vi c xác nh và tư v n cho t ch c phát hành m c giá phát hành h p lý i v i ch ng khoán trong các t phát hành. Thông thư ng m c giá phát hành thư ng do các công ty ch ng khoán xác nh trên cơ s ti p xúc, tìm hi u và th a thu n v i các nhà u tư ti m năng l n trong t phát hành ó và tư v n cho t ch c phát hành. Trên th trư ng th c p, dù là th trư ng u l nh hay th trư ng u giá, công ty ch ng khoán luôn có vai trò giúp các nhà u tư ánh giá úng th c t và chính xác v giá tr các kho n u tư c a mình. Ngoài ra, công ty ch ng khoán còn có ch c năng quan tr ng khác là can thi p trên th trư ng, góp ph n i u ti t giá c ch ng khoán. Theo quy nh, công ty ch ng khoán b t bu c ph i dành ra m t t l nh t nh giao d ch c a mình mua ch ng khoán vào khi giá ch ng khoán trên th trư ng ang gi m và bán ra khi giá ch ng khoán cao. + Vai tò th c thi tính hoán t c a Ch ng khoán Các nhà u tư luôn mu n có kh năng chuy n ti n m t thành ch ng khoán và ngư c l i trong m t môi trư ng u tư n nh. Các công ty ch ng khoán m nh n ư c ch c năng chuy n i này, giúp cho nhà u tư ít ph i ch u thi t h i nh t khi ti n hành u tư. + Th c hi n tư v n u tư và t o ra s n ph m m i Các công ty ch ng khoán không ch th c hi n m nh l nh c a khách hàng mà còn tham gia vào nhi u d ch v tư v n khác nhau thông qua vi c nghiên c u th trư ng r i cung c p các thông tin ó cho các công ty và các cá nhân u tư. D ch v tư v n có th bao g m thu th p thông tin ph c v cho 4
m c ích c a khách hàng; cung c p thông tin v các kh năng u tư, tri n v ng ng n và dài h n c a các kho n u tư ó trong tương lai; cung c p thông tin v chính sách tài chính ti n t c a Chính Ph có liên quan n các kho n u tư mà khách hàng ang cân nh c… 1.1.2 Ho t ng c a công ty ch ng khoán Hi n nay các công ty ch ng khoán h u h t u ho t ng theo 2 mô hình t ch c ho t ng kinh doanh ó là mô hình a năng kinh doanh ch ng khoán và ti n t ; mô hình chuyên doanh ch ng khoán và ch y u ho t ng kinh doanh dư i các hình th c t ch c cơ b n các công ty h p danh, công ty TNHH và các công ty c ph n. Theo mô hình a năng kinh doanh ch ng khoán và ti n t , các ngân hàng thương m i ho t ng v i tư cách là ch th kinh doanh ch ng khoán và kinh doanh ti n t . Mô hình này bao g m 2 lo i: - Lo i a năng toàn ph n - Lo i a năng m t ph n V i nhi u lo i hình nghi p v kinh doanh ch ng khoán khác nhau thì cơ c u t ch c c a các công ty ch ng khoán cũng có nhi u i m khác nhau. Tuy nhiên, chúng u có c i m chung là h th ng các phòng ban ch c năng. Cơ quan i u hành cao nh t c a công ty ch ng khoán là H i ng qu n tr . H i ng qu n tr b nhi m Ban giám c và Giám c i u hành công ty. Giúp vi c cho H i ng qu n tr có Ban ki m soát v i nhi m v theo dõi và ki m soát t t c các giao d ch ch ng khoán. Theo thông l qu c t , cơ c u t ch c c a m t công ty ch ng khoán g m các phòng ch y u sau: - Phòng giao d ch: Th c hi n các giao d ch t i S giao d ch ch ng khoán và th trư ng OTC. Ch c năng chính c a phòng này là nh n và th c hi n giao d ch t i S i v i các l nh giao d ch. Thông thư ng phòng giao d ch bao g m 3 b ph n sau: + B ph n môi gi i cho khách hàng + B ph n u tư ch ng khoán + B ph n nghiên c u và phân tích ch ng khoán 5
- Phòng k toán tài chính: G m hai b ph n chính là b ph n tài chính và b ph n k toán. - Phòng Marketing - Phòng qu n tr hành chính - Phòng lưu ký, ăng ký, lưu tr - Phòng qu n lý tài s n Ho t ng nghi p v kinh doanh ch ng khoán c a công ty ch ng khoán có th là công ty chuyên d ch v như công ty chuyên môi gi i, công ty ch th c hi n ho t ng tư v n…hay là công ty a d ch v th c hi n nhi u lo i hình ho t ng kinh doanh ch ng khoán tùy thu c vào mô hình công ty ch ng khoán mà các công ty l a ch n. Thông thư ng các công ty ch ng khoán th c hi n các ho t ng kinh doanh ch y u sau: Ho t ng Môi gi i ch ng khoán Môi gi i ch ng khoán là ho t ng trung gian, trong ó công ty ch ng khoán ti n hành giao d ch ch ng khoán nhân danh mình i di n cho khách hàng. Nghi p v môi gi i là nghi p