Khảo sát mức độ biểu hiện năng lực tự học môn hóa học của học sinh trung học phổ thông

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 36-38<br /> <br /> KHẢO SÁT MỨC ĐỘ BIỂU HIỆN NĂNG LỰC TỰ HỌC MÔN HÓA HỌC<br /> CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> Cao Cự Giác - Trường Đại học Vinh<br /> Nguyễn Thị Phượng Liên - Trường Đại học Sài Gòn<br /> Ngày nhận bài: 25/07/2017; ngày sửa chữa: 31/07/2017; ngày duyệt đăng: 11/08/2017.<br /> Abstract: Renovation of teaching methods towards learner’s competence development, including<br /> self-study ability, has been concerned much in current period today. In this article, authors present<br /> results of a survey of the level of self-study competence in chemistry of high school students. These<br /> results can be seen as the foundation to propose solutions to enhance self-study ability for student<br /> in learning chemistry, thus improve teaching quality at high school.<br /> Keywords: Survey, self-study compentence, chemistry, high school.<br /> 1. Mở đầu<br /> Hiện nay, ngành giáo dục đã và đang có những bước<br /> đổi mới để nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu<br /> cầu của công cuộc phát triển và hội nhập của đất nước<br /> Chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát<br /> triển cho học sinh (HS) những năng lực (NL) cốt lõi<br /> sau: - Các NL chung mà tất cả các môn học và hoạt<br /> động giáo dục đều góp phần hình thành, phát triển ở HS<br /> như: tự chủ và tự học; giao tiếp và hợp tác; sáng tạo;<br /> - Các NL đặc thù, chủ yếu do một hoặc một vài môn<br /> học/hoạt động giáo dục hình thành, phát triển ở HS như:<br /> ngôn ngữ; tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội; công<br /> nghệ; tin học; thẩm mĩ; thể chất.<br /> Bên cạnh mục tiêu chính là hình thành, phát triển các<br /> NL cốt lõi, Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể còn<br /> nhằm phát hiện, bồi dưỡng NL chuyên biệt (năng khiếu)<br /> cho HS [1]. Trong đó, năng lực tự học (NLTH) thuộc<br /> nhóm NL chung và theo chúng tôi có thể coi là yếu tố<br /> then chốt, quyết định sự thành bại cho việc hình thành và<br /> phát triển các NL còn lại.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Một số vấn đề lí luận<br /> 2.1.1. Tự học (TH)<br /> 2.1.1.1. Khái niệm TH. Theo Nguyễn Cảnh Toàn: “TH<br /> là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các NL trí tuệ<br /> (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp,...) và có khi cả<br /> cơ bắp (khi phải sử dụng công cụ) cùng các phẩm chất,<br /> động cơ, tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan (như<br /> tính trung thực, khách quan, có chí tiến thủ, không ngại<br /> khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, say mê khoa học, biến<br /> khó khăn thành thuận lợi,...) để chiếm lĩnh một lĩnh vực<br /> kiến thức nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành<br /> sở hữu của mình” [2; tr 59-60].<br /> Từ quan điểm về TH ở trên, theo chúng tôi: TH là<br /> quá trình cá nhân người học tự giác, tích cực, độc lập<br /> <br /> 36<br /> <br /> tự chiếm lĩnh tri thức ở một lĩnh vực nào đó trong cuộc<br /> sống bằng hành động của chính mình nhằm đạt được<br /> mục đích nhất định.<br /> 2.1.1.2. Vai trò của TH. TH là một giải pháp khoa học<br /> giúp người học giải quyết mâu thuẫn giữa khối lượng<br /> kiến thức lớn với quỹ thời gian hạn chế ở nhà trường. TH<br /> giúp tạo ra tri thức bền vững cho mỗi người, bởi nó là kết<br /> quả của sự hứng thú, tìm tòi, nghiên cứu và lựa chọn.<br /> Hoạt động TH của HS trung học phổ thông (THPT) còn<br /> có vai trò quan trọng đối với yêu cầu đổi mới giáo dục,<br /> nâng cao chất lượng đào tạo ở các trường phổ thông. Đổi<br /> mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa sẽ<br /> phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của<br /> người học trong quá trình lĩnh hội tri thức khoa học. Vì<br /> vậy, TH chính là con đường phát triển phù hợp với quy<br /> luật tiến hóa của nhân loại và là biện pháp sư phạm đúng<br /> đắn, cần được phát huy ở các trường phổ thông [3].<br /> Hoạt động “TH” lại có ý nghĩa đặc biệt đối với HS<br /> THPT, bởi nếu không có khả năng và phương pháp TH,<br /> tự nghiên cứu thì khi học lên các bậc học cao hơn,..., HS<br /> sẽ khó thích ứng, khó có thể thu được một kết quả học<br /> tập và nghiên cứu tốt. Hơn nữa, nếu không có khả năng<br /> TH, chúng ta sẽ không thực hiện được phương châm<br /> “Học suốt đời” mà Hội đồng quốc tế về giáo dục đã đề<br /> ra vào tháng 4/1996 [2].<br /> 2.1.2. NLTH hóa học<br /> 2.1.2.1. Khái niệm NL có rất nhiều định nghĩa khác nhau<br /> dưới các góc độ Xã hội học, Triết học, Tâm lí học, Giáo<br /> dục học và Kinh tế học.<br /> Theo Từ điển Tiếng Việt, NL là “khả năng, điều<br /> kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt<br /> động nào đó” [4; tr 660-661]. Theo Phạm Minh Hạc:<br /> “NL là một tổ hợp phức tạp những thuộc tính tâm lí của<br /> mỗi người, phù hợp với yêu cầu của một hoạt động nhất<br /> định, đảm bảo cho hoạt động đó diễn ra có kết quả”<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 36-38<br /> <br /> [5; tr 334]. Theo Nguyễn Quang Uẩn: “NL là tổ hợp các<br /> thuộc tính độc đáo của cá nhân, phù hợp với những yêu<br /> cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động<br /> đó có kết quả” [6; tr 178].<br /> Như vậy, NL là tổ hợp các thuộc tính tâm lí của cá<br /> nhân, được hình thành và phát triển trong một lĩnh vực<br /> hoạt động cụ thể. Theo chúng tôi, NL được hiểu là khả<br /> năng thực hiện, là phải biết làm (know-how), chứ không<br /> chỉ biết và hiểu (know-what).<br /> 2.1.2.2. NLTH hóa học. Hóa học là môn học thực<br /> nghiệm, song song với quá trình tiếp thu, nghiên cứu cơ<br /> sở lí thuyết, người học còn phải trực tiếp quan sát hoặc<br /> làm các thí nghiệm trực quan nhằm phát hiện, giải thích<br /> hiện tượng, bản chất và tái khẳng định cơ sở khoa học.<br /> NLTH hóa học là một NL chuyên biệt của người học<br /> với môn Hóa học. Có thể hiểu là khả năng nghiên cứu tài<br /> liệu hóa học nhằm tác động vào các yếu tố cơ bản của<br /> hóa học theo các hình thức cơ bản như: - NLTH hóa học<br /> trong giờ lên lớp; - NLTH hóa học ngoài giờ lên lớp.<br /> 2.2. Khảo sát mức độ biểu hiện NLTH môn Hóa học<br /> của HS THPT<br /> 2.2.1. Mục đích điều tra<br /> Tìm hiểu mức độ biểu hiện NLTH môn Hóa học của<br /> HS THPT. Đó là cơ sở để định hướng nghiên cứu và đề<br /> xuất các biện pháp bồi dưỡng NLTH cho HS THPT.<br /> 2.2.2. Phương pháp điều tra:<br /> - Gửi trực tiếp cho giáo viên (GV) và HS, thu phiếu<br /> điều tra góp ý.<br /> - Sử dụng công nghệ thông tin: Để thuận lợi trong quá<br /> trình điều tra, xử lí và phân tích dữ liệu, chúng tôi đã sử<br /> dụng công cụ tạo “Biểu mẫu” của Google Drive. Sau khi<br /> thiết kế xong nội dung phiếu điều tra, chúng tôi sẽ gửi<br /> đường link đến GV và HS để xin ý kiến về những nội<br /> dung đã thiết kế, kết quả thu được sẽ xử lí dữ liệu bằng<br /> các hàm có sẵn trong phần mềm Microsoft Excel.<br /> 2.2.3. Tiến trình điều tra<br /> Trong các năm học 2015-2016 và 2016-2017, chúng<br /> tôi tiến hành lấy ý kiến tham khảo của 72 GV giảng dạy<br /> môn Hóa học và 1268 HS ở các trường THPT, bao gồm:<br /> THPT Thống Nhất A (Đồng Nai), THPT Bàu Hàm<br /> (Đồng Nai), THPT Long Khánh (Đồng Nai), THPT Dân<br /> tộc nội trú tỉnh Đồng Nai (Đồng Nai), THPT Tam Phước<br /> (Đồng Nai), THPT Ngô Quyền (Đồng Nai); THPT Trấn<br /> Biên (Đồng Nai), THPT Bình Chánh (TP. Hồ Chí Minh),<br /> THPT Tạ Quang Bửu (TP. Hồ Chí Minh), THPT An Lạc<br /> (TP. Hồ Chí Minh), THPT Sa Đéc (Đồng Tháp), THPT<br /> Phan Bội Châu (Quảng Bình), THPT Đô Lương 1 (Nghệ<br /> An), THPT Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh), THPT Anh Sơn 1<br /> (Nghệ An), THPT Thanh Chương 1 (Nghệ An), THPT<br /> <br /> 37<br /> <br /> Chu Văn An (Quảng Ngãi), THPT Hoàng Mai (Nghệ<br /> An). Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, chúng tôi thiết<br /> kế 02 mẫu phiếu điều tra, gồm “Phiếu điều tra HS” và<br /> “Phiếu lấy ý kiến GV” với hệ thống các câu hỏi tự chọn.<br /> 2.2.4. Phân tích kết quả điều tra<br /> 2.2.4.1. Thống kê kết quả điều tra<br /> Câu hỏi<br /> <br /> Câu 1: Các<br /> mức độ của<br /> NLTH môn<br /> Hóa học<br /> của HS ở<br /> trường<br /> THPT<br /> <br /> Câu 2:<br /> Những biểu<br /> hiện của<br /> mức độ<br /> “Thu thập<br /> và chọn lọc<br /> tài liệu”<br /> <br /> Câu 3:<br /> Những biểu<br /> hiện của<br /> mức độ<br /> “Đọc và<br /> hiểu tài<br /> liệu”<br /> Câu 4:<br /> Những biểu<br /> hiện của<br /> mức độ<br /> “Phân tích<br /> các dữ kiện<br /> từ tài liệu”<br /> <br /> Nội dung lựa chọn<br /> Thu thập và chọn lọc tài<br /> liệu<br /> Đọc và hiểu tài liệu<br /> Phân tích các dữ kiện từ<br /> tài liệu<br /> Vận dụng các dữ kiện từ<br /> tài liệu<br /> Mức độ khác<br /> Biết thu thập các tài liệu<br /> liên quan đến kiến thức<br /> hóa học trong sách giáo<br /> khoa, sách bài tập, tài liệu<br /> tham khảo, tạp chí khoa<br /> học,...<br /> Sử dụng công cụ tìm<br /> kiếm tài liệu trực tuyến<br /> trên mạng internet, diễn<br /> đàn,...<br /> Biết trao đổi với GV, bạn<br /> bè,... để hỗ trợ tìm kiếm<br /> tài liệu<br /> Chọn lọc những tài liệu từ<br /> nguồn tin cậy, chính<br /> thống<br /> Biểu hiện khác<br /> Đọc được các nguồn tài<br /> liệu hóa học khác nhau<br /> bằng tiếng Việt<br /> Bước đầu đọc được một<br /> số tài liệu bằng tiếng Anh<br /> Hiểu được nội dung của<br /> các tài liệu<br /> Biểu hiện khác<br /> Tóm tắt được những dữ<br /> kiện cần sử dụng trong tài<br /> liệu vào mục đích học tập,<br /> nghiên cứu<br /> Biết trao đổi dữ liệu thu<br /> thập với thầy cô giáo để<br /> xác nhận tính chính xác<br /> của thông tin<br /> <br /> %<br /> GV<br /> chọn<br /> <br /> % HS<br /> chọn<br /> <br /> 66,7<br /> <br /> 62,5<br /> <br /> 81<br /> <br /> 62,5<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 76,2<br /> <br /> 60,4<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 76,2<br /> <br /> 79,2<br /> <br /> 71,4<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> 62,5<br /> <br /> 52,4<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 71,4<br /> <br /> 52,1<br /> <br /> 28,6<br /> <br /> 14,6<br /> <br /> 66,7<br /> <br /> 75<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> 10,4<br /> <br /> 61,9<br /> <br /> 75<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 36-38<br /> <br /> Câu 5:<br /> Những biểu<br /> hiện của<br /> mức độ<br /> “Vận dụng<br /> các dữ kiện<br /> từ tài liệu”<br /> <br /> Nêu và giải quyết các vấn<br /> đề thông qua dữ liệu thu<br /> được trong quá trình TH<br /> Biểu hiện khác<br /> Tổng hợp được các kiến<br /> thức hóa học trọng tâm<br /> phục vụ cho quá trình học<br /> tập (dưới dạng sơ đồ tư<br /> duy, bảng biểu, biểu đồ,<br /> đồ thị,...)<br /> Giải được các bài tập hóa<br /> học trên cơ sở kiến thức<br /> TH được<br /> Tự đề xuất các vấn đề khó<br /> và tìm cách giải quyết<br /> thông qua nguồn học liệu<br /> TH<br /> Đánh giá được các kết<br /> luận trong tài liệu, đặc<br /> biệt chỉ ra những nội dung<br /> chưa chính xác cần bổ<br /> sung<br /> Tìm hiểu, giải thích, vận<br /> dụng các kiến thức vào<br /> thực tiễn cuộc sống<br /> Biểu hiện khác<br /> <br /> 76,2<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 10,4<br /> <br /> 71,4<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 81<br /> <br /> 62,5<br /> <br /> 52,4<br /> <br /> 52,1<br /> <br /> hóa học đang quan tâm; - Tóm tắt được những dữ kiện cần<br /> sử dụng trong tài liệu vào mục đích học tập, nghiên cứu;<br /> - Biết trao đổi dữ liệu thu thập với thầy cô giáo để xác nhận<br /> tính chính xác của thông tin; - Nêