Khảo sát mối liên quan giữa mật độ xương với một số đặc điểm ở bệnh nhân nữ đái tháo đường týp 2 tại Bệnh viện Quân y 103

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> KHẢO SÁT MỐI LIÊN QUAN GIỮA MẬT ĐỘ XƢƠNG VỚI MỘT<br /> SỐ ĐẶC ĐIỂM Ở BỆNH NHÂN NỮ ĐÁI THÁO ĐƢỜNG TÝP 2<br /> TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103<br /> Ngô Thị Thu Trang*; Nguyễn Thị Phi Nga*; Lê Đình Tuân**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang, so sánh với nhóm chứng trên 140 bệnh nhân (BN)<br /> điều trị tại Bệnh viện Quân y 103, chia làm 2 nhóm: nhóm bệnh: 110 BN đái tháo đường (ĐTĐ)<br /> týp 2 và nhóm chứng: 30 BN không bị ĐTĐ. Kết quả:<br /> 2<br /> <br /> - Đặc điểm về mật độ xương (MĐX): MĐX vùng cổ xương đùi (CXĐ) (0,611 ± 0,060 g/cm )<br /> 2<br /> thấp hơn so với nhóm chứng (0,722 ± 0,184 g/cm ) (p < 0,01).<br /> - Mối liên quan giữa MĐX với một số đặc điểm ở BN nữ ĐTĐ týp 2:<br /> + MĐX giảm ở nhóm đã mãn kinh so với nhóm chưa mãn kinh (p < 0,01).<br /> + Tại CXĐ, nhóm có mức kiểm soát HbA1c kém, MĐX thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với<br /> nhóm kiểm soát HbA1c tốt/chấp nhận được (p < 0,01).<br /> + Chưa thấy mối liên quan giữa MĐX với thời gian phát hiện ĐTĐ, nồng độ glucose huyết<br /> lúc đói, HOMA-IR và BMI.<br /> * Từ khóa: Đái tháo đường týp 2; Mật độ xương; Cổ xương đùi; Cột sống thắt lưng.<br /> <br /> SURVEY OF THE RELATIONSHIP BETWEEN BONE MINERAL<br /> DENSITY AND SOME OTHER RELATIVE FACTORS IN WOMEN<br /> WITH TYPE 2 DIABETES MELLITUS IN 103 HOSPITAL<br /> SUMMARY<br /> Research was designed as a cross-sectional descriptive study and comparative control group.<br /> Studied on 140 people who were divided into 2 groups: 110 women with type 2 diabetes and 30<br /> patients without diabetes were obtained treatment at 103 Hospital. The results were as followed:<br /> - Bone mineral density: bone mineral density of femora in women with type 2 diabetes (0.611 ±<br /> 2<br /> 2<br /> 0.060 g/cm ) was lower than control group (0.722 ± 0.184 g/cm , p < 0.01).<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> ** Đại học Y Dược Thái Bình<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Đình Tuân (letuan985@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 09/06/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 16/07/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 28/07/2014<br /> - The relationship between bone mineral density and other relevant factors in women with<br /> type 2 diabetes:<br /> <br /> 110<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> + Bone mineral density of postmenopausal women with type 2 diabetes was lower than patients<br /> who have not been menopause (p < 0.01).<br /> + Bone mineral density of femora in patients with good and acceptable HbA1c control was<br /> higher than that in patients with poor HbA1c control (p < 0.01).<br /> + There was no statistically significant relationship between bone mineral density and duration<br /> of diabetes, fasting blood glucose, HOMA-IR and BMI.