v ch y u c a công ty ch ng khoán, nghi p v này bao g m: + Làm trung gian th c hi n l nh mua bán ch ng khoán theo yêu c u c a khách hàng t i các sàn giao d ch c a Công ty. + Tư v n cho khách hàng ưa ra l nh mua bán h p lý, hi u qu . + Th c hi n l nh mua bán ch ng khoán thông qua h th ng các i lý và b ng nhi u hình th c giao d ch t xa như i n tho i, fax, m ng internet; thanh toán và quy t toán các giao d ch. + Cung c p k p th i n khách hàng thông tin giao d ch ch ng khoán, thông tin v các t ch c niêm y t, thông tin th trư ng… th c hi n ho t ng môi gi i ch ng khoán òi h i công ty ch ng khoán ph i ư c tín nhi m, ph i ư c khách hàng tin c y, ph i có năng l c kinh nghi m ngh nghi p, ph i có kh năng phân tích tài chính các doanh nghi p tư v n cho khách hàng c a mình. Th c hi n nghi p v môi gi i này, công ty ch ng khoán thu phí môi gi i t khách hàng. Phí môi gi i thư ng ư c tính theo t l ph n trăm c a t ng giá tr giao d ch. Các công ty 6
ch ng khoán th c hi n giao d ch mua bán v i cương v ngư i môi gi i nên ph i tuân th l nh c a khách hàng. Khách hàng có th s d ng 3 lo i l nh cơ b n: L nh th trư ng, l nh gi i h n và l nh d ng mua ho c bán ch ng khoán. Ho t ng u tư ch ng khoán, góp v n: ây là ho t ng công ty ch ng khoán tham gia u tư, mua bán ch ng khoán cho chính mình, r i ro t ho t ng này do chính công ty ch u. Ho t ng này bao g m: + u tư vào doanh nghi p Nhà nư c c ph n hoá, các t ch c phát hành ch ng khoán. + Mua bán các lo i công trái, trái phi u Chính ph , trái phi u công ty, các c phi u niêm y t và chưa niêm y t. + u tư vào các doanh nghi p ã niêm y t trên th trư ng ch ng khoán. Ho t ng mua bán ch ng khoán c a công ty ch ng khoán có th là giao d ch tr c tíêp, giao d ch tay ôi gi a hai công ty ch ng khoán, gi a công ty ch ng khoán v i khách hang qua thương lư ng; hay có th là giao d ch gián ti p thông qua vi c các công ty ch ng khoán t cá l nh mua bán c a mình trên s giao d ch và l nh c a h s th c hi n v i b t c khách hàng nào không xác nh trư c. Ho t ng Lưu kí ch ng khoán Lưu ký ch ng khoán là vi c nh n ch ng khoán do khách hàng g i, b o qu n ch ng khoán cho khách hàng và giúp khách hàng th c hi n các quy n c a mình i v i ch ng khoán, như: quy n b phi u, quy n nh n lãi, v n g c trái phi u; quy n nh n c phi u thư ng, c t c b ng c phi u, c t c b ng ti n; quy n mua c phi u phát hành thêm; quy n chuy n i trái phi u chuy n i... H th ng lưu ký ch ng khoán bao g m Trung tâm Lưu ký ch ng khoán và các thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký là công ty ch ng khoán, ngân hàng thương m i ho t ng t i Vi t Nam ư c U ban Ch ng khoán Nhà nư c c p gi y ch ng nh n ăng ký ho t ng lưu ký ch ng khoán và 7
ư c TTLK ch p thu n tr thành thành viên lưu ký. m b o quy n l i c a khách hàng lưu ký ch ng khoán, thành viên lưu ký ph i m tài kho n lưu ký ch ng khoán chi ti t và qu n lý tách bi t tài s n cho t ng khách hàng. Ch ng khoán lưu ký c a khách hàng t i thành viên lưu ký là tài s n thu c s h u c a khách hàng và ư c qu n lý tách bi t v i tài s n c a thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký không ư c s d ng ch ng khoán trong tài kho n lưu ký ch ng khoán c a khách hàng vì l i ích c a bên th ba ho c vì l i ích c a chính thành viên lưu ký. Khi th c hi n d ch v lưu ký ch ng khoán cho khách hàng, CTCK s nh n ư c các kho n thu phí lưu ký ch ng khoán, phí g i, phí rút và phí chuy n như ng ch ng khoán. Ho t ng b o lãnh, i lí phát hành ch ng khoán th c hi n thành công các t chào bán ch ng khoán ra công chúng òi h i các t ch c phát hành ph i ư c tư v n phương án phát hành và b o lãnh, phân ph i ch ng khoán ra công chúng. ây chính là d ch v b o lãnh phát hành c a các Công ty Ch ng khoán. Như v y, b o lãnh phát hành là vi c Công ty Ch ng khoán có ch c năng b o lãnh giúp t ch c phát hành th c hi n các th t c trư c khi chào bán ch ng khoán, t ch c và phân ph i ch ng khoán và giúp bình n giá ch ng khoán trong giai o n u sau khi phát hành. Quá trình bao g m vi c tư v n tài chính, nh giá ch n khoán, chu n b h sơ xin phép phát hành, phân ph i và i u hòa giá ch ng khoán. Vi t Nam, theo qui nh t i Thông tư 01/1998/TT-UBCK ngày 13/10/1998 c a UBCK Nhà nư c hư ng d n Ngh nh 48/1998/N -CP ngày 11/7/1998 v phát hành c phi u, trái phi u ra công chúng thì b o lãnh phát hành ư c th c hi n theo m t trong hai phương th c sau: - Mua toàn b s lư ng c phi u ho c trái phi u ư c phép phát hành bán l i. ây chính là phương th c cam k t ch c ch n vì t ch c b o lãnh phát hành cam k t mua toàn b lư ng c phi u ho c trái phi u c a t phát hành. - Mua s c phi u ho c trái phi u còn l i c a t phát hành chưa ư c phân ph i h t. ây th c ch t cũng là m t d ng c a phương th c cam k t ch c 8
ch n, nhưng t ch c b o lãnh phát hành cam k t mua ph n ch ng khoán còn l i c a t phát hành chưa ư c phân ph i h t. Các công ty ch ng khoán có t ch c b o lãnh phát hành ư c hư ng phí b o lãnh ho c m t t l hoa h ng nh t nh trên s ti n thu ư c t t phát hành. Phí b o lãnh ho c hoa h ng b o lãnh cao hay th p là tuỳ thu c vào tính ch t c a t phát hành (l n hay nh , thu n l i hay khó khăn). Nói chung, n u t phát hành ó là t phát hành ch ng khoán l n u ra công chúng thì m c phí ho c hoa h ng ph i cao hơn l n phân ph i sơ c p. i v i trái phi u, phí b o lãnh ho c hoa h ng ph thu c vào lãi su t trái phi u (lãi su t trái phi u th p thì phí b o lãnh phát hành ph i cao và ngư c l i) Ho t ng tư v n tài chính và u tư ch ng khoán Tư v n tài chính và u tư ch ng khoán là d ch v mà công ty ch ng khoán cung c p cho khách hang trong lĩnh v c u tư ch ng khoán, tái cơ c u tài chính, chia, tách, sát nh p, h p nh t doanh nghi p và h tr doanh nghi p phát hành và niêm y t ch ng khoán…D ch v tư v n u tư và tư v n tài chính có th do b t kỳ công ty ch ng khoán hay cá nhân nào tham gia, ho t ng này bao g m ho t ng qu n lí danh m c u tư ch ng khoán, tư v n u tư ch ng khoán và tư v n doanh nghi p.Trong ó: + Ho t ng qu n lý danh m c u tư ch ng khoán: ây là nghi p v qu n lý v n u thác c a khách hàng u tư vào ch ng khoán thông qua danh m c u tư nh m sinh l i cho khách hàng trên cơ s b o toàn v n và tăng l i nhu n. + Ho t ng tư v n u tư ch ng khoán, bao g m: Nghiên c u, phân tích t ng h p tình hình th trư ng, ho t ng c a t ch c niêm y t và thông tin v các ngành hàng liên quan n t ch c niêm y t. T ch c phân tích có h th ng theo các tiêu chí chu n m c v tình hình th trư ng ch ng khoán và d báo xu hư ng bi n ng giá ch ng khoán. Tư v n nh giá ch ng khoán và l a ch n th i i m mua bán. Giúp khách hàng xây d ng chi n lư c u tư h p lý. Tư v n giúp khách hàng ưa ra quy t nh u tư t i ưu. + Ho t ng tư v n doanh nghi p, bao g m: 9
Tư v n niêm y t ch ng khoán. Tư v n xác nh giá tr doanh nghi p. Trung gian bán u giá c ph n l n u cho doanh nghi p Nhà nư c c ph n hoá. Tư v n sau c ph n hoá. Tư v n chuy n i các lo i hình doanh nghi p. Dàn x p các giao d ch tài chính. Tái c u trúc n , c u trúc tài chính, sát nh p doanh nghi p Ho t ng y thác u giá y thác u giá là hình th c nhà u tư ký h p ng y thác v i công ty ch ng khoán, y thác cho CTCK ng ra th c hi n các th t c ăng ký, n p ti n t c c, nghiên c u và b giá u i v i m i cu c u giá c th . Sau khi ký h p ng y thác v i CTCK, CTCK s th c hi n t t c các th t c c n thi t: ăng ký, n p ti n, nghiên c u và ưa ra m c giá b t t nh t. Nhà u tư không ph i m t th i gian tìm hi u thông tin, giá ph i b . Kh năng trúng u giá s cao hơn vi c nhà u tư t b giá. c bi t, sau khi tìm hi u thông tin v cu c u giá, CTCK s quy t nh có tham gia cu c u giá hay không, n u thông tin v cu c u giá không t t, CTCK s tư v n giúp khách hàng không tham gia cu c u giá. Sau khi cu c u giá thành công, CTCK s thông báo cho khách hàng, khách hàng ch vi c n thanh toán ti n trúng u giá và thanh lý h p ng y thác v i CTCK. Ho t ng cho thuê s d ng tài s n Là ho t ng cho thuê TSC s d ng thi t b thông tin theo th a thu n gi a nhà u tư và công ty ch ng khoán trong h p ng kinh t ho c văn b n th a thu n khác. Ho t ng khác Ngoài các ho t ng trên, công ty ch ng khoán có th th c hi n m t s ho t ng khác như cho vay ch ng khoán, kinh doanh b o hi m, qu n lí v n,v.v. 10
Tuy nhiên, không ph i b t c công ty ch ng khoán nào cũng ư c phép th c hi n t t c các ho t ng kinh doanh trên. có th th c hi n m i ho t ng các công ty ch ng khoán ph i m b o ư c m t s v n nh t nh và ph i ư c phép c a cơ quan có th m quy n. 1.2 T ng quan v các lo i ch ng khoán Th trư ng ch ng khoán là m t th trư ng mà nơi ó ngư i ta mua bán, chuy n như ng, trao i ch ng khoán nh m m c ích ki m l i; là b ph n không th tách r i c a th trư ng tài chính. Căn c vào s luân chuy n các ngu n v n TTCK ư c chia thành th trư ng ch ng khoán sơ c p và th trư ng ch ng khoán th c p.TTCK sơ c p là th trư ng mua bán ch ng khoán m i ư c phát hành; TTCK th c p là nơi giao d ch các ch ng khoán ã ư c phát hành trên th trư ng sơ c p.TTCK có nh ng ch c năng ch y u sau: - Huy ng v n u tư cho n n kinh t - Cung c p môi trư ng u tư cho công chúng - T o tính thanh kho n cho các ch ng khoán - ánh giá giá tr doanh nghi p và tình hình c a n n kinh t . - T o môi trư ng giúp Chính ph th c hi n các chính sách kinh t vĩ mô Ch ng khoán là m t lo i ch ng t có giá, th hi n quy n s h u hay quy n òi n c a ch s h u nó i v i ngư i phát hành. Ch ng khoán là lo i hàng hóa c bi t c a th trư ng ch ng khoán và cũng là hàng hóa c a h u h t ho t ng kinh doanh c a các công ty chưng khoán.Hi n nay trên th trư ng ch ng khoán có r t nhi u lo i ch ng khoán: c phi u, trái phi u, kì phi u, tín phi u, thương phi u, h p ng quy n ch n, ch ng quy n...nhưng trong ph m vi nghiên c u c a tài này, ch c p n m t s lo i ch ng khoán ph bi n. 1.2.1 Ch ng khoán và các lo i ch ng khoán ph bi n 1.2.1.1 C phi u Khi m t công ty g i v n, s v n c n g i ó ư c chia thành nhi u ph n nh b ng nhau g i là c ph n. Ngư i mua c ph n g i là c ông. C ông ư c c p m t gi y ch ng nh n s h u c ph n g i là c phi u và ch 11
có công ty c ph n m i phát hành c phi u. Như v y, c phi u chính là m t ch ng thư ch ng minh quy n s h u c a m t c ông i v i m t công ty c ph n và c ông là ngư i có c ph n th hi n b ng c phi u. Thông thư ng hi n nay các công ty c ph n thư ng phát hành 02 d ng c phi u: C phi u thư ng và c phi u ưu ãi. C phi u thư ng hay c phi u ph thông là ch ng ch xác nh n quy n s h u c a c ông i v i công ty và xác nh n cho phép c ông ư c hư ng các quy n l i thông thư ng trong công ty. Ngư i n m gi c phi u thư ng và là ng ch s h u c a công ty c ph n. C t c c a c phi u thư ng không c nh, ph thu c vào m c l i nhu n sau thu thu ư c hang năm c a công ty và chính sách chia l i t c c ph n c a công ty. C phi u c a công ty không có th i h n hoàn tr vì ây không ph i là kho n n iv i công ty. C phi u thư ng có ba hình th c giá tr ch y u bao g m: M nh giá c a c phi u thư ng, giá tr s sách và giá tr th trư ng c a c phi u thư ng. + M nh giá hay còn g i là giá tr danh nghĩa là giá tr mà công ty c ph n n nh cho m t c phi u và ư c ghi trên c phi u. M nh giá c phi u thư ng ư c s d ng ghi s sách k toán c a công ty. M nh giá c phi u không có giá tr th c t i v i nhà u tư nên nó không liên quan n giá th trư ng c a c phi u ó, hay nói cách khác là nó không tác ng n giá th trư ng c a c phi u. M nh giá c phi u thư ng ch có ý nghĩa quan tr ng vào th i i m công ty phát hành c phi u thư ng l n u tiên huy ng v n thành l p công ty. Lúc ó, m nh giá th hi n s ti n t i thi u công ty ph i nh n ư c trên m i c phi u mà công ty phát hành ra. + Giá tr s sách c a c phi u thư ng là giá tr c a c phi u ư c xác nh d a trên cơ s s li u s sách k toán c a công ty (ch y u d a vào B ng cân i k toán). Trư ng h p công ty ch phát hành c phi u thư ng thì giá tr s sách c a m t c phi u thư ng ư c xác nh b ng cách l y v n c a ch s h u ho c t ng giá tr tài s n thu n (ph n giá tr chênh l ch gi a giá tr t ng tài s n và t ng s n ) c a công ty chia cho t ng s c phi u thư ng ang lưu hành. Trong trư ng h p công ty phát hành c c phi u ưu ãi thì ph i l y t ng 12
giá tr tài s n thu n tr i ph n giá tr thu c c phi u ưu ãi r i m i chia cho t ng s c phi u thư ng ang lưu hành. Ph n giá tr thu c c phi u ưu ãi ư c tính theo m nh giá ho c giá mua l i tùy thu c lo i c phi u ưu ãi Công ty phát hành và c ng v i ph n c t c công ty còn kh t l i chưa tr cho c ông ưu ãi trong các kì trư c ó n u có. Xem xét giá tr s sách cho phép c ông th y ư c s giá tr tăng thêm c a c phi u thư ng sau m t th i gian công ty ho t ng so v i s v n góp ban u. + Giá tr th trư ng (hay giá th trư ng) là giá tr th trư ng hi n t i c a c phi u thư ng, ư c th hi n trong giao d ch cu i cùng ã ư c ghi nh n. Trên th c t , giá th trư ng c a c phi u không ph i do công ty n nh và cũng không do ngư i nào khác quy t nh mà giá th trư ng c a c phi u ư c xác nh b i giá th ng nh t mà ngư i bán s n sàng tr mua nó. Hay nói cách khác, giá th trư ng c a c phi u ư c xác nh b i quan h cung và c u trên th trư ng. C phi u ưu ãi là ch ng ch xác nh n quy n s h u trong m t công ty, ng th i cho phép ngư i n m gi lo i c phi u này ư c hư ng m t s quy n l i ưu tiên hơn so v i c ông thư ng. Ngư i n m gi c phi u ưu ãi ư c g i là c ông ưu ãi c a công ty. Các c ông s h u c phi u ưu ãi cũng là hình th c u tư v n c ph n như c phi u thông thư ng nhưng quy n h n và trách nhi m h n ch như: l i t c c nh; không có quy n b u c , ng c ..v.v. Cũng gi ng như c phi u thư ng, c phi u ưu ãi có th có m nh giá ho c không có m nh giá và m nh giá c a nó cũng không nh hư ng n giá th trư ng c a c phi u ưu ãi. Nhưng m nh giá c phi u ưu ãi có ý nghĩa hơn c phi u thư ng vì nó là căn c tr c t c và là căn c hoàn v n khi thanh lý ho c gi i th công ty. N u c phi u ưu ãi có m nh giá thì c t c có th ư c xác nh b ng t l ph n trăm theo m nh giá. N u c phi u ưu ãi không có m nh giá thì c t c ư c xác nh b ng m t giá tr tuy t i do công ty phát hành n nh trên m i c phi u. Tuy c phi u ưu ãi có c t c n nh, nhưng c ông ưu ãi cũng ch ư c nh n c t c khi công ty có l i nhu n. M t s lo i c phi u ưu ãi thư ng ư c các công ty c ph n s d ng: 13
- C phi u ưu ãi tích lũy và không tích lũy + C phi u ưu ãi tích lũy là lo i c phi u ưu ãi có tính ch t m b o thanh toán c t c, n u trong năm ho c m t s năm nào ó do tình hình tài chính c a công ty g p khó khăn, công ty không thanh toán ư c ho c ch thanh toán ư c m t ph n thì s c t c chưa thanh toán ó ư c tích lũy hay c ng d n và công ty ph i tr s c t c này trư c khi công b tr c t c cho c ông thư ng. + C phi u ưu ãi không tích lũy là lo i c phi u ưu ãi mà khi công ty g p khó khăn không tr ư c c t c trong năm thì c ông ưu ãi cũng m t quy n nh n s c t c trong năm ó. - C phi u ưu ãi tham d và không tham d + C phi u ưu ãi tham d là lo i c phi u ưu ãi mà c ông n m gi chúng, ngoài vi c hư ng c t c ưu ãi theo quy nh còn ư c hư ng thêm ph n l i t c ph tr i theo quy nh khi công ty kinh doanh có l i nhu n cao. + C phi u ưu ãi không tham d là lo i c phi u ưu ãi mà c ông n m gi chúng ch ư c hư ng c t c ưu ãi c nh, ngoài ra không ư c hư ng thêm b t c ph n l i nhu n nào. - C phi u ưu ãi có th mua l i ây là lo i c phi u ưu ãi mà công ty phát hành có quy n mua l i loiaj c phi u này vào b t c lúc nào, khi công ty có kh năng v tài chính. Giá mua l i ư c xác nh t i th i i m phát hành và giá này thư ng tính b ng m nh giá c a c phi u ưu ãi c ng thêm m t s ti n nh t nh có tính ch t n bù cho các nhà u tư. - C phi u ưu ãi có th chuy n i Là lo i c phi u ưu ãi cho phép ngư i mua có quy n chuy n i c phi u ưu ãi này sang các lo i ch ng khoán khác và thư ng là c phi u thư ng c a chính công ty ó. Ngay vào th i i m phát hành lo i c phi u ưu ãi này, công ty ã xác nh h s chuy n i cho phép m i c phi u ưu ãi có th chuy n i thành bao nhiêu c phi u thư ng. Lo i c phi u ưu ãi này có tính h p d n cao, lôi cu n nhi u nhà u tư tham gia. 14
