Hoạt động du lịch và giải pháp tăng cường đào tạo nguồn nhân lực phục vụ du lịch ở các tỉnh Nam Trung Bộ

Trao ñoåi<br /> <br /> năm<br /> Nhà<br /> đã<br /> Nhiềunhững nay, Đảng vàchính nước để<br /> có<br /> chủ trương<br /> sách<br /> <br /> giúp các tỉnh Nam Trung bộ vừa bảo tồn và<br /> phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của<br /> mình vừa thúc đẩy các hoạt động phát triển<br /> du lịch trên địa bàn miền Trung. Phát triển<br /> du lịch được Nghị quyết Đại hội VIII của<br /> Đảng nêu rõ là “...<br /> một hướng chiến<br /> lược quan trọng<br /> trong đường lối<br /> phát triển kinh<br /> tế - xã hội nhằm<br /> phát triển Công<br /> nghiệp<br /> hóa,<br /> hiện đại hóa đất<br /> nước”.<br /> <br /> Tam Giang, Gò Đình, Đồi Vang,... Đặc biệt<br /> là di chỉ khảo cổ học Sa Huỳnh ở Quảng<br /> Ngãi và các di chỉ khảo cổ cùng thời ở Bình<br /> Định, Phú Yên, như di chỉ Cồn Đình, Gò Ốc,<br /> Giồng Đồn, Hòn Một...Tất cả những điều đó<br /> minh chứng sự hội tụ văn hoá tiền Sa Huỳnh<br /> - Sa Huỳnh - tiền Chămpa trên mảnh đất này<br /> từ thời tiền, sơ sử.<br /> <br /> - Văn hoá<br /> Chămpa với đầy<br /> đủ những di tích<br /> và huyền thoại<br /> của nó, như khu<br /> đền thờ Mỹ Sơn,<br /> di tích Trà Kiệu,<br /> Phật viện Đồng<br /> Dương,<br /> nhóm<br /> tháp Khương Mỹ,<br /> Về phía chủ<br />  PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh* Chiêm Đàn, Bằng<br /> quan, lãnh đạo các<br /> tỉnh Nam Trung bộ<br /> An... ở Quảng Nam;<br /> và nhân dân nơi đây đã xác định được tầm thành Châu Sa, thành Cổ Lũy, thành Bàn Cờ<br /> quan trọng đặc biệt của việc phát triển du và nhiều các loại tượng Chàm, bia ký Chàm<br /> lịch để vừa tăng thu nhập, phát triển ngành ở Quảng Ngãi; các đền tháp, thành luỹ ở<br /> nghề kinh tế vừa tạo công ăn việc làm cho Phú Yên, như tháp Nhạn, tháp Đông Tác,<br /> người dân địa phương. Bởi vậy trong thời tháp Núi Bà, thành Hồ,... Đền, tháp, thành<br /> gian qua, du lịch các tỉnh Nam Trung bộ đã lũy Chăm không to lớn, đồ sộ như đền tháp<br /> đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Du Ấn Độ, Khơme, nhưng không kém phần uy<br /> khách biết nhiều đến các di sản văn hoá ở linh, đường bệ, “ kiến trúc Chăm có những<br /> khu vực này, như:<br /> nét đặc sắc riêng về chất liệu và kỹ thuật<br /> - Văn hoá tiền sử, sơ sử trên đất Nam xây dựng: tháp Chăm được xây bằng những<br /> Trung bộ với hệ thống các di tích tiền Sa viên gạch lớn với lớp vữa kết dính rất mỏng,<br /> (1)<br /> Huỳnh, như Bàu Dũ, với loại hình “Cồn sò tưởng chừng không có mạch hồ” . Đó được<br /> điệp”, Bàu Trám, bãi Ông và các di tích thời coi là những sắc thái kiến trúc độc đáo của<br /> đại Sa Huỳnh ở Quảng Nam, như Tam Mỹ, một nền văn hóa đặc sắc của dân tộc Chăm.<br /> (*)<br /> (1)<br /> <br /> Phụ trách khoa Du lịch Đại học Đông Á<br /> Sở VHTT Quảng Nam (2006), tr.212<br /> <br /> 88<br /> <br /> ÑAÏI HOÏC ÑOÂNG AÙ<br /> Soá 04-2011<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trao ñoåi<br /> <br /> Văn hoá dấu tích lịch<br /> mạng-vô cùng phong phú và đasử - cách<br /> dạng của<br /> miền Trung với hệ thống thành luỹ, dinh<br /> trấn, hoàng thành, kinh thành từ thời các<br /> chúa Nguyễn và triều Nguyễn, như khu di<br /> tích Trường Lũy được xây dựng từ thế kỷ<br /> XVII, có chiều dài khoảng 130km, kéo dài<br /> từ huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi) đến huyện<br /> An Lão (tỉnh Bình Định), Phủ đường Tam<br /> Kỳ, Nghĩa Trũng viên ở Quảng Nam; lăng<br /> mộ, nhà lưu niệm các danh nhân văn hóa,<br /> các chí sĩ yêu nước, như lăng mộ và đền thờ<br /> Nguyễn Hữu Cảnh, Trần Khánh Dư, Trần<br /> Quý Cáp, Hoàng Diệu, Phan Châu Trinh,<br /> Huỳnh Thúc Kháng,... ở Quảng Nam; mộ và<br /> đền thờ của Lương Văn Chánh, Lê Thành<br /> Phương ở Phú Yên... Đó là hệ thống cảng thị<br /> và phố thị cổ ở Hội An, Nước Mặn ở Bình<br /> Định... Đó là hệ thống di tích lịch sử cách<br /> mạng vô cùng phong phú và đa dạng, như<br /> di tích núi Chùa, chùa Hang, nhà lao Hội<br /> An, Thông Đăng, di tích các vụ thảm sát<br /> Sơn - Cẩm - Hà, Vĩnh Trinh, Thủy Bồ, Bình<br /> Dương, khu di tích nước Oa, địa đạo Phú An,<br /> Kỳ Anh, chiến thắng Núi Thành ở Quảng<br /> Nam, vụ thảm sát Sơn Mỹ ở Quảng Ngãi, vụ<br /> thảm sát ở Bình Sơn, Tây Sơn ở Bình Định,<br /> vụ thảm sát Ngân Sơn - Chí Thạnh, địa đạo<br /> Gò Thì Thùng, di tích lịch sử - văn hóa quốc<br /> gia Vũng Rô ở Phú Yên,...<br /> Ngoài các di tích văn hoá nói trên,<br /> Nam Trung bộ còn lưu giữ nhiều di sản văn<br /> hoá vật thể, phi vật thể và cảnh quan sinh<br /> thái tự nhiên thơ mộng, trữ tình, như:<br /> (1)<br /> <br /> - Văn hoá sinh thái vùng miền đa dạng<br /> với một Nam Trung bộ của bờ biển và đầm<br /> phá, của đồng bằng ven sông, của đồi bãi<br /> và núi rừng; GS. Trần Quốc Vượng khi<br /> nói về xứ Quảng, đã viết: “Dưới cái nhìn<br /> địa - văn hóa, xứ Quảng là một đa phức thể<br /> (multiplex) văn hóa săn - hái - nương rẫy khai thác vàng (Bồng Miêu và vùng xung<br /> quanh), ngọc - khoáng sản, lâm sản ở vùng<br /> cao, văn hóa trồng trọt và chăn nuôi ở vùng<br /> đồng bằng, văn hóa chài cá, buôn bán, chế<br /> tạo thủy tinh ở vùng biển”(1). Và xứ Quảng<br /> trong nền cảnh chung của Nam Trung bộ là<br /> như vậy.<br /> - Văn hoá tộc người với những nét đặc<br /> trưng rất phong phú và đa dạng. Nơi đây lưu<br /> giữ nhiều nét bản sắc văn hoá các tộc người<br /> nói ngôn ngữ Việt - Mường, Hán - Hoa, Môn<br /> - Khơme, Nam Đảo. Nét đặc sắc văn hoá tộc<br /> người ở đây là tính đa dạng và độc đáo về<br /> loại hình, như loại hình kinh tế - văn hoá hái<br /> lượm săn bắn và nương rẫy ở vùng núi cao<br /> của người Cơtu, người Bana, Êđê, Xêđăng,<br /> Kor, văn hóa nương rẫy và ruộng nước vùng<br /> gò đồi bán sơn địa của người Hrê, người<br /> Chăm Hroi, văn hóa nông nghiệp dùng cày<br /> của người Việt ở vùng đồng bằng duyên hải<br /> mà cho đến nay còn lưu giữ rất nhiều những<br /> yếu tố truyền thống, như nhà rường, trang<br /> phục áo dài khăn đóng, cấu trúc dòng họ,<br /> giáp, phe, đền, miếu, đình, chùa...<br /> - Sinh thái tự nhiên thơ mộng, trữ tình,<br /> như bãi biển Sơn Trà - Điện Ngọc, núi Bà<br /> Nà, Ngũ Hành Sơn ở Đà Nẵng, Cù Lao<br /> Chàm ở Quảng Nam...<br /> <br /> <br /> <br /> Sở VHTT Quảng Nam (2006), tr.37<br /> ÑAÏI HOÏC ÑOÂNG AÙ<br /> Soá 04-2011<br /> <br /> 89<br /> <br /> Trao ñoåi<br /> <br /> Rõ<br /> trên<br /> đất Nam Trung bộ<br /> chứa đựngràngnhiềumảnh thắng và giá trị văn<br /> rất<br /> danh<br /> hoá đặc trưng; nhiều danh thắng và giá trị<br /> văn hoá trong số đó đã được khai thác hiệu<br /> quả vào hoạt động du lịch, như bãi biển Sơn<br /> trà, núi Bà Nà, thánh địa Mỹ Sơn, phố thị Hội<br /> An,... Có những giá trị văn hoá đang ở dạng<br /> tiềm năng du lịch, như hoạt động lễ hội, làng<br /> văn hóa sinh thái, văn hoá tộc người...Tuy<br /> nhiên ở mỗi địa phương, thế mạnh về tiềm<br /> năng du lịch có sự khác nhau. Đà Nẵng có<br /> thế mạnh về dịch vụ du lịch, về du lịch sinh<br /> thái biển, văn hoá làng nghề, văn hoá Chăm,<br /> văn hoá đình chùa, như bãi biển Sơn Trà,<br /> nghề chạm khắc đá, bảo tàng Chàm; Quảng<br /> Nam có thế mạnh về du lịch văn hoá lịch sử<br /> với di sản văn hoá thế giới Hội An và Mỹ<br /> Sơn; Quảng Ngãi là văn hóa tộc người thiểu<br /> số Chăm Hroi, Bana, Kor, du lịch Trường<br /> Lũy, du lịch chứng tích tội ác chiến tranh<br /> Sơn Mỹ và du lịch khu công nghiệp lọc dầu<br /> Dung Quất; Bình Định là du lịch quê hương<br /> Nhà Tây Sơn và bảo tàng Quang Trung; Phú<br /> Yên lại có thế mạnh là du lịch sinh thái biển,<br /> du lịch danh thắng (đầm Ô Loan, thắng cảnh<br /> gành Đá Đĩa, vũng Rô), di tích lịch sử văn<br /> hóa và lịch sử cách mạng (tháp Nhạn, thành<br /> Hồ, Cổ Thành, địa đạo gò Thì Thùng...).<br /> Thế mạnh văn hóa đó kết hợp với<br /> những chính sách ưu tiên hợp lý của các tổ<br /> chức chính quyền trên địa bàn của các tỉnh<br /> Nam Trung bộ và sự quan tâm của thế giới<br /> về các di sản văn hóa tiêu biểu trên vùng<br /> đất này... Tất cả những điều đó đã thúc đẩy<br /> (1) Võ Thị Thắng (1998), tr. 16<br /> (2) Trần Diễm Thúy (2010), tr 22<br /> <br /> 90<br /> <br /> ÑAÏI HOÏC ÑOÂNG AÙ<br /> Soá 04-2011<br /> <br /> du lịch các tỉnh Nam Trung bộ phát triển.<br /> Chính du lịch nơi đây đã tạo nên một nguồn<br /> thu đáng kể và cung cấp việc làm cho một số<br /> lượng đông đảo người dân địa phương. Theo<br /> bà Võ Thị Thắng, nguyên Tổng cục trưởng<br /> Tổng cục du lịch Việt Nam, du lịch luôn đạt<br /> 10% tổng GDP và cung cấp việc làm cho<br /> khoảng 10,7% lực lượng lao động ở nước<br /> ta(1), thì du lịch các tỉnh Nam Trung bộ tổng<br /> thu nhập và cung cấp việc làm cho người lao<br /> động không dưới những con số đó.<br /> Tuy nhiên, việc phát triển du lịch của<br /> một địa phương điều quan trọng hàng đầu là<br /> phải hoạch định một chiến lược phát triển<br /> du lịch bền vững. Muốn làm được điều đó,<br /> chúng ta cần phải chú trọng đến môi trường<br /> xã hội thân thiện, sản phẩm văn hóa phục<br /> vụ du lịch đa dạng, môi trường thiên nhiên<br /> và sản phẩm thiên nhiên phục vụ du lịch<br /> thơ mộng, hữu tình và không thể thiếu nhân<br /> tố nguồn lực con người phục vụ trong lĩnh<br /> vực du lịch. Bởi vậy muốn phát triển bền<br /> vững du lịch, chúng ta phải tính đến đào tạo<br /> nguồn nhân lực phục vụ cho lĩnh vực này,<br /> vì nếu thiếu nhân tố đó thì dù có nhiều sản<br /> phẩm văn hóa, có nhiều di sản văn hóa được<br /> thế giới công nhận, và dù thiên nhiên có thơ<br /> mộng hữu tình đến đâu thì du lịch vẫn không<br /> thể phát triển một cách bền vững được, ví<br /> như một số khách du lịch nước ngoài than<br /> phiền về việc họ bị “chặt chém”, bị biến<br /> thành “bò sữa”, bị “đối xử thiếu văn hóa” “vì<br /> chèo kéo, chụp ảnh, mua quà lưu niệm” và<br /> “việc làm dối, xây dựng kịch bản thiên lệch<br /> về văn hóa truyền thống”(2). Việc không đào<br /> <br /> <br /> <br /> Trao ñoåi<br /> <br /> một cách bài bản đội ngũ<br /> công tác<br /> tạo lịch và việc thiếu sự truyềnlàm giáo dục<br /> du<br /> bá,<br /> văn hóa cho người dân địa phương đã làm<br /> cho bộ mặt của du lịch bị kệch cỡm, nhiễu<br /> loạn. Vì vậy muốn phát triển du lịch vấn đề<br /> trước nhất là đào tạo nguồn nhân lực phục vụ<br /> trong lĩnh vực này.<br /> Phải nói rằng trong những năm gần<br /> đây, việc đào tạo và thu hút nguồn nhân lực<br /> phục vụ du lịch ở tỉnh Nam Trung bộ đã có<br /> nhiều chuyển biến tích cực. Trước hết, phải<br /> thấy rằng trên địa bàn của tỉnh và khu vực<br /> miền Trung đã có nhiều trường đại học quan<br /> tâm đào tạo nguồn nhân lực phục vụ du lịch:<br /> ĐH Đông Á, ĐH Quảng Nam, ĐH Phan Chu<br /> Trinh, ĐH Sư phạm Đà Nẵng, ĐH Huế, ĐH<br /> Duy Tân, ĐH Phú Xuân đã mở các chuyên<br /> ngành Du lịch, đào tạo những sinh viên có<br /> kiến thức về văn hóa, về nghiệp vụ du lịch.<br /> Cũng cần phải nói thêm là lãnh đạo các sở<br /> ban ngành của các tỉnh Nam Trung bộ đã có<br /> những quan tâm tích cực đến việc phát triển<br /> du lịch nói chung và đạo tạo cán bộ phục vụ<br /> du lịch nói riêng, nên nhìn chung nguồn lực<br /> hoạt động trong lĩnh vực này đã đáp ứng cơ<br /> bản yêu cầu phức tạp của môi trường ngành<br /> công nghiệp không khói. Nhiều cán bộ đã<br /> từng bước đi vào chuyên môn hóa các lĩnh<br /> vực du lịch khác nhau, như chuyên môn hóa<br /> hướng dẫn viên du lịch, lữ hành du lịch, lễ<br /> tân, nhà hàng, buồng, bàn, bar...<br /> Tuy nhiên, việc đào tạo đội ngũ làm<br /> công tác du lịch ở các tỉnh Nam Trung bộ<br /> nói riêng và cả nước nói chung còn đang gặp<br /> nhiều bất cập, nguồn nhân lực phục vụ lĩnh<br /> <br /> vực này không đạt được kết quả như mong<br /> đợi. Bởi vì đội ngũ cán bộ làm công tác du<br /> lịch không chỉ có trình độ văn hóa, sự hiểu<br /> biết sâu rộng về đất nước, con người Việt<br /> Nam, khu vực và thế giới mà còn cần có<br /> những nghiệp vụ, thao tác cần thiết về các<br /> lĩnh vực phục vụ du lịch; thiếu một trong<br /> những yếu tố đó, nguồn lực sẽ không đáp<br /> ứng được nhu cầu phát triển du lịch bền<br /> vững. Theo chúng tôi, đội ngũ cán bộ làm<br /> công tác du lịch ở nhiều địa phương trong<br /> đó có các tỉnh Nam Trung bộ đang tồn tại<br /> những hạn chế sau đây:<br /> - Thiếu những hiểu biết cần thiết về<br /> nghiệp vụ du lịch; đó là những những thao<br /> tác, kỹ năng hợp lý nhằm đáp ứng các nhu<br /> cầu trong hoạt động du lịch, như nghiệp vụ<br /> lữ hành, hướng dẫn, nghiệp vụ lễ tân, khách<br /> sạn, nhà hàng... Việc đào tạo một đội ngũ<br /> cán bộ phục vụ du lịch không chỉ có những<br /> kiến thức nghiệp vụ được học trong các<br /> trường ĐH, CĐ mà còn phải có sự liên kết<br /> thực hành ở các doanh nghiệp, công ty ngoài<br /> xã hội; ngược lại, chỉ có những kiến thức<br /> thực hành ngoài công ty xí nghiệp mà không<br /> được đào tạo qua các trường lớp du lịch thì<br /> sẽ mất căn bản, vì chỉ nắm được những thao<br /> tác du lịch cụ thể, riêng lẻ mà thiếu nền tảng<br /> của một người làm công tác du lịch. Thực<br /> tế, có một số cán bộ hoạt động trong lĩnh<br /> vực này không qua những trường lớp đào tạo<br /> du lịch mà chỉ tiếp nhận các tri thức nghiệp<br /> vụ qua thực hành ở các khách sạn nhà hàng;<br /> hơn nữa “các kỹ năng thực hiện công việc cụ<br /> thể ở từng bộ phận trong doanh nghiệp du<br /> lịch còn mơ hồ,... giao tiếp bằng ngoại ngữ,<br /> ÑAÏI HOÏC ÑOÂNG AÙ<br /> Soá 04-2011<br /> <br /> 91<br /> <br /> <br /> <br /> Trao ñoåi<br /> <br /> quản lý nhân sự, maketting và .bán hàng, tài<br /> chính kế toán còn lúng túng”<br /> (1)<br /> <br /> - Thiếu đào tạo các cán bộ chuyên<br /> nghiệp ở các lĩnh vực khác nhau của hoạt<br /> động du lịch; trong đào tạo ở các trường,<br /> thường chỉ truyền đạt cho sinh viên những<br /> kiến thức chung về văn hóa và nghiệp vụ<br /> phục vụ du lịch, thiếu đào tạo chuyên sâu<br /> các chuyên ngành để hình thành đội ngũ<br /> cán bộ chuyên môn hóa công việc phục vụ<br /> du lịch của mình. Vì vậy ở các trường cần<br /> phải có chương trình đào tạo chuyên sâu các<br /> chuyên ngành khác nhau, như hướng dẫn<br /> viên du lịch, marketing du lịch, lữ hành du<br /> lịch, lễ tân khách sạn,...