Kết quả điều tra nguồn tài nguyên thực vật ở xã Xuân Sơn huyện Tâm Sơn tỉnh Phú Thọ

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008<br /> <br /> kÕt qu¶ ®iÒu tra nguån tµi nguyªn thùc vËt ë x· Xu©n S¬n<br /> huyÖn T©n S¬n tØnh Phó Thä<br /> NguyÔn ThÞ YÕn - Lª Ngäc C«ng (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)<br /> §ç H÷u Th− (ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt)<br /> <br /> 1. Më ®Çu<br /> Xu©n S¬n lµ mét x] miÒn nói n»m ë phÝa t©y nam cña huyÖn T©n S¬n (tØnh Phó Thä), cã<br /> tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn 6548 ha, trong ®ã chñ yÕu lµ ®Êt l©m nghiÖp chiÕm trªn 60%.<br /> X] Xu©n S¬n n»m trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi nªn cã chÕ ®é khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa víi<br /> mïa ®«ng l¹nh. NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m biÕn ®éng tõ 220C - 250C, l−îng m−a trung b×nh<br /> tõ 1500 - 2000 mm. §ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó th¶m thùc vËt rõng ph¸t triÓn.<br /> Trªn ®Þa bµn x] cã 2 d©n téc chÝnh lµ ng−êi Dao vµ ng−êi M−êng, sèng ph©n bè trong 5<br /> xãm (Cái, LÊp, Dï, L¹ng vµ Lïng M»ng). Nguån sèng chÝnh cña céng ®ång d©n c− ë ®©y lµ<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trång lóa n−íc, nh−ng chñ yÕu vÉn lµ canh t¸c n−¬ng rÉy truyÒn thèng<br /> vµ khai th¸c nguån tµi nguyªn rõng.<br /> §Ó gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ gi¸ trÞ nguån tµi nguyªn thùc vËt ë x] Xu©n S¬n lµm c¬<br /> së ®Þnh h−íng cho c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o tån nguån tµi nguyªn sinh vËt, trong thêi gian tõ th¸ng<br /> 4 ®Õn th¸ng 11 n¨m 2007, chóng t«i ®] tiÕn hµnh ®iÒu tra ph©n lo¹i c¸c nhãm thùc vËt quan<br /> träng ë x] Xu©n S¬n.<br /> 2. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> §èi t−îng nghiªn cøu lµ toµn bé c¸c loµi thùc vËt tù nhiªn ë x] Xu©n S¬n, trong ®ã chñ<br /> yÕu lµ mét sè nhãm tµi nguyªn thùc vËt quan träng.<br /> Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lµ ®iÒu tra thu thËp mÉu vËt trùc tiÕp trªn hiÖn tr−êng b»ng<br /> tuyÕn kh¶o s¸t vµ « tiªu chuÈn. X¸c ®Þnh tªn khoa häc cña c¸c loµi theo ph−¬ng ph¸p h×nh th¸i<br /> so s¸nh. §¸nh gi¸ c¸c loµi quý hiÕm theo c¸c tµi liÖu: S¸ch ®á ViÖt Nam (2004) [2], Danh lôc ®á<br /> IUCN (2001) [5]. Nghiªn cøu c¸c nhãm tµi nguyªn thùc vËt (c©y lµm thuèc, c©y cho gç, c©y cã<br /> tinh dÇu, c©y ¨n ®−îc), theo c¸c tµi liÖu cña NguyÔn TiÕn B©n (2003 - 2005) [1], Vâ V¨n Chi<br /> (1997) [3], Ph¹m Hoµng Hé (1992) [4].<br /> 3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn<br /> 3.1. Thµnh phÇn c¸c taxon thùc vËt ë x` Xu©n S¬n<br /> KÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu ®] thèng kª ®−îc 530 loµi thuéc 382 chi, 134 hä. C¸c sè liÖu ë<br /> b¶ng 1 cho thÊy thµnh phÇn thùc vËt ë x] Xu©n S¬n lµ kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng. Sù ph©n bè cña<br /> c¸c taxon cô thÓ nh− sau: trong 6 ngµnh thùc vËt bËc cao cã m¹ch th× ngµnh Méc lan<br /> (Magnoliophyta) cã sè hä, chi vµ loµi phong phó nhÊt, gåm 117 hä (chiÕm 87,30%), 361 chi<br /> (94,50%), 502 loµi (94,72%). TiÕp ®Õn lµ ngµnh D−¬ng xØ (Polypodiophyta) víi 11 hä<br /> (8,20%), 13 chi (3,40%) vµ 19 loµi (3,58%). Ngµnh Th«ng (Pinophyta) vµ ngµnh Th«ng ®Êt<br /> (Lycopodiophyta) mçi ngµnh ®Òu cã 2 hä (1,50%), 3 chi (0,79%) vµ 4 loµi (0,75%). Hai<br /> ngµnh QuyÕt l¸ th«ng (Psilotophyta) vµ Cá th¸p bót (Equisetophyta) cã sè hä, sè chi vµ sè<br /> loµi thÊp nhÊt (®Òu cïng 1 hä, 1 chi, 1 loµi).