Hướng tới sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp tại Việt Nam

Chia sẻ: ViSatori ViSatori | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thị trường mua bán nợ phát triển sẽ giúp cho tình hình tài chính của các doanh nghiệp và ngân hàng thương mại (NHTM) được lành mạnh, minh bạch, đồng thời khơi thông nguồn vốn trong nền kinh tế. Trong bài viết này tác giả tập trung nghiên cứu về thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng tới sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp tại Việt Nam

CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH- TIỀN TỆ Hướng tới sự phát triển của thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp tại Việt Nam Vũ Thị Nhài Ngày nhận: 26/01/2018 Ngày nhận bản sửa: 15/03/2018 Ngày duyệt đăng: 23/04/2018 Thị trường mua bán nợ của Việt Nam đã được hình thành từ những năm 2000 nhưng cho đến nay vẫn chưa phát triển theo đúng tiềm năng của nó. Thị trường vẫn ở giai đoạn sơ khai, quy mô nhỏ với những hàng hóa đơn điệu và thiếu tính thanh khoản. Trong giai đoạn tới, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, Việt Nam cần hướng tới sự phát triển của thị trường mua bán nợ nói chung và thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp nói riêng để đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, góp phần tăng trưởng kinh tế bền vững. Thị trường mua bán nợ phát triển sẽ giúp cho tình hình tài chính của các doanh nghiệp và ngân hàng thương mại (NHTM) được lành mạnh, minh bạch, đồng thời khơi thông nguồn vốn trong nền kinh tế. Trong bài viết này tác giả tập trung nghiên cứu về thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp. Từ khóa:thị trường mua bán nợ, ngân hàng thương mại, doanh nghiệp 1. Tổng quan về thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp hị trường mua bán nợ là một bộ phận cấu thành của thị trường tài chính, là nơi mua bán, trao đổi các khoản nợ là các chứng khoán nợ, bao gồm trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu đô thị, giấy chứng nhận tiền © Học viện Ngân hàng ISSN 1859 - 011X gửi, các khoản nợ được chứng khoán hóa, các khoản nợ của khách hàng đối với tổ chức tín dụng và các công cụ phái sinh tín dụng. Thị trường mua bán nợ bao gồm thị trường mua bán nợ chính phủ và chính quyền địa phương, thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp. Thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp là nơi mua bán, trao đổi các khoản nợ của ngân hàng và doanh 1 nghiệp. Hàng hóa trên thị trường này gồm trái phiếu doanh nghiệp, giấy chứng nhận tiền gửi, thương phiếu, các khoản nợ đã được chứng khoán hóa và các khoản nợ của khách hàng đối với tổ chức tín dụng (TCTD). Trong thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp, hoạt động mua bán nợ nhằm mục đích trao đổi và chuyển giao phần tài sản là các khoản nợ cần phải thu từ đối tượng Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 191- Tháng 4. 2018 CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ này sang đối tượng khác. Thực chất, đó chính là việc chuyển nhượng lại quyền thu hồi nợ từ chủ nợ sang bên mua nợ để bên mua nợ trở thành chủ nợ mới của bên nợ. Trong hoạt động mua bán nợ này, bên thứ ba hay bên mua nợ không có trong hợp đồng nợ ban đầu, còn bên bán nợ là chủ nợ đã cho vay nợ mà chưa đến hạn đòi nợ hoặc chưa thể đòi nợ được khi đã đến hạn hoặc quá hạn cho vay. Thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp được phân loại theo các tiêu chí khác nhau. Nếu phân theo tiêu chí tính chất của khoản nợ thì thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp gồm thị trường mua bán nợ đủ tiêu chuẩn và thị trường mua bán nợ xấu. Thị trường mua bán nợ đủ tiêu chuẩn (Standard debt market) là nơi mua bán, trao đổi các công cụ nợ của ngân hàng và doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn, đó là trái phiếu doanh nghiệp, giấy chứng nhận tiền gửi tại các TCTD. Thị trường mua bán nợ xấu (Bad debt market) là nơi giao dịch các khoản nợ xấu của các TCTD. Nếu phân theo quá trình luân chuyển vốn thì thị trường mua bán nợ gồm thị trường mua bán nợ sơ cấp và thị trường mua bán nợ thứ cấp. Thị trường mua bán nợ sơ cấp (Primary debt market) là thị trường giao dịch các khoản nợ được phát hành lần đầu tiên. Việc mua bán trên thị trường mua bán nợ sơ cấp làm thay đổi chủ nợ của các khoản nợ 2 Số 191- Tháng 4. 2018 này. Thông qua việc mua bán nợ trên thị trường mua bán nợ sơ cấp, chủ nợ đã có thể cho doanh nghiệp vay vốn nhằm tài trợ vốn cho các chương trình, dự án.Thị trường mua bán nợ thứ cấp (Secondary debt market) là thị trường giao dịch những khoản nợ đã được phát hành nhằm tìm kiếm lợi nhuận. Các chủ thể tham gia trên thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp bao gồm các cơ quan quản lý nhà nước, Sở giao dịch, hiệp hội các nhà kinh doanh mua bán nợ, các tổ chức đánh giá xếp hạng tín nhiệm, các tổ chức tham gia tư vấn và trung gian tạo lập thị trường, các chủ thể tham gia mua và bán nợ. Cơ quan quản lý nhà nước về thị trường mua bán nợ được thành lập để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với thị trường mua bán nợ nói chung và thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp nói riêng. Cơ quan này trực thuộc Bộ Tài chính và chịu trách nhiệm nền tảng, cơ sở hạ tầng, quy chế hoạt động cho việc hình thành và phát triển thị trường mua bán nợ. Các cơ quan quản lý chuyên ngành cấp phép hoặc cho ý kiến việc phát hành riêng lẻ trái phiếu của các doanh nghiệp chuyên ngành, ví dụ như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cấp phép việc phát hành trái phiếu của các TCTD; Cục giám sát bảo hiểm cấp phép phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp bảo hiểm. Sở giao dịch mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp được tổ chức dưới hình thái là một doanh nghiệp hoạt động theo khuôn khổ pháp luật về chứng khoán. Tại sở giao dịch mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp, giao dịch về các khoản nợ được tập trung tại một địa điểm, các lệnh được chuyển tới sàn giao dịch và tham gia vào quá trình ghép lệnh để hình thành nên giá giao dịch. Sở giao dịch này chính là thị trường mua bán nợ tập trung trong đó việc giao dịch các khoản nợ đã được chứng khoán hóa được thực hiện trên sàn giao dịch hay qua hệ thống mạng thông tin máy tính điện tử do các thành viên của Sở giao dịch thực hiện. Hiệp hội các nhà kinh doanh mua bán nợ với mục tiêu là bảo vệ lợi ích cho các doanh nghiệp thành viên và cho toàn ngành mua bán nợ nói chung. Hiệp hội này có tác dụng khuyến khích hoạt động đầu tư và kinh doanh mua bán nợ, ban hành và thực hiện các quy tắc tự điều hành trên cơ sở các quy định pháp luật về mua bán nợ. Đồng thời hiệp hội cũng thực hiện việc điều tra và giải quyết những tranh chấp giữa các thành viên trong quá trình hoạt động kinh doanh và hiệp hội cùng tham gia để xây dựng các tiêu chuẩn hóa các nguyên tắc và thông lệ trong ngành kinh doanh mua bán nợ. Các tổ chức đánh giá, xếp hạng tín nhiệm là các doanh nghiệp chuyên đưa ra các đánh giá về tình hình và triển vọng của các doanh nghiệp khác dưới dạng các hệ số tín nhiệm. Việc sử dụng công Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ cụ xếp hạng tín nhiệm nhằm minh bạch hóa thông tin giữa các nhà đầu tư và kinh doanh mua bán nợ. Nói cách khác, xếp hạng tín nhiệm là việc đo lường mức độ rủi ro chủ thể phá sản không thanh toán được các khoản nợ. Các tổ chức xếp hạng tín nhiệm sẽ đánh giá khả năng phát hành nợ có thể thanh toán nợ gốc và lãi đúng hạn và đo lường khả năng vỡ nợ. Tổ chức có thể xếp hạng tín nhiệm của nhà phát hành công cụ nợ hoặc riêng công cụ nợ hay còn gọi là xếp hạng từng đợt phát hành. Các tổ chức tham gia tư vấn và trung gian tạo lập thị trường như tổ chức ký gửi và thanh toán chứng khoán nợ là tổ chức nhận lưu giữ các chứng khoán và tiến hành nghiệp vụ thanh toán bù trừ. Bên cạnh đó còn có các công ty chứng khoán, quỹ đầu tư chứng khoán và các trung gian tài chính. Các chủ thể tham gia bán nợ bao gồm các TCTD, các doanh nghiệp có nợ cần bán. Các chủ thể tham gia mua nợ bao gồm các doanh nghiệp mua bán nợ chuyên nghiệp được cơ quan quản lý nhà Hình 1. Quy mô giao dịch trái phiếu doanh nghiệp tại các Sở giao dịch chứng khoán Nguồn: Ủy ban chứng khoán Nhà nước nước cấp phép tham gia thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp. Đây là những doanh nghiệp thường xuyên mua bán các khoản nợ với số lượng lớn và có các bộ phận chức năng bao gồm nhiều chuyên gia có kinh nghiệm về mua bán nợ để nghiên cứu thị trường và đưa ra các quyết định đầu tư. qua chính là thị trường mua bán trái phiếu doanh nghiệp. Hàng hóa được giao dịch là những trái phiếu doanh nghiệp không chuyển đổi, trái phiếu có thể chuyển đổi, trái phiếu kèm chứng quyền; trái phiếu có bảo đảm, trái phiếu không có bảo đảm; trái phiếu có thể mua lại trước hạn, trái phiếu có thể bán lại trước hạn; trái phiếu có lãi suất cố định, trái phiếu có lãi suất thả nổi, trái phiếu có định mức tín nhiệm hoặc không. Hàng năm, thị trường phát hành trái phiếu doanh nghiệp dao động trong khoảng từ 25.000 tỷ đồng đến 35.000 tỷ đồng. Trong số trái phiếu doanh nghiệp phát hành hàng năm, khoảng 99% trái phiếu doanh nghiệp phát hành theo 2. Thực trạng thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp của Việt Nam 2.1. Thực trạng thị trường mua bán nợ doanh nghiệp đủ tiêu chuẩn Thị trường mua bán nợ ngân hàng và doanh nghiệp đủ tiêu chuẩn của Việt Nam thời gian Bảng 1. Quy mô phát hành trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam giai đoạn 2012-2016 Chỉ tiêu Phát hành đại chúng 2012 2013 2014 Đơn vị: tỷ đồng 2016 2015 214 210 1.189 - - Phát hành riêng lẻ 28.707 34.412 22.922 63.860 129.636 Tổng quy mô phát hành 28.921 34.622 24.111 63.860 129.636 99,26 99,39 95,07 100,00 100,00 0,74 0,61 4,93 0 0 Tỷ lệ phát hành riêng lẻ (%) Tỷ lệ phát hành đại chúng (%) Nguồn: Bộ Tài chính Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 191- Tháng 4. 2018 3 CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ Hình 2. Cơ cấu kỳ hạn nợ của dư nợ trái phiếu doanh nghiệp giai đoạn 2012-2016 Nguồn: Bộ Tài chính hình thức riêng lẻ. Tính thanh khoản của những trái phiếu doanh nghiệp đã từng bước được cải thiện. Nhiều công ty chứng khoán khi phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã đưa ra cam kết sẽ mua lại trái phiếu của doanh nghiệp mình với hạn mức nhất định nhằm tạo thanh khoản cho những trái phiếu đó. Thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam thời gian qua với quy mô rất nhỏ, cấu trúc thị trường chưa được định hình rõ. Đa phần là thị trường sơ cấp hay còn gọi là thị trường phát hành. Trên thị trường thứ cấp rất ít ghi nhận các giao dịch về trái phiếu doanh nghiệp. Trái phiếu doanh nghiệp tập trung ở kỳ hạn từ 3- 5 năm và trên 5 năm, điều này cho thấy trái phiếu doanh nghiệp trung và dài hạn đang là định hướng phát hành của doanh nghiệp hiện nay. Đây là dạng chứng khoán nợ không bị phản ánh vào tài khoản vay và nợ thuê tài chính nên luôn là công cụ nợ tích cực mà các doanh nghiệp muốn sử dụng. Nếu doanh nghiệp phát hành loại trái phiếu chuyển đổi, khi trái phiếu tới hạn, trái chủ thành cổ đông và doanh nghiệp không bị áp lực thanh toán. Nhóm các nhà đầu tư tham gia giao dịch mua bán trái phiếu doanh nghiệp là các NHTM, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm và các nhà đầu tư cá nhân. Trong đó nhà đầu tư tham gia chính trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp là các NHTM. Hệ thống công nghệ thông tin phục vụ cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp còn thiếu và lạc hậu. Hiện nay mới có hệ thống thỏa thuận giao dịch OTC, hệ thống giao dịch tại Sở, hệ thống thanh toán theo mô hình Interdealer là chủ đạo. Chưa có hệ thống đăng ký phát hành/cấp phép phát hành, hệ thống đấu thầu tiêu chuẩn, hệ thống cấp mã ISIN trực tuyến, hệ thống niêm yết thông tin trái phiếu, hệ thống thông tin định giá và hệ thống thông tin cấp quốc gia về trái phiếu doanh nghiệp. 2.2. Thực trạng thị trường mua bán nợ xấu ngân hàng Trong giai đoạn 2012- 2016, nợ xấu toàn ngành ngân hàng tuy giảm về tỷ lệ nhưng lại tăng về quy mô. Năm 2012, tỷ lệ nợ xấu NHNN thông báo là 4,12% và trong 5 năm qua tỷ lệ này liên tục giảm, đến năm 2016 chỉ còn 2,52%. Tuy nhiên về số tuyệt đối thì nợ xấu lại tăng từ 118.408 tỷ đồng năm 2012 lên 150.000 tỷ đồng năm 2016. Trên thị trường mua bán nợ xấu của ngân hàng hiện nay chỉ có VAMC và khoảng 20 AMC của các NHTM tham gia vào việc mua bán các khoản nợ xấu. VAMC là công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ và chịu sự quản lý nhà nước, thanh tra, giám sát của NHNN. Với số vốn điều lệ Bảng 2. Cơ cấu tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2016 NHTM Quỹ đầu tư CTCK CTBH Cá nhân Khác Đơn vị: % Tổng Trong nước 73,24 2,57 15,21 0,80 1,87 6,31 100 Nước ngoài 2,28 41,56 21,51 0,00 0,00 34,65 100 Nguồn: Bộ Tài chính 4 Số 191- Tháng 4. 2018 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ Hình 3. Tình hình nợ xấu của ngành ngân hàng giai đoạn 2012-2016 Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Hình 4. Số dư nợ gốc VAMC đã mua nợ xấu từ các TCTD Đơn vị: tỷ đồng Nguồn: VAMC ban đầu khi thành lập là 500 tỷ đồng,VAMC được giao nhiệm vụ xử lý nợ xấu ngành ngân hàng, thúc đẩy tăng trưởng tín dụng hợp lý cho nền kinh tế. Công ty thực hiện các hoạt động mua nợ xấu của các TCTD; thu hồi nợ, đòi nợ và xử lý bán nợ, tài sản bảo đảm; cơ cấu lại khoản nợ, điều chỉnh điều kiện trả nợ, chuyển nợ thành vốn góp, vốn cổ phần của khách hàng vay. Đến hết tháng 11/2017, VAMC đã mua vào khoảng 290.000 tỷ đồng nợ xấu từ các TCTD, trong khi đó mới chỉ xử lý được khoảng 60.000 tỷ đồng, còn khoảng 230.000 tỷ đồng vẫn chưa có hướng giải quyết. Các TCTD bán nợ xấu cho VAMC sẽ nhận được trái phiếu đặc biệt, được sử dụng trái phiếu đặc biệt này để tái cấp vốn tại NHNN với hạn mức tái cấp vốn tối đa 70% mệnh giá trái phiếu và do Thống đốc quyết định dựa vào mục tiêu chính sách tiền tệ quốc gia cũng như kết quả trích lập dự phòng và xử lý nợ xấu. Đến cuối năm 2017, vốn Hình 5. Tình hình nắm giữ trái phiếu đặc biệt của VAMC tại các NHTM, tháng 12/2017 Đơn vị: tỷ đồng Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 191- Tháng 4. 2018 5