Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 2

Chia sẻ: Le Huutuan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:139

Thêm vào BST

Báo xấu

256
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 2 là tài liệu tham khảo và học tập bổ ích giúp các em học tốt chương trình Ngữ Văn lớp 8 tập 2. Cuốn sách hướng dẫn chi tiết và trả lời các câu hỏi và bài tập có trong SGK Ngữ Văn 8 tập 2. Chúc các em học tốt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 2

häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp hai) 1
2
th¶o nguyªn - nguyÔn hu©n bïi thÞ thanh l¬ng häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp hai) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 3
4
lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§- BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 8 – tËp hai sÏ ®îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ®îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc tr ng thÓ lo¹i; thùc hµnh liªn kÕt trong v¨n b¶n; t¹o lËp v¨n b¶n; ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý vµ luyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 8. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 5
Nhí rõng (ThÕ L÷) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ ThÕ L÷ (1907-1989), tªn khai sinh lµ NguyÔn Thø LÔ, sinh t¹i Êp Th¸i Hµ, Hµ Néi. Quª qu¸n: lµng Phï §æng, huyÖn Tiªn Du (nay lµ Tiªn S¬n), tØnh B¾c Ninh. Thuë nhá, ThÕ L÷ häc ë H¶i Phßng. N¨m 1929, häc xong bËc Thµnh chung, «ng vµo häc Trêng Cao ®¼ng MÜ thuËt §«ng D¬ng, sau ®ã mét n¨m (1930), «ng bá häc. N¨m 1932, ThÕ L÷ b¾t ®Çu tham gia Tù lùc v¨n ®oµn vµ lµ mét trong nh÷ng c©y bót chñ lùc cña b¸o Phong ho¸, Ngµy nay. N¨m 1937, «ng b¾t ®Çu ho¹t ®éng s©n khÊu, lµm diÔn viªn, ®¹o diÔn, lu diÔn t¹i c¸c tØnh miÒn Trung... vµ cã hoµi b·o x©y dùng nÒn s©n khÊu d©n téc. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng hµo høng chµo ®ãn c¸ch m¹ng, vµ lªn ViÖt B¾c tham gia kh¸ng chiÕn. T¸c gi¶ ®· xuÊt b¶n: MÊy vÇn th¬ (th¬, 1935); Vµng vµ m¸u (truyÖn, 1934); Bªn ®êng Thiªn l«i (truyÖn, 1936); Lª Phong phãng viªn (truyÖn, 1937); Mai H¬ng vµ Lª Phong (truyÖn, 1937); §ßn hÑn (truyÖn, 1939); Gãi thuèc l¸ (truyÖn, 1940); Giã tr¨ng ngµn (truyÖn, 1941); Tr¹i Bå Tïng Linh (truyÖn, 1941); D¬ng Quý Phi (truyÖn, 1942); Thoa (truyÖn, 1942); TruyÖn t×nh cña anh Mai (truyÖn võa, 1953); Tay ®¹i bîm (truyÖn võa, 1953). Ngoµi ra ThÕ L÷ viÕt nhiÒu kÞch b¶n: Cô §¹o s «ng (kÞch, 1946); §oµn biÖt ®éng (1947); §îi chê (1949); Tin chiÕn th¾ng NghÜa Lé (1952); ThÕ L÷ còng lµ dÞch gi¶ cña nhiÒu vë kÞch cña SÕch-xpia, G¬-t¬, Sin-le vµ P«-g«-®in,... 2. T¸c phÈm ThÕ L÷ lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ hµng ®Çu cña phong trµo Th¬ míi. Bµi Nhí rõng ®· g¾n liÒn víi tªn tuæi cña «ng. Nãi ®Õn ThÕ L÷ kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn Nhí rõng. Sù xuÊt hiÖn cña phong trµo Th¬ míi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX ®· t¹o ra sù bïng næ m·nh liÖt, mét cuéc c¸ch m¹ng thËt sù trong ®Þa h¹t v¨n ch¬ng, nhÊt lµ th¬. Nh÷ng thÓ th¬ cò (tiªu biÓu tõ th¬ §êng luËt) víi khu«n khæ cøng nh¾c, niªm luËt gß bã ®· kh«ng dung chøa næi, kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng t tëng, c¶m xóc dµo d¹t, míi mÎ, lóc nµo còng chØ chùc tung ph¸. §æi míi thÓ th¬, ®æi míi h×nh thøc c©u th¬, c¸c nhµ th¬ míi ®ång thêi ® a vµo ®ã nh÷ng dßng c¶m xóc d¹t dµo, m¹nh mÏ, tùa nh nh÷ng dßng nham th¹nh báng ®ang tu«n ch¶y trµn trÒ. Nhí rõng lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cho trµo lu míi nµy. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi th¬ ®îc ng¾t lµm n¨m ®o¹n. Néi dung cña ®o¹n thø nhÊt vµ ®o¹n thø t nãi lªn niÒm uÊt hËn cña con hæ khi bÞ lµm mét thø ®å ch¬i ngang víi lò gÊu dë h¬i, vµ c¶nh tÇm thêng, tï tóng, nh©n t¹o ë vên b¸ch thó. §o¹n thø hai vµ ®o¹n thø ba håi tëng c¶nh tîng tù do, phãng kho¸ng n¬i rõng nói thêi oanh liÖt. §o¹n thø n¨m lµ hoµi niÖm n¬i rõng nói xa kia b»ng giÊc méng ngµn. 2. a) C¶nh tîng ë vên b¸ch thó lµ c¶nh tï tóng. §o¹n th¬ thø nhÊt thÓ hiÖn t©m tr¹ng ch¸n ng¸n, c¨m hên, uÊt øc cña con hæ. Tuy bÞ nhèt trong còi s¾t, tuy bÞ biÕn thµnh mét thø ®å ch¬i l¹ m¾t, bÞ xÕp cïng víi bän gÊu dë h¬i, bän b¸o v« t lù, nhng chóa s¬n l©m vÉn khinh lò ngêi ng¹o m¹n, ngÈn ng¬. Nã c¨m hên sù tï tóng, nã khinh ghÐt nh÷ng kÎ tÇm thêng. Nã vît khái sù tï h·m b»ng trÝ tëng tîng, sèng m·i trong t×nh th¬ng nçi nhí rõng. 6
§o¹n th¬ thø t thÓ hiÖn c¶nh vên b¸ch thó díi con m¾t cña con hæ, ®ã lµ c¶nh tîng nh©n t¹o, tÇm thêng, gi¶ dèi, nhµm ch¸n "kh«ng ®êi nµo thay ®æi". C¶nh vên b¸ch thó tÇm thêng, gi¶ dèi, kh«ng thay ®æi vµ tï tóng ®ã ®îc con hæ nh×n nhËn gîi nªn kh«ng khÝ x· héi ®¬ng thêi. Th¸i ®é ngao ng¸n, ch¸n ghÐt cao ®é víi c¶nh v- ên b¸ch thó còng lµ th¸i ®é cña nhiÒu ngêi, nhÊt lµ thanh niªn thêi ®ã víi x· héi. §èi lËp víi c¶nh vên b¸ch thó lµ c¶nh rõng n¬i con hæ ngù trÞ ngµy xa. Rõng nói ®¹i ngµn, c¸i g× còng lín lao, cao c¶, phi thêng : bãng c¶, c©y giµ, giã gµo ngµn, nguån hÐt nói. Gi÷a n¬i hoang vu, cao c¶, ©m u, chóa s¬n l©m hiÖn ra ®Çy oai phong, lÉm liÖt : Víi khi thÐt khóc trêng ca d÷ déi Ta bíc ch©n lªn, dâng d¹c, ®êng hoµng Lîn tÊm th©n nh sãng cuén nhÞp nhµng Vên bãng ©m thÇm l¸ gai cá s¾c Nh÷ng c©u th¬ nµy ®· diÔn t¶ tinh tÕ vÎ ®Ñp võa dòng m·nh, uy nghi, võa mÒm m¹i uyÓn chuyÓn cña chóa s¬n l©m. Nh÷ng c©u th¬ cña ®o¹n 3 ®· miªu t¶ bèn c¶nh ®Ñp cña nói rõng vµ næi bËt trªn c¶nh võa léng lÉy, d÷ déi, võa hïng tr¸ng, th¬ méng lµ h×nh ¶nh con hæ chóa tÓ, nh mét vÞ ®Õ v¬ng ®Çy quyÒn uy, ®Çy tham väng. Nã uèng ¸nh tr¨ng tan, nã nghe chim ca, nã ng¾m giang san, nã muèn chiÕm lÊy bÝ mËt cña vò trô. §óng lµ mét thêi oanh liÖt, thêi huy hoµng. b) ViÖc sö dông tõ ng÷, h×nh ¶nh, giäng ®iÖu trong ®o¹n th¬ thø hai vµ thø ba rÊt ®Æc biÖt. Mét lo¹t nh÷ng tõ chØ sù cao c¶, lín lao, hoµnh tr¸ng cña nói rõng: bãng c¶, c©y giµ, gµo, hÐt, thÐt. Trong khi ®ã, h×nh ¶nh con hæ th× khoan thai, chËm r·i, ®îc so s¸nh víi sãng cuén nhÞp nhµng. DiÔn t¶ søc m¹nh tuyÖt ®èi cña con hæ kh«ng ph¶i b»ng tiÕng hæ gÇm, mµ lµ ¸nh m¾t d÷ déi: Trong hang tèi, m¾t thÇn khi ®· qu¾c Lµ khiÕn cho mäi vËt ®Òu im h¬i Sang khæ th¬ sau, hµng lo¹t nh÷ng ®iÖp ng÷ nh nh¾c ®i nh¾c l¹i mét cung bËc nuèi tiÕc, hoµi niÖm : Nµo ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng, ®©u nh÷ng... Sau mçi c©u nµy lµ mét c©u hái. Vµ kÕt thóc lµ c©u hái thø n¨m, võa hái, nhng còng nh lµ kh¼ng ®Þnh : thêi oanh liÖt nay chØ cßn trong qu¸ khø, trong håi tëng mµ th«i. Nh÷ng h×nh ¶nh ®ªm tr¨ng, ma, n¾ng, hoµng h«n võa ®Ñp léng lÉy, võa d÷ déi ®· gãp phÇn dùng l¹i mét thêi oanh liÖt cña chóa s¬n l©m khi cßn tù do. c) Lµm næi bËt sù t¬ng ph¶n, ®èi lËp gay g¾t gi÷a c¶nh tîng vên b¸ch thó, n¬i cÇm tï, n¬i tÇm thêng, tr× ®äng víi n¬i ®¹i ngµn tù do, phãng kho¸ng, hoµnh tr¸ng, bÝ hiÓm... nhµ th¬ ®· thÓ hiÖn t©m tr¹ng con hæ ch¸n ng¸n, khinh ghÐt, c¨m thï còi s¾t, c¨m thï c¶nh tÇm thêng, ®¬n ®iÖu. Vµ lu«n lu«n hoµi niÖm, lu«n híng vÒ thêi oanh liÖt ngµy xa. T©m sù Êy lµ t©m tr¹ng l·ng m¹n, thÝch nh÷ng g× phi thêng, phãng kho¸ng, ®ång thêi gÇn gòi víi t©m tr¹ng ngêi d©n mÊt níc khi ®ã. Hä c¶m thÊy "nhôc nh»n tï h·m", hä nhí tiÕc thêi oanh liÖt cña cha «ng víi chiÕn c«ng chèng giÆc ngo¹i x©m. T©m sù cña con hæ còng chÝnh lµ t©m sù cña hä. ChÝnh v× thÕ mµ ngêi ta say sa ®ãn nhËn bµi th¬. 3. T¸c gi¶ mîn lêi con hæ ë vên b¸ch thó lµ rÊt thÝch hîp. Nhê ®ã võa thÓ hiÖn ®îc th¸i ®é ch¸n ng¸n víi thùc t¹i tï tóng, tÇm thêng, gi¶ dèi, võa thÓ hiÖn ®îc kh¸t väng tù do, kh¸t 7
väng ®¹t tíi sù cao c¶, phi thêng. B¶n th©n con hæ bÞ nhèt trong còi lµ mét biÓu tîng cña sù giam cÇm, mÊt tù do, ®ång thêi thÓ hiÖn sù sa c¬, chiÕn b¹i, mang t©m sù u uÊt, kh«ng bao giê tho¶ hiÖp víi thùc t¹i. Mét ®iÒu n÷a, mîn lêi con hæ, t¸c gi¶ dÔ dµng tr¸nh ®îc sù kiÓm duyÖt ngÆt nghÌo cña thùc d©n khi ®ã. Dï sao, bµi th¬ vÉn kh¬i gîi lßng khao kh¸t tù do vµ yªu níc thÇm kÝn cña nh÷ng ngêi ®¬ng thêi. 4*. Nhµ phª b×nh Hoµi Thanh ®· ®· ca ngîi ThÕ L÷ nh mét viªn tíng ®iÒu khiÓn ®éi qu©n ViÖt ng÷ b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh kh«ng thÓ cìng ®îc. §iÒu nµy nãi lªn nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ ®iªu luyÖn, ®¹t ®Õn ®é chÝnh x¸c cao. ChØ riªng vÒ ©m thanh rõng nói, ThÕ L÷ cho ta nghe thÊy tiÕng giã gµo ngµn, giäng nguån hÐt nói, tiÕng thÐt khóc tr êng ca d÷ déi. Bªn trªn ®· nãi ®Õn nh÷ng ®iÖp tõ t¹o ra sù nuèi tiÕc qu¸ khø oanh liÖt ( Nµo ®©u, ®©u nh÷ng...) Còng cã thÓ thÊy c©u th¬ ThÕ L÷ miªu t¶ d¸ng hiªn ngang, hïng dòng, mÒm m¹i cña chóa s¬n l©m : Ta bíc ch©n lªn, dâng d¹c, ®êng hoµng Lîn tÊm th©n nh sãng cuén nhÞp nhµng Vên bãng ©m thÇm, l¸ gai, cá s¾c MÊy c©u th¬ trªn cã sù nhÞp nhµng, c©n ®èi, gîi h×nh ¶nh con hæ khoan thai, mÒm m¹i, víi bíc ch©n chËm r·i thËt tµi t×nh. Hay mét ®o¹n kh¸c t¶ c¶nh tÇm thêng cña con ngêi b¾t chíc, häc ®ßi thiªn nhiªn : Nh÷ng c¶nh söa sang, tÇm thêng gi¶ dèi Hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång D¶i níc ®en gi¶ suèi, ch¼ng th«ng dßng C©u th¬: "Hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång" ®îc viÕt theo c¸ch ng¾t nhÞp ®Òu nhau, cã cÊu t¹o chñ vÞ gièng nhau - ®iÒu ®ã nh m« pháng sù ®¬n ®iÖu, tÇm th- êng cña c¶nh vËt. §îc s¸ng t¸c trong hoµn c¶nh ®Êt níc cßn ®ang bÞ kÎ thï ®« hé, giµy xÐo, b¶n th©n t¸c gi¶ còng kh«ng tr¸nh khái th©n phËn cña mét ngêi d©n n« lÖ nhng Nhí rõng kh«ng r¬i vµo giäng ®iÖu uû mÞ, yÕu ®uèi. Ngîc l¹i, nã ®· thÓ hiÖn mét søc sèng m¹nh mÏ, tiÒm Èn, chØ cã ë nh÷ng con ngêi, nh÷ng d©n téc kh«ng bao giê biÕt cói ®Çu, lu«n khao kh¸t híng ®Õn tù do. IIi. rÌn luyÖn kü n¨ng §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý tríc hÕt trong bµi th¬ nµy lµ lêi ®Ò tõ: "Lêi con hæ ë v ên b¸ch thó". Lêi ®Ò tõ nµy cã tÝnh ®Þnh híng cho viÖc thÓ hiÖn giäng ®äc, nh»m thÓ hiÖn "lêi" cña con hæ − chóa tÓ s¬n l©m tõng oai linh gÇm thÐt, nay bÞ nhèt trong "vên b¸ch thó" chËt hÑp. NghÞch c¶nh thËt lµ trí trªu. §iÒu ®¸ng chó ý thø hai lµ: ThÕ L÷ ®· mîn lêi con hæ ®Ó thÓ hiÖn nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i tÇm thêng, tï tóng vµ niÒm khao kh¸t tù do m·nh liÖt. Ph¶ng phÊt trong bµi th¬ cã nçi ®au thÇm kÝn cña ThÕ L÷ vµ còng lµ cña nh÷ng ngêi thanh niªn thuë Êy tríc c¶nh níc mÊt nhµ tan. Do ®ã, cã thÓ: − §äc bµi th¬ b»ng giäng trÇm, ©m ®iÖu tha thiÕt m¹nh mÏ, thÓ hiÖn nçi ®au ©m thÇm, lßng kiªu h·nh vµ kh¸t väng tù do m·nh liÖt cña con hæ. - §äc nhÊn m¹nh c¸c tõ ng÷: 8
GËm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t, Khinh lò ngêi kia ng¹o m¹n ngÈn ng¬, Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy xa, Víi tiÕng giã gµo ngµn, víi giäng nguån hÐt nói Ta bíc ch©n lªn dâng d¹c, ®êng hoµng, Ta biÕt ta chóa tÓ cña mu«n loµi, Ta say måi ®øng uèng ¸nh tr¨ng tan ... «ng ®å (Vò §×nh Liªn) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Nhµ th¬ Vò §×nh Liªn sinh ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 1913, quª ë Ch©u Khª, B×nh Giang, H¶i D¬ng, mÊt ngµy 18 th¸ng 1 n¨m 1996. Vò §×nh Liªn næi tiÕng víi bµi th¬ ¤ng ®å tõ phong trµo Th¬ míi. NhiÒu n¨m «ng lµm nghÒ d¹y häc. Tõng lµ Chñ nhiÖm khoa tiÕng Ph¸p, Trêng §¹i häc S ph¹m Ngo¹i ng÷, lµ thµnh viªn nhãm v¨n häc Lª Quý §«n (gåm: Lª Thíc, Tr¬ng ChÝnh, Lª TrÝ ViÔn...). Nhµ th¬ Vò §×nh Liªn ®· xuÊt b¶n: §«i m¾t (th¬, 1957); S¬ th¶o lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam (nghiªn cøu, 1957); NguyÔn §×nh ChiÓu (nghiªn cøu, 1957); Th¬ B«-®¬-le (dÞch thuËt, 1995). TËp th¬ B«-®¬-le − c«ng tr×nh 40 n¨m lao ®éng dÞch thuËt say mª vµ nghiªn cøu cña «ng ®· ®îc tÆng thëng cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1996). 2. T¸c phÈm ¤ng ®å lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ hay nhÊt, næi tiÕng nhÊt cña Vò §×nh Liªn vµ còng lµ cña phong trµo Th¬ míi. Sö dông thÓ th¬ n¨m ch÷ vµ ng«n ng÷ gîi c¶m, giµu tÝnh t¹o h×nh, Vò §×nh Liªn ®· miªu t¶ «ng ®å ngåi viÕt ch÷ thuª trªn phè ngµy TÕt, tõ lóc «ng cßn ®¾c chÝ ®Õn lóc h×nh ¶nh «ng mê dÇn råi xa khuÊt gi÷a bøc tranh xu©n. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Trong hai khæ th¬ ®Çu, h×nh ¶nh «ng ®å viÕt ch÷ nho ngµy tÕt lµ mét h×nh ¶nh ®Ñp. §Êy lµ c¸i thêi ®¾c ý cña «ng. ¤ng xuÊt hiÖn cïng hoa ®µo, víi mùc tµu giÊy ®á. ¤ng ®em l¹i niÒm vui cho mäi ng êi khi viÕt c©u ®èi tÕt. Bao nhiªu ngêi nhê ®Õn «ng. Bao nhiªu ngêi tÊm t¾c khen ngîi «ng. ¤ng viÕt c©u ®èi mµ nh ngêi biÓu diÔn th ph¸p : Hoa tay th¶o nh÷ng nÐt Nh phîng móa rång bay Khæ th¬ thø ba vµ thø t vÉn diÔn t¶ kh«ng gian Êy, thêi gian Êy. Song lµ mét kh«ng khÝ kh¸c. Nhng mçi n¨m mçi v¾ng. Kh«ng ph¶i lµ v¾ng ng¾t ngay lËp tøc, mµ theo thêi gian. Ngêi cÇn ®Õn «ng cø gi¶m dÇn. Vµ b©y giê th× hÇu nh kh«ng thÊy hä : Ngêi thuª viÕt nay ®©u ? GiÊy còng buån v× c¶nh nµy, mùc còng sÇu v× kh«ng ® îc dïng vµo viÖc 9
viÕt. ¤ng ®å vÉn cã mÆt, nhng ngêi ta ®· kh«ng nhËn ra «ng. Ngêi ta ch¼ng cßn chó ý ®Õn «ng n÷a. Bëi thÕ mµ «ng nh nhoµ lÉn trong l¸ vµng vµ ma bôi. Sù kh¸c nhau cña hai h×nh ¶nh «ng ®å chñ yÕu ë vÞ trÝ cña «ng víi c«ng chóng. Tríc «ng ë trung t©m cña sù chó ý. Nay «ng ra ngoµi r×a cña sù chó ý, gÇn nh bÞ l·ng quªn. Sù kh¸c nhau nµy gîi cho ngêi ®äc c¶m xóc th¬ng c¶m cho «ng ®å, «ng ®ang bÞ g¹t ra r×a cuéc sèng, «ng ®ang bÞ l·ng quªn cïng víi nh÷ng g× g¾n víi ch÷ H¸n, víi t©m lÝ chuéng thó ch¬i c©u ®èi mét thêi. Hai c©u th¬: L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi giêi ma bôi bay kh«ng chØ lµ hai c©u th¬ t¶ c¶nh, ®ã lµ hai c©u th¬ t¶ t©m tr¹ng, t¶ c¶nh ngé cña «ng ®å. L¸ vµng r¬i, mét biÓu hiÖn cña sù tµn óa. L¹i kÌm víi ma bôi bay. L¹nh lÏo vµ buån th¶m. 2. T©m t cña nhµ th¬ thÓ hiÖn qua bµi th¬ mét c¸ch kÝn ®¸o. T¸c gi¶ ®· m« t¶ hai c¶nh ®èi lËp vµ gîi niÒm th¬ng c¶m «ng ®å mét c¸ch gi¸n tiÕp. ChØ ®Õn phÇn cuèi bµi th¬, khi kh«ng cßn thÊy «ng ®å, t¸c gi¶ míi thèt lªn : Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò Hån ë ®©u b©y giê Kh«ng chØ c¶m th¬ng cho «ng ®å, mµ cßn lµ c¶m th¬ng mét líp ngêi ®· trë thµnh qu¸ khø. H¬n thÕ n÷a, sù hoµi cæ cßn lµ hoµi niÖm mét vÎ ®Ñp v¨n ho¸ g¾n víi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn truyÒn thèng. ChÝnh v× thÕ mµ bµi th¬ cã søc lay ®éng s©u xa. 3. Kh«ng chØ hay ë néi dung hoµi niÖm, bµi th¬ cßn hay ë nghÖ thuËt. Tríc hÕt lµ dùng c¶nh t¬ng ph¶n. Mét bªn tÊp nËp ®«ng vui, mét bªn buån b·, hiu h¾t. mét bªn nÐt ch÷ còng nh bay móa : phîng móa, rång bay ; bªn kia c¶ giÊy còng buån, c¶ mùc còng sÇu, thªm n÷a l¹i kÌm l¸ vµng, ma bôi. Bµi th¬ ®îc cÊu tróc theo kiÓu kÕt cÊu ®Çu cuèi t¬ng øng. Còng lµ thêi gian ngµy ¸p tÕt, còng lµ kh«ng gian mïa xu©n, còng vÉn cã hoa ®µo në. Nhng h×nh ¶nh «ng ®å th× cø nh¹t nhoµ dÇn. Cuèi cïng th× kh«ng thÊy «ng ®å n÷a. ¤ng ®· thµnh "«ng ®å xa". Kh«ng ph¶i lµ «ng ®å cò. ¤ng ®· thµnh xa, nh ®· kh«ng cßn tån t¹i n÷a. Bµi th¬ lµm theo thÓ n¨m ch÷, thÓ th¬ ngò ng«n vèn cã tõ l©u. Lêi lÏ cña bµi th¬ dung dÞ, kh«ng cã g× t©n k×. Nhng h×nh ¶nh th¬ gîi c¶m. H×nh ¶nh : Hoa tay th¶o nh÷ng nÐt Nh phîng móa, rång bay thËt sinh ®éng. Nh÷ng h×nh ¶nh : GiÊy ®á buån kh«ng th¾m Mùc ®äng trong nghiªn sÇu L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi giêi ma bôi bay kh«ng ph¶i chØ lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn, mµ lµ thiªn nhiªn nhuèm ®Çy t©m tr¹ng. 4. Nh÷ng c©u th¬ : - GiÊy ®á buån kh«ng th¾m Mùc ®äng trong nghiªn sÇu... - L¸ vµng r¬i trªn giÊy 10
Ngoµi giêi ma bôi bay lµ nhng c©u th¬ kh«ng chØ t¶ c¶nh. T¸c gi¶ ®· dïng biÖn ph¸p nh©n ho¸ lµm cho giÊy, mùc, nh÷ng vËt v« tri nh còng biÕt sÇu buån. Ph¶i ch¨ng, c¸i buån cña b¶n th©n «ng ®å còng lµm l©y nhiÔm sang c¶nh vËt ? L¸ vµng, ma bôi thËt lµ buån. L¸ l¹i r¬i trªn giÊy kh«ng th¾m, ma bôi l¹i lµm cho c¶nh vËt nh nhoÌ mê. ¤ng ®å ®· bÞ l·ng quªn, cµng bÞ khuÊt lÊp. Nh÷ng c©u th¬ nh thÕ ®· lµm cho bµi th¬ t¹o ®îc cho ngêi ®äc Ên tîng vµ ¸m ¶nh s©u s¾c. iII. rÌn luyÖn kü n¨ng Bµi th¬ nµy ®îc tr¶i ra trªn nhiÒu cung bËc c¶m xóc, kh«ng khã h×nh dung nh ng còng kh«ng dÔ thÓ hiÖn. Cã thÓ lùa chän giäng ®äc theo tõng khæ th¬ nh sau: - Khæ thø nhÊt: thÓ hiÖn giäng ®äc nhÑ nhµng, b×nh th¶n. - Khæ thø hai: thÓ hiÖn giäng ®äc miªu t¶. - Khæ thø ba: giäng ®äc chïng xuèng, chËm dÇn l¹i. - Khæ n¨m: ®äc thËt chËm, giäng buån th¬ng, da diÕt. C©u nghi vÊn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh. §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái. VÎ nghi ng¹i hiÖn ra s¾c mÆt, con bÐ hãm hØnh hái mÑ mét c¸ch thiÕt tha: (1)- S¸ng ngµy ngêi ta ®Êm u cã ®au l¾m kh«ng? ChÞ DËu khÏ g¹t níc m¾t: - Kh«ng ®au con ¹ ! (2)- ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai?(3) Hay lµ u th¬ng chóng con ®ãi qu¸? (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) a) Trong ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn? Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn? b) C©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch trªn dïng ®Ó lµm g×? Gîi ý: a) C¸c c©u nghi vÊn trong ®o¹n v¨n trªn lµ: c©u (1), (2), (3). §Æc ®iÓm h×nh thøc ®Ó cã thÓ nhËn d¹ng c¸c c©u trªn lµ c©u nghi vÊn, ®ã lµ: khi nãi, ta nhÊn giäng ë nh÷ng tõ dïng ®Ó hái (kh«ng, thÕ sao, hay lµ,…). Khi viÕt, c©u nghi vÊn kÕt thóc b»ng dÊu chÊm hái. b) C¸c c©u nghi vÊn trªn dïng ®Ó hái. 2. C¸c h×nh thøc nghi vÊn thêng gÆp 11
a. C©u nghi vÊn kh«ng lùa chän KiÓu c©u nµy thêng ®îc chia thµnh c¸c trêng hîp sau: - C©u nghi vÊn cã ®¹i tõ nghi vÊn: ai, g×, nµo, t¹i sao, ®©u, bao giê, bao nhiªu, kh«ng,... VÝ dô: + ¤ng ®i ®©u ®Êy? + Ai lµm líp trëng? + §äc b¶n "Tuyªn ng«n ®éc lËp" ®Õn nöa chõng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh dõng l¹i vµ bçng dng hái: "T«i nãi ®ång bµo nghe râ kh«ng?". Tøc th× mét tiÕng "cã" cña mét triÖu con ngêi cïng ®¸p, vang dËy nh sÊm. - C©u nghi vÊn cã t×nh th¸i tõ nghi vÊn: µ, , h¶, chø,... VÝ dô: + Em vÒ thËt ? + B¹n lµm bµi xong råi chø? + Mét ngêi nhÞn ¨n ®Ó tiÒn l¹i lµm ma, bëi kh«ng muèn lµm liªn luþ ®Õn hµng xãm l¸ng giÒng… Con ngêi ®¸ng kÝnh Êy b©y giê còng theo gãt Binh T ®Ó cã ¨n ? (Nam Cao) b. C©u nghi vÊn cã lùa chän KiÓu c©u nµy khi hái, ngêi ta dïng quan hÖ tõ: hay, hay lµ, hoÆc, hoÆc lµ, hoÆc dïng cÆp phã tõ: cã... kh«ng, ®·... cha. VÝ dô: + Em ®îc th× cho anh xin Hay lµ em ®Ó lµm tin trong nhµ? (Ca dao) + H«m qua, con cã ®i häc kh«ng? C¸c h×nh thøc võa nªu cã thÓ liªn kÕt víi nhau, vÝ dô: + B¹n cã nãi thËt kh«ng, hay mét lÇn n÷a l¹i nãi dèi m×nh? II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. X¸c ®Þnh c©u nghi vÊn trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn? a) Råi h¾n chØ lu«n vµo mÆt chÞ DËu: - ChÞ khÊt tiÒn su ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng? §Êy! ChÞ h·y nãi víi «ng cai, ®Ó «ng Êy ra kªu víi quan cho! Chø «ng lÝ t«i th× kh«ng cã quyÒn d¸m cho chÞ khÊt mét giê nµo n÷a! (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) b) T¹i sao con ngêi l¹i ph¶i khiªm tèn nh thÕ? §ã lµ v× cuéc ®êi lµ mét cuéc ®Êu tranh bÊt tËn, mµ tµi nghÖ cña mçi c¸ nh©n tuy lµ quan träng, nhng thËt ra chØ lµ nh÷ng giät n- íc bÐ nhá gi÷a ®¹i d¬ng bao la. (Theo L©m Ng÷ §êng, Tinh hoa xö thÕ) 12
c) V¨n lµ g×? V¨n lµ vÎ ®Ñp. Ch¬ng lµ g×? Ch¬ng lµ vÎ s¸ng. Nhêi (lêi) cña ngêi ta rùc rì bãng bÈy, tùa nh cã vÎ ®Ñp vÎ s¸ng, cho nªn gäi lµ v¨n ch¬ng. (Theo Phan KÕ BÝnh, ViÖt H¸n v¨n kh¶o) d) T«i cÊt tiÕng gäi DÕ Cho¾t. Nghe tiÕng tha, t«i hái: - Chó m×nh muèn cïng tí ®ïa vui kh«ng? - §ïa trß g×? Em ®¬ng lªn c¬n hen ®©y! Hõ hõ… - §ïa ch¬i mét tÝ. - Hõ … hõ … c¸i g× thÕ? - Con mô Cèc kia k×a. DÕ Cho¾t ra cöa, hÐ m¾t nh×n chÞ Cèc. Råi hái t«i: - ChÞ Cèc bÐo xï ®øng tríc cña nhµ ta Êy h¶? - õ. (T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu lu kÝ) Gîi ý: a) ChÞ khÊt tiÒn su ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng? b) T¹i sao con ngêi l¹i ph¶i khiªm tèn nh thÕ? c) V¨n lµ g×? Ch¬ng lµ g×? d) Chó m×nh muèn cïng tí ®ïa vui kh«ng? §ïa trß g×? ChÞ Cèc bÐo xï ®øng tríc cña nhµ ta Êy h¶? §Æc ®iÓm h×nh thøc: - Chó ý vµo c¸c tõ nghi vÊn (in ®Ëm). - Cuèi c¸c c©u ®Òu cã dïng c¸c dÊu chÊm hái. 2. XÐt c¸c c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái: a) M×nh ®äc hay t«i ®äc? (Nam Cao, §«i m¾t) b) Em ®îc th× cho anh xin Hay lµ em ®Ó lµm tin trong nhµ? (Ca dao) c) Hay t¹i sù sung síng bçng ®îc tr«ng nh×n vµ «m Êp c¸i h×nh hµi m¸u mñ cña m×nh mµ mÑ t«i l¹i t¬i ®Ñp nh thña cßn sung tóc? (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu) - C¨n cø vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng c©u trªn lµ c©u nghi vÊn? - Cã thÓ thay tõ hay b»ng tõ hoÆc vµo c¸c c©u ®ã ®îc kh«ng? T¹i sao? Gîi ý: C¸c c©u nµy ®Òu lµ c©u nghi vÊn v× ®Òu cã chøa tõ hay (nèi c¸c vÕ cã quan hÖ lùa 13
chän). Tõ hay khi xuÊt hiÖn trong c¸c kiÓu c©u kh¸c th× cã thÓ ®îc thay thÕ b»ng tõ hoÆc. Nhng ë trong c¸c trêng hîp nµy nãi riªng vµ trong c©u nghi vÊn nãi chung, nÕu ta thay tõ hay b»ng tõ hoÆc th× c©u sÏ bÞ sai vÒ ng÷ ph¸p, bÞ biÕn thµnh kiÓu c©u kh¸c (c©u trÇn thuËt) hoÆc c©u sÏ thay ®æi vÒ ý nghÜa. 3. Cã thÓ ®Æt dÊu chÊm hái vµo cuèi c¸c c©u sau ®îc kh«ng? V× sao? a) Nay chóng ta ®õng lµm g× n÷a, thö xem l·o MiÖng cã sèng ®îc kh«ng. (Ch©n, Tay, Tai , M¾t, MiÖng) b) B©y giê th× t«i hiÓu t¹i sao l·o kh«ng muèn b¸n con chã vµng cña l·o. (Nam Cao, L·o H¹c) c) C©y nµo còng ®Ñp, c©y nµo còng quý, nhng th©n thuéc nhÊt vÉn lµ tre nøa. (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) d) BiÓn nhiÒu khi rÊt ®Ñp, ai còng thÊy nh thÕ. (Vò Tó Nam, BiÓn ®Ñp) Gîi ý: - Kh«ng thÓ ®Æt dÊu chÊm hái vµo cuèi c¸c c©u nµy bëi chóng cha ph¶i lµ c©u nghi vÊn. - C¸c c©u a vµ b tuy cã chøa c¸c tõ nghi vÊn (cã…kh«ng, t¹i sao), nhng thùc tÕ, c¸c kÕt cÊu cã chøa c¸c tõ nµy chØ cã chøc n¨ng lµm bæ ng÷ cho c©u. - Hai c©u cßn l¹i, tuy cã chøa c¸c tõ ai (ai còng), nµo (nµo còng) nhng oqr trong c¸c c©u nµy, c¸c tõ Êy kh«ng nh»m môc ®Ých hái. KÕt cÊu kiÓu nh vËy, trong c©u nµy còng nh trong nhiÒu trêng hîp kh¸c, nã thêng mang nghÜa kh¼ng ®Þnh (chø kh«ng ph¶i nghi vÊn). 4. Ph©n biÖt h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u: a) Anh cã khoÎ kh«ng? b) Anh ®· khoÎ cha? X¸c ®Þnh c©u tr¶ lêi thÝch hîp ®èi víi tïng c©u. §Æt mét sè cÆp c©u kh¸c vµ ph©n tÝch ®Ó chøng tá sù kh¸c nhau gi÷a c©u nghi vÊn theo m« h×nh cã … kh«ng víi c©u nghi vÊn theo m« h×nh ®· … cha. Gîi ý: - Hai c©u ®· cho kh¸c nhau vÒ m« h×nh cÊu tróc c©u: cã … kh«ng; ®· … cha. Sù kh¸c nhau vÒ cÊu tróc dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ ý nghÜa: c©u thø nhÊt lµ mét c©u hái thùc sù híng vµo t×nh tr¹ng søc khoÎ thùc tÕ cña ngêi ®îc hái; trong khi ®ã, c©u thó hai lµ mét c©u hái kÌm gi¶ ®Þnh (ngêi ®îc hái tríc ®ã cã vÊn ®Ò vÒ søc khoÎ). NÕu sù gi¶ ®Þnh nµy sai th× c©u hái trë nªn v« lÝ. - Cã thÓ nªu ra c¸c vÝ dô sau (h·y tù so s¸nh): + C¸i m¸y tÝnh nµy cã cò kh«ng? (c©u ®óng) + C¸i m¸y tÝnh nµy ®· cò cha? (c©u ®óng) + C¸i m¸y tÝnh nµy cã míi kh«ng? (c©u ®óng) 14
+ C¸i m¸y tÝnh nµy ®· míi cha? (C©u sai do gi¶ ®Þnh kh«ng hîp víi thùc tÕ). 5. H·y cho biÕt sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau: a) Bao giê anh ®i Hµ Néi? b) Anh ®i Hµ Néi bao giê? Gîi ý: - VÒ h×nh thøc: Hai c©u kh¸c nhau ë trËt tù tõ (vÞ trÝ cña tõ bao giê). - VÒ ý nghÜa: + C©u (a) hái híng ®Õn hµnh ®éng trong t¬ng lai. + C©u (b) hái vÒ mét hµnh ®éng ®· diÔn ra trong qu¸ khø. 6. Cho biÕt hai c©u nghi vÊn sau ®©y ®óng hay sai. V× sao? a) ChiÕc xe nµy bao nhiªu ki-l«-gam mµ nÆng thÕ? b) ChiÕc xe nµy gi¸ bao nhiªu mµ rÎ thÕ? Gîi ý: C©u (a) ®óng, tuy kh«ng biÕt nã nÆng bao nhiªu nhng cã thÓ c¶m nhËn ®îc søc nÆng nhê c¶m gi¸c. C©u (b) sai, v× cha biÕt gi¸ bao nhiªu th× kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh chiÕc xe rÎ ®îc. ViÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh − Mét bµi v¨n thuyÕt minh thêng gåm nhiÒu ý lín. Mçi ý nªn viÕt thµnh mét ®o¹n v¨n ®Ó ngêi ®äc dÔ nhËn diÖn, dÔ ph©n biÖt, trªn c¬ së ®ã n¾m ®îc cÊu tróc chung cña c¶ bµi. − Trong ®o¹n v¨n, c©u chñ ®Ò lµ c©u nªu ý lín cña c¶ ®o¹n. C©u chñ ®Ò cã thÓ xuÊt hiÖn ë ®Çu ®o¹n v¨n, khi ®ã ®o¹n v¨n sÏ ®îc viÕt theo cÊu tróc diÔn dÞch. C©u chñ ®Ò còng cã thÓ xuÊt hiÖn ë cuèi ®o¹n v¨n, khi ®ã ®o¹n v¨n ®îc viÕt theo cÊu tróc quy n¹p. §«i khi, ngêi viÕt kÕp hîp c¶ hai kiÓu cÊu tróc trªn nhng dï theo cÊu tróc nµo th× c¸c c©u trong ®o¹n còng ph¶i b¸m s¸t ý cña c©u chñ ®Ò, lµm s¸ng tá ý cña c©u chñ ®Ò (tr¸nh lÉn ý cña ®o¹n v¨n kh¸c vµo). − Khi viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh, ngêi viÕt cã thÓ tr×nh bµy theo thø tù cÊu t¹o cña sù vËt, theo thø tù nhËn thøc (tõ tæng thÓ ®Õn bé phËn, tõ ngoµi vµo trong, tõ xa ®Õn gÇn), theo thø tù diÔn biÕn sù viÖc trong thêi gian tríc sau hay theo thø tù chÝnh phô (c¸i chÝnh nãi tríc, c¸i phô nãi sau). C¸ch tr×nh bµy trªn gióp cho ngêi ®äc dÔ dµng h×nh dung ®èi tîng ®îc thuyÕt minh. 2. VÝ dô 15
a) §äc c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh sau. Nªu c¸ch s¾p xÕp c¸c c©u trong ®o¹n. (1) ThÕ giíi ®ang ®óng tríc nguy c¬ thiÕu níc s¹ch nghiªm träng. Níc ngät chØ chiÕm 3% tæng lîng níc trªn tr¸i ®Êt. Lîng níc Ýt ái Êy ®ang ngµy cµng bÞ « nhiÔm bëi c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp. ë c¸c níc thø ba, h¬n mét tØ ngêi ph¶i uèng níc bÞ « nhiÔm. §Õn n¨m 2025, 2/3 d©n sè thÕ giíi sÏ thiÕu níc. (Theo Hoa häc trß) (2) Ph¹m V¨n §ång (1906 - 2000): Nhµ c¸ch m¹ng næi tiÕng vµ nhµ v¨n ho¸ lín, quª ë x· §øc T©n, huyÖn Mé §øc, tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ n¨m 1925, ®· gi÷ nhiÒu cîng vÞ quan träng trong bé m¸y l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam, tõng lµ Thñ tíng ChÝnh phñ trªn ba m¬i n¨m. ¤ng lµ häc trß vµ lµ ngêi céng sù gÇn gòi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. (Ng÷ v¨n 7, tËp hai) Gîi ý: - Trong ®o¹n v¨n (1), c©u chñ ®Ò lµ c©u thø nhÊt. C¸c c©u sau triÓn khai lµm râ néi dung cña c©u chñ ®Ò. - Trong ®o¹n v¨n (2), tõ Ph¹m V¨n §ång ®ãng vai trß lµ tõ ng÷ chñ ®Ò. C¸c c©u sau dÊu hai chÊm tiÕp tôc cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ Ph¹m V¨n §ång theo kiÓu liÖt kª. b) NhËn xÐt vÒ nhîc ®iÓm cña ®o¹n v¨n thuyÕt minh bót bi vµ ®o¹n v¨n thuyÕt minh vÒ chiÕc ®Ìn bµn. Gîi ý: PhÇn thuyÕt minh cña c¶ hai ®o¹n v¨n kh¸ lén xén, cha cã ®îc bè côc râ rµng. §Ó thuyÕt minh vÒ c©y bót bi vµ chiÕc ®Ìn bµn th× cã thÓ triÓn khai thµnh hai ®o¹n: mét ®o¹n thuyÕt minh vÒ ®Æc ®iÓm (cña tõng bé phËn), ®o¹n kia nªn thuyÕt minh vÒ c«ng dông vµ c¸ch sö dông c¸c ph¬ng tiÖn Êy. II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Víi ®Ò bµi "Giíi thiÖu trêng em", cã thÓ tham kh¶o hai ®o¹n v¨n sau : Më bµi: "Trêng trung häc c¬ së n¬i em häc lµ mét ng«i trêng lín nhÊt trong vïng. Em rÊt vui v× ®îc häc ë ng«i trêng mµ tríc ®©y anh chÞ em ®· tõng häc". KÕt bµi: "Ng«i trêng em häc lµ mét ng«i trêng ®Ñp. BiÕt bao kØ niÖm buån vui cña em ®· diÔn ra ë ®©y. ChØ cßn hai n¨m n÷a lµ em sÏ thi tèt nghiÖp, sÏ chuyÓn ®Õn mét ng«i trêng Trung häc phæ th«ng. Em nghÜ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó khi rêi trêng, khi em ®· trëng thµnh, Ên tîng tèt ®Ñp cña nã vÉn cßn m·i m·i". 2. VÒ ®o¹n v¨n nµy, cã thÓ tham kh¶o ®o¹n viÕt vÒ b¸c Ph¹m V¨n §ång. H·y giíi thiÖu tãm t¾t quª qu¸n cña B¸c Hå, n¨m B¸c ra níc ngoµi t×m ®êng cøu níc, nh÷ng chøc vô quan träng mµ Ngêi ®· tõng ®¶m nhiÖm. §Æc biÖt lµ sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña B¸c ®· ® a c¸ch m¹ng ViÖt Nam giµnh ®îc nh÷ng th¾ng lîi quan träng. 3. Em h·y viÕt kh¸i qu¸t theo c¸c ý sau: − S¸ch Ng÷ v¨n 8, tËp mét gåm cã 17 bµi häc. − Mçi bµi häc thêng gåm 3 ph©n m«n : V¨n, TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bµi nµo còng gièng hÖt nhau, cã bµi chØ cã 2 ph©n m«n, cã bµi l¹i thªm c¶ phÇn «n tËp, kiÓm tra. 16
− Víi mçi ph©n m«n l¹i cã mét c¸ch tr×nh bµy phï hîp víi ®Æc ®iÓm riªng. VÝ dô, ph©n m«n V¨n thêng cã c¸c môc : v¨n b¶n, chó thÝch, ®äc hiÓu v¨n b¶n, ghi nhí, luyÖn tËp; ph©n m«n TËp lµm v¨n thêng cã c¸c môc: néi dung (theo tõng bµi) vµ luyÖn tËp. quª h¬ng (TÕ Hanh) I. VÒ t¸c gi¶ Nhµ th¬ TÕ Hanh (tªn khai sinh lµ TrÇn TÕ Hanh), sinh n¨m 1921 t¹i x· B×nh D ¬ng, huyÖn B×nh S¬n, tØnh Qu¶ng Ng·i; hiÖn ë quËn Hai Bµ Trng, Hµ Néi. Tham gia c¸ch m¹ng tõ th¸ng 8-1945, TÕ Hanh ®· tr¶i qua c¸c c«ng t¸c v¨n ho¸, gi¸o dôc ë HuÕ, §µ N½ng. N¨m 1948, «ng ë trong Ban phô tr¸ch Liªn ®oµn kh¸ng chiÕn Nam Trung Bé; Uû viªn Thêng vô cho Héi V¨n nghÖ Trung ¬ng. N¨m 1957 khi thµnh lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, «ng lµ Uû viªn Thêng vô Héi khãa I, II, Uû viªn Thêng vô Héi Liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam (1963), «ng tham gia nhiÒu khãa Ban chÊp hµnh Héi Nhµ v¨n, gi÷ c¸c chøc vô: Trëng ban ®èi ngo¹i (1968), Chñ tÞch Héi ®ång dÞch (1983), Chñ tÞch Héi ®ång th¬ (1986). ¤ng ®· cho xuÊt b¶n c¸c tËp th¬: Hoa niªn (1945); Hoa mïa thi (1948); Nh©n d©n mét lßng (1953); Bµi th¬ th¸ng b¶y (1961); Hai nöa yªu th¬ng (1963); Khóc ca míi (1966); §i suèt bµi ca (1970); C©u chuyÖn quª h¬ng (1973); Theo nhÞp th¸ng ngµy (1974); Gi÷a nh÷ng ngµy xu©n (1977); Con ®êng vµ dßng s«ng (1980); Bµi ca sù sèng (1985); TÕ Hanh tuyÓn tËp (1987); Th¬ TÕ Hanh (1989); Vên xa (1992); Gi÷a anh vµ em (1992); Em chê anh (1994); Ngoµi ra «ng cßn xuÊt b¶n c¸c tËp tiÓu luËn, vµ nhiÒu tËp th¬ viÕt cho thiÕu nhi. ¤ng còng ®· xuÊt b¶n nhiÒu tËp th¬ dÞch cña c¸c nhµ th¬ lín trªn thÕ giíi. ¤ng ®· ®îc nhËn nhiÒu gi¶i thëng v¨n häc: Gi¶i Tù lùc v¨n ®oµn n¨m 1939; Gi¶i thëng Ph¹m V¨n §ång do Héi V¨n nghÖ Liªn khu V tÆng. ¤ng ®îc nhËn Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt (n¨m 1996). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. H×nh ¶nh næi bËt trong bµi th¬ cña TÕ Hanh lµ h×nh ¶nh lµng chµi víi nh÷ng sinh ho¹t v« cïng th©n thuéc, nh÷ng ngêi d©n chµi m¹nh khoÎ, cêng tr¸ng vµ ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ thiÕu h×nh ¶nh nh÷ng con thuyÒn, nh÷ng c¸nh buåm vèn ®îc coi lµ biÓu tîng cña lµng chµi. V× ®îc t¸i hiÖn lªn tõ nçi nhí ªm ®Òm nªn lµng chµi ph¶i g¾n liÒn víi ho¹t ®éng chñ yÕu: ®¸nh c¸. §oµn thuyÒn ra kh¬i trong mét ngµy thËt ®Ñp: Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång. Thêi tiÕt ®Ñp kh«ng chØ thiÕt thùc víi ngêi d©n chµi (thêi tiÕt cã ®Ñp th× míi ra kh¬i ®îc) mµ cßn lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña lµng chµi trong t×nh yªu vµ nçi nhí cña nhµ th¬. Søc lùc trµn trÒ cña nh÷ng ngêi trai lµng nh truyÒn vµo con thuyÒn, t¹o nªn khung c¶nh Ên t- îng, rÊt m¹nh mÏ vµ hoµnh tr¸ng: ChiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng nh con tuÊn m· Ph¨ng m¸i chÌo, m¹nh mÏ vît trêng giang. C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng 17
Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã... Nh÷ng con thuyÒn rÏ sãng b¨ng b¨ng vµ lêi th¬ còng theo ®ã mµ bay bæng trong kh«ng gian v« cïng réng r·i, kho¸ng ®¹t. Mäi h×nh ¶nh ®Òu ®îc n©ng lªn ®Õn møc biÓu tîng. ChiÕc thuyÒn th× "h¨ng nh con tÊu m·", mét tõ "ph¨ng" thËt m¹nh mÏ, døt kho¸t ®· ®a con thuyÒn "m¹nh mÏ vît trêng giang". §Æc s¾c nhÊt lµ c¸nh buåm. Trªn sãng níc, h×nh ¶nh dÔ thÊy nhÊt lµ c¸nh buåm chø kh«ng ph¶i con thuyÒn: Anh ®i ®Êy, anh vÒ ®©u C¸nh buåm n©u, c¸nh buåm n©u, c¸nh buåm ... (Qua ®ß - NguyÔn BÝnh) RÊt Ýt khi trong c¸c bøc tranh vÏ thuyÒn mµ l¹i thiÕu c¸nh buåm bëi nã chÝnh lµ yÕu tè t¹o nªn sù hµi hoµ c©n ®èi vµ vÎ ®Ñp l·ng m¹n. Víi mét ngêi xa quª, c¸nh buåm cßn "nh m¶nh hån lµng", nã ®· trë thµnh h×nh ¶nh tîng trng cho quª h¬ng bëi d¸ng vÎ v« cïng m¹nh mÏ vµ kho¸ng ®¹t: Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã Ph¶i cã t×nh yªu quª h¬ng tha thiÕt vµ niÒm tù hµo m·nh liÖt, TÕ Hanh míi viÕt ®îc c©u th¬ giµu gi¸ trÞ biÓu hiÖn ®Õn nh vËy: Sau c¶nh "kh¾p d©n lµng tÊp nËp ®ãn ghe vÒ" (gîi t¶ kh«ng khÝ sinh ho¹t v« cïng th©n thuéc cña lµng chµi), nh÷ng c©u th¬ ®ét ngét chïng xuèng: D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m; ChiÕc thuyÒn im bÕn mái trë vÒ n»m Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá. Tõ t¶ thùc, nh÷ng c©u th¬ l¹i dÇn nghiªng vÒ s¾c th¸i biÓu tîng l¾ng c©u. §iÒu ®ã gãp phÇn t¹o cho bµi th¬ mét cÊu tróc hµi hoµ, c©n ®èi. Bªn trªn lµ c¶nh rÏ sèng vît trïng d¬ng th× ®Õn ®©y lµ c¶nh nghØ ng¬i. C¸i tÜnh ®i liÒn ngay sau c¸i ®éng nhng kh«ng t¸ch biÖt hoµn toµn. Cã mét sîi d©y liªn kÕt, mét sù g¾n bã rÊt mËt thiÕt phÝa sau h×nh ¶nh "lµn da ng¨m r¸m n¾ng" vµ "th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m" cña nh÷ng ng êi trai lµng chµi, bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i kÓ ®Õn chi tiÕt rÊt gîi c¶m: chiÕc thuyÒn ®· trë vÒ nghØ ng¬i trªn bÕn nhng vÉn "nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá". Tõ "chÊt muèi" cho ®Õn h¬i thë "vÞ xa x¨m" ®Òu gîi ®Õn biÓn c¶, ®Õn nh÷ng chuyÓn ®éng vît qua mu«n ngµn sãng giã. §ã chÝnh lµ kh¸t väng chinh phôc ®¹i d¬ng rÊt m·nh liÖt, ®· ngÊm s©u trong huyÕt qu¶n cña nh÷ng ngêi d©n lµng chµi, ®îc lu truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. 2. Ai sinh ra ë vïng duyªn h¶i h¼n ch¼ng l¹ g× nh÷ng c¸nh buåm. ThÕ nh ng nh÷ng c©u th¬ cña TÕ Hanh vÉn cã mét c¸i g× ®ã lµ l¹ vµ cuèn hót: C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã... C¸nh buåm v« tri ®· ®îc ngêi thi sÜ thæi vµo mét t©m hån. §ã chÝnh lµ c¸i hån thiªng liªng (trong t©m kh¶m nhµ th¬) cña ng«i lµng Êy. Nhµ th¬ ®· lÊy c¸i ®Æc trng nhÊt (nh÷ng c¸nh buåm) ®Ó mµ gîi ra bao íc m¬ khao kh¸t vÒ mét cuèc sèng no Êm, ®ñ ®Çy. C©u th¬ sau thÊm chÝ cßn “cã hån” h¬n. ThuyÒn kh«ng ph¶i tù ra kh¬i mµ ®ang “rín” m×nh ra biÓn c¶. H×nh ¶nh th¬ ®Ñp vµ thi vÞ biÕt bao. Hai c©u th¬ díi ®©y l¹i mang mét h¬ng vÞ kh¸c – h¬ng vÞ nång mÆn cña biÓn kh¬i: 18
D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m. Hai c©u th¬ lµ mét bøc tranh vÏ ph¸c vÒ h×nh ¶nh d©n chµi. §ã lµ nh÷ng con ng êi d- êng nh ®îc sinh ra tõ biÓn. Cuéc sèng biÓn kh¬i d·i dÇu ma n¾ng lµm cho lµn da “ng¨m r¸m” l¹i, trong c¶ “h¬i thë” cña th©n h×nh còng lµ h¬ng vÞ xa x¨m cña biÓn. Hai c©u th¬ kh«ng ph¶i chØ lµ sù miªu t¶ ®¬n thuÇn mµ nã lµ sù c¶m nhËn b»ng c¶ mét t©m hån s©u s¾c víi quª h¬ng. 3. Trªn ®©y lµ nh÷ng h×nh ¶nh s©u ®Ëm, râ nÐt nhÊt ®îc t¸i hiÖn tõ kÝ øc. §Õn bèn c©u th¬ cuèi, nhµ th¬ ®· gi·i bµy trùc tiÕp t×nh c¶m cña m×nh víi quª h¬ng: Nay xa c¸ch lßng t«i lu«n tëng nhí. Trong nçi nhí l¹i thÊp tho¸ng mµu níc xanh, c¸t b¹c, c¸nh buåm... vµ h¼n kh«ng thÓ thiÕu con thuyÒn "rÏ sãng ch¹y ra kh¬i". Cã thÓ thÊy nh÷ng h×nh ¶nh Êy cø trë ®i trë l¹i, day døt m·i trong t©m trÝ nhµ th¬ ®Ó råi cuèi cïng l¹i lµm bËt lªn c¶m xóc: T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! C©u th¬ ®îc viÕt thËt gi¶n dÞ nhng còng thËt gîi c¶m, ®ñ n«n nao lßng ngêi. Bëi nã cã søc nÆng ngay tõ nçi nhí da diÕt vµ ch©n thµnh cña t¸c gi¶ ®èi víi quª h¬ng. 4. NÐt ®¾c s¾c nghÖ thuËt næi bËt nhÊt cña bµi th¬ nµy lµ sù s¸ng t¹o c¸c h×nh ¶nh th¬. Bµi th¬ cho thÊy mét sù quan s¸t tinh tÕ, mét sù c¶m nhËn vµ miªu t¶ s¾c s¶o. H×nh ¶nh th¬ phong phó, võa ch©n thùc l¹i võa bay bæng vµ l·ng m¹n khiÕn cho c¶ bµi th¬ rÊt cã hån vµ trµn ®Çy thi vÞ. Bµi th¬ sö dông kÕt hîp ph¬ng thøc miªu t¶ vµ biÓu c¶m. Nhng yÕu tè miªu t¶ chñ yÕu nh»m phô vô cho biÓu c¶m, tr÷ t×nh. Nhê sù kÕt hîp nµy mµ h×nh ¶nh th¬ võa lét t¶ ®îc ch©n thùc, tinh tÕ c¶nh vËt vµ con ngêi cña cuéc sèng miÒn biÓn võa thÓ hiÖn s©u s¾c nh÷ng rung ®éng cña t©m hån nhµ th¬. iII. rÌn luyÖn kü n¨ng 1. C¸ch ®äc Néi dung bµi th¬ nãi vÒ vÎ ®Ñp t¬i s¸ng cña bøc tranh lµng quª vïng biÕn, ®îc thÓ hiÖn qua bót ph¸p b×nh dÞ, giµu c¶m xóc cña nhµ th¬, cho nªn khi ®äc cÇn chó ý nhÊn giäng ë nh÷ng c©u th¬ giµu ý nghÜa biÓu tîng: − C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng − D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng − C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m − T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! 2. Cã thÓ bæ sung vµ sæ ghi chÐp th¬, nh÷ng c©u sau: − Lßng quª dîn dîn vêi con níc Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ (Trµng giang - Huy CËn) − Thuë cßn th¬ ngµy hai buæi ®Õn trêng Yªu quª h¬ng qua tõng trang s¸ch nhá 19
(Quª h¬ng - Giang Nam) − Quª h¬ng mçi ngêi chØ mét Nh lµ chØ mét mÑ th«i (Quª h¬ng - §ç Trung Qu©n) khi con tu hó (Tè H÷u) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Nhµ th¬ Tè H÷u (1920 - 2002), tªn khai sinh lµ NguyÔn Kim Thµnh, quª gèc ë lµng Phï Lai, nay thuéc x· Qu¶ng Thä, huyÖn Qu¶ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn − HuÕ. Sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho nghÌo, tõ s¸u, b¶y tuæi Tè H÷u ®· häc vµ tËp lµm th¬. Gi¸c ngé c¸ch m¹ng trong thêi k× MÆt trËn D©n chñ vµ trë thµnh ng êi l·nh ®¹o §oµn Thanh niªn D©n chñ ë HuÕ. Nh÷ng bµi th¬ ®Çu tiªn ®îc s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m 1937 - 1938. Th¸ng 4 - 1939, bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, giam gi÷ ë c¸c nhµ lao miÒn Trung vµ T©y nguyªn. Th¸ng 3-1942, vît ngôc §¾c Lay, tiÕp tôc ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, tham gia l·nh ®¹o Tæng khëi nghÜa th¸ng 8-1945 ë HuÕ. Sau C¸ch m¹ng, Tè H÷u ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc vô quan träng trong §¶ng vµ chÝnh quyÒn (tõng lµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, BÝ th Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng, Phã Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng). T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Tõ Êy (th¬, 1946); ViÖt B¾c (th¬, 1954); Giã léng (th¬, 1961); Ra trËn (th¬, 1971); M¸u vµ hoa (th¬, 1977); Mét tiÕng ®ên (th¬, 1992); X©y dùng mét nÒn v¨n nghÖ lín xøng ®¸ng víi nh©n d©n ta, thêi ®¹i ta (tiÓu luËn, 1973); Cuéc sèng c¸ch m¹ng vµ v¨n häc nghÖ thuËt (tiÓu luËn, 1981). Nhµ th¬ ®· ®îc nhËn: - Gi¶i nhÊt Gi¶i thëng v¨n häc Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1954 - 1955 (tËp th¬ ViÖt B¾c); Gi¶i thëng v¨n häc ASEAN (1996); Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt (n¨m 1996). 2. T¸c phÈm Khi con tu hó ®îc Tè H÷u viÕt khi «ng ®ang bÞ ®Þch giam trong nhµ lao Thõa Phñ (HuÕ). Th¬ viÕt trong tï cã nhiÒu lo¹i, thÓ hiÖn nhiÒu t©m tr¹ng kh¸c nhau. Cã khi nhµ th¬ diÔn t¶ nçi khæ cùc cña ngêi tï: Bèn th¸ng c¬m kh«ng no Bèn th¸ng ®ªm thiÕu ngñ Bèn th¸ng ¸o kh«ng thay Bèn th¸ng kh«ng giÆt giò (NhËt kÝ trong tï - Hå ChÝ Minh) Còng cã khi nhµ th¬ vît lªn trªn c¶nh ngé tï ®µy ®Ó chñ ®éng ®Õn víi thiªn nhiªn, rÌn luyÖn ý chÝ. 20