Hợp đồng thương mại quốc tế và các biện pháp giải quyết tranh chấp: Phần 2

Chương 3:<br /> MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGĂN NGỪA TRANH CHẤP<br /> TRONG HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI Qũốc TẾ<br /> 1. Đàm phán ký kết hỢp đồng<br /> Mguyên tắc tự do, bình đẳng trong đ à m phán: “Công lý<br /> hay công bằng chỉ là quy ước, khi ta quy ước đó là công<br /> bằng thì đó là công b ằ n g ” (Fouillé). Để có “công b ằ n g ” thì<br /> phải làm gì và bằng cách nào? Và ai phải làm việc đó? Câu<br /> trả lời không ttxể khác đó là chính c á c bê n tham gia hdp<br /> đồng phải làm và tự mình tìm ra sự “công b ằ n g ”, thông qua<br /> phương thức đảm phán, thỏa thuận và đi đế n ký kết hỢp<br /> đồng. Francois de Cailere, m ột nhả đàm phán, thương<br /> thuyết nổi tiếng của Pháp đã khẳng định: “Một nhà đàm<br /> phán kinh doanh giỏi phải là người m ềm dẻ o như ngọn cỏ<br /> và cũng phải cứng rắn như m ột khối đ á ”.<br /> Xuất p h á t từ nguyên tắc tự do giao kết hỢp đồng, các<br /> bên có quyền tự do trong đ à m phán. Tuy nhiên, tự do đàm<br /> phán, giao kết hỢp đồng không phải là tự do tuyệt đối, các<br /> bên trong đàm phán phải tuân thủ quy định của pháp luật,<br /> bảo đảm an toàn pháp lý cho cá c bên đối tác trong đàm<br /> phán. Bản chất của việc đàm phán là một sự th ăm dò đối<br /> 172<br /> <br /> tác b ằ n g thực tiễn, thực lực và khả nă n g thực hiện cam kết<br /> hỢp đồng trong tương lai, từ đó để các bên chọn lựa đối tác<br /> (có tính c á c h cạnh tranh) để đi đến bước tiếp theo là giao<br /> kết hỢp đồng. Do vậy, trong thực tiễn, cùng lúc m ột bên có<br /> thể đồng thời hoặc lần lượt đ à m phán với nhiều đối tác<br /> khác nhau, n h ằ m m ụ c đích tìm kiếm năng lực tối ưu của<br /> đối tác trong thực thi hỢp đồng.<br /> Về m ặ t p h á p lý, đ à m phán là bước khởi đầu của việc<br /> thống nhất ý chí và đi đến ký kết hớp đồng, do vậy, trong<br /> quá trình đàm phán, cá c bên có quyền thay đổi, bổ sung<br /> những nội dung đ à m phán, về phương diện ph á p lý, không<br /> có qui định ph áp lý n à o ràng buộc quá trình đ à m ph á n phải<br /> đạt được k ế t quả, do vậy, c á c bên không phải chịu trách<br /> nhiệm m ột khi đ à m phán bị th ất bại. Nguyên tắc tự do đ à m<br /> phán và không phải chịu trách nhiệm đối với trường hỢp<br /> đàm phán thất bại đưỢc thừa nhận rộng rãi trong kinh<br /> doanh quốc tế. Điều 2.15 Bộ nguyên tắ c hỢp đồng thưđng<br /> mại quốc tế của CNIDROIT quy định; “Các bên tự do đàm<br /> phán và không phải chịu trách nhiệm nếu n hư không đ ạ t<br /> được thỏa th u ậ n ”. Trong ph áp luật Anh c ũng cũng có quy<br /> định là không thừa nhận sự tồn tại của nguyên tắc thiện chí<br /> “good faith” trong quan hệ hỢp đồng, mỗi bên đều có quyền<br /> theo đuổi rrác m ụ c tiêu của riêng mình với điều kiện là<br /> không đưa ra những lời tuyên bố sai làm thiệt hại cho đối<br /> tác. Thực tiễn kinh doanh ngày nay cho chúng ta thấy cá c<br /> bên cũng không dễ dàng phủ nhận toàn bộ kết quả của<br /> quá trình đ à m phán, trong đó có những nội dung c á c bên<br /> đã đạt đưỢc sự thống nhất, nếu không muốn đánh mất uy<br /> tín của mình trong kinh doanh.<br /> Ngoài những điểm chung trong đàm phán như c á c loại<br /> 173<br /> <br /> hỢp đồng khác, đảm phán trong hđp đồng mua bán hàng<br /> hóa quốc tế có những đặc trưng riêng như; (i) HỢp đông<br /> mua bán hàng hóa quốc tế thường chịu sự điều chỉnh của<br /> nhiều hệ thống pháp luật, nhiều điều ưởc, tập quán thương<br /> mại quốc tế với tư cách là nguồn luật điều chỉnh hỢp đồng;<br /> (ii) Đàm phán trong hỢp đồng mua bán hàng hóa quốc tế<br /> thường chịu ảnh hưởng bởi sự biến động của nền kinh tế và<br /> thị trường quốc tế có tính chất thưởng xuyên, liên tục; (iii)<br /> Ngoài việc phải chịu sự chi phối, tác động của các quy luật<br /> kinh tế, đàm phán trong hỢp đồng thương mại quốc tế còn<br /> bị chi phối và chịu ảnh hưởng bởi phương pháp và thủ thuật<br /> trong kinh doanh của nhiều đối tác là các là các tập đoản<br /> kinh tê' lớn, hoạt động rất chuyên nghiệp.<br /> Trong thực tiễn kinh doanh, các bên có thể gặp gỡ trực<br /> tiếp cùng nhau tiến hành đàm phán, thỏa thuận và ký kết<br /> hỢp đồng hoặc các bên đảm phán ký kết thông qua thư tín<br /> thương mại (telex; fax; email và các hình thức thông tin điện<br /> tử khác) và trong quá trình thực hiện hỢp đồng các bên đều<br /> tuân thủ những quy định trong hỢp đồng thì không có điều<br /> gì phải xem xét. Vấn đề đặt ra là, trong quá trình thực hiện<br /> hỢp đồng, nếu có tranh chấp xảy ra thì những thiếu sót,<br /> mặc dù nhỏ cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng khó<br /> lường. Vì vậy, trước khi tiến hành ký kết việc soạn thảo các<br /> văn bản hỢp đồng chặt chẽ cũng như các phụ lục của hỢp<br /> đồng phải đưỢc các bên lưu ý, mọi chi tiết chưa rõ ràng cần<br /> phải đưỢc làm sáng tỏ để tránh những tranh chấp gây thiệt<br /> hại đáng tiếc có thể xảy ra.<br /> Các bên trong hỢp đồng cần chú trọng giai đoạn đàm<br /> phán, “đửng bao giờ đàm phán trong sự sỢ hâi, nhưng cũng<br /> <br /> 174<br /> <br /> đừng bao giờ sỢ đàm phán"’ và thông thường thì “những<br /> cuộc m ặ c cả vội vã sẻ đ ể lại sự hối tiếc lâu d à i”.^ Tục n g ữ<br /> có câu “m ột kẻ keo kiệt và m ột tên nói dối thi m ặc cả rất<br /> nhanh”. Đ àm p h á n là giai đo ạ n cá c bên tự do thể hiện ý chí<br /> của mình trong hỢp đồng, khi ý chí đã đưỢc thỏa thuận,<br /> đưa và o hỢp đồng thì c á c bên phải tuân thủ. Khả năng<br /> ngăn chặn tranh chấp hỢp đồng phụ thuộc rất nhiều vào<br /> giai đoạn đàm phán, m ột hỢp đồng đưỢc đàm phán tốt và<br /> có nhiều điều khoản rõ ràng sẽ giúp các bên dễ dàng thực<br /> hiện trong thực tế, hơn