<br /> - Thiếu việc tuyên truyền quảng bá<br /> công tác xã hội hóa du lịch về tận các địa<br /> phương để hình thành một đội ngũ những<br /> người làm công tác du lịch sâu rộng trong<br /> toàn dân, cả những người dân trực tiếp tham<br /> gia hoạt động du lịch, như dẫn đường, sản<br /> xuất các mặt hàng phục vụ du lịch mua sắm,<br /> lĩnh vực du lịch tại nhà, du lịch cộng đồng...<br /> để mỗi người dân trở thành một cán bộ phục<br /> vụ du lịch. Bởi vậy công tác đào tạo cán bộ<br /> phục vụ cho du lịch cũng cần phải tính đến<br /> một đội ngũ chuyên môn hóa quảng bá các<br /> hoạt động du lịch cho cộng đồng xã hội.<br /> - Một điểm yếu của đội ngũ cán bộ<br /> phục vụ du lịch là khả năng hiểu biết văn hóa<br /> địa phương, khả năng chủ động tìm tòi sáng<br /> tạo những cái mới trong sản phẩm du lịch,<br /> trong khai thác lữ hành du lịch, trong hướng<br /> dẫn viên du lịch, trong lễ tân khách sạn nhà<br /> (1) Nguyễn Văn Mạnh (2007), tr. 8<br /> <br /> 92<br /> <br /> ÑAÏI HOÏC ÑOÂNG AÙ<br /> Soá 04-2011<br /> <br /> hàng. Họ thường phục vụ cho khách du lịch<br /> theo khuôn mẫu đã định sẵn, như bài hướng<br /> dẫn cho du khách đến một di tích lịch sử thì<br /> từ năm này sang năm khác đều không thay<br /> đổi, một tour du lịch được khai thác năm này<br /> sang năm khác không có gì mới, những mặt<br /> hàng lưu niệm, những món ăn ở nhà hàng<br /> khách sạn dường như cứ thế mà tồn tại.<br /> - Tiềm năng du lịch văn hóa của Nam<br /> Trung bộ rất phong phú nhưng việc quy<br /> hoạch, thiết kế và quảng bá để biến tiềm năng<br /> thành sản phẩm du lịch chưa được chúng ta<br /> thực hiện thật hiệu quả. Từ trước đến nay có<br /> không ít những tổ chức và cá nhân hoạt động<br /> trong lĩnh vực du lịch chỉ tập trung khai thác<br /> các tour du lịch đã định sẵn, và các công ty<br /> du lịch lữ hành quảng bá, khai thác các tour<br /> du lịch chồng chéo lên nhau. Việc mở rộng<br /> các loại hình du lịch văn hóa sinh thái núi,<br /> văn hóa sinh thái đồng bằng, du lịch văn hóa<br /> tộc người thiểu số ở vùng rừng núi, du lịch<br /> cộng đồng, du lịch home stay, du lịch mạo<br /> hiểm, du lịch chữa bệnh, du lịch hội nghị, du<br /> lịch thể thao... chưa được quan tâm và đầu tư<br /> quy hoạch, thiết kế. Bởi vậy các tour du lịch<br /> hiện nay ở Nam Trung bộ như những món ăn<br /> định sẵn, đã đến lúc bão hòa “nhàm chán”,<br /> trong khi đó những tour du lịch mới lạ dường<br /> như vẫn chỉ tồn tại dưới dạng tiềm năng.<br /> - Sự liên kết hợp tác trong hoạt động du<br /> lịch của các tổ chức, các công ty du lịch, lữ<br /> hành ở các tỉnh Nam Trung bộ chưa được bền<br /> chặt; hiện nay đang tồn tại một hiện tượng<br /> cạnh tranh du lịch thiếu lành mạnh giữa các<br /> <br /> <br /> <br /> <br />