<br /> * Key words: Type 2 diabetes mellitus; Bone mineral density; Lumbar spine; Femora.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đái tháo đường được đặc trưng bởi<br /> tình trạng tăng glucose huyết mạn tính và<br /> rối loạn chuyển hóa các chất carbonhydrat,<br /> protid, lipid. Tăng glucose huyết lâu ngày<br /> sẽ dẫn đến tổn thương, suy giảm chức<br /> năng của nhiều cơ quan bao gồm: tim,<br /> mắt, thận, hệ thần kinh. Các biến chứng<br /> ở bộ máy vận động tuy không gây nguy<br /> hiểm chết người ngay như những biến<br /> chứng kể trên, nhưng lại gây đau đớn,<br /> tàn phế và ảnh hưởng rất nhiều đến chất<br /> lượng cuộc sống. Một trong những biến<br /> chứng đó là loãng xương thứ phát do<br /> ĐTĐ. Loãng xương là một hội chứng với<br /> đặc điểm sức bền của xương bị suy giảm,<br /> dẫn đến gia tăng nguy cơ gãy xương [6].<br /> Phụ nữ có nguy cơ loãng xương cao hơn<br /> nam giới không chỉ bởi loãng xương ảnh<br /> hưởng đến hơn 1/3 nữ giới ≥ 50 tuổi mà<br /> còn do sự giảm đột ngột hormon nữ ở độ<br /> tuổi 50. Trên thế giới và tại Việt Nam đã<br /> có nhiều nghiên cứu về loãng xương ở<br /> BN ĐTĐ týp 2, tuy nhiên, loãng xương ở<br /> BN nữ ĐTĐ týp 2 còn nhiều vấn đề chưa<br /> rõ ràng. Vì vậy, chúng tôi nghiên cứu đề<br /> tài này nhằm:<br /> <br /> 111<br /> <br /> - Đánh giá MĐX bằng phương pháp<br /> hấp thụ tia X năng lượng kép ở BN nữ<br /> ĐTĐ týp 2.<br /> - Tìm hiểu mối liên quan giữa MĐX với<br /> một số đặc điểm ở BN nữ ĐTĐ týp 2.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 140 người, chia làm hai nhóm:<br /> - Nhóm nghiên cứu: 110 BN nữ bị ĐTĐ<br /> týp 2, điều trị tại Khoa Khớp - Nội tiết,<br /> Bệnh viện Quân y 103.<br /> - Nhóm chứng: 30 BN không bị ĐTĐ<br /> có độ tuổi tương đương nhóm nghiên<br /> cứu.<br /> - Thời gian nghiên cứu: từ 11 - 2010<br /> đến 3 - 2013.<br /> - Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ: theo<br /> WHO (1999) [10] khi có 1 trong 3 tiêu<br /> chuẩn sau:<br /> + Glucose huyết đói (ít nhất 8 giờ sau<br /> ăn) ≥ 7,0 mmol/l.<br /> + Glucose huyết ngẫu nhiên ≥ 11,1<br /> mmol/l.<br /> + Glucose huyết 2 giờ sau nghiệm pháp<br /> dung nạp glucose ≥ 11,1 mmol/l.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> - Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ týp 2 dựa<br /> vào một số tiêu chuẩn của WHO (1985)<br /> có vận dụng phù hợp với điều kiện Việt<br /> Nam [11]:<br /> <br /> lớn) và cột sống thắt lưng (CSTL) (từ<br /> <br /> + Bệnh diễn biến từ từ, khởi phát sau<br /> tuổi 30, BN thường béo.<br /> <br /> máy HOLOGIC QDR 4500 tại Bệnh viện<br /> <br /> + Ít có nhiễm toan ceton, biến chứng<br /> mạch máu sớm.<br /> <br /> + MĐX (tính bằng gr) chất khoáng trên<br /> <br /> + Insulin máu bình thường hoặc tăng,<br /> peptid C bình thường<br /> + Giai đoạn đầu kiểm soát glucose<br /> huyết bằng chế độ ăn, luyện tập và<br /> thuốc viên.<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> + BN đang dùng thuốc biphosphonate,<br /> phụ nữ có thai.<br /> + BN có tiền sử chấn thương cột sống,<br /> gãy CXĐ, ngã nhiều lần, dị dạng về xương<br /> khớp, bất động kéo dài, giảm chức năng<br /> vận động nặng.