Học tốt giải bài tập Ngữ văn 8 (Tập 2)

Chia sẻ: Anh Nguyễn Nhật | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

326
lượt xem 73
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Học tốt Ngữ văn 8 (Tập 2) được biên soạn nhằm giúp các em học sinh có thêm Tài liệu tham khảo để tăng cường khả năng tự học. Theo đó, cuốn Học tốt Ngữ văn 8 (Tập 2) sẽ được trình bày theo thứ tự tích hợp các phân môn: văn, tiếng Việt, làm văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Học tốt giải bài tập Ngữ văn 8 (Tập 2)

häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp hai) 1
2
th¶o nguyªn - nguyÔn hu©n bïi thÞ thanh l¬ng häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp hai) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 3
4
lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§- BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 8 – tËp hai sÏ ®îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ®îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc tr ng thÓ lo¹i; thùc hµnh liªn kÕt trong v¨n b¶n; t¹o lËp v¨n b¶n; ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý vµ luyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 8. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 5
Nhí rõng (ThÕ L÷) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ ThÕ L÷ (1907-1989), tªn khai sinh lµ NguyÔn Thø LÔ, sinh t¹i Êp Th¸i Hµ, Hµ Néi. Quª qu¸n: lµng Phï §æng, huyÖn Tiªn Du (nay lµ Tiªn S¬n), tØnh B¾c Ninh. Thuë nhá, ThÕ L÷ häc ë H¶i Phßng. N¨m 1929, häc xong bËc Thµnh chung, «ng vµo häc Trêng Cao ®¼ng MÜ thuËt §«ng D¬ng, sau ®ã mét n¨m (1930), «ng bá häc. N¨m 1932, ThÕ L÷ b¾t ®Çu tham gia Tù lùc v¨n ®oµn vµ lµ mét trong nh÷ng c©y bót chñ lùc cña b¸o Phong ho¸, Ngµy nay. N¨m 1937, «ng b¾t ®Çu ho¹t ®éng s©n khÊu, lµm diÔn viªn, ®¹o diÔn, lu diÔn t¹i c¸c tØnh miÒn Trung... vµ cã hoµi b·o x©y dùng nÒn s©n khÊu d©n téc. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng hµo høng chµo ®ãn c¸ch m¹ng, vµ lªn ViÖt B¾c tham gia kh¸ng chiÕn. T¸c gi¶ ®· xuÊt b¶n: MÊy vÇn th¬ (th¬, 1935); Vµng vµ m¸u (truyÖn, 1934); Bªn ®êng Thiªn l«i (truyÖn, 1936); Lª Phong phãng viªn (truyÖn, 1937); Mai H¬ng vµ Lª Phong (truyÖn, 1937); §ßn hÑn (truyÖn, 1939); Gãi thuèc l¸ (truyÖn, 1940); Giã tr¨ng ngµn (truyÖn, 1941); Tr¹i Bå Tïng Linh (truyÖn, 1941); D¬ng Quý Phi (truyÖn, 1942); Thoa (truyÖn, 1942); TruyÖn t×nh cña anh Mai (truyÖn võa, 1953); Tay ®¹i bîm (truyÖn võa, 1953). Ngoµi ra ThÕ L÷ viÕt nhiÒu kÞch b¶n: Cô §¹o s «ng (kÞch, 1946); §oµn biÖt ®éng (1947); §îi chê (1949); Tin chiÕn th¾ng NghÜa Lé (1952); ThÕ L÷ còng lµ dÞch gi¶ cña nhiÒu vë kÞch cña SÕch-xpia, G¬-t¬, Sin-le vµ P«-g«-®in,... 2. T¸c phÈm ThÕ L÷ lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ hµng ®Çu cña phong trµo Th¬ míi. Bµi Nhí rõng ®· g¾n liÒn víi tªn tuæi cña «ng. Nãi ®Õn ThÕ L÷ kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn Nhí rõng. Sù xuÊt hiÖn cña phong trµo Th¬ míi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX ®· t¹o ra sù bïng næ m·nh liÖt, mét cuéc c¸ch m¹ng thËt sù trong ®Þa h¹t v¨n ch¬ng, nhÊt lµ th¬. Nh÷ng thÓ th¬ cò (tiªu biÓu tõ th¬ §êng luËt) víi khu«n khæ cøng nh¾c, niªm luËt gß bã ®· kh«ng dung chøa næi, kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng t tëng, c¶m xóc dµo d¹t, míi mÎ, lóc nµo còng chØ chùc tung ph¸. §æi míi thÓ th¬, ®æi míi h×nh thøc c©u th¬, c¸c nhµ th¬ míi ®ång thêi ®a vµo ®ã nh÷ng dßng c¶m xóc d¹t dµo, m¹nh mÏ, tùa nh nh÷ng dßng nham th¹nh báng ®ang tu«n ch¶y trµn trÒ. Nhí rõng lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cho trµo lu míi nµy. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi th¬ ®îc ng¾t lµm n¨m ®o¹n. Néi dung cña ®o¹n thø nhÊt vµ ®o¹n thø t nãi lªn niÒm uÊt hËn cña con hæ khi bÞ lµm mét thø ®å ch¬i ngang víi lò gÊu dë h¬i, vµ c¶nh tÇm thêng, tï tóng, nh©n t¹o ë vên b¸ch thó. §o¹n thø hai vµ ®o¹n thø ba håi tëng c¶nh tîng tù do, phãng kho¸ng n¬i rõng nói thêi oanh liÖt. §o¹n thø n¨m lµ hoµi niÖm n¬i rõng nói xa kia b»ng giÊc méng ngµn. 2. a) C¶nh tîng ë vên b¸ch thó lµ c¶nh tï tóng. §o¹n th¬ thø nhÊt thÓ hiÖn t©m tr¹ng ch¸n ng¸n, c¨m hên, uÊt øc cña con hæ. Tuy bÞ nhèt trong còi s¾t, tuy bÞ biÕn thµnh mét thø ®å ch¬i l¹ m¾t, bÞ xÕp cïng víi bän gÊu dë h¬i, bän b¸o v« t lù, nhng chóa s¬n l©m vÉn khinh lò ngêi ng¹o m¹n, ngÈn ng¬. Nã c¨m hên sù tï tóng, nã khinh ghÐt nh÷ng kÎ tÇm 6
thêng. Nã vît khái sù tï h·m b»ng trÝ tëng tîng, sèng m·i trong t×nh th¬ng nçi nhí rõng. §o¹n th¬ thø t thÓ hiÖn c¶nh vên b¸ch thó díi con m¾t cña con hæ, ®ã lµ c¶nh tîng nh©n t¹o, tÇm thêng, gi¶ dèi, nhµm ch¸n "kh«ng ®êi nµo thay ®æi". C¶nh vên b¸ch thó tÇm thêng, gi¶ dèi, kh«ng thay ®æi vµ tï tóng ®ã ®îc con hæ nh×n nhËn gîi nªn kh«ng khÝ x· héi ®¬ng thêi. Th¸i ®é ngao ng¸n, ch¸n ghÐt cao ®é víi c¶nh v- ên b¸ch thó còng lµ th¸i ®é cña nhiÒu ngêi, nhÊt lµ thanh niªn thêi ®ã víi x· héi. §èi lËp víi c¶nh vên b¸ch thó lµ c¶nh rõng n¬i con hæ ngù trÞ ngµy xa. Rõng nói ®¹i ngµn, c¸i g× còng lín lao, cao c¶, phi thêng : bãng c¶, c©y giµ, giã gµo ngµn, nguån hÐt nói. Gi÷a n¬i hoang vu, cao c¶, ©m u, chóa s¬n l©m hiÖn ra ®Çy oai phong, lÉm liÖt : Víi khi thÐt khóc trêng ca d÷ déi Ta bíc ch©n lªn, dâng d¹c, ®êng hoµng Lîn tÊm th©n nh sãng cuén nhÞp nhµng Vên bãng ©m thÇm l¸ gai cá s¾c Nh÷ng c©u th¬ nµy ®· diÔn t¶ tinh tÕ vÎ ®Ñp võa dòng m·nh, uy nghi, võa mÒm m¹i uyÓn chuyÓn cña chóa s¬n l©m. Nh÷ng c©u th¬ cña ®o¹n 3 ®· miªu t¶ bèn c¶nh ®Ñp cña nói rõng vµ næi bËt trªn c¶nh võa léng lÉy, d÷ déi, võa hïng tr¸ng, th¬ méng lµ h×nh ¶nh con hæ chóa tÓ, nh mét vÞ ®Õ v¬ng ®Çy quyÒn uy, ®Çy tham väng. Nã uèng ¸nh tr¨ng tan, nã nghe chim ca, nã ng¾m giang san, nã muèn chiÕm lÊy bÝ mËt cña vò trô. §óng lµ mét thêi oanh liÖt, thêi huy hoµng. b) ViÖc sö dông tõ ng÷, h×nh ¶nh, giäng ®iÖu trong ®o¹n th¬ thø hai vµ thø ba rÊt ®Æc biÖt. Mét lo¹t nh÷ng tõ chØ sù cao c¶, lín lao, hoµnh tr¸ng cña nói rõng: bãng c¶, c©y giµ, gµo, hÐt, thÐt. Trong khi ®ã, h×nh ¶nh con hæ th× khoan thai, chËm r·i, ®îc so s¸nh víi sãng cuén nhÞp nhµng. DiÔn t¶ søc m¹nh tuyÖt ®èi cña con hæ kh«ng ph¶i b»ng tiÕng hæ gÇm, mµ lµ ¸nh m¾t d÷ déi: Trong hang tèi, m¾t thÇn khi ®· qu¾c Lµ khiÕn cho mäi vËt ®Òu im h¬i Sang khæ th¬ sau, hµng lo¹t nh÷ng ®iÖp ng÷ nh nh¾c ®i nh¾c l¹i mét cung bËc nuèi tiÕc, hoµi niÖm : Nµo ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng... Sau mçi c©u nµy lµ mét c©u hái. Vµ kÕt thóc lµ c©u hái thø n¨m, võa hái, nhng còng nh lµ kh¼ng ®Þnh : thêi oanh liÖt nay chØ cßn trong qu¸ khø, trong håi tëng mµ th«i. Nh÷ng h×nh ¶nh ®ªm tr¨ng, ma, n¾ng, hoµng h«n võa ®Ñp léng lÉy, võa d÷ déi ®· gãp phÇn dùng l¹i mét thêi oanh liÖt cña chóa s¬n l©m khi cßn tù do. c) Lµm næi bËt sù t¬ng ph¶n, ®èi lËp gay g¾t gi÷a c¶nh tîng vên b¸ch thó, n¬i cÇm tï, n¬i tÇm thêng, tr× ®äng víi n¬i ®¹i ngµn tù do, phãng kho¸ng, hoµnh tr¸ng, bÝ hiÓm... nhµ th¬ ®· thÓ hiÖn t©m tr¹ng con hæ ch¸n ng¸n, khinh ghÐt, c¨m thï còi s¾t, c¨m thï c¶nh tÇm thêng, ®¬n ®iÖu. Vµ lu«n lu«n hoµi niÖm, lu«n híng vÒ thêi oanh liÖt ngµy xa. T©m sù Êy lµ t©m tr¹ng l·ng m¹n, thÝch nh÷ng g× phi thêng, phãng kho¸ng, ®ång thêi gÇn gòi víi t©m tr¹ng ngêi d©n mÊt níc khi ®ã. Hä c¶m thÊy "nhôc nh»n tï h·m", hä nhí tiÕc thêi oanh liÖt cña cha «ng víi chiÕn c«ng chèng giÆc ngo¹i x©m. T©m sù cña con hæ còng chÝnh lµ t©m sù cña hä. ChÝnh v× thÕ mµ ngêi ta say sa ®ãn nhËn bµi th¬. 3. T¸c gi¶ mîn lêi con hæ ë vên b¸ch thó lµ rÊt thÝch hîp. Nhê ®ã võa thÓ hiÖn ®îc th¸i 7
®é ch¸n ng¸n víi thùc t¹i tï tóng, tÇm thêng, gi¶ dèi, võa thÓ hiÖn ®îc kh¸t väng tù do, kh¸t väng ®¹t tíi sù cao c¶, phi thêng. B¶n th©n con hæ bÞ nhèt trong còi lµ mét biÓu tîng cña sù giam cÇm, mÊt tù do, ®ång thêi thÓ hiÖn sù sa c¬, chiÕn b¹i, mang t©m sù u uÊt, kh«ng bao giê tho¶ hiÖp víi thùc t¹i. Mét ®iÒu n÷a, mîn lêi con hæ, t¸c gi¶ dÔ dµng tr¸nh ®îc sù kiÓm duyÖt ngÆt nghÌo cña thùc d©n khi ®ã. Dï sao, bµi th¬ vÉn kh¬i gîi lßng khao kh¸t tù do vµ yªu níc thÇm kÝn cña nh÷ng ngêi ®¬ng thêi. 4*. Nhµ phª b×nh Hoµi Thanh ®· ®· ca ngîi ThÕ L÷ nh mét viªn tíng ®iÒu khiÓn ®éi qu©n ViÖt ng÷ b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh kh«ng thÓ cìng ®îc. §iÒu nµy nãi lªn nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ ®iªu luyÖn, ®¹t ®Õn ®é chÝnh x¸c cao. ChØ riªng vÒ ©m thanh rõng nói, ThÕ L÷ cho ta nghe thÊy tiÕng giã gµo ngµn, giäng nguån hÐt nói, tiÕng thÐt khóc trêng ca d÷ déi. Bªn trªn ®· nãi ®Õn nh÷ng ®iÖp tõ t¹o ra sù nuèi tiÕc qu¸ khø oanh liÖt (Nµo ®©u, ®©u nh÷ng...) Còng cã thÓ thÊy c©u th¬ ThÕ L÷ miªu t¶ d¸ng hiªn ngang, hïng dòng, mÒm m¹i cña chóa s¬n l©m : Ta bíc ch©n lªn, dâng d¹c, ®êng hoµng Lîn tÊm th©n nh sãng cuén nhÞp nhµng Vên bãng ©m thÇm, l¸ gai, cá s¾c MÊy c©u th¬ trªn cã sù nhÞp nhµng, c©n ®èi, gîi h×nh ¶nh con hæ khoan thai, mÒm m¹i, víi bíc ch©n chËm r·i thËt tµi t×nh. Hay mét ®o¹n kh¸c t¶ c¶nh tÇm thêng cña con ngêi b¾t chíc, häc ®ßi thiªn nhiªn : Nh÷ng c¶nh söa sang, tÇm thêng gi¶ dèi Hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång D¶i níc ®en gi¶ suèi, ch¼ng th«ng dßng C©u th¬: "Hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång" ®îc viÕt theo c¸ch ng¾t nhÞp ®Òu nhau, cã cÊu t¹o chñ vÞ gièng nhau - ®iÒu ®ã nh m« pháng sù ®¬n ®iÖu, tÇm th- êng cña c¶nh vËt. §îc s¸ng t¸c trong hoµn c¶nh ®Êt níc cßn ®ang bÞ kÎ thï ®« hé, giµy xÐo, b¶n th©n t¸c gi¶ còng kh«ng tr¸nh khái th©n phËn cña mét ngêi d©n n« lÖ nhng Nhí rõng kh«ng r¬i vµo giäng ®iÖu uû mÞ, yÕu ®uèi. Ngîc l¹i, nã ®· thÓ hiÖn mét søc sèng m¹nh mÏ, tiÒm Èn, chØ cã ë nh÷ng con ngêi, nh÷ng d©n téc kh«ng bao giê biÕt cói ®Çu, lu«n khao kh¸t híng ®Õn tù do. IIi. rÌn luyÖn kü n¨ng §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý tríc hÕt trong bµi th¬ nµy lµ lêi ®Ò tõ: "Lêi con hæ ë vên b¸ch thó". Lêi ®Ò tõ nµy cã tÝnh ®Þnh híng cho viÖc thÓ hiÖn giäng ®äc, nh»m thÓ hiÖn "lêi" cña con hæ chóa tÓ s¬n l©m tõng oai linh gÇm thÐt, nay bÞ nhèt trong "vên b¸ch thó" chËt hÑp. NghÞch c¶nh thËt lµ trí trªu. §iÒu ®¸ng chó ý thø hai lµ: ThÕ L÷ ®· mîn lêi con hæ ®Ó thÓ hiÖn nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i tÇm thêng, tï tóng vµ niÒm khao kh¸t tù do m·nh liÖt. Ph¶ng phÊt trong bµi th¬ cã nçi ®au thÇm kÝn cña ThÕ L÷ vµ còng lµ cña nh÷ng ngêi thanh niªn thuë Êy tríc c¶nh níc mÊt nhµ tan. Do ®ã, cã thÓ: §äc bµi th¬ b»ng giäng trÇm, ©m ®iÖu tha thiÕt m¹nh mÏ, thÓ hiÖn nçi ®au ©m thÇm, lßng kiªu h·nh vµ kh¸t väng tù do m·nh liÖt cña con hæ. 8
- §äc nhÊn m¹nh c¸c tõ ng÷: GËm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t, Khinh lò ngêi kia ng¹o m¹n ngÈn ng¬, Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy xa, Víi tiÕng giã gµo ngµn, víi giäng nguån hÐt nói Ta bíc ch©n lªn dâng d¹c, ®êng hoµng, Ta biÕt ta chóa tÓ cña mu«n loµi, Ta say måi ®øng uèng ¸nh tr¨ng tan ... «ng ®å (Vò §×nh Liªn) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Nhµ th¬ Vò §×nh Liªn sinh ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 1913, quª ë Ch©u Khª, B×nh Giang, H¶i D¬ng, mÊt ngµy 18 th¸ng 1 n¨m 1996. Vò §×nh Liªn næi tiÕng víi bµi th¬ ¤ng ®å tõ phong trµo Th¬ míi. NhiÒu n¨m «ng lµm nghÒ d¹y häc. Tõng lµ Chñ nhiÖm khoa tiÕng Ph¸p, Trêng §¹i häc S ph¹m Ngo¹i ng÷, lµ thµnh viªn nhãm v¨n häc Lª Quý §«n (gåm: Lª Thíc, Tr¬ng ChÝnh, Lª TrÝ ViÔn...). Nhµ th¬ Vò §×nh Liªn ®· xuÊt b¶n: §«i m¾t (th¬, 1957); S¬ th¶o lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam (nghiªn cøu, 1957); NguyÔn §×nh ChiÓu (nghiªn cøu, 1957); Th¬ B«-®¬-le (dÞch thuËt, 1995). TËp th¬ B«-®¬-le c«ng tr×nh 40 n¨m lao ®éng dÞch thuËt say mª vµ nghiªn cøu cña «ng ®· ®îc tÆng thëng cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1996). 2. T¸c phÈm ¤ng ®å lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ hay nhÊt, næi tiÕng nhÊt cña Vò §×nh Liªn vµ còng lµ cña phong trµo Th¬ míi. Sö dông thÓ th¬ n¨m ch÷ vµ ng«n ng÷ gîi c¶m, giµu tÝnh t¹o h×nh, Vò §×nh Liªn ®· miªu t¶ «ng ®å ngåi viÕt ch÷ thuª trªn phè ngµy TÕt, tõ lóc «ng cßn ®¾c chÝ ®Õn lóc h×nh ¶nh «ng mê dÇn råi xa khuÊt gi÷a bøc tranh xu©n. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Trong hai khæ th¬ ®Çu, h×nh ¶nh «ng ®å viÕt ch÷ nho ngµy tÕt lµ mét h×nh ¶nh ®Ñp. §Êy lµ c¸i thêi ®¾c ý cña «ng. ¤ng xuÊt hiÖn cïng hoa ®µo, víi mùc tµu giÊy ®á. ¤ng ®em l¹i niÒm vui cho mäi ng êi khi viÕt c©u ®èi tÕt. Bao nhiªu ngêi nhê ®Õn «ng. Bao nhiªu ngêi tÊm t¾c khen ngîi «ng. ¤ng viÕt c©u ®èi mµ nh ngêi biÓu diÔn th ph¸p : Hoa tay th¶o nh÷ng nÐt Nh phîng móa rång bay Khæ th¬ thø ba vµ thø t vÉn diÔn t¶ kh«ng gian Êy, thêi gian Êy. Song lµ mét kh«ng khÝ kh¸c. Nhng mçi n¨m mçi v¾ng. Kh«ng ph¶i lµ v¾ng ng¾t ngay lËp tøc, mµ theo thêi gian. Ngêi cÇn ®Õn «ng cø gi¶m dÇn. Vµ b©y giê th× hÇu nh kh«ng thÊy hä : Ngêi thuª 9
viÕt nay ®©u ? GiÊy còng buån v× c¶nh nµy, mùc còng sÇu v× kh«ng ® îc dïng vµo viÖc viÕt. ¤ng ®å vÉn cã mÆt, nhng ngêi ta ®· kh«ng nhËn ra «ng. Ngêi ta ch¼ng cßn chó ý ®Õn «ng n÷a. Bëi thÕ mµ «ng nh nhoµ lÉn trong l¸ vµng vµ ma bôi. Sù kh¸c nhau cña hai h×nh ¶nh «ng ®å chñ yÕu ë vÞ trÝ cña «ng víi c«ng chóng. Tríc «ng ë trung t©m cña sù chó ý. Nay «ng ra ngoµi r×a cña sù chó ý, gÇn nh bÞ l·ng quªn. Sù kh¸c nhau nµy gîi cho ngêi ®äc c¶m xóc th¬ng c¶m cho «ng ®å, «ng ®ang bÞ g¹t ra r×a cuéc sèng, «ng ®ang bÞ l·ng quªn cïng víi nh÷ng g× g¾n víi ch÷ H¸n, víi t©m lÝ chuéng thó ch¬i c©u ®èi mét thêi. Hai c©u th¬: L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi giêi ma bôi bay kh«ng chØ lµ hai c©u th¬ t¶ c¶nh, ®ã lµ hai c©u th¬ t¶ t©m tr¹ng, t¶ c¶nh ngé cña «ng ®å. L¸ vµng r¬i, mét biÓu hiÖn cña sù tµn óa. L¹i kÌm víi ma bôi bay. L¹nh lÏo vµ buån th¶m. 2. T©m t cña nhµ th¬ thÓ hiÖn qua bµi th¬ mét c¸ch kÝn ®¸o. T¸c gi¶ ®· m« t¶ hai c¶nh ®èi lËp vµ gîi niÒm th¬ng c¶m «ng ®å mét c¸ch gi¸n tiÕp. ChØ ®Õn phÇn cuèi bµi th¬, khi kh«ng cßn thÊy «ng ®å, t¸c gi¶ míi thèt lªn : Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò Hån ë ®©u b©y giê Kh«ng chØ c¶m th¬ng cho «ng ®å, mµ cßn lµ c¶m th¬ng mét líp ngêi ®· trë thµnh qu¸ khø. H¬n thÕ n÷a, sù hoµi cæ cßn lµ hoµi niÖm mét vÎ ®Ñp v¨n ho¸ g¾n víi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn truyÒn thèng. ChÝnh v× thÕ mµ bµi th¬ cã søc lay ®éng s©u xa. 3. Kh«ng chØ hay ë néi dung hoµi niÖm, bµi th¬ cßn hay ë nghÖ thuËt. Tríc hÕt lµ dùng c¶nh t¬ng ph¶n. Mét bªn tÊp nËp ®«ng vui, mét bªn buån b·, hiu h¾t. mét bªn nÐt ch÷ còng nh bay móa : phîng móa, rång bay ; bªn kia c¶ giÊy còng buån, c¶ mùc còng sÇu, thªm n÷a l¹i kÌm l¸ vµng, ma bôi. Bµi th¬ ®îc cÊu tróc theo kiÓu kÕt cÊu ®Çu cuèi t¬ng øng. Còng lµ thêi gian ngµy ¸p tÕt, còng lµ kh«ng gian mïa xu©n, còng vÉn cã hoa ®µo në. Nhng h×nh ¶nh «ng ®å th× cø nh¹t nhoµ dÇn. Cuèi cïng th× kh«ng thÊy «ng ®å n÷a. ¤ng ®· thµnh "«ng ®å xa". Kh«ng ph¶i lµ «ng ®å cò. ¤ng ®· thµnh xa, nh ®· kh«ng cßn tån t¹i n÷a. Bµi th¬ lµm theo thÓ n¨m ch÷, thÓ th¬ ngò ng«n vèn cã tõ l©u. Lêi lÏ cña bµi th¬ dung dÞ, kh«ng cã g× t©n k×. Nhng h×nh ¶nh th¬ gîi c¶m. H×nh ¶nh : Hoa tay th¶o nh÷ng nÐt Nh phîng móa, rång bay thËt sinh ®éng. Nh÷ng h×nh ¶nh : GiÊy ®á buån kh«ng th¾m Mùc ®äng trong nghiªn sÇu L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi giêi ma bôi bay kh«ng ph¶i chØ lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn, mµ lµ thiªn nhiªn nhuèm ®Çy t©m tr¹ng. 4. Nh÷ng c©u th¬ : - GiÊy ®á buån kh«ng th¾m Mùc ®äng trong nghiªn sÇu... 10
- L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi giêi ma bôi bay lµ nhng c©u th¬ kh«ng chØ t¶ c¶nh. T¸c gi¶ ®· dïng biÖn ph¸p nh©n ho¸ lµm cho giÊy, mùc, nh÷ng vËt v« tri nh còng biÕt sÇu buån. Ph¶i ch¨ng, c¸i buån cña b¶n th©n «ng ®å còng lµm l©y nhiÔm sang c¶nh vËt ? L¸ vµng, ma bôi thËt lµ buån. L¸ l¹i r¬i trªn giÊy kh«ng th¾m, ma bôi l¹i lµm cho c¶nh vËt nh nhoÌ mê. ¤ng ®å ®· bÞ l·ng quªn, cµng bÞ khuÊt lÊp. Nh÷ng c©u th¬ nh thÕ ®· lµm cho bµi th¬ t¹o ®îc cho ngêi ®äc Ên tîng vµ ¸m ¶nh s©u s¾c. iII. rÌn luyÖn kü n¨ng Bµi th¬ nµy ®îc tr¶i ra trªn nhiÒu cung bËc c¶m xóc, kh«ng khã h×nh dung nh ng còng kh«ng dÔ thÓ hiÖn. Cã thÓ lùa chän giäng ®äc theo tõng khæ th¬ nh sau: - Khæ thø nhÊt: thÓ hiÖn giäng ®äc nhÑ nhµng, b×nh th¶n. - Khæ thø hai: thÓ hiÖn giäng ®äc miªu t¶. - Khæ thø ba: giäng ®äc chïng xuèng, chËm dÇn l¹i. - Khæ n¨m: ®äc thËt chËm, giäng buån th¬ng, da diÕt. C©u nghi vÊn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh. §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái. VÎ nghi ng¹i hiÖn ra s¾c mÆt, con bÐ hãm hØnh hái mÑ mét c¸ch thiÕt tha: (1)- S¸ng ngµy ngêi ta ®Êm u cã ®au l¾m kh«ng? ChÞ DËu khÏ g¹t níc m¾t: - Kh«ng ®au con ¹ ! (2)- ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai?(3) Hay lµ u th¬ng chóng con ®ãi qu¸? (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) a) Trong ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn? Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn? b) C©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch trªn dïng ®Ó lµm g×? Gîi ý: a) C¸c c©u nghi vÊn trong ®o¹n v¨n trªn lµ: c©u (1), (2), (3). §Æc ®iÓm h×nh thøc ®Ó cã thÓ nhËn d¹ng c¸c c©u trªn lµ c©u nghi vÊn, ®ã lµ: khi nãi, ta nhÊn giäng ë nh÷ng tõ dïng ®Ó hái (kh«ng, thÕ sao, hay lµ,…). Khi viÕt, c©u nghi vÊn kÕt thóc b»ng dÊu chÊm hái. b) C¸c c©u nghi vÊn trªn dïng ®Ó hái. 2. C¸c h×nh thøc nghi vÊn thêng gÆp 11
a. C©u nghi vÊn kh«ng lùa chän KiÓu c©u nµy thêng ®îc chia thµnh c¸c trêng hîp sau: - C©u nghi vÊn cã ®¹i tõ nghi vÊn: ai, g×, nµo, t¹i sao, ®©u, bao giê, bao nhiªu, kh«ng,... VÝ dô: + ¤ng ®i ®©u ®Êy? + Ai lµm líp trëng? + §äc b¶n "Tuyªn ng«n ®éc lËp" ®Õn nöa chõng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh dõng l¹i vµ bçng dng hái: "T«i nãi ®ång bµo nghe râ kh«ng?". Tøc th× mét tiÕng "cã" cña mét triÖu con ngêi cïng ®¸p, vang dËy nh sÊm. - C©u nghi vÊn cã t×nh th¸i tõ nghi vÊn: µ, , h¶, chø,... VÝ dô: + Em vÒ thËt ? + B¹n lµm bµi xong råi chø? + Mét ngêi nhÞn ¨n ®Ó tiÒn l¹i lµm ma, bëi kh«ng muèn lµm liªn luþ ®Õn hµng xãm l¸ng giÒng… Con ngêi ®¸ng kÝnh Êy b©y giê còng theo gãt Binh T ®Ó cã ¨n ? (Nam Cao) b. C©u nghi vÊn cã lùa chän KiÓu c©u nµy khi hái, ngêi ta dïng quan hÖ tõ: hay, hay lµ, hoÆc, hoÆc lµ, hoÆc dïng cÆp phã tõ: cã... kh«ng, ®·... cha. VÝ dô: + Em ®îc th× cho anh xin Hay lµ em ®Ó lµm tin trong nhµ? (Ca dao) + H«m qua, con cã ®i häc kh«ng? C¸c h×nh thøc võa nªu cã thÓ liªn kÕt víi nhau, vÝ dô: + B¹n cã nãi thËt kh«ng, hay mét lÇn n÷a l¹i nãi dèi m×nh? II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. X¸c ®Þnh c©u nghi vÊn trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn? a) Råi h¾n chØ lu«n vµo mÆt chÞ DËu: - ChÞ khÊt tiÒn su ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng? §Êy! ChÞ h·y nãi víi «ng cai, ®Ó «ng Êy ra kªu víi quan cho! Chø «ng lÝ t«i th× kh«ng cã quyÒn d¸m cho chÞ khÊt mét giê nµo n÷a! (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) b) T¹i sao con ngêi l¹i ph¶i khiªm tèn nh thÕ? §ã lµ v× cuéc ®êi lµ mét cuéc ®Êu tranh bÊt tËn, mµ tµi nghÖ cña mçi c¸ nh©n tuy lµ quan träng, nhng thËt ra chØ lµ nh÷ng giät n- íc bÐ nhá gi÷a ®¹i d¬ng bao la. (Theo L©m Ng÷ §êng, Tinh hoa xö thÕ) 12
c) V¨n lµ g×? V¨n lµ vÎ ®Ñp. Ch¬ng lµ g×? Ch¬ng lµ vÎ s¸ng. Nhêi (lêi) cña ngêi ta rùc rì bãng bÈy, tùa nh cã vÎ ®Ñp vÎ s¸ng, cho nªn gäi lµ v¨n ch¬ng. (Theo Phan KÕ BÝnh, ViÖt H¸n v¨n kh¶o) d) T«i cÊt tiÕng gäi DÕ Cho¾t. Nghe tiÕng tha, t«i hái: - Chó m×nh muèn cïng tí ®ïa vui kh«ng? - §ïa trß g×? Em ®¬ng lªn c¬n hen ®©y! Hõ hõ… - §ïa ch¬i mét tÝ. - Hõ … hõ … c¸i g× thÕ? - Con mô Cèc kia k×a. DÕ Cho¾t ra cöa, hÐ m¾t nh×n chÞ Cèc. Råi hái t«i: - ChÞ Cèc bÐo xï ®øng tríc cña nhµ ta Êy h¶? - õ. (T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu lu kÝ) Gîi ý: a) ChÞ khÊt tiÒn su ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng? b) T¹i sao con ngêi l¹i ph¶i khiªm tèn nh thÕ? c) V¨n lµ g×? Ch¬ng lµ g×? d) Chó m×nh muèn cïng tí ®ïa vui kh«ng? §ïa trß g×? ChÞ Cèc bÐo xï ®øng tríc cña nhµ ta Êy h¶? §Æc ®iÓm h×nh thøc: - Chó ý vµo c¸c tõ nghi vÊn (in ®Ëm). - Cuèi c¸c c©u ®Òu cã dïng c¸c dÊu chÊm hái. 2. XÐt c¸c c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái: a) M×nh ®äc hay t«i ®äc? (Nam Cao, §«i m¾t) b) Em ®îc th× cho anh xin Hay lµ em ®Ó lµm tin trong nhµ? (Ca dao) c) Hay t¹i sù sung síng bçng ®îc tr«ng nh×n vµ «m Êp c¸i h×nh hµi m¸u mñ cña m×nh mµ mÑ t«i l¹i t¬i ®Ñp nh thña cßn sung tóc? (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu) - C¨n cø vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng c©u trªn lµ c©u nghi vÊn? - Cã thÓ thay tõ hay b»ng tõ hoÆc vµo c¸c c©u ®ã ®îc kh«ng? T¹i sao? Gîi ý: C¸c c©u nµy ®Òu lµ c©u nghi vÊn v× ®Òu cã chøa tõ hay (nèi c¸c vÕ cã quan hÖ lùa 13
chän). Tõ hay khi xuÊt hiÖn trong c¸c kiÓu c©u kh¸c th× cã thÓ ®îc thay thÕ b»ng tõ hoÆc. Nhng ë trong c¸c trêng hîp nµy nãi riªng vµ trong c©u nghi vÊn nãi chung, nÕu ta thay tõ hay b»ng tõ hoÆc th× c©u sÏ bÞ sai vÒ ng÷ ph¸p, bÞ biÕn thµnh kiÓu c©u kh¸c (c©u trÇn thuËt) hoÆc c©u sÏ thay ®æi vÒ ý nghÜa. 3. Cã thÓ ®Æt dÊu chÊm hái vµo cuèi c¸c c©u sau ®îc kh«ng? V× sao? a) Nay chóng ta ®õng lµm g× n÷a, thö xem l·o MiÖng cã sèng ®îc kh«ng. (Ch©n, Tay, Tai , M¾t, MiÖng) b) B©y giê th× t«i hiÓu t¹i sao l·o kh«ng muèn b¸n con chã vµng cña l·o. (Nam Cao, L·o H¹c) c) C©y nµo còng ®Ñp, c©y nµo còng quý, nhng th©n thuéc nhÊt vÉn lµ tre nøa. (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) d) BiÓn nhiÒu khi rÊt ®Ñp, ai còng thÊy nh thÕ. (Vò Tó Nam, BiÓn ®Ñp) Gîi ý: - Kh«ng thÓ ®Æt dÊu chÊm hái vµo cuèi c¸c c©u nµy bëi chóng cha ph¶i lµ c©u nghi vÊn. - C¸c c©u a vµ b tuy cã chøa c¸c tõ nghi vÊn (cã…kh«ng, t¹i sao), nhng thùc tÕ, c¸c kÕt cÊu cã chøa c¸c tõ nµy chØ cã chøc n¨ng lµm bæ ng÷ cho c©u. - Hai c©u cßn l¹i, tuy cã chøa c¸c tõ ai (ai còng), nµo (nµo còng) nhng oqr trong c¸c c©u nµy, c¸c tõ Êy kh«ng nh»m môc ®Ých hái. KÕt cÊu kiÓu nh vËy, trong c©u nµy còng nh trong nhiÒu trêng hîp kh¸c, nã thêng mang nghÜa kh¼ng ®Þnh (chø kh«ng ph¶i nghi vÊn). 4. Ph©n biÖt h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u: a) Anh cã khoÎ kh«ng? b) Anh ®· khoÎ cha? X¸c ®Þnh c©u tr¶ lêi thÝch hîp ®èi víi tïng c©u. §Æt mét sè cÆp c©u kh¸c vµ ph©n tÝch ®Ó chøng tá sù kh¸c nhau gi÷a c©u nghi vÊn theo m« h×nh cã … kh«ng víi c©u nghi vÊn theo m« h×nh ®· … cha. Gîi ý: - Hai c©u ®· cho kh¸c nhau vÒ m« h×nh cÊu tróc c©u: cã … kh«ng; ®· … cha. Sù kh¸c nhau vÒ cÊu tróc dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ ý nghÜa: c©u thø nhÊt lµ mét c©u hái thùc sù híng vµo t×nh tr¹ng søc khoÎ thùc tÕ cña ngêi ®îc hái; trong khi ®ã, c©u thó hai lµ mét c©u hái kÌm gi¶ ®Þnh (ngêi ®îc hái tríc ®ã cã vÊn ®Ò vÒ søc khoÎ). NÕu sù gi¶ ®Þnh nµy sai th× c©u hái trë nªn v« lÝ. - Cã thÓ nªu ra c¸c vÝ dô sau (h·y tù so s¸nh): + C¸i m¸y tÝnh nµy cã cò kh«ng? (c©u ®óng) + C¸i m¸y tÝnh nµy ®· cò cha? (c©u ®óng) + C¸i m¸y tÝnh nµy cã míi kh«ng? (c©u ®óng) 14
+ C¸i m¸y tÝnh nµy ®· míi cha? (C©u sai do gi¶ ®Þnh kh«ng hîp víi thùc tÕ). 5. H·y cho biÕt sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau: a) Bao giê anh ®i Hµ Néi? b) Anh ®i Hµ Néi bao giê? Gîi ý: - VÒ h×nh thøc: Hai c©u kh¸c nhau ë trËt tù tõ (vÞ trÝ cña tõ bao giê). - VÒ ý nghÜa: + C©u (a) hái híng ®Õn hµnh ®éng trong t¬ng lai. + C©u (b) hái vÒ mét hµnh ®éng ®· diÔn ra trong qu¸ khø. 6. Cho biÕt hai c©u nghi vÊn sau ®©y ®óng hay sai. V× sao? a) ChiÕc xe nµy bao nhiªu ki-l«-gam mµ nÆng thÕ? b) ChiÕc xe nµy gi¸ bao nhiªu mµ rÎ thÕ? Gîi ý: C©u (a) ®óng, tuy kh«ng biÕt nã nÆng bao nhiªu nhng cã thÓ c¶m nhËn ®îc søc nÆng nhê c¶m gi¸c. C©u (b) sai, v× cha biÕt gi¸ bao nhiªu th× kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh chiÕc xe rÎ ®îc. ViÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh Mét bµi v¨n thuyÕt minh thêng gåm nhiÒu ý lín. Mçi ý nªn viÕt thµnh mét ®o¹n v¨n ®Ó ngêi ®äc dÔ nhËn diÖn, dÔ ph©n biÖt, trªn c¬ së ®ã n¾m ®îc cÊu tróc chung cña c¶ bµi. Trong ®o¹n v¨n, c©u chñ ®Ò lµ c©u nªu ý lín cña c¶ ®o¹n. C©u chñ ®Ò cã thÓ xuÊt hiÖn ë ®Çu ®o¹n v¨n, khi ®ã ®o¹n v¨n sÏ ®îc viÕt theo cÊu tróc diÔn dÞch. C©u chñ ®Ò còng cã thÓ xuÊt hiÖn ë cuèi ®o¹n v¨n, khi ®ã ®o¹n v¨n ®îc viÕt theo cÊu tróc quy n¹p. §«i khi, ngêi viÕt kÕp hîp c¶ hai kiÓu cÊu tróc trªn nhng dï theo cÊu tróc nµo th× c¸c c©u trong ®o¹n còng ph¶i b¸m s¸t ý cña c©u chñ ®Ò, lµm s¸ng tá ý cña c©u chñ ®Ò (tr¸nh lÉn ý cña ®o¹n v¨n kh¸c vµo). Khi viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh, ngêi viÕt cã thÓ tr×nh bµy theo thø tù cÊu t¹o cña sù vËt, theo thø tù nhËn thøc (tõ tæng thÓ ®Õn bé phËn, tõ ngoµi vµo trong, tõ xa ®Õn gÇn), theo thø tù diÔn biÕn sù viÖc trong thêi gian tríc sau hay theo thø tù chÝnh phô (c¸i chÝnh nãi tríc, c¸i phô nãi sau). C¸ch tr×nh bµy trªn gióp cho ngêi ®äc dÔ dµng h×nh dung ®èi tîng ®îc thuyÕt minh. 2. VÝ dô 15
a) §äc c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh sau. Nªu c¸ch s¾p xÕp c¸c c©u trong ®o¹n. (1) ThÕ giíi ®ang ®óng tríc nguy c¬ thiÕu níc s¹ch nghiªm träng. Níc ngät chØ chiÕm 3% tæng lîng níc trªn tr¸i ®Êt. Lîng níc Ýt ái Êy ®ang ngµy cµng bÞ « nhiÔm bëi c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp. ë c¸c níc thø ba, h¬n mét tØ ngêi ph¶i uèng níc bÞ « nhiÔm. §Õn n¨m 2025, 2/3 d©n sè thÕ giíi sÏ thiÕu níc. (Theo Hoa häc trß) (2) Ph¹m V¨n §ång (1906 - 2000): Nhµ c¸ch m¹ng næi tiÕng vµ nhµ v¨n ho¸ lín, quª ë x· §øc T©n, huyÖn Mé §øc, tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ n¨m 1925, ®· gi÷ nhiÒu cîng vÞ quan träng trong bé m¸y l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam, tõng lµ Thñ tíng ChÝnh phñ trªn ba m¬i n¨m. ¤ng lµ häc trß vµ lµ ngêi céng sù gÇn gòi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. (Ng÷ v¨n 7, tËp hai) Gîi ý: - Trong ®o¹n v¨n (1), c©u chñ ®Ò lµ c©u thø nhÊt. C¸c c©u sau triÓn khai lµm râ néi dung cña c©u chñ ®Ò. - Trong ®o¹n v¨n (2), tõ Ph¹m V¨n §ång ®ãng vai trß lµ tõ ng÷ chñ ®Ò. C¸c c©u sau dÊu hai chÊm tiÕp tôc cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ Ph¹m V¨n §ång theo kiÓu liÖt kª. b) NhËn xÐt vÒ nhîc ®iÓm cña ®o¹n v¨n thuyÕt minh bót bi vµ ®o¹n v¨n thuyÕt minh vÒ chiÕc ®Ìn bµn. Gîi ý: PhÇn thuyÕt minh cña c¶ hai ®o¹n v¨n kh¸ lén xén, cha cã ®îc bè côc râ rµng. §Ó thuyÕt minh vÒ c©y bót bi vµ chiÕc ®Ìn bµn th× cã thÓ triÓn khai thµnh hai ®o¹n: mét ®o¹n thuyÕt minh vÒ ®Æc ®iÓm (cña tõng bé phËn), ®o¹n kia nªn thuyÕt minh vÒ c«ng dông vµ c¸ch sö dông c¸c ph¬ng tiÖn Êy. II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Víi ®Ò bµi "Giíi thiÖu trêng em", cã thÓ tham kh¶o hai ®o¹n v¨n sau : Më bµi: "Trêng trung häc c¬ së n¬i em häc lµ mét ng«i trêng lín nhÊt trong vïng. Em rÊt vui v× ®îc häc ë ng«i trêng mµ tríc ®©y anh chÞ em ®· tõng häc". KÕt bµi: "Ng«i trêng em häc lµ mét ng«i trêng ®Ñp. BiÕt bao kØ niÖm buån vui cña em ®· diÔn ra ë ®©y. ChØ cßn hai n¨m n÷a lµ em sÏ thi tèt nghiÖp, sÏ chuyÓn ®Õn mét ng«i trêng Trung häc phæ th«ng. Em nghÜ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó khi rêi trêng, khi em ®· trëng thµnh, Ên tîng tèt ®Ñp cña nã vÉn cßn m·i m·i". 2. VÒ ®o¹n v¨n nµy, cã thÓ tham kh¶o ®o¹n viÕt vÒ b¸c Ph¹m V¨n §ång. H·y giíi thiÖu tãm t¾t quª qu¸n cña B¸c Hå, n¨m B¸c ra níc ngoµi t×m ®êng cøu níc, nh÷ng chøc vô quan träng mµ Ngêi ®· tõng ®¶m nhiÖm. §Æc biÖt lµ sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña B¸c ®· ® a c¸ch m¹ng ViÖt Nam giµnh ®îc nh÷ng th¾ng lîi quan träng. 3. Em h·y viÕt kh¸i qu¸t theo c¸c ý sau: S¸ch Ng÷ v¨n 8, tËp mét gåm cã 17 bµi häc. Mçi bµi häc thêng gåm 3 ph©n m«n : V¨n, TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bµi nµo còng gièng hÖt nhau, cã bµi chØ cã 2 ph©n m«n, cã bµi l¹i thªm c¶ phÇn «n tËp, kiÓm tra. 16
Víi mçi ph©n m«n l¹i cã mét c¸ch tr×nh bµy phï hîp víi ®Æc ®iÓm riªng. VÝ dô, ph©n m«n V¨n thêng cã c¸c môc : v¨n b¶n, chó thÝch, ®äc hiÓu v¨n b¶n, ghi nhí, luyÖn tËp; ph©n m«n TËp lµm v¨n thêng cã c¸c môc: néi dung (theo tõng bµi) vµ luyÖn tËp. quª h¬ng (TÕ Hanh) I. VÒ t¸c gi¶ Nhµ th¬ TÕ Hanh (tªn khai sinh lµ TrÇn TÕ Hanh), sinh n¨m 1921 t¹i x· B×nh D¬ng, huyÖn B×nh S¬n, tØnh Qu¶ng Ng·i; hiÖn ë quËn Hai Bµ Trng, Hµ Néi. Tham gia c¸ch m¹ng tõ th¸ng 8-1945, TÕ Hanh ®· tr¶i qua c¸c c«ng t¸c v¨n ho¸, gi¸o dôc ë HuÕ, §µ N½ng. N¨m 1948, «ng ë trong Ban phô tr¸ch Liªn ®oµn kh¸ng chiÕn Nam Trung Bé; Uû viªn Thêng vô cho Héi V¨n nghÖ Trung ¬ng. N¨m 1957 khi thµnh lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, «ng lµ Uû viªn Thêng vô Héi khãa I, II, Uû viªn Thêng vô Héi Liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam (1963), «ng tham gia nhiÒu khãa Ban chÊp hµnh Héi Nhµ v¨n, gi÷ c¸c chøc vô: Trëng ban ®èi ngo¹i (1968), Chñ tÞch Héi ®ång dÞch (1983), Chñ tÞch Héi ®ång th¬ (1986). ¤ng ®· cho xuÊt b¶n c¸c tËp th¬: Hoa niªn (1945); Hoa mïa thi (1948); Nh©n d©n mét lßng (1953); Bµi th¬ th¸ng b¶y (1961); Hai nöa yªu th¬ng (1963); Khóc ca míi (1966); §i suèt bµi ca (1970); C©u chuyÖn quª h¬ng (1973); Theo nhÞp th¸ng ngµy (1974); Gi÷a nh÷ng ngµy xu©n (1977); Con ®êng vµ dßng s«ng (1980); Bµi ca sù sèng (1985); TÕ Hanh tuyÓn tËp (1987); Th¬ TÕ Hanh (1989); Vên xa (1992); Gi÷a anh vµ em (1992); Em chê anh (1994); Ngoµi ra «ng cßn xuÊt b¶n c¸c tËp tiÓu luËn, vµ nhiÒu tËp th¬ viÕt cho thiÕu nhi. ¤ng còng ®· xuÊt b¶n nhiÒu tËp th¬ dÞch cña c¸c nhµ th¬ lín trªn thÕ giíi. ¤ng ®· ®îc nhËn nhiÒu gi¶i thëng v¨n häc: Gi¶i Tù lùc v¨n ®oµn n¨m 1939; Gi¶i thëng Ph¹m V¨n §ång do Héi V¨n nghÖ Liªn khu V tÆng. ¤ng ®îc nhËn Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt (n¨m 1996). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. H×nh ¶nh næi bËt trong bµi th¬ cña TÕ Hanh lµ h×nh ¶nh lµng chµi víi nh÷ng sinh ho¹t v« cïng th©n thuéc, nh÷ng ngêi d©n chµi m¹nh khoÎ, cêng tr¸ng vµ ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ thiÕu h×nh ¶nh nh÷ng con thuyÒn, nh÷ng c¸nh buåm vèn ®îc coi lµ biÓu tîng cña lµng chµi. V× ®îc t¸i hiÖn lªn tõ nçi nhí ªm ®Òm nªn lµng chµi ph¶i g¾n liÒn víi ho¹t ®éng chñ yÕu: ®¸nh c¸. §oµn thuyÒn ra kh¬i trong mét ngµy thËt ®Ñp: Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång. Thêi tiÕt ®Ñp kh«ng chØ thiÕt thùc víi ngêi d©n chµi (thêi tiÕt cã ®Ñp th× míi ra kh¬i ®îc) mµ cßn lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña lµng chµi trong t×nh yªu vµ nçi nhí cña nhµ th¬. Søc lùc trµn trÒ cña nh÷ng ngêi trai lµng nh truyÒn vµo con thuyÒn, t¹o nªn khung c¶nh Ên t- îng, rÊt m¹nh mÏ vµ hoµnh tr¸ng: ChiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng nh con tuÊn m· Ph¨ng m¸i chÌo, m¹nh mÏ vît trêng giang. C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng 17
Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã... Nh÷ng con thuyÒn rÏ sãng b¨ng b¨ng vµ lêi th¬ còng theo ®ã mµ bay bæng trong kh«ng gian v« cïng réng r·i, kho¸ng ®¹t. Mäi h×nh ¶nh ®Òu ®îc n©ng lªn ®Õn møc biÓu tîng. ChiÕc thuyÒn th× "h¨ng nh con tÊu m·", mét tõ "ph¨ng" thËt m¹nh mÏ, døt kho¸t ®· ®a con thuyÒn "m¹nh mÏ vît trêng giang". §Æc s¾c nhÊt lµ c¸nh buåm. Trªn sãng níc, h×nh ¶nh dÔ thÊy nhÊt lµ c¸nh buåm chø kh«ng ph¶i con thuyÒn: Anh ®i ®Êy, anh vÒ ®©u C¸nh buåm n©u, c¸nh buåm n©u, c¸nh buåm ... (Qua ®ß - NguyÔn BÝnh) RÊt Ýt khi trong c¸c bøc tranh vÏ thuyÒn mµ l¹i thiÕu c¸nh buåm bëi nã chÝnh lµ yÕu tè t¹o nªn sù hµi hoµ c©n ®èi vµ vÎ ®Ñp l·ng m¹n. Víi mét ngêi xa quª, c¸nh buåm cßn "nh m¶nh hån lµng", nã ®· trë thµnh h×nh ¶nh tîng trng cho quª h¬ng bëi d¸ng vÎ v« cïng m¹nh mÏ vµ kho¸ng ®¹t: Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã Ph¶i cã t×nh yªu quª h¬ng tha thiÕt vµ niÒm tù hµo m·nh liÖt, TÕ Hanh míi viÕt ®îc c©u th¬ giµu gi¸ trÞ biÓu hiÖn ®Õn nh vËy: Sau c¶nh "kh¾p d©n lµng tÊp nËp ®ãn ghe vÒ" (gîi t¶ kh«ng khÝ sinh ho¹t v« cïng th©n thuéc cña lµng chµi), nh÷ng c©u th¬ ®ét ngét chïng xuèng: D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m; ChiÕc thuyÒn im bÕn mái trë vÒ n»m Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá. Tõ t¶ thùc, nh÷ng c©u th¬ l¹i dÇn nghiªng vÒ s¾c th¸i biÓu tîng l¾ng c©u. §iÒu ®ã gãp phÇn t¹o cho bµi th¬ mét cÊu tróc hµi hoµ, c©n ®èi. Bªn trªn lµ c¶nh rÏ sèng v ît trïng d¬ng th× ®Õn ®©y lµ c¶nh nghØ ng¬i. C¸i tÜnh ®i liÒn ngay sau c¸i ®éng nh ng kh«ng t¸ch biÖt hoµn toµn. Cã mét sîi d©y liªn kÕt, mét sù g¾n bã rÊt mËt thiÕt phÝa sau h×nh ¶nh "lµn da ng¨m r¸m n¾ng" vµ "th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m" cña nh÷ng ng êi trai lµng chµi, bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i kÓ ®Õn chi tiÕt rÊt gîi c¶m: chiÕc thuyÒn ®· trë vÒ nghØ ng¬i trªn bÕn nhng vÉn "nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá". Tõ "chÊt muèi" cho ®Õn h¬i thë "vÞ xa x¨m" ®Òu gîi ®Õn biÓn c¶, ®Õn nh÷ng chuyÓn ®éng vît qua mu«n ngµn sãng giã. §ã chÝnh lµ kh¸t väng chinh phôc ®¹i d¬ng rÊt m·nh liÖt, ®· ngÊm s©u trong huyÕt qu¶n cña nh÷ng ngêi d©n lµng chµi, ®îc lu truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. 2. Ai sinh ra ë vïng duyªn h¶i h¼n ch¼ng l¹ g× nh÷ng c¸nh buåm. ThÕ nh ng nh÷ng c©u th¬ cña TÕ Hanh vÉn cã mét c¸i g× ®ã lµ l¹ vµ cuèn hót: C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã... C¸nh buåm v« tri ®· ®îc ngêi thi sÜ thæi vµo mét t©m hån. §ã chÝnh lµ c¸i hån thiªng liªng (trong t©m kh¶m nhµ th¬) cña ng«i lµng Êy. Nhµ th¬ ®· lÊy c¸i ®Æc tr ng nhÊt (nh÷ng c¸nh buåm) ®Ó mµ gîi ra bao íc m¬ khao kh¸t vÒ mét cuèc sèng no Êm, ®ñ ®Çy. C©u th¬ sau thÊm chÝ cßn “cã hån” h¬n. ThuyÒn kh«ng ph¶i tù ra kh¬i mµ ®ang “rín” m×nh ra biÓn c¶. H×nh ¶nh th¬ ®Ñp vµ thi vÞ biÕt bao. Hai c©u th¬ díi ®©y l¹i mang mét h¬ng vÞ kh¸c – h¬ng vÞ nång mÆn cña biÓn kh¬i: 18
D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m. Hai c©u th¬ lµ mét bøc tranh vÏ ph¸c vÒ h×nh ¶nh d©n chµi. §ã lµ nh÷ng con ngêi d- êng nh ®îc sinh ra tõ biÓn. Cuéc sèng biÓn kh¬i d·i dÇu ma n¾ng lµm cho lµn da “ng¨m r¸m” l¹i, trong c¶ “h¬i thë” cña th©n h×nh còng lµ h¬ng vÞ xa x¨m cña biÓn. Hai c©u th¬ kh«ng ph¶i chØ lµ sù miªu t¶ ®¬n thuÇn mµ nã lµ sù c¶m nhËn b»ng c¶ mét t©m hån s©u s¾c víi quª h¬ng. 3. Trªn ®©y lµ nh÷ng h×nh ¶nh s©u ®Ëm, râ nÐt nhÊt ®îc t¸i hiÖn tõ kÝ øc. §Õn bèn c©u th¬ cuèi, nhµ th¬ ®· gi·i bµy trùc tiÕp t×nh c¶m cña m×nh víi quª h¬ng: Nay xa c¸ch lßng t«i lu«n tëng nhí. Trong nçi nhí l¹i thÊp tho¸ng mµu níc xanh, c¸t b¹c, c¸nh buåm... vµ h¼n kh«ng thÓ thiÕu con thuyÒn "rÏ sãng ch¹y ra kh¬i". Cã thÓ thÊy nh÷ng h×nh ¶nh Êy cø trë ®i trë l¹i, day døt m·i trong t©m trÝ nhµ th¬ ®Ó råi cuèi cïng l¹i lµm bËt lªn c¶m xóc: T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! C©u th¬ ®îc viÕt thËt gi¶n dÞ nhng còng thËt gîi c¶m, ®ñ n«n nao lßng ngêi. Bëi nã cã søc nÆng ngay tõ nçi nhí da diÕt vµ ch©n thµnh cña t¸c gi¶ ®èi víi quª h¬ng. 4. NÐt ®¾c s¾c nghÖ thuËt næi bËt nhÊt cña bµi th¬ nµy lµ sù s¸ng t¹o c¸c h×nh ¶nh th¬. Bµi th¬ cho thÊy mét sù quan s¸t tinh tÕ, mét sù c¶m nhËn vµ miªu t¶ s¾c s¶o. H×nh ¶nh th¬ phong phó, võa ch©n thùc l¹i võa bay bæng vµ l·ng m¹n khiÕn cho c¶ bµi th¬ rÊt cã hån vµ trµn ®Çy thi vÞ. Bµi th¬ sö dông kÕt hîp ph¬ng thøc miªu t¶ vµ biÓu c¶m. Nhng yÕu tè miªu t¶ chñ yÕu nh»m phô vô cho biÓu c¶m, tr÷ t×nh. Nhê sù kÕt hîp nµy mµ h×nh ¶nh th¬ võa lét t¶ ®îc ch©n thùc, tinh tÕ c¶nh vËt vµ con ngêi cña cuéc sèng miÒn biÓn võa thÓ hiÖn s©u s¾c nh÷ng rung ®éng cña t©m hån nhµ th¬. iII. rÌn luyÖn kü n¨ng 1. C¸ch ®äc Néi dung bµi th¬ nãi vÒ vÎ ®Ñp t¬i s¸ng cña bøc tranh lµng quª vïng biÕn, ®îc thÓ hiÖn qua bót ph¸p b×nh dÞ, giµu c¶m xóc cña nhµ th¬, cho nªn khi ®äc cÇn chó ý nhÊn giäng ë nh÷ng c©u th¬ giµu ý nghÜa biÓu tîng: C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! 2. Cã thÓ bæ sung vµ sæ ghi chÐp th¬, nh÷ng c©u sau: Lßng quª dîn dîn vêi con níc Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ (Trµng giang - Huy CËn) Thuë cßn th¬ ngµy hai buæi ®Õn trêng Yªu quª h¬ng qua tõng trang s¸ch nhá 19
(Quª h¬ng - Giang Nam) Quª h¬ng mçi ngêi chØ mét Nh lµ chØ mét mÑ th«i (Quª h¬ng - §ç Trung Qu©n) khi con tu hó (Tè H÷u) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Nhµ th¬ Tè H÷u (1920 - 2002), tªn khai sinh lµ NguyÔn Kim Thµnh, quª gèc ë lµng Phï Lai, nay thuéc x· Qu¶ng Thä, huyÖn Qu¶ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ. Sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho nghÌo, tõ s¸u, b¶y tuæi Tè H÷u ®· häc vµ tËp lµm th¬. Gi¸c ngé c¸ch m¹ng trong thêi k× MÆt trËn D©n chñ vµ trë thµnh ngêi l·nh ®¹o §oµn Thanh niªn D©n chñ ë HuÕ. Nh÷ng bµi th¬ ®Çu tiªn ®îc s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m 1937 - 1938. Th¸ng 4 - 1939, bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, giam gi÷ ë c¸c nhµ lao miÒn Trung vµ T©y nguyªn. Th¸ng 3-1942, vît ngôc §¾c Lay, tiÕp tôc ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, tham gia l·nh ®¹o Tæng khëi nghÜa th¸ng 8-1945 ë HuÕ. Sau C¸ch m¹ng, Tè H÷u ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc vô quan träng trong §¶ng vµ chÝnh quyÒn (tõng lµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, BÝ th Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng, Phã Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng). T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Tõ Êy (th¬, 1946); ViÖt B¾c (th¬, 1954); Giã léng (th¬, 1961); Ra trËn (th¬, 1971); M¸u vµ hoa (th¬, 1977); Mét tiÕng ®ên (th¬, 1992); X©y dùng mét nÒn v¨n nghÖ lín xøng ®¸ng víi nh©n d©n ta, thêi ®¹i ta (tiÓu luËn, 1973); Cuéc sèng c¸ch m¹ng vµ v¨n häc nghÖ thuËt (tiÓu luËn, 1981). Nhµ th¬ ®· ®îc nhËn: - Gi¶i nhÊt Gi¶i thëng v¨n häc Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1954 - 1955 (tËp th¬ ViÖt B¾c); Gi¶i thëng v¨n häc ASEAN (1996); Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt (n¨m 1996). 2. T¸c phÈm Khi con tu hó ®îc Tè H÷u viÕt khi «ng ®ang bÞ ®Þch giam trong nhµ lao Thõa Phñ (HuÕ). Th¬ viÕt trong tï cã nhiÒu lo¹i, thÓ hiÖn nhiÒu t©m tr¹ng kh¸c nhau. Cã khi nhµ th¬ diÔn t¶ nçi khæ cùc cña ngêi tï: Bèn th¸ng c¬m kh«ng no Bèn th¸ng ®ªm thiÕu ngñ Bèn th¸ng ¸o kh«ng thay Bèn th¸ng kh«ng giÆt giò (NhËt kÝ trong tï - Hå ChÝ Minh) Còng cã khi nhµ th¬ vît lªn trªn c¶nh ngé tï ®µy ®Ó chñ ®éng ®Õn víi thiªn nhiªn, rÌn luyÖn ý chÝ. 20