Khảo sát chất lượng sống và các yếu tố liên quan đến chất lượng sống của bệnh nhân mắc hội chứng ruột kích thích

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG SỐNG VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN<br /> CHẤT LƯỢNG SỐNG CỦA BỆNH NHÂN<br /> MẮC HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH<br /> Đoàn Phan Ngọc Thảo*, Nguyễn Ngọc Phúc*, Võ Duy Thông**, Bùi Thị Hương Quỳnh*<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mở đầu: Hội chứng ruột kích thích (irritable bowel syndrome - IBS) là bệnh mạn tính đường tiêu hoá<br /> liên quan đến rối loạn chức năng ruột, gây ra những triệu chứng khó chịu hưởng đến chất lượng sống<br /> (CLS) của bệnh nhân (BN).<br /> Mục tiêu: Khảo sát CLS của BN mắc IBS và xác định các yếu tố liên quan đến CLS của BN IBS.<br /> Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang được thực hiện trên những BN mắc IBS được<br /> chẩn đoán theo tiêu chuẩn Rome III tại phòng khám Tiêu hóa, bệnh viện Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí<br /> Minh từ tháng 4/2018 đến tháng 6/2018. Phỏng vấn BN bằng bộ câu hỏi IBS-QoL phiên bản tiếng Việt.<br /> Các yếu tố có liên quan đến chất lượng sống được thống kê bằng hồi quy tuyến tính đa biến.<br /> Kết quả: Nghiên cứu thực hiện trên 181 BN mắc IBS. Điểm CLS trung bình là 75,79  12,63. Điểm<br /> CLS ở khía cạnh Tình dục và Hình thể là cao nhất (91,44  18,70 và 90,30  12,19). Điểm CLS ở 2 khía<br /> cạnh Chế độ ăn kiêng và Cản trở hoạt động là thấp nhất (56,91  22,87 và 70,56  18,54). Việc sử dụng đồ<br /> uống có gas làm suy giảm CLS của BN mắc IBS (beta= -4,488, CI 95% (-8,676) – (-0,301), p = 0,036). Các<br /> yếu tố khác như giới tính, tuổi, thời gian bệnh, loại IBS, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân, căng thẳng,<br /> hút thuốc, uống rượu, cà phê, vận động, thức khuya không liên quan đến CLS của BN IBS.<br /> Kết luận: Điểm CLS của BN IBS ở mức trung bình. Cần tư vấn BN IBS hạn chế sử dụng đồ uống có gas.<br /> Từ khóa: Hội chứng ruột kích thích (IBS), chất lượng sống (QoL), yếu tố liên quan.<br /> ABSTRACT<br /> INVESTIGATION OF QUALITY OF LIFE AND FACTORS RELATED TO<br /> QUALITY OF LIFE OF PATIENTS WITH IRRITABLE BOWEL SYNDROME<br /> Doan Phan Ngoc Thao, Nguyen Ngoc Phuc, Vo Duy Thong, Bui Thi Huong Quynh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 227-233<br /> <br /> Background: Irritable bowel syndrome – IBS is a chronic gastrointestinal disease associated with bowel<br /> dysfunction that causes uncomfortable symptoms and affects to quality of life (QoL) of patients.<br /> Objective: to investigate the quality of life (QoL) and factors related to QoL in patients with IBS.<br /> Methods: A cross-sectional study was conducted in patients diagnosed with IBS based on Rome III<br /> Criteria at the GG stroenterology clinic of the University Medical Center Ho Chi Minh City from April<br /> 2018 to June 2018. Patients were asked to complete the Vietnamese version of the IBS-QoL questionnaire.<br /> Factors related to QoL were analysed by multivariate regression models.<br /> Results: We surveyed 181 patients with IBS. The mean QoL score was 75.79  12.63. The domains<br /> with the highest score were Sexual and Body image with 91.44  18.70 and 90.30 ± 12.19, respectively. The<br /> lowest scores were 56.91  22.87 for Dietary and 70.56  18.54 for Interference with activity. Carbonated<br /> <br /> *<br /> Bộ môn Dược lâm sàng, Khoa Dược, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> **<br /> Bộ môn Nội, Khoa Y, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS. Bùi Thị Hương Quỳnh ĐT: 0912261353 Email: huongquynhtn@gmail.com<br /> <br /> Chuyên Đề Dược 227<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> beverages reduced the QoL of patients with IBS (beta = -4.488, CI95% (-8.676) - (-0.301), p = 0.036). Other<br /> factors such as gender, age, duration of illness, type of IBS, educational level, marital status, stress,<br /> smoking, alcohol, coffee, exercise, staying up late at night were not related to QoL of IBS patients.<br /> Conclusions: Mean QoL score of IBS patients was not high. Healthcare provider should educate<br /> patients to refrain from drinking carbonated beverages<br /> Keywords: IBS, Quality of life, related factors<br /> ĐẶTVẤNĐỀ hiện nhiều ở các nước phương Tây và một số<br /> nước châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc(3,11,18).<br /> Hội chứng ruột kích thích (irritable bowel<br /> Nghiên cứu được tiến hành với mục đích<br /> syndrome - IBS) là bệnh mạn tính đường tiêu<br /> khảo sát CLS của BN mắc IBS và xác định các<br /> hoá liên quan đến rối loạn chức năng ruột(4).<br /> yếu tố liên quan đến CLS của BN IBS.<br /> IBS được chẩn đoán theo tiêu chuẩn Rome III<br /> dựa trên những triệu chứng phổ biến như ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> bụng đau, khó chịu ở bụng, bất thường ở hình Đối tượng<br /> dạng phân và tần số đi tiêu(11). IBS chiếm tỷ lệ<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả được tiến<br /> khoảng 5-23% tổng dân số và khoảng 70% BN<br /> hành trên BN ngoại trú mắc IBS, đến khám và<br /> tới các phòng khám tiêu hóa(8). Tỷ lệ này thay<br /> điều trị tại phòng khám tiêu hóa, bệnh viện<br /> đổi theo khu vực, quốc gia, giới tính, lứa tuổi.<br /> Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh từ<br /> Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ này là 15-20% và ước tính tăng<br /> tháng 4/2018 đến tháng 6/2018.<br /> 1-2% mỗi năm(2,5). Trong khi đó, tỷ lệ IBS ở các<br /> nước châu Á dao động từ 2,9-15,6%(17). Tiêu chuẩn chọn mẫu:<br /> <br /> Mặc dù IBS không phải tình trạng nguy BN được chẩn đoán mắc IBS theo tiêu<br /> cấp hay nghiêm trọng dẫn đến tử vong chuẩn Rome III.<br /> nhưng bệnh gây ra những triệu chứng khó Đủ 18 tuổi trở lên<br /> chịu ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động và BN đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> cuộc sống thường ngày của BN, điều này Khám tại phòng khám tiêu hóa, Bệnh viện<br /> được chỉ ra trong nghiên cứu của Monnikes Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> H (2011)(12) và Kang SH (2011)(10). Ngoài ra,<br /> Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> tình trạng tái phát bệnh còn ảnh hưởng<br /> đáng kể tới chi phí y tế trực tiếp và gián BN không có đủ thông tin về các đặc điểm<br /> tiếp, tới năng suất làm việc và chất lượng khảo sát.<br /> sống (CLS)(11). Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng BN không biết chữ.<br /> BN mắc IBS có CLS thấp hơn một số bệnh BN từ chối tham gia nghiên cứu.<br /> khác như trào ngược dạ dày-thực quản, đái Cỡ mẫu<br /> tháo đường và bệnh thận giai đoạn cuối(12,18).<br /> Chúng tôi muốn ước tính điểm trung bình<br /> Hiệu quả điều trị bệnh bị tác động bởi CLS theo bộ câu hỏi IBS-QoL ở người Việt<br /> nhiều yếu tố khác nhau vì vậy việc xác định Nam, và chấp nhận sai số trong vòng 2 điểm<br /> các yếu tố liên quan đến CLS là cần thiết và (d = 2) với khoảng tin cậy 0,95 (tức α = 0,05) và<br /> quan trọng để hỗ trợ các bác sĩ can thiệp, điều power = 0,9 (hay β = 0,1).<br /> trị đúng cách giúp cải thiện các vấn đề của BN.<br /> Trong nghiên cứu của Cho HS (2011)(3), độ<br /> Tuy nhiên, ở Việt Nam, vẫn chưa có những<br /> lệch chuẩn của điểm trung bình của bộ câu hỏi<br /> nghiên cứu liên quan đến CLS của BN IBS.<br /> IBS-QoL là 7,4 điểm.<br /> Nghiên cứu về CLS của BN IBS đã được thực<br /> <br /> <br /> <br /> 228 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Như vậy, hệ số ảnh hưởng là: tuyến tính đa biến được dùng để xác định các<br /> ES=2/7,4=0,27 và hằng số C=10,51. yếu tố liên quan đến CLS. Kết quả được xem<br /> Áp dụng công thức để ước tính cỡ mẫu là có ý nghĩa khi p < 0,05.<br /> cần thiết cho nghiên cứu:<br /> KẾTQUẢ<br /> n = C/(ES)2 = 10,51/0,272 = 144<br /> Đặc điểm bệnh nhân<br /> Như vậy, cỡ mẫu tối thiểu là 144 BN.<br /> Trên thực tế chúng tôi tiến hành nghiên cứu Tổng cộng có 181 BN thực hiện khảo sát.<br /> trên 181 BN. Đặc điểm của BN khảo sát được trình bày<br /> trong bảng 1.<br /> Bộ câu hỏi<br /> Bảng 1: Đặc điểm của BN khảo sát<br /> Nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi IBS-QoL Tần số Tỷ lệ<br /> Đặc điểm<br /> (Irritable Bowel Syndrome Quality of Life (n=181) (%)<br /> Nam 78 43,1<br /> Questionaire) phiên bản tiếng Việt. Bộ câu hỏi Giới tính<br /> Nữ 103 56,9<br /> phiên bản tiếng Việt đã được dịch thuật và 18-50 123 68,0<br /> Nhóm tuổi<br /> điều chỉnh ra tiếng Việt theo nguyên tắc thực > 50 58 32,0<br /> Nông dân/Công nhân 37 20,4<br /> hành tốt quá trình dịch thuật và điều chỉnh<br /> Trí thức/Kinh doanh 57 31,5<br /> ngôn ngữ(13). Bộ câu hỏi IBS-QoL được tác giả Nghề<br /> Nghỉ hưu/Nội trợ 49 27,1<br /> nghiệp<br /> Pattrick và Drossman phát triển và thẩm định Buôn bán 18 9,9<br /> Khác 20 11,1<br /> vào năm 1998(15). Bộ câu hỏi gồm 34 câu, đánh<br /> Có gia đình 154 85,1<br /> Hôn nhân<br /> giá ảnh hưởng của IBS trên 8 khía cạnh: sự Độc thân/Ly hôn 27 14,9<br /> khó chịu, ảnh hưởng đến các hoạt động, vẻ bề < 2 năm 96 53,0<br /> Thời gian<br /> 2-4 năm 49 27,1<br /> ngoài, lo lắng về sức khỏe, ăn kiêng, phản ứng mắc bệnh<br /> > 4 năm 36 19,9<br /> của xã hội, tình dục, mối quan hệ. Mỗi khía IBS thể tiêu chảy 115 63,5<br /> cạnh được đo lường bởi tập hợp những câu IBS thể táo bón 25 13,8<br /> Loại IBS IBS thể vừa tiêu chảy, 19,9<br /> hỏi khác nhau trong 34 câu của thang đo. Mỗi 36<br /> vừa táo bón<br /> câu hỏi được đo lường theo thang đo mức độ IBS thể không tiêu 2,8<br /> 5<br /> chảy/táo bón<br /> ảnh hưởng: không ảnh hưởng, nhẹ, trung Chưa tốt nghiệp trung<br /> 104 57,5<br /> bình, nặng, cực kì nặng. Kết quả được dùng để học phổ thông<br /> Trình độ Tốt nghiệp trung học<br /> tính điểm cho từng khía cạnh và được quy đổi 18 9,9<br /> học vấn phổ thông<br /> thành thang 0-100, điểm càng cao tương ứng Cao đẳng/Đại học/Sau<br /> 59 32,6<br /> đại học<br /> với CLS càng tốt. Tất cả các câu hỏi được tổng<br /> Tỷ lệ BN nữ là 56,9% nhiều hơn nam là<br /> kết để tính điểm tổng thể và cũng được<br /> 43,1%. Độ tuổi trung bình của toàn mẫu<br /> chuyển thành thang 0-100.<br /> nghiên cứu là 43,02 ± 12,98 tuổi. BN có độ tuổi<br /> Phân tích thống kê<br /> từ 18-50 tuổi có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với<br /> Dữ liệu được thống kê bằng phần mềm<br /> nhóm BN có độ tuổi trên 50 (68,0% so với<br /> SPSS 20. Dữ liệu được trình bày dưới dạng số<br /> 32,0%). BN mắc IBS-D chiếm gần 2/3 trong<br /> trung bình ± độ lệch chuẩn (Mean ± SD) hoặc<br /> tổng số BN. Đa số BN có thời gian mắc bệnh<br /> tỷ lệ phần trăm. Thống kê mô tả dược dùng để<br /> dưới 2 năm, có trình độ học vấn ở mức chưa<br /> xác định tần số, tỷ lệ phần trăm, số trung bình,<br /> tốt nghiệp THPT và BN đã có gia đình.<br /> độ lệch chuẩn của các biến. Phân tích hồi quy<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 229<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> Lối sống, thói quen sinh hoạt của bệnh nhân Điểm CLS tổng thể của BN trong nghiên<br /> Đặc điểm về lối sống, thói quen sinh hoạt cứu là 75,79  2,63. Điểm CLS ở khía cạnh Chế<br /> của BN khảo sát được trình bày trong bảng 2. độ ăn kiêng là thấp nhất (56,91  22,87). Điểm<br /> Bảng 2: Đặc điểm lối sống, thói quen của BN CLS thấp thứ hai là ở khía cạnh Cản trở hoạt<br /> Đặc điểm Tần số Tỷ lệ<br /> động (70,56  18,54). Điểm CLS ở khía cạnh<br /> (n=181) (%) Hình thể và Tình dục là cao nhất (90,30  12,19<br /> Căng thẳng<br /> Có 108 59,7 và 91,44  18,70).<br /> Không 73 40,3<br /> Có 19 10,5<br /> Các yếu tố liên quan đến chất lượng sống của<br /> Hút thuốc lá bệnh nhân IBS<br /> Không 162 89,5<br /> Không 129 71,3 Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính đa<br /> Uống rượu<br /> Thỉnh thoảng (< 3 lần/tuần) 41 22,7 biến xác định các yếu tố liên quan đến CLS<br /> bia<br /> Thường xuyên ( 3 lần/tuần) 11 6,1<br /> được trình bày trong bảng 4.<br /> Không 122 67,4<br /> Cà phê Thỉnh thoảng (< 3 lần/tuần) 33 18,2 Bảng 4: Mối liên quan giữa điểm chất lượng sống<br /> Thường xuyên ( 3 lần/tuần) 26 14,4 và các yếu tố liên quan<br /> Không 130 71,8 Yếu tố liên quan Giá trị CI 95% Giá trị p<br /> Đồ uống có<br /> Thỉnh thoảng (< 3 lần/tuần) 44 24,3 Beta<br /> gas<br /> Thường xuyên ( 3 lần/tuần) 7 3,9 Giới tính 1,754 -2,686 – 6,193 0,437<br /> Vận động Rất ít (< 2 lần/tuần) 76 42,0 Tuổi -0,071 -0,263 – 0,120 0,464<br /> (tương Thỉnh thoảng (2 - 4 lần/tuần) 42 23,2 Thời gian bệnh -1,579 -4,056 – 0,862 0,202<br /> đương với Phân loại IBS 0,212 -1,961 – 2,385 0,848<br /> Thường xuyên (5 - 7 63 34,8<br /> tập thể dục<br /> lần/tuần) Trình độ học vấn -0,100 -2,505 – 2,306 0,935<br /> 30 phút/lần)<br /> Có 97 53,6 Tình trạng hôn nhân 3,050 -3,174 – 9,273 0,335<br /> Thức khuya Căng thẳng 2,857 -0,996 - 6,711 0,145<br /> Không 84 46,4<br /> Hút thuốc -1,686 -9,065 – 5,694 0,653<br /> BN IBS có lo lắng, căng thẳng có tỷ lệ là Uống rượu 1,420 -2,508 – 5,347 0,476<br /> 59,7%, chiếm hơn 1/2 tổng số mẫu khảo sát. Tỷ Cà phê 0,771 -1,991 – 3,534 0,582<br /> lệ BN hút thuốc lá không cao chỉ 10,5% và tất Đồ uống có gas -4,488 -8,676 – (-0,301) 0,036<br /> cả BN hút thuốc đều là nam giới. Đa số BN Vận động -1,798 -3,995 – 0,400 0,108<br /> khảo sát không uống rượu bia (71,3%), không Thức khuya 1,818 -2,228 – 5,864 0,376<br /> <br /> uống cà phê (67,4%), không dùng đồ uống có Việc sử dụng đồ uống có gas làm giảm<br /> gas (71,8%) và ít vận động (42,0%) (Bảng 2). CLS của những BN mắc (beta=-4,488, CI95%<br /> Khảo sát chất lượng sống của bệnh nhân IBS (-8,676)-(-0,301), p=0,036) ngay cả khi đã kiểm<br /> soát các yếu tố khác như giới tính, tuổi, thời<br /> Kết quả điểm CLS tổng cộng và ở từng<br /> gian bệnh, căng thẳng,… trong phân tích đa<br /> khía cạnh được trình bày trong bảng 3.<br /> biến. Các yếu tố khác như giới tính, tuổi, thời<br /> Bảng 3: Điểm chất lượng sống ở các khía cạnh gian bệnh, loại IBS, trình độ học vấn, tình<br /> Khía cạnh Điểm CLS<br /> trạng hôn nhân, căng thẳng, hút thuốc, uống<br /> Sự khó chịu 71,93  15,63<br /> rượu, cà phê, vận động, thức khuya không<br /> Cản trở hoạt động 70,56  18,54<br /> Hình thể<br /> liên quan đến CLS của BN IBS.<br /> 90,30 12,19<br /> Lo lắng sức khỏe 70,73  18,60 BÀNLUẬN<br /> Chế độ ăn kiêng 56,91  22,87 Đặc điểm bệnh nhân<br /> Phản ứng của xã hội 80,87  17,80<br /> Nhiều nghiên cứu trên thế giới đều cho kết<br /> Tình dục 91,44  18,70<br /> quả tỷ lệ BN nữ mắc IBS cao hơn nam giới.<br /> Mối quan hệ 85,77  16,54<br /> Điểm tổng 75,79  12,63 Nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả tương<br /> tự các nghiên cứu khác với tỷ lệ BN nữ là<br /> <br /> <br /> 230 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 56,9% nhiều hơn nam là 43,1%. Trong một khỏe mạnh (5,72  4,45 so với 3,14  4,15,<br /> nghiên cứu của Võ TTK (2014)(16) tại bệnh viên p< 0,001 và 8,17  5,63 so với 4,65  5,17,<br /> Nhân dân Gia Định, tỷ lệ nữ cũng nhiều hơn p