<br /> + BN mắc các bệnh mạn tính: suy thận<br /> mạn không do ĐTĐ, suy gan mạn, đa u<br /> tủy xương, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính,<br /> hội chứng kém hấp thu.<br /> + BN không hợp tác, các trường hợp<br /> không thu thập đủ số liệu nghiên cứu.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> <br /> L1 - L4) bằng phương pháp đo hấp thụ<br /> tia X năng lượng kép (Dual energy X-ray<br /> absorptiometry DEXA). Tiến hành trên<br /> Quân y 103.<br /> diện xương vừa đo được (tính bằng cm2).<br /> - Đánh giá mức độ kiểm soát HbA1c,<br /> glucose huyết, BMI dựa theo khuyến cáo<br /> của Hội Nội tiết - ĐTĐ Việt Nam năm<br /> 2009.<br /> - Tính chỉ số đánh giá kháng insulin theo<br /> HOMA-IR (Homeostatis Model Assessment Insulin Resistance) dựa vào công thức<br /> của Matthews DR (1985) bằng phương<br /> pháp HOMA [5]:<br /> HOMA-IR = [Insulin lúc đói (U/ml) x<br /> glucose lúc đói (mmol/l)]/22,5<br /> + HOMA-IR < 2,5: không kháng<br /> insulin.<br /> + HOMA-IR ≥ 2,5: kháng insulin.<br /> - Tiêu chuẩn chẩn đoán mãn kinh:<br /> mãn kinh tự nhiên được xác định khi<br /> không còn hành kinh nữa sau 12 tháng<br /> liên tiếp và không do một nguyên nhân<br /> <br /> - Tiến cứu, mô tả cắt ngang, so sánh đối<br /> chứng giữa nhóm BN và nhóm chứng.<br /> <br /> sinh lý hay bệnh lý nào khác gây ra [8].<br /> <br /> - Tất cả BN ĐTĐ nghiên cứu được hỏi và<br /> thăm khám lâm sàng tỉ mỉ, đăng ký theo<br /> mẫu nghiên cứu thống nhất.<br /> - Đo MĐX tại CXĐ (ở 4 vị trí CXĐ, tam<br /> <br /> và chia thành hai nhóm: < 15 năm và<br /> <br /> giác Ward, liên mấu chuyển, mấu chuyển<br /> <br /> 112<br /> <br /> Thời gian mãn kinh tính bằng năm<br /> ≥ 15 năm.<br /> * Xử lý số liệu: theo thuật toán thống<br /> kê y học bằng phần mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm tuổi, nhân trắc, kinh nguyệt.<br /> Bảng 1: Đặc điểm về tuổi, BMI, tình trạng kinh nguyệt và thời gian mãn kinh.<br /> Nhãm ®t®<br /> (n = 110)<br /> <br /> Nhãm chøng<br /> (n = 30)<br /> <br /> 40 - 49, n (%)<br /> <br /> 11 (10,0)<br /> <br /> 4 (13,3)<br /> <br /> 50 - 59, n (%)<br /> <br /> 34 (30,9)<br /> <br /> 5 (16,7)<br /> <br /> 60 - 69, n (%)<br /> <br /> 37 (33,6)<br /> <br /> 11 (36,7)<br /> <br /> ≥ 70, n (%)<br /> <br /> 28 (25,5)<br /> <br /> 10 (33,3)<br /> <br /> ≤ 23 n (%)<br /> <br /> 40 (36,4)<br /> <br /> 10 (33,3)<br /> <br /> > 23 n (%)<br /> <br /> 70 (63,6)<br /> <br /> 20 (66,7)<br /> <br /> Chưa mãn kinh, n (%)<br /> <br /> 14 (12,7)<br /> <br /> 5 (16,7)<br /> <br /> Đã mãn kinh, n (%)<br /> <br /> 96 (87,3)<br /> <br /> 25 (83,3)<br /> <br /> < 15<br /> <br /> 40 (41,7)<br /> <br /> 9 (36,0)<br /> <br /> chØ tiªu<br /> <br /> Tuổi (năm)<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> BMI<br /> <br /> Tình trạng kinh nguyệt<br /> <br /> Thời gian mãn kinh (năm)<br /> <br /> > 0,05<br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> ≥ 15<br /> <br /> 56 (58,3)<br /> <br /> 16 (64,0)<br /> <br /> Không có sự khác biệt về độ tuổi, BMI và tình trạng kinh nguyệt giữa nhóm ĐTĐ và nhóm<br /> chứng (p > 0,05).<br /> Bảng 2: Chỉ số HOMA-IR, HbA1c, thời gian phát hiện ĐTĐ và glucose huyết.<br /> chØ tiªu<br /> <br /> Sè l-îng (n =110)<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> <br /> 0,05<br /> <br /> Liên mấu chuyển<br /> <br /> 0,558 ± 0,115<br /> <br /> 0,572 ± 0,096<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 113<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> Tam giác Ward<br /> <br /> 0,807 ± 0,190<br /> <br /> 0,896 ± 0,186<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Toàn bộ CXĐ<br /> <br /> 0,611 ± 0,061<br /> <br /> 0,829 ± 0,121<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> L1<br /> <br /> 0,703 ± 0,136<br /> <br /> 0,729 ± 0,153<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> L2<br /> <br /> 0,720 ± 0,155<br /> <br /> 0,741 ± 0,168<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> L3<br /> <br /> 0,760 ± 0,168<br /> <br /> 0,806 ± 0,164<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> L4<br /> <br /> 0,778 ± 0,024<br /> <br /> 0,820 ± 0,181<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Toàn bộ CSTL<br /> <br /> 0,746 ± 0,157<br /> <br /> 0,772 ± 0,184<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> MĐX ở hầu hết các vị trí tại CXĐ (CXĐ, liên mấu chuyển, tam giác Ward và toàn bộ CXĐ)<br /> của nhóm ĐTĐ đều thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng. MĐX tại tất cả các vị trí<br /> của CSLT ở nhóm ĐTĐ có xu hướng thấp hơn so với nhóm chứng, nhưng sự khác biệt chưa có<br /> ý nghĩa thống kê.<br /> 3. Liên quan giữa MĐX với một số đặc điểm của BN ĐTĐ týp 2.<br /> Bảng 4: Liên quan giữa MĐX với tuổi.<br /> chØ tiªu<br /> <br /> CXĐ<br /> <br /> CSTL<br /> <br /> 40 - 49 (n = 11)<br /> <br /> 0,642 ± 0,033<br /> <br /> 0,902 ± 0,102<br /> <br /> 50 - 59 (n = 34)<br /> <br /> 0,628 ± 0,068<br /> <br /> 0,824 ± 0,192<br /> <br /> 60 - 69 (n = 37)<br /> <br /> 0,608 ± 0,060<br /> <br /> 0,701 ± 0,093<br /> <br /> ≥ 70 (n = 28)<br /> <br /> 0,583 ± 0,050<br /> <br /> 0,642 ± 0,067<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Tuổi càng cao, MĐX có xu hướng càng giảm.<br /> Bảng 5: Liên quan giữa MĐX với tình trạng kinh nguyệt.<br /> CXĐ<br /> <br /> CSTL<br /> <br /> Đã mãn kinh (n = 96)<br /> <br /> 0,605 ± 0,065<br /> <br /> 0,713 ± 0,126<br /> <br /> Chưa mãn kinh (n = 14)<br /> <br /> 0,656 ± 0,048<br /> <br /> 0,939 ± 0,155<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> < 15 (n = 40)<br /> <br /> 0,620 ± 0,072<br /> <br /> 0,774 ± 0,169<br /> <br /> ≥ 15 (n = 56)<br /> <br /> 0,595 ± 0,051<br /> <br /> 0,676 ± 0,086<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> chØ tiªu<br /> <br /> Tình trạng kinh nguyệt<br /> <br /> Thời gian mãn kinh (năm)<br /> <br /> Ở nhóm đã mãn kinh, MĐX tại CXĐ, CSTL thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chưa<br /> mãn kinh (p < 0,01). Tại CSTL, nhóm giảm E2 huyết thanh MĐX thấp hơn so với nhóm E2 huyết<br /> thanh bình thường (p < 0,01).<br /> <br /> 114<br /> <br />