Khảo sát các yếu tố gây xơ vữa động mạch sớm ở trẻ em béo phì

Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> KHẢO SÁT CÁC YẾU TỐ GÂY XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH SỚM  <br /> Ở TRẺ EM BÉO PHÌ <br /> Nguyễn Thùy Châu*, Trần Thị Mộng Hiệp** <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Mục tiêu: Quá trình xơ vữa động mạch có thể bắt đầu sớm, ngay ở tuổi còn trẻ. Nghiên cứu nhằm khảo sát <br /> yếu tố gây tăng bề dầy nội‐trung mạc động mạch cảnh, dấu ấn sớm của xơ vữa động mạch ở trẻ em béo phì.  <br /> Đối tượng: Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Nhi Đồng II từ 2008 đến 2010 trên 52 bệnh nhi béo <br /> phì và 47 trẻ thuộc nhóm chứng.  <br /> Phương pháp: Nghiên cứu tiền cứu được thực hiện trên trẻ béo phì, được khảo sát cholesterol toàn phần, <br /> LDL,  HDL,  triglyceride  và  CRP.  Bề  dầy  nội‐trung  mạc  của  động  mạch  cảnh  được  đo  bằng  siêu  âm.  Các  xét <br /> nghiệm máu trên đây cũng được thực hiện cho 47 trẻ thuộc nhóm chứng. .  <br /> Kết quả: Tuổi trung bình của nhóm trẻ béo phì: 12,0 ± 2,2 tuổi và BMI z‐ score: 30,3 ± 5,5. Tuổi trung bình <br /> của nhóm chứng: 13,0 ± 2,9 tuổi và BMI z‐ score: 18,4 ± 2,4. Phân tích đơn biến cho thấy ở trẻ béo phì, bề dầy <br /> nội‐trung  mạc  động  mạch  cảnh  tương  quan  thuận  với  BMI,  z‐score  BMI  và  insulin  lúc  đói  và  tương  quan <br /> nghịch với HDL‐cholesterol. Bề dầy nội‐trung mạc động mạch cảnh không thay đổi với sự hiện diện của các yếu <br /> tố nguy cơ tim mạch cổ điển như cao huyết áp, tiền căn gia đình có bệnh tim mạch hoặc sự hiện diện của hội <br /> chứng chuyển hóa. Không ghi nhận mối tương quan giữa bề dầy nội‐trung mạc động mạch cảnh và CRP. <br /> Kết luận: Độ nặng của tình trạng béo phì, tình trạng kháng insulin và giảm HDL‐cholesterol là các yếu tố <br /> tiên lượng xơ vữa động mạch trẻ em béo phì. Việc kiểm soát cân nặng cần được thực hiện sớm ở trẻ em. <br /> Từ khóa: bề dầy nội‐trung mạc, cao huyết áp, động mạch cảnh, kháng insulin <br /> <br /> ABSTRACT <br /> RISK FACTOR OF EARLY ATHEROSCLEROSIS IN OBESE CHILDREN  <br />  Nguyen Thuy Chau, Tran Thi Mong Hiep  <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 2 ‐ 2012: 124 ‐ 130 <br /> Objective: Atherosclerosis process starts at an early age and is linked to obesity. The aim of the study was to <br /> investigate determinants of increased carotid intima‐media thickness (IMT), an early marker of atherosclerosis, in <br /> obese children.  <br /> Patients  and  methods:  In  this  prospective  study,  a  total  of  52  obese  children  and  47  nonobese  children <br /> were investigated at Nhi Dong 2 hospital, from 2008 to 2010. In obese children, total cholesterol, LDL, HDL, <br /> triglyceride  and  CRP  were  determined.  IMT  was  measured  by  ultrasound.  Baseline  measurements  of  blood <br /> parameters were also performed in nonobese children. <br /> Results:  In  the  obese  children,  the  mean  age:  12.0  ±  2.2  years;  BMI  z‐  score:  30.3  ±  5.5.  In  nonobese <br /> children,  the  mean  age:  13.0  ±  2.9  years;  BMI  z‐  score:  18.4  ±  2.4.  Univariate  analysis  showed  a  significant <br /> positive  correlation  between  IMT  and  BMI,  BMI  z‐score  and  fasting  insulin  levels,  whereas  an  inverse <br /> * Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch <br /> ** Bộ Môn Nhi Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch ‐ Khoa Thận ‐ Nội Tiết BV Nhi Đồng 2 <br /> Tác giả liên lạc: TS.BS Trần Thị Mộng Hiệp   ĐT: 0908.198.104   Email: tranmonghiep@yahoo.fr <br /> <br /> correlation  with  HDL‐cholesterol  was  found.  No  correlation  was  obtained  between  IMT  and  classical <br /> <br /> 124<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> cardiovascular risk factors such as hypertension, positive familial history or metabolism syndrome. CRP was not <br /> associated with IMT in our obese population. <br /> Conclusion: The degree of obesity, insulin resistance and low HDL‐cholesterol remained an predictive factor <br /> of atherosclerosis in obese children. Control of weight need to be done early in the childhood. <br /> Keywords: intima‐media thickness, hypertension, carotid, insulin resistance <br /> lipid máu, cao huyết áp, tiền căn gia đình và dấu <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> ấn của hiện tượng viêm.  <br /> Tần  suất  của  bệnh  béo  phì  ở  trẻ  em  ngày <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> càng tăng. Tỉ lệ thừa cân ở trẻ vị thành niên tại <br /> TP Hồ Chí Minh tăng nhanh từ 12,5% năm 2004 <br /> Thiết kế nghiên cứu <br /> lên 16,7 % vào năm 2009; tỉ lệ trẻ béo phì tăng từ <br /> Nghiên cứu tiền cứu, thống kê phân tích. <br /> 1,7% năm 2004 lên 5,7 % vào năm 2009 (12). <br />  Tại  Hoa  Kỳ,  người  ta  ghi  nhận  có  sự  tăng <br /> gấp  10  lần  về  tần  suất  mắc  bệnh  tiểu  đường <br /> không  phụ  thuộc  insulin  ở  nhóm  trẻ  này. <br /> Nghiên  cứu  đoàn  hệ  của  Sinha  và  cộng  sự  (10) <br /> trên nhóm trẻ béo phì từ 4 đến 10 tuổi và nhóm <br /> trẻ từ 11 đến 18 tuổi, ghi nhận tình trạng không <br /> dung nạp glucose lần lượt là 25% và 21%. Tiểu <br /> đường týp 2 được tình cờ phát hiện trong 4% các <br /> trẻ này.  <br /> Béo  phì  gây  xơ  vữa  động  mạch  cảnh  và <br /> động mạch chủ rất sớm và từ lúc 2 tuổi  (1). Tần <br /> suất  các  yếu  tố  nguy  cơ  tim  mạch  (tăng <br /> triglyceride,  cholesterol,  LDL‐cholesterol  và <br /> giảm  HDL‐cholesterol,  kháng  insulin  và  cao <br /> huyết  áp)  cao  hơn  ở  nhóm  trẻ  béo  phì  so  với <br /> nhóm chứng, không bị béo phì. Nghiên cứu của <br /> Freedman  và  cộng  sự  trên  9167  trẻ  từ  5  đến  17 <br /> tuổi đã chứng minh rằng trẻ béo phì có nguy cơ <br /> mắc 2 yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch gấp 10 lần <br /> và 3 yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch gấp 43 lần, <br /> so với trẻ không béo phì cùng lứa tuổi. Ở người <br /> lớn, sự tăng bề dầy nội‐trung mạc (BDNTM) là <br /> dấu  ấn  đáng  tin  cậy  và  là  yếu  tố  tiên  lượng  tai <br /> biến mạch máu về sau này(7,11). Ở trẻ em, một số <br /> nghiên cứu đã chứng minh là sự tăng BDNTM ở <br /> động  mạch  cảnh  phản  ảnh  tình  trạng  xơ  vữa <br /> động  mạch  ở  các  trẻ  này(16,17).  Tuy  nhiên,  hiện <br /> nay,  chưa  có  một  nghiên  cứu  nào  xác  định  các <br /> yếu tố gây tăng BDNTM. <br /> Nghiên  cứu  nhằm  xác  định  các  yếu  tố  làm <br /> tăng BDNTM ở trẻ em béo phì và đánh giá vai <br /> trò  của  các  yếu  tố  gây  xơ  vữa  động  mạch  như <br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu  <br /> <br /> Các  bệnh  nhi  từ  8‐15  tuổi  bị  béo  phì  hoặc <br /> tăng  cân  được  đánh  giá  dựa  vào  chỉ  số  cơ  thể <br /> theo  phân  loại  của  Cole  vào  năm  2000(2).  Các <br /> bệnh nhi được chọn vào nghiên cứu không mắc <br /> các bệnh về gan mật, nội tiết và thần kinh có thể <br /> ảnh  hưởng  đến  sự  nhạy  của  insulin  và  được <br /> theo  dõi  tái  khám  tại  bệnh  viện  Nhi  Đồng  2  từ <br /> tháng 2/2008 đến tháng 2/2010. Đối với cỡ mẫu, <br /> chúng tôi lấy trọn và có 52 bệnh nhi được chọn <br /> vào lô nghiên cứu.  <br /> Nhóm chứng bao gồm 47 bệnh nhân từ 8‐15 <br /> tuổi,  có  BMI  bình  thường  và  các  trẻ  thuộc  gia <br /> đình nhân viên của bệnh viện đồng ý tham gia <br /> nghiên cứu. <br /> Các biến số nghiên cứu bao gồm:  <br /> <br /> Lâm sàng <br /> Bản thân và gia đình về các yếu tố nguy cơ <br /> tim  mạch,  cân  nặng,  chiều  cao,  chỉ  số  khối  cơ <br /> thể, độ dậy thì theo Tanner, huyết áp.  <br /> Xét nghiệm máu <br /> Đo  lường  cholesterol  toàn  phần,  cholesterol <br /> – HDL và triglyceride theo phương pháp thông <br /> thường  (Beckman  Instruments,  Munich, <br /> Germany).  CRP  được  đo  lường  bằng  phương <br /> pháp  miễn  dịch  (Dade‐Behring,  Marburg, <br /> Allemagne).  <br /> Bề  dầy  nội‐trung  mạc  của  động  mạch  cảnh <br /> chung, trong và xoang cảnh được đo bằng siêu <br /> âm với độ phân giải cao và dùng đầu dò thẳng <br /> với  tần  suất  5,5  –  12  Mhz  (HDI  5000,  ATL, <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương <br /> <br /> 125<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> Washington, USA).  <br /> <br /> Bề  dầy  nội‐trung  mạc  được  đo  bên  phải  và <br /> bên  trái  động  mạch  cảnh  chung,  cách  xoang <br /> cảnh 1 và 2 cm trên đoạn cắt dọc, tại xoang cảnh <br /> và  tại  động  mạch  cảnh  trong  qua  đoạn  cắt <br /> ngang. <br /> Trung  bình  của  4  giá  trị  đo  tại  4  vị  trí  trên <br /> được xem là bề dầy nội‐trung mạc và được gọi <br /> là “ trung bình 4” trong nghiên cứu này.  <br /> Các định nghĩa được sử dụng: <br /> Sự dung nạp Glucose được định nghĩa dựa <br /> vào  tiêu  chuẩn  của  Hiệp  hội  Hoa  Kỳ  về  bệnh <br /> tiểu đường (2003) như sau: <br /> Loại<br /> Dung nạp Glucose bình thường<br /> Không dung nạp Glucose<br /> Tiểu đường týp II<br /> <br /> Đường huyết lúc đói<br /> (mg/dl)<br /> hoặc =110 và < 126<br /> > hoặc =126<br /> <br /> Cao  huyết  áp  được  định  nghĩa  dựa  vào <br /> huyết  áp  tâm  thu  và/hoặc  tâm  trương  lớn  hơn <br /> percentile 90 theo tuổi, giới và chiều cao(13). <br /> Hội chứng chuyển hóa được định nghĩa dựa <br /> vào  tiêu  chuẩn  của  ATP  III  (Adult  Treatment <br /> Panel III) của người lớn và hiệu chỉnh cho trẻ em <br /> (15), và cần có 3/5 tiêu chuẩn sau:  <br /> 1/ Vòng bụng ≥ percentile 90.  <br /> 2/ Đường huyết lúc đói > 110 mg/dl  <br /> 3/  Huyết  áp  tâm  thu  và/hoặc  tâm  trương  > <br /> percentile 90, theo tuổi, giới và chiều cao(13). <br /> 4/  HDL‐cholesterol    percentile  95  theo  tuổi  và <br /> giới (6). <br /> Tiền  căn  gia  đình béo  phì hoặc  tiểu  đường <br /> týp 2: khi trong gia đình có ≥ 1 người bị béo phì <br /> hoặc tiểu đường týp 2. Tiền căn gia đình có nguy <br /> cơ bệnh tim mạch khi trong gia đình có tiền sử <br /> cao  huyết  áp,  cholesterol  tăng  rất  cao,  tiểu <br /> đường,  nhồi  máu  cơ  tim  hoặc  chết  đột  tử  (180%<br /> <br /> * % = BMI/BMI percentile 50 theo tuổi, giới và theo tiêu <br /> chuẩn của Cole (18) x 100. <br /> <br /> Xử lý thống kê <br /> Các  giá  trị  đo  lường  ở  trẻ  béo  phì  và  trẻ <br /> thuộc  nhóm  chứng  được  diễn  tả  bằng  trị  số <br /> trung  bình  ±  độ  lệch  chuẩn,  bằng  trung  vị  (độ <br /> dậy thì Tanner) hoặc bằng %.  <br /> Khảo sát sự khác biệt của các biến số liên tục <br /> giữa 2 nhóm béo phì và nhóm chứng được thực <br /> hiện  bằng  test  t  Student.  Các  biến  số  định  tính <br /> được so sánh bằng test Chi‐bình phương và các <br /> nhóm tứ phân vị được khảo sát bằng phân tích <br /> phương  sai  một  yếu  tố.  Tương  quan  Pearson <br /> được sử dụng để khảo sát đơn biến (SPSS 13.0). <br /> Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi p