Khảo sát mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học - giải phẫu bệnh 36 trường hợp u sọ hầu tại Bệnh viện Chợ Rẫy

Chia sẻ: Hạnh Lệ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học - giải phẫu bệnh của u sọ hầu, hồi cứu hồ sơ 36 người bệnh u sọ hầu nhập viện Chợ Rẫy từ tháng 1/2008 đến tháng 12/2010 có đầy đủ kết quả phim CT scan hoặc MRI sọ não trước mổ, kết quả giải phẫu bệnh sau mổ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khảo sát mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học - giải phẫu bệnh 36 trường hợp u sọ hầu tại Bệnh viện Chợ Rẫy

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013 KHẢO SÁT MỐI LIÊN HỆ ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH HỌC – GIẢI PHẪU BỆNH 36 TRƯỜNG HỢP U SỌ HẦU TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY Trần Minh Thông*, Phan Thị Tường Vân* TÓM TẮT Tổng quan: U sọ hầu thường gặp ở người bệnh tuổi nhỏ có tế bào tồn dư của túi Rathke, tạo nên khối choán chỗ vùng tuyến yên, ảnh hưởng đến chức năng tuyến yên và mô não chức năng kế cận. U liên quan chặt chẽ đến giao thoa thị giác và trục hạ đồi tuyến yên. Dựa trên triệu chứng lâm sàng thường khó chẩn đoán phân biệt các u nội sọ khác. Ngày nay, tiến bộ của hình ảnh học đã giúp phát hiện u sớm và gợi mở được thành phần cấu tạo mô u, chẳng hạn u dạng đặc, nang hoặc vôi hóa và đặc biệt đo được kích thước mô u. Hình ảnh học cho biết đại thể mô u nhưng bản chất u cần được quan sát mô học. Sự quan sát các mẫu bệnh phẩm từ sinh thiết, phẫu thuật lấy u hoặc từ các mẫu tử thiết đã giúp các nhà giải phẫu bệnh chia u sọ hầu thành ba týp gồm u sọ hầu dạng u men bào, u sọ hầu dạng u nhú tế bào gai và týp hỗn hợp. Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào tuổi, kích thước u, và týp mô học. Hiện nay, có nhiều công trình nghiên cứu đã xác định mối liên hệ giữa đặc điểm hình ảnh như vị trí, cấu trúc, hình dạng u, tính chất vôi hóa với kết quả vi thể của mô u. Mục tiêu nghiên cứu: Khảo sát mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học – giải phẫu bệnh của u sọ hầu. Phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu hồ sơ 36 người bệnh u sọ hầu nhập viện Chợ Rẫy từ tháng 1/2008 đến tháng 12/2010 có đầy đủ kết quả phim CT scan hoặc MRI sọ não trước mổ, kết quả giải phẫu bệnh sau mổ. Kết quả: 36 người bệnh gồm 23 nam và 13 nữ từ 2‐69 tuổi trong đó có 2 đỉnh thường gặp là 5‐10 tuổi và 50‐55 tuổi. Lý do đến khám thường nhất là đau đầu 66,7%. Kích thước u trung bình là 3,6 cm; u lớn hơn ở nhóm dưới 20 tuổi (p 0,04). Vị trí u chủ yếu ở vùng trên yên (65,7%); kế đến là vị trí trong và trên yên (31,4%). U có cấu trúc hỗn hợp mô đặc nang dịch chiếm tỉ lệ 72,4%. Phần lớn u giảm tín hiệu trên T1W và tăng tín hiệu trên T2W. Trên hình ảnh, u sọ hầu thường vôi hoá (51,4%) và có biểu hiện chèn ép mà nhiều nhất là chèn ép giao thoa thị giác (63,3%). Về mô học, u sọ hầu dạng u men bào chiếm đa số 83,3%. Týp mô học này thường gặp ở lứa tuổi nhỏ hơn so với u sọ hầu dạng u nhú tế bào gai (p 0,09). Không có sự khác biệt về vị trí hoặc cấu trúc u trong các týp mô học. Tuy nhiên, u sọ hầu dạng men bào thường giảm tín hiệu trên T1W, có kích thước to hơn và vôi hóa nhiều hơn so với dạng u nhú tế bào gai. Kết luận: U sọ hầu thường gặp nhất ở nhóm 5‐10 tuổi. U có kích thước trung bình là 3,6 cm và thường to hơn ở nhóm dưới 20 tuổi. Vị trí u chủ yếu ở vùng trên yên. U thường có cấu trúc đặc‐nang kèm theo vôi hoá. Về mô học, u sọ hầu dạng u men bào chiếm tỉ lệ khá cao. Một số đặc điểm hình ảnh có thể giúp phân biệt các týp mô học trước mổ. Cụ thể, u gặp ở trẻ em, kích thước lớn, giảm tín hiệu trên T1W và vôi hóa gợi ý nhiều đến u dạng men bào. Ngược lại u sọ hầu dạng u nhú tế bào gai thường gặp ở lứa tuổi lớn hơn, kích thước u nhỏ hơn, thường tăng tín hiệu trên T1W, và ít gặp tình trạng vôi hóa. Từ khoá: U sọ hầu, U sọ hầu dạng u men bào, U sọ hầu dạng u nhú tế bào gai. * Khoa Giải phẫu bệnh, BV Chợ Rẫy Tác giả liên lạc: BSCKII. Trần Minh Thông, ĐT: 0918202941, Email: tranmthong2003@yahoo.com 606 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013 Nghiên cứu Y học ABSTRACT A STUDY OF RELATIONS BETWEEN IMAGING AND HISTOLOGIC FINDINGS OF 36 CRANIOPHARYNGIOMA CASES AT CHORAY HOSPITAL Tran Minh Thong, Phan Thi Tuong Van * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 1 ‐ 2013: 606 ‐ 612 Background: Craniopharyngiomas are derived from remnants of Rathke pouch and often occupy the sellar region. They affect mainly children and young adults. These tumors have anatomical proximity to essential brain structures like hypothalamic‐pituitary axis and optic chiasm. Clinical manifestations alone can hardly differentiate craniopharyngiomas from other intracranial tumors. Nowadays, advances in imaging studies have given much information about the actual size and consistency of tumors as well as calcification, which make diagnosis more accurate and earlier. However, besides precious macroscopic features revealed by imaging, the exact cause of the tumor need to be determined by histologic studies. Through examining biopsy and autopsy specimens, histopathologists have classified craniopharyngiomas into three types: adamantinomatous craniopharyngioma, squamous papillary craniopharyngioma and mixed type. The prognosis depends on age, tumor’s size, and histological type. Recent researchers have found certain correlations between histological type and some imaging features such as tumor’s site, shape, consistency and calcification. Objective: To evaluate the relation between imaging and histopathological features of craniopharyngiomas. Methods and materials: Retrospective study of 36 craniopharyngioma cases diagnosed at Cho Ray Hospital from January 2008 to December 2010 with imaging and histopathological data. Results: This study group comprises 23 males and 13 females with ages ranging from 2 to 69 years. There are 2 peaks: 5‐10 and 50‐55 year‐old patients. The most frequent chief complaint was headache 66.7%. The mean size of craniopharyngiomas in our sample was 3.6 cm; young patients often had larger tumor than others (p 0.04). On imaging studies, tumors were mainly suprasellar masses (65.7%). 31.4% tumors were found in both intrasellar and suprasellar regions. Solid‐cystic craniopharyngiomas account for 72.4% of cases. Most tumors were hypointense on T1W and hyperintense on T2W. Craniopharyngiomas were commonly manifested by calcification (51.4%) and compression signs (63.3%), especially at the optic chiasm region (63.3%). Adamantinomatous craniopharyngioma was the main histological type (83.3%) and they were usually hypointense on T1W. This type of tumor is also associated with younger age, larger size, and more calcification than those in squamous papillary craniopharyngioma. However, no relationship was found between tumor’s site, consistency and histological type. Conclusion: Craniopharyngioma was most often diagnosed in 5‐10 year‐old group. Mean tumor’s size was 3.6 cm. Tumor was mainly suprasellar mass of mixed consistency with calcification. Among histological types, adamantinomatous group was most commonly seen. There may be some characteristic imaging findings which help distinguish different histological types. Young age, large‐sized tumor and hypointensity on T1W may suggest adamantinomatous craniopharyngioma. In contrast, squamous papillary subtype was mainly noted in older age and the tumor usually had smaller size with less calcification. Keywords: Craniopharyngioma, craniopharyngioma. Adamantinomatous ĐẶT VẤN ĐỀ U sọ hầu xuất phát tế bào tồn dư của ống sọ hầu, vị trí ở chỗ tiếp giáp giữa cuống phễu và tuyến yên(5). Đây là u não vùng trên yên thường craniopharyngioma, Squamous papillary gặp nhất ở trẻ em(1). Ở bệnh viện Chợ Rẫy, u chiếm 54% tất cả các u trên yên ở trẻ em và 20% ở người lớn(13). Trên mô học, u sọ hầu không có biểu hiện ác tính nhưng do vị trí liên quan đến Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012 607 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013 Nhằm hiểu biết sâu sắc hơn về bệnh, chúng tôi tiến hành nghiên cứu mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học‐giải phẫu bệnh để góp phần chẩn đoán, điều trị và tiên lượng u sọ hầu tốt hơn từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt là trẻ em. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Hồi cứu hồ sơ bệnh án 36 người bệnh u sọ hầu đã được chẩn đoán xác định bằng giải phẫu bệnh tại bệnh viện Chợ Rẫy từ năm 2008 đến 2010. Các phần mềm Word 2007, Excel 2007, Stata 10 dùng để nhập, xử lý số liệu, và trình bày kết quả nghiên cứu. Phép kiểm Chi bình phương, Fisher exact và T test được sử dụng để so sánh tỉ lệ phần trăm hoặc giá trị trung bình giữa các nhóm. Giá trị p 0,05. Tuổi Người bệnh từ 2‐69 tuổi, trung bình là 31,6 ± 20,9. Có 2 đỉnh thường gặp từ 5‐10 tuổi và từ 50‐ 55 tuổi. Nhóm trẻ em (≤ 20 tuổi) gồm 14 người bệnh, chiếm 38,9%. Trên phim Các đặc điểm chung Trong yên Trên yên Hỗn hợp Tổng Trong yên 1 0 0 1 Vị trí lúc mổ Trên Hỗn hợp yên 0 0 17 1 2 5 9 6 Tổng 1 18 7 26 Kích thước U có kích thước trung bình 3,6 cm ± 1,3. U lớn trên 4 cm chiếm tỉ lệ 53,6%; u từ 2–4 cm chiếm tỉ lệ 42,9%; u nhỏ hơn 2 cm chỉ chiếm tỉ lệ 3,6%. Kích thước trung bình ở nhóm dưới 20 tuổi là 4,2 cm lớn hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm còn lại là 3,2 cm (p = 0,04). Cấu trúc u 608 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013 Nghiên cứu Y học Trên phim, u có cấu trúc hỗn hợp mô đặc và nang dịch chiếm đa số với tỉ lệ 72,4%. U dạng nang và u dạng đặc đơn thuần chiếm tỉ lệ lần lượt là 27,6% và 10,3%. Trong 23 trường hợp ghi nhận được cấu trúc u trên phim và trong lúc mổ thì 20 trường hợp cho kết quả tương đồng (87%), 3 trường hợp không tương đồng (13%). Trên phim Bảng 2. So sánh cấu trúc u trên phim và lúc mổ Đặc Nang Hỗn hợp Tổng Đặc 3 0 0 3 Lúc mổ Nang Hỗn hợp 0 0 4 1 2 13 6 14 Tổng 3 5 15 23 Tín hiệu trên phim MRI Trong 23 trường hợp được chụp MRI trước mổ, phần lớn u giảm tín hiệu trên phim T1W và tăng tín hiệu trên T2W, hơn 30% u có tín hiệu hỗn hợp tăng và giảm. Có 86,4% trường hợp bắt thuốc tương phản từ phần mô đặc và vách nang. Bảng 3. Tín hiệu trên phim MRI N = 23 T1W T2W Tăng 3 (13%) 12 (52,2%) Giảm 12 (52,2%) 2 (8,7%) Hỗn hợp 8 (34,8%) 9 (39,1%) Hình 1. Hình ảnh minh họa u sọ hầu trên phim MRI (bệnh nhân Cao M.T., nam, 6 tuổi) Mô học U sọ hầu dạng u men bào là týp mô học thường gặp nhất 83,3%. U sọ hầu dạng u nhú tế bào gai và u sọ hầu dạng hỗn hợp chiếm tỉ lệ 13,9% và 2,9%. Ổ sừng hóa ghi nhận được trong 82,9% trường hợp và thường gặp hơn trong u sọ hầu dạng u men bào (93,3%) so với u sọ hầu dạng u nhú tế bào gai (20%) (p = 0,001). Dạng u men bào thường gặp ở người bệnh trung bình 28,7 tuổi, trẻ hơn so với dạng u nhú tế bào gai là 45,6 tuổi (p = 0,09). Chèn ép Chèn ép giao thoa thị giác, chèn ép não thất, đẩy lệch đường giữa, tổn thương hố yên chiếm tỉ lệ lần lượt là 63,3%; 61,3%; 13,3%;và 6,7%. So sánh theo tuổi chúng tôi ghi nhận được chèn ép não thất gặp nhiều hơn trong nhóm dưới 20 tuổi (91,7% so với 42,1%, p = 0,008). Vôi hoá Trên đại thể 51,4% u sọ hầu có vôi hóa. So sánh với kết quả đại thể, độ nhạy của CT scan trong việc phát hiện vôi hóa là 66,7% cao hơn so với MRI là 58,3%. Bảng 4. Khả năng phát hiện vôi hóa trên phim CT scan MRI Độ nhạy 66,7% 58,3% Độ đặc hiệu 66,7% 83,3% Hình 2. HE x 400: U sọ hầu dạng u men bào, MSGPB D5520 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012 609 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013 Mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học‐giải phẫu bệnh Bảng 5. Mối liên hệ đặc điểm hình ảnh học‐giải phẫu bệnh Đặc điểm hình ảnh -Trong yên -Trên yên Vị trí -Trong, trên yên Kích thước -Đặc Cấu -Nang trúc -Đặc, nang -Tăng T1W -Giảm -Hỗn hợp -Tăng T2W -Giảm -Hỗn hợp Vôi hóa Dạng u men bào/hỗn hợp 1 (3,3%) 20 (66,7%) Dạng u nhú tế bào gai 3 (60%) 9 (30%) 2 (40%) 3,7 cm ± 1,3 3 (12%) 4 (16%) 18 (72%) 1 (5%) 12 (60%) 7 (35%) 9 (45%) 2 (10%) 9 (45%) 17 (56,7%) 2,7 cm ± 0,7 1 (25%) 3 (75%) 2 (55,7%) 1 (30,3%) 3 (100%) 1 (20%) P 1 0,18 1 0,02 0,42 So với u ngoài trục khác vùng hố yên, tuổi mắc bệnh cũng là điểm đặc trưng của u sọ hầu. Khác với u sọ hầu, u tuyến yên phần lớn gặp ở nhóm 30 ‐ 50 tuổi(13). Giới Trong 36 người bệnh có 23 nam và 13 nữ, tỉ lệ nam/nữ=1,8. Ngược lại, trong nghiên cứu của Nguyễn Quốc Điền ở bệnh viện Ung Bướu thì nữ chiếm tỉ lệ cao hơn(8). Trong lô nghiên cứu của chúng tôi, không có sự khác biệt ý nghĩa về giới, giới không liên quan đến tỉ lệ mắc bệnh. Điều này hoàn toàn phù hợp với y văn(5). Triệu chứng lâm sàng 0,17 Không ghi nhận mối liên hệ giữa vị trí, cấu trúc u và týp mô học. Trên phim T1W, tỉ lệ giảm tín hiệu cao hơn có ý nghĩa thống kê ở u sọ hầu dạng men bào so với dạng u nhú tế bào gai. Ở u sọ hầu dạng u men bào tỉ lệ vôi nhiều hơn dạng u nhú tế bào gai (56,7% so với 20%) tuy nhiên sự khác biệt không có ý nghĩa khi thực hiện phép kiểm Fisher với p = 0,17. U dạng men bào cũng có kích thước trung bình to hơn u sọ hầu dạng u nhú tế bào gai. BÀN LUẬN Theo y văn, biểu hiện lâm sàng của người bệnh u sọ hầu là không đặc hiệu, chủ yếu bao gồm triệu chứng tăng áp lực nội sọ, rối loạn thị giác (62‐84%) và rối loạn nội tiết (52‐87%)(9). Trong lô nghiên cứu của chúng tôi, các triệu chứng đau đầu và mờ mắt là 2 lý do thường gặp nhất khiến người bệnh nhập viện. Từ đó, người bệnh được chụp phim MRI hoặc CT scan giúp phát hiện u. Theo một số nghiên cứu trong và ngoài nước, đau đầu và mờ mắt cũng là những triệu chứng thường gặp ở người bệnh u sọ hầu(11,12). Đặc điểm khối u Tuổi Tuổi trung bình là 31,6 lớn hơn có ý nghĩa thống kê so với nghiên cứu của Nguyễn Quốc Điền là 16 ở bệnh viện Ung Bướu, p = 0,0001(8). Điều này có thể do sự khác biệt về đặc điểm nhóm người bệnh nhập viện. Ở nghiên cứu của chúng tôi người bệnh đến để phẫu thuật lấy u lần đầu, còn ở bệnh viện Ung bướu là những người bệnh được chuyển đến để xạ trị sau khi đã phẫu thuật do khả năng tái phát cao(8). Chính vì vậy, trẻ em là nhóm dễ tái phát sẽ chiếm tỉ lệ cao hơn. Trong lô nghiên cứu, có 2 đỉnh tuổi cao nhất là từ 5 ‐ 10 tuổi và từ 50 ‐ 55 tuổi. Trong phân 610 loại u não của WHO, tác giả Rushing và cs cũng kết luận 2 đỉnh tuổi thường gặp nhất là từ 5‐15 tuổi và 40‐55 tuổi(9). Như vậy kết quả của chúng tôi không khác biệt với y văn thế giới. Vị trí Phần lớn u ở trên yên 65,7%; kế đến là vị trí trong và trên yên 31,4%. Vị trí trong yên chỉ gặp ở 2,9% người bệnh. Tuy nhiên theo Drevelegas, u sọ hầu có thể gặp ở bất cứ đâu từ vùng hạ đồi ở sàn não thất III đến hạnh nhân hầu (2). Do đó cần cẩn thận khi u nằm ngoài các vị trí thường gặp. Thật vậy, trong nghiên cứu của chúng tôi có 1 trường hợp u nằm trong nhu mô não trán (T) và 1 trường hợp xâm lấn góc cầu tiểu não. Có sự tương đồng khá cao trong việc xác định vị trí u trên hình ảnh và đại thể lúc mổ (88,5%). Vì vậy phim CT scan hoặc MRI trước mổ rất hữu ích Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012