là m ột hỢp đồng mà trong đó có<br /> nhiều điều khoản tối nghĩa h o ặ c đa nghĩa, có thể hiểu theo<br /> nhiều cách khác nhau. Khi đàm phán các bên trong hỢp<br /> đồng cần lưu ý:<br /> - Không ký và o hỢp đồng, khi nội dung h d p đồng<br /> chưa thỏa m ãn c á c y ê u c ầ u của mình (bút sa gà chết), c á c<br /> bên phải cân nhấc và xem xét kỹ hỢp đồng về tính hỢp<br /> pháp của chủ thể, nội dung, hình ữiức... trước khi ký. Thực<br /> tế cho thấy, khi ký kết hỢp đồng mà không xem xét kỹ hỢp<br /> đồng, ký hỢp đồng do bị áp lực, quá tin tưởng vào bạn<br /> hàng... thì hỢp đồng đó sẽ gặp nhiều khó khăn khi thực<br /> hiện.<br /> - Đối với c á c hỢp đồng có giá trị lớn, phức tạ p về<br /> chuyên m ôn và p h á p lý, thực hiện trong m ột thời gian dài,<br /> cần phải có sự tư vấn bởi những người có chuyên môn.<br /> Trong thực tế nhiều d o anh nghiệp thường c â n n h ắ c khi<br /> quyết định thuê c á c nhà chuyên môn tư vấn hỢp đồng vì tư<br /> <br /> ' John F. Kennedy; “Mghệ thuật đàm phán trong kinh doanh”, rsxb<br /> Tổng hợp TP. Hồ Chi Minh, 2004, tr.5.<br /> ^ George Pettie - Tài liệu đã dẫn, tr.85.<br /> <br /> 175<br /> <br /> vấn làm phát sinh chi phí tư vấn, nhiihg nếu làm phép tá<br /> so sánh, khi hỢp đồng xảy ra tranh chấp thì thông thưiàfc<br /> chi phí cho vụ kiện sẽ tốn kém hơn rất nhiều so vớỉ phíl<br /> vấn, đó là chưa tính đến thiệt hại do không thực hiện đư><br /> hỢp đồng.<br /> Trong thực tiễn, quá trình đàm phán ký kết hdp đồnỊ<br /> các bên thường gặp một số thiếu sót như: (i) không có<br /> chương trinh, kế hoạch đàm phán; (ii) không tự mình soạn<br /> thảo hỢp đồng, từ đó dẫn đến những nội dung đàm phán<br /> không đúng trọng tâm, đặc biệt trong những txường hỢp<br /> đàm phán dựa vào các hỢp đồng mẫu do đối phương diỀ<br /> ra, trong đó có những nội dung bất lợi cho mình thì đổi<br /> phương thường bỏ qua, không đưa ra đ à m phán, xem xétoỊ<br /> thể; (iii) soạn thảo một hỢp đồng không ứiỏa mãn đầy dú<br /> các điều kiện hiệu lực do pháp luật quy định; (iv) hỢp đồng<br /> thiếu những điều khoản cơ bản (do luật định, nếu pháp luật<br /> các bên quy định), thiếu các điều khoản về miễn trừ trách<br /> nhiệm hoặc các điều khoản bổ sung, sửa đổi hỢp đồng<br /> trong những trưdng hỢp trên thực tế có “khó khăn trở ngại'<br /> xảy ra.<br /> <br /> 2. Đưa vào hỢp đồng điều khoản miễn trừ trách nhiệm (bất<br /> khả-kháng)<br /> Khái niệm “bất khả kháng” được xây dựng và Kình<br /> thành từ học thuyết Frustration và học thuyết về việc không<br /> thể thực hiện đưỢc nghĩa vụ trong hệ thống pháp luật của<br /> các nước theo hệ thống luật Anglo - Saxon, hay trường hỢp<br /> bất khả kháng (force majeure) trong hệ thống “luật dân sự".<br /> Thuật ngữ “bất khả kháng - force majeure” được biết đến<br /> một cách rộng rãi trong thực tiễn thương mại quốc tế cũng<br /> .176<br /> <br />