1.2.1.2. Trái phi u Trái phi u là lo i ch ng khoán xác nh n quy n và l i ích h p pháp c a ngư i s h u i v i m t ph n v n n c a t ch c phát hành. Trái phi u có th là ch ng ch vay n c a Chính ph ho c c a công ty th hi n nghĩa v c a nhà phát hành ph i tr n cho ngư i n m gi trái phi u m t s ti n nh t nh, vào nh ng kho ng th i gian nh t nh và ph i tr l i kho n ti n g c khi kho n ti n vay n h n. Khác v i c phi u là m t ch ng khoán v n, trái phi u là m t ch ng khoán h a n trung và dài h n c a ch th phát hành – nhà phát hành trái phi u ph i có nghĩa v tr l i trái phi u và hoàn tr v n g c c a trái phi u cho ch s h u trái phi u khi n h n. Vì v y, trái phi u còn ư c g i là kho n n trung và dài h n. Ngư i phát hành trái phi u v i tư cách là ngư i i vay, ngư i mua trái phi u là ngư i cho vay và ư c g i là trái ch . M t trái phi u thư ng có 5 c trưng ch y u sau: m nh giá trái phi u, lãi su t danh nghĩa; th i h n c a trái phi u; kỳ tr lãi; và giá phát hành. + M nh giá trái phi u hay còn g i là giá tr danh nghĩa c a trái phi u là giá tr ư c ghi trên trái phi u. Giá tr này ư c coi là s v n g c. M nh giá trái phi u là căn c xác nh s l i t c ti n vay mà nhà phát hành ph i tr . M nh giá cũng th hi n s ti n nhà phát hành ph i hoàn tr khi trái phi u n h n. + Lãi su t danh nghĩa trái phi u là lãi su t thư ng ư c ghi trên trái phi u ho c nhà phát hành công b . Lãi su t này ư c xác nh theo t l ph n trăm so v i m nh giá c a trái phi u và cũng là căn c xác nh l i t c trái phi u. Trong n n kinh t bình thư ng, th i h n trái phi u càng dài thì lãi su t trái phi u càng cao. Lo i trái phi u có tín nhi m càng cao thì lãi su t l i càng th p hơn các lo i trái phi u có tín nhi m th p. + Th i h n c a trái phi u: Là kho ng th i gian t ngày phát hành n ngày nhà phát hành hoàn tr ti n v n l n cu i. Ngày mà kho n v n g c trái phi u ư c thanh toán l n cu i ư c g i là ngày áo h n c a trái phi u. Trái phi u có th i h n khác nhau, trái phi u trung h n có th i gian t 1 n 5 năm. Trái phi u dài h n có th i gian t 5 năm tr lên. 15
+ Kỳ tr lãi là kho ng th i gian nhà phát hành tr lãi cho ngư i n m gi trái phi u. nhi u nư c lãi su t trái phi u ư c xác nh theo năm nhưung vi c thanh toán lãi trái phi u thư ng ư c th c hi n m i năm m t ho c hai l n. + Giá phát hành: là giá bán ra c a trái phi u vào th i i m phát hành. Thông thư ng giá phát hành ư c xác nh theo t l ph n trăm(%) c a m nh giá. Tùy theo tình hình c a th trư ng và c a nhà phát hành xác nh giá phát hành m t cách thích h p. Có th phân bi t 3 trư ng h p: Giá phát hành b ng m nh giá (ngang giá) Giá phát hành dư i m nh giá (giá chi t kh u) Giá phát hành trên m nh giá (giá gia tăng) Nhưng dù trái phi u bán ra có ngang giá, theo giá chi t kh u hay theo giá gia tăng thì l i t c luôn luôn ư c xác nh theo m nh giá c a trái phi u và khi áo h n, ngư i có trái phi u s ư c thanh toán theo m nh giá c a trái phi u. - Căn c vào vi c có ghi danh hay không trái phi u g m trái phi u vô danh và trái phi u ghi danh. + Trái phi u vô danh: là trái phi u không mang tên trái ch , c trên ch ng ch cũng như trên s sách c a ngư i phát hành. Nh ng phi u tr lãi ính theo t ch ng ch , và khi n h n tr lãi, ngư i gi trái phi u ch vi c xé ra và mang t i ngân hàng nh n lãi. Khi trái phi u áo h n, ngư i n m gi nó mang ch ng ch t i ngân hàng nh n l i kho n cho vay. + Trái phi u ghi danh: là lo i trái phi u có ghi tên và a ch c a trái ch , trên ch ng ch và trên s c a ngư i phát hành. Hình th c ghi danh có th ch th c hi n cho ph n v n g c, cũng có th là ghi danh toàn b , c g c l n lãi. D ng ghi danh toàn b mà ang ngày càng ph bi n là hình th c ghi s . Trái phi u ghi s hoàn toàn không có d ng v t ch t, quy n s h u ư c xác nh n b ng vi c lưu gi tên và a ch c a ch s h u trên máy tính. - Căn c vào i tư ng phát hành trái phi u ó thì trái phi u bao g m: + Trái phi u chính ph : là nh ng trái phi u do chính ph phát hành nh m m c ích bù p thâm h t ngân sách, tài tr cho các công trình công 16
ích, ho c làm công c i u ti t ti n t . Trái phi u chính ph là lo i ch ng khoán không có r i ro thanh toán và cũng là lo i trái phi u có tính thanh kho n cao. Do c i m ó, lãi su t c a trái phi u chính ph ư c xem là lãi su t chu n làm căn c n nh lãi su t c a các công c n khác có cùng kỳ h n. + Trái phi u công trình: là lo i trái phi u ư c phát hành huy ng v n cho nh ng m c ích c th , thư ng là xây dung nh ng công trình cơ s h t ng hay công trình phúc l i công c ng. Trái phi u này có th do chính ph trung ương ho c chính quy n a phương phát hành. + Trái phi u công ty: là các trái phi u do các công ty phát hành vay v n dài h n. Trái phi u công ty có c i m chung sau: Trái ch ư c tr lãi nh kỳ và tr g c khi áo h n, song không ư c tham d vào các quy t nh c a công ty. Nhưng cũng có lo i trái phi u không ư c tr lãi nh kỳ, ngư i mua ư c mua dư i m nh giá và khi áo h n ư c nh n l i m nh giá. Khi công ty gi i th ho c thanh lý, trái phi u ư c ưu tiên thanh toán trư c các c phi u. Có nh ng i u ki n c th kèm theo, ho c nhi u hình th c m b o cho kho n vay. Trái phi u công ty bao g m nh ng lo i sau: Trái phi u có m b o: là trái phi u ư c m b o b ng nh ng tài s n th ch p c th , thư ng là b t ng s n và các thi t b . Ngư i n m gi trái phi u này ư c b o v m tm c cao trong trư ng h p công ty phá s n, vì h có quy n òi n i v i m t tài s n c th . Trái phi u không b o m: Trái phi u tín ch p không ư c m b o b ng tài s n mà ư c m b o b ng tín ch p c a công ty. N u công ty b phá s n, nh ng trái ch c a trái phi u này ư c gi i quy t quy n l i sau các trái ch có b o m, nhưng trư c c ông. Các trái phi u tín ch p có th chuy n i cho phép trái ch ư c quy n chuy n trái phi u thành c phi u thư ng c a công ty phát hành. Tuỳ theo quy nh, vi c chuy n i có th ư c ti n hành vào b t c th i i m nào, ho c ch vào nh ng th i i m c th xác nh. Ngoài nh ng c i m trên, m i t trái phi u ư c phát hành có th ư c g n kèm theo nh ng c tính riêng khác n a nh m áp ng nhu c u c th c a m t bên nào ó. C th là: 17
- Trái phi u có th mua l i cho phép ngư i phát hành mua l i ch ng khoán trư c khi áo h n khi th y c n thi t. c tính này có l i cho ngư i phát hành song l i b t l i cho ngư i u tư, nên lo i trái phi u này có th có lãi su t cao hơn so v i nh ng trái phi u khác có cùng th i h n. - Trái phi u có th bán l i: cho phép ngư i n m gi trái phi u ư c quy n bán l i trái phi u cho bên phát hành trư c khi trái phi u áo h n. Quy n ch ng trong trư ng h p này thu c v nhà u tư, do ó lãi su t c a trái phi u này có th th p hơn so v i nh ng trái phi u khác có cùng th i h n. - Trái phi u có th chuy n i cho phép ngư i n m gi nó có th chuy n i trái phi u thành c phi u thư ng, t c là thay i tư cách t ngư i ch n tr thành ngư i ch s h u c a công ty. 1.2.1.3. C phi u qu C phi u qu là lo i c phi u c a công ty ã phát hành ra nh ng v i m t lý do nh t nh công ty b ti n ra mua l i m t s c phi u c a chính công ty mình. S c phi u này có th ư c công ty lưu gi m t th i gian sau ó l i ư c bán ra, nhưng cũng có nư c, lu t pháp quy nh s c phi u mà công ty ã mua l i không ư c bán ra mà ph i h y b . Vi c công ty mua l i c phi u c a chính công ty mình ph i tuân th theo nh ng quy nh c a pháp lu t. C phi u qu không ph i là c phi u ang lưu hành không có v n ng sau nó, do ó không ư c tham gia vào vi c chia l i t c c ph n và không có quy n tham gia b phi u. 1.2.1.4. Các công c phái sinh Các ch ng khoán phái sinh là m t lo i ch ng khoán c bi t phát sinh t m t ch ng khoán cơ s và giá tr c a nó ph thu c vào giá tr , tr ng thái c a ch ng khoán cơ s ó. Ch ng khoán phái sinh hình thành trên cơ s các lo i ch ng khoán giao d ch trên th trư ng ch ng khoán. Nó không có vai trò t o v n cho n n kinh t , nhưng nó làm cho th trư ng ch ng khoán giao d ch sôi ng, làm tăng thêm tính h p d n cho các lo i ch ng khoán phát sinh ra nó. Ch ng khoán phái sinh r t a d ng và phong phú, nhưng nhìn chung có các lo i ch ng khoán phái sinh là: quy n mua c ph n, ch ng quy n, h p ng kì h n, h p ng tương lai và quy n l a ch n 18
H p ng Quy n ch n(option) Là h p ng cho phép ngư i mua quy n l a ch n quy n (không ph i nghĩa v ) mua (call) ho c quy n bán (put) m t công c ho c m t tài s n g c theo giá c th - giá th c hi n vào m t ngày c th trong tương lai. Quy n l a ch n hay quy n ch n là quy n ư c ghi trong h p ng cho phép ngư i mua l a ch n quy n mua ho c quy n bán m t s lư ng ch ng khoán ư c xác nh trư c trong kho ng th i gian nh t nh v i m t m c giá ã ư c xác nh trư c l a ch n là m t b n h p ng mang tính th a thu n nhưng b ràng bu c v m t pháp lý, trong ó có 3 bên tham gia: + Bên th nh t: Ngư i mua quy n l a ch n(g i là ngư i ch ) tr m t kho n ti n mua quy n ư c th c hi n m t giao d ch lo i ch ng khoán nào ó v i s lư ng và giá c ã ư c n nh trong m t th i h n nh t nh + Bên th hai: Ngư i vi t quy n l a ch n ng th i là ngư i bán quy n (g i là ngư i th trái), thu m t kho n ti n t ngư i mua có nghĩa v th c hi n giao d ch ã nêu trong h p ng. + Bên th ba: Cơ quan qu n lý, m b o cho giao d ch nêu trong h p ng s ư c th c hi n úng. H p ng quy n ch n có c i m: + Không b t bu c các bên ph i giao s n ph m. + Ch quy nh quy n giao hay nh n, mà không b t thu c th c hi n nghĩa v c a mình. + Ngư i mua có th th c hi n quy n ho c bán quy n cho ngư i khác hay không th c hi n quy n. th c hi n quy n này, khi ký k t h p ng ngư i mua ph i tr quy n phí, giá trong h p ng g i là giá th c hi n và ngày nh trong h p ng là ngày áo h n. Tương t như v y i v i ngư i bán trong h p ng quy n ch n bán. + Tùy theo t ng lo i mà h p ng quy n ch n có th th c hi n t i b t kỳ th i i m nào trư c ngày áo h n ho c n ngày áo h n. Gi ng như các lo i ch ng khoán khác Quy n ch n cũng có nh ng c trưng cơ b n ó là lo i quy n, tên hàng hóa cơ s , ngày h t h n, và giá th c hi n. Quy n l a ch n bao g m hai lo i là quy n ch n mua và quy n 19
ch n bán. Quy n ch n mua (call option) là m t h p ng gi a hai bên mà trong ó m t bên cho bên kia ư c quy n mua m t kh i lư ng nh t nh hang hóa t i m t m c gá xác nh trong m t th i h n nh t nh. Ngư i mua quy n ch n mua ph i tr cho ngư i bán nó m t kho n ti n g i là ti n cư c thu n hay tr giá quy n ch n mua. Quy n ch n bán (put option) là h p ng gi a hai bên mà trong ó m t bên cho bên kia ư c quy n bán m t kh i lư ng nh t nh hàng hóa t i m t m c giá xác nh trong m t th i h n nh t nh. Ngư i mua quy n ch n bán ph i tr cho ngư i bán quy n m t kho n ti n ư c g i là giá quy n hay phí quy n. H p ng quy n ch n mua cho phép ngư i mua mua c phi u theo giá nh trư c trong khi h p ng quy n ch n bán cho phép ngư i mua bán c phi u theo giá c nh. Giá th c hi n là m c giá mà t i ó công c này có th ư c mua ho c bán. M c giá liên quan t i m t quy n l a ch n là m c giá th trư ng hi n hành c a hàng hóa cơ s , giá hàng hóa cơ s th c hi n theo quy n và giá c a b n thân quy n l a ch n. Các b ph n c u thành nên giá quy n bao g m giá tr n i t i và giá tr th i gian c a quy n. Giá tr n i t i c a m t quy n l a ch n là giá tr mà ngư i n m gi quy n l a ch n s nh n ư c b ng quy n th c hi n quy n ngay l p t c. i v i quy n l a ch n mua, n u giá th c hi n quy n th p hơn giá c a ch ng khoán cơ s , quy n ch n mua ó ư c coi là lãi (in the money) t c là ngư i có quy n có th có l i t vi c th c hi n quy n. M t quy n ch n có m c giá th c hi n ngang b ng v i giá hi n hành c a ch ng khoán cơ s ư c coi là hòa v n (at the money), còn n u cao hơn giá hi n hành c a ch ng khoán thì coi là b l (out of money). C hai lo i quy n l và hòa v n u có giá tr n i t i b ng 0. i v i quy n ch n bán thì ngư c l i, ngư i th c hi n s có lãi n u giá th c hi n quy n cao hơn giá hi n hành c a ch ng khoán cơ s và s b l n u giá th c hi n th p hơn giá th trư ng c a ch ng khoán cơ s . H p ng kì h n H p d ng kỳ h n là m t tho thu n trong ó m t ngư i mua và m t ngư i bán ch p thu n th c hi n m t giao d ch hàng hoá v i kh i lư ng xác nh, t i m t th i i m xác nh trong tương lai v i m t m c giá ư c n nh 20