<br /> 48<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008<br /> <br /> B¶ng 1. Sù ph©n bè c¸c taxon thùc vËt ë x` Xu©n S¬n<br /> TT<br /> 1<br /> <br /> Ngµnh thùc vËt<br /> QuyÕt l¸ th«ng<br /> <br /> Sè hä<br /> 1<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> 0,75<br /> <br /> Sè chi<br /> 1<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> 0,26<br /> <br /> Sè loµi<br /> 1<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> 0,19<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1,50<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0,79<br /> <br /> 4<br /> <br /> 0,75<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,75<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,26<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,19<br /> <br /> 11<br /> <br /> 8,20<br /> <br /> 13<br /> <br /> 3,40<br /> <br /> 19<br /> <br /> 3,58<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1,50<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0,79<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0,57<br /> <br /> 117<br /> <br /> 87,30<br /> <br /> 361<br /> <br /> 94,50<br /> <br /> 502<br /> <br /> 94,72<br /> <br /> 98<br /> <br /> 83,76<br /> <br /> 295<br /> <br /> 81,72<br /> <br /> 411<br /> <br /> 81,87<br /> <br /> 19<br /> <br /> 16,24<br /> <br /> 66<br /> <br /> 12,78<br /> <br /> 91<br /> <br /> 12,85<br /> <br /> 134<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 382<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 530<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> (Psilotophyta)<br /> 2<br /> <br /> Th«ng ®Êt<br /> (Lycopodiophyta)<br /> <br /> 3<br /> <br /> Cá th¸p bót<br /> (Equisetophyta)<br /> <br /> 4<br /> <br /> D−¬ng xØ<br /> (Polypodipophyta)<br /> <br /> 5<br /> <br /> Th«ng<br /> (Pinophyta)<br /> <br /> 6<br /> <br /> Méc lan<br /> (Magnoliophyta)<br /> <br /> 6.1<br /> <br /> Líp Méc lan<br /> (Magnoliopsida)<br /> <br /> 6.2<br /> <br /> Líp Hµnh<br /> (Liliopsida)<br /> <br /> Tæng céng<br /> <br /> Trong ngµnh Méc lan (Magnoliophyta), líp Méc lan (Magnoliopsida) cã 98 hä<br /> (83,76%), 295 chi (81,72%) vµ 502 loµi (94,72%), trong khi ®ã líp Hµnh (Liliopsida) cã sè hä,<br /> chi, loµi Ýt h¬n rÊt nhiÒu: 19 hä (16,24%), 66 chi (12,78%), 91 loµi (12,85%).<br /> 3.2. C¸c nhãm tµi nguyªn thùc vËt ë x` Xu©n S¬n<br /> Trong sè 530 loµi thùc vËt ®] thèng kª, chóng t«i tiÕn hµnh ph©n lo¹i vµ x¸c ®Þnh ®−îc<br /> 451 loµi c©y cã Ých, thuéc 9 nhãm tµi nguyªn (b¶ng 2).<br /> B¶ng 2. C¸c nhãm tµi nguyªn thùc vËt ë Xu©n S¬n<br /> STT<br /> <br /> Nhãm tµi nguyªn<br /> <br /> Sè loµi<br /> <br /> 1<br /> <br /> C©y lµm thuèc<br /> <br /> 335<br /> <br /> 2<br /> <br /> C©y lÊy gç<br /> <br /> 132<br /> <br /> 3<br /> <br /> C©y ¨n ®−îc (rau, qu¶...)<br /> <br /> 87<br /> <br /> 4<br /> <br /> C©y lµm c¶nh<br /> <br /> 38<br /> <br /> 5<br /> <br /> C©y cho tinh dÇu<br /> <br /> 34<br /> <br /> 6<br /> <br /> C©y lµm thøc ¨n gia sóc<br /> <br /> 11<br /> <br /> 7<br /> <br /> C©y cho dÇu bÐo<br /> <br /> 8<br /> <br /> 8<br /> <br /> C©y cho chÊt ®éc<br /> <br /> 5<br /> <br /> 9<br /> <br /> C©y dïng ®an l¸t<br /> <br /> 3<br /> <br /> Trong bµi b¸o nµy chóng t«i chØ tr×nh bµy 4 nhãm tµi nguyªn cã sè l−îng loµi cao vµ cã<br /> gi¸ trÞ quan träng.<br /> 49<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008<br /> <br /> 3.2.1. Nhãm c©y lµm thuèc<br /> §] thèng kª ®−îc 335 loµi thuéc 109 hä, 6 ngµnh thùc vËt bËc cao cã m¹ch, trong ®ã<br /> ngµnh Méc lan cã sè loµi vµ sè hä cao nhÊt (319 loµi, 99 hä). TiÕp theo lµ ngµnh D−¬ng xØ cã 12<br /> loµi, 6 hä. Bèn ngµnh cßn l¹i, mçi ngµnh chØ cã 1 loµi, 1 hä. C¸c hä cã nhiÒu loµi c©y lµm thuèc<br /> lµ: hä ThÇu dÇu (Euphorbiaceae): 25 loµi, hä Cóc (Asteraceae): 18 loµi, hä §Ëu (Fabaceae): 14<br /> loµi, hä D©u t»m (Moraceae): 13 loµi, hä Cµ phª (Rubiaceae): 10 loµi, hä Gõng (Zingiberaceae):<br /> 9 loµi, hä Cam (Rutaceae): 8 loµi, hä Hoµ th¶o (Poaceae): 7 loµi. C¸c hä Lan (Orchidaceae), R¸y<br /> (Araceae), Cá roi ngùa (Verbenaceae), §¬n nem (Myrsinaceae), mçi hä ®Òu cã 6 loµi...<br /> 3.2.2. Nhãm c©y lÊy gç<br /> Nhãm c©y lÊy gç ë x] Xu©n S¬n cã 132 loµi, 44 hä, thuéc 2 ngµnh Th«ng (Pinophyta) vµ<br /> Méc lan (Magnoliophyta). Nh÷ng hä cã sè loµi cao lµ: Long n]o (Lauraceae): 9 loµi, hai hä DÎ<br /> (Fagaceae) vµ Xoan (Meliaceae) ®Òu cã 7 loµi, hä ThÇu dÇu (Euphorbiaceae) cã 6 loµi. C¸c hä<br /> cã 5 loµi lµ Bå hßn (Sapindaceae), D©u t»m (Moraceae), 6 hä cã 4 loµi lµ Trinh n÷<br /> (Mimosaceae), Vang (Caesalpiniaceae), Xoµi (Anacardiaceae), Bøa (Clusiaceae),... ë Xu©n S¬n<br /> cßn kh¸ nhiÒu loµi c©y gç quÝ nh− Chß n©u (Dipterocarpus retusus), Chß chØ (Parashorea<br /> chinensis), L¸t hoa (Chukrasia tabularis), NghiÕn (Excentrodendron tonkinense), Trai (Garcinia<br /> fagraeoides)...<br /> 3.2.3. Nhãm c©y ¨n ®−îc<br /> Nhãm c©y ¨n ®−îc cã 87 loµi, bao gåm c¸c loµi lµm rau ¨n, cho qu¶ ¨n, hoÆc c¸c bé phËn<br /> ¨n ®−îc.<br /> - C©y lµm rau ¨n ®] thèng kª ®−îc 38 loµi thuéc 24 hä, trong ®ã hä Cóc (Asteraceae) cã<br /> nhiÒu loµi nhÊt (7 loµi). C¸c c©y th−êng gÆp lµ: Rau dÖu (Alternanthera sessilis), DÒn gai<br /> (Amaranthus spinosus), DÒn c¬m (Amaranthus lividus), VÇu ngät (Indosasa crassiflora), VÇu<br /> ®¾ng (Indosasa sinica). §Æc biÖt loµi Rau s¾ng (Melientha suavis) ®−îc ng−êi d©n th−êng xuyªn<br /> sö dông v× ®ã kh«ng chØ lµ rau ¨n mµ cßn lµ vÞ thuèc cã gi¸ trÞ.<br /> - C©y cã qu¶ ¨n ®−îc, gåm 49 loµi thuéc 24 hä. Mét sè loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nªn ®−îc<br /> ng−êi d©n rÊt quan t©m nh−: Tr¸m ®en (Canarium tramdenum), Tr¸m tr¾ng (Canarium album), Däc<br /> (Garcinia muntiflora), Nh]n rõng (Dimocarpus fumatus), V¶i rõng (Nephelium cuspidatum), SÊu<br /> (Dracontomelon duperreanum), Chuèi rõng (Musa acuminata), Me rõng (Phyllanthus emblica), Giæi<br /> ¨n qu¶ (Michelia tonkinensis), Tr©m tr¾ng (Syzygium jambos), Roi (Syzygium samarangense),<br /> MÝt (Artocarpus heterophyllus), Cä (Livitona Chinensis), Cä b¾c bé (Livistona tonkinensis)...<br /> 3.2.4. Nhãm c©y cã tinh dÇu<br /> T¹i x] Xu©n S¬n ®] thèng kª ®−îc 34 loµi c©y cã tinh dÇu, thuéc 10 hä cña ngµnh Méc lan.<br /> Hä cã nhiÒu loµi lµ hä Cam (Rutaceae) vµ hä Hoa mâm sãi (Scrophulariaceae) mçi hä cã 5 loµi. C¸c<br /> hä cã 4 loµi lµ Long n]o (Lauraceae) vµ B¹c hµ (Lamiaceae)... Mét sè loµi cho tinh dÇu nh−: Gï<br /> h−¬ng (Cinnamomum balansae), QuÕ thanh (Cinnamomum cassia), Bêi lêi ba v× (Litsea baviensis),<br /> Mµng tang (Litsea cubeba), Bêi lêi bao hoa ®¬n (Litsea monopetala), Xuyªn tiªu (Zanthoxylum<br /> nitidum), Rau om bß (Limnophila repens)... Tinh dÇu thùc vËt cã vai trß quan träng trong c¸c<br /> ngµnh c«ng nghiÖp d−îc phÈm, mü phÈm, thùc phÈm...<br /> 50<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008<br /> <br /> 3.3. C¸c loµi thùc vËt quÝ hiÕm ë Xu©n S¬n<br /> Dùa vµo c¸c tµi liÖu hiÖn cã [2], [5], chóng t«i ®] ph©n lo¹i vµ x¸c ®Þnh ®−îc 20 loµi c©y<br /> quÝ hiÕm ë khu vùc nghiªn cøu (b¶ng 3).<br /> B¶ng 3. C¸c loµi thùc vËt quÝ hiÕm ë x` Xu©n S¬n<br /> TT<br /> <br /> Tªn khoa häc<br /> <br /> Tªn ®Þa ph−¬ng<br /> <br /> Gi¸ trÞ b¶o tån<br /> S§VN<br /> IUCN<br /> VU<br /> VU<br /> <br /> 1<br /> <br /> Quercus platycalyx<br /> <br /> DÎ cau<br /> <br /> 2<br /> <br /> Dipterocarpus retusus<br /> <br /> Chß n©u<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 3<br /> <br /> Canarium tramdenum<br /> <br /> Tr¸m ®en<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 4<br /> <br /> Markhamia stipulata<br /> <br /> §inh<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 5<br /> <br /> Drynaria bonii<br /> <br /> T¾c kÌ ®¸<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 6<br /> <br /> Rauvolfia verticillata<br /> <br /> Ba g¹ch vßng<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 7<br /> <br /> Cinnamomum balansae<br /> <br /> Gï h−¬ng<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 8<br /> <br /> Manglietia fordiana<br /> <br /> Vµng t©m<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 9<br /> <br /> Michelia balansae<br /> <br /> Giæi l«ng<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 10<br /> <br /> Chukrasia tabularis<br /> <br /> L¸t hoa<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 11<br /> <br /> Tinospora sagittata<br /> <br /> Cñ giã<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 12<br /> <br /> Ardisia silvestris<br /> <br /> C©y kh«i<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 13<br /> <br /> Melientha suavis<br /> <br /> Rau s¾ng<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 14<br /> <br /> Calamus platyacanthus<br /> <br /> Song mËt<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 15<br /> <br /> Disporopsis longifolia<br /> <br /> Hoµng tinh hoa tr¾ng<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> 16<br /> <br /> Vatica subglabra<br /> <br /> T¸u n−íc<br /> <br /> EN<br /> <br /> EN<br /> <br /> 17<br /> <br /> Annamocarya sinensis<br /> <br /> Chß ®·i<br /> <br /> EN<br /> <br /> EN<br /> <br /> 18<br /> <br /> Excentrodendron tonkinense<br /> <br /> NghiÕn<br /> <br /> EN<br /> <br /> EN<br /> <br /> 19<br /> <br /> Anoectochilus calcareus<br /> <br /> Kim tuyÕn ®¸ v«i<br /> <br /> EN<br /> <br /> EN<br /> <br /> 20<br /> <br /> Paris polyphylla<br /> <br /> Träng l©u nhiÒu l¸<br /> <br /> EN<br /> <br /> EN<br /> <br /> Ghi chó: S¸ch ®á ViÖt Nam, (S§VN), 2004: EN (nguy cÊp); VU (sÏ nguy cÊp).<br /> Danh lôc ®á IUCN (2001): EN (nguy cÊp); VU (sÏ nguy cÊp)<br /> <br /> 4. KÕt luËn<br /> - Thµnh phÇn thùc vËt ë x] Xu©n S¬n (huyÖn T©n S¬n, tØnh Phó Thä) lµ kh¸ phong phó vµ<br /> ®a d¹ng. B−íc ®Çu ®] thèng kª ®−îc 530 loµi, 382 chi, 134 hä thuéc 6 ngµnh thùc vËt bËc cao cã<br /> m¹ch: QuyÕt l¸ th«ng (Psilotophyta), Th«ng ®Êt (Licopodiophyta), Cá th¸p bót (Equisetophyta),<br /> D−¬ng xØ (Polypodipophyta), Th«ng (Pinophyta) vµ Méc lan (Magnoliophyta).<br /> - §] thèng kª ®−îc 9 nhãm tµi nguyªn thùc vËt, trong ®ã cã 4 nhãm tµi nguyªn quan<br /> träng nhÊt: nhãm c©y lµm thuèc cã 335 loµi thuéc 109 hä. Nhãm c©y lÊy gç cã 132 loµi thuéc 44<br /> hä. Nhãm c©y chøa tinh dÇu cã 34 loµi, 10 hä. Nhãm c©y ¨n ®−îc cã 87 loµi, trong ®ã nh÷ng<br /> loµi lµm rau ¨n (38 loµi, 24 hä), nh÷ng loµi cã qu¶ ¨n ®−îc (49 loµi thuéc 24 hä).<br /> - §] ph©n lo¹i vµ x¸c ®Þnh ®−îc 20 loµi thùc vËt quÝ hiÕm cã tªn trong S¸ch ®á ViÖt Nam<br /> (S§VN), 2004 vµ Danh lôc ®á (IUCN), 2001, cÇn ®−îc b¶o tån, ph¸t triÓn vµ khai th¸c hîp lý.<br /> 51<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008<br /> <br /> Summary<br /> The results of investigation about plant resources in Xuan Son<br /> (Tan Son district, Phu Tho province)<br /> Nguyen Thi Yen, Le Ngoc Cong - College of Pedagogy - Thai Nguyen university<br /> Do Huu Thu - Institute of Ecology and Biological Resources<br /> <br /> The flora of the Xuan Son (Tan Son district, Phu Tho province) is very rich and diverse,<br /> including 530 species, 382 genera, 134 families of 6 vascular plant phyla.<br /> The results of investigation about plant resources in Xuan Son showed that medicinal<br /> plant groups include 335 species in 109 families. Tree plant groups consist of 132 species in 44<br /> families. Essentinal - oil plant groups have 34 species in 10 families. Vegetabables and edible<br /> fruits groups of 87 species in 48 families.<br /> There are 20 endangered species listed in the Red Data Book of VietNam (2004), the<br /> IUCN Red List of Threatened Plants (2001).<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> [1]. NguyÔn TiÕn B©n (2003 - 2005), Danh lôc c¸c loµi thùc vËt ViÖt Nam, Nxb N«ng nghiÖp, Hµ Néi.<br /> [2]. Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng (2004), S¸ch ®á ViÖt Nam (phÇn Thùc vËt). Nxb Khoa häc vµ Kü thuËt,<br /> Hµ Néi.<br /> [3]. Vâ V¨n Chi (1997), Tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt Nam. Nxb Y häc, thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> [4]. Ph¹m Hoµng Hé (1992), C©y cá ViÖt Nam. Nxb Montreal<br /> [5]. IUCN (2001), Red List of Threatened Plants. Webside: red list. org<br /> <br /> 52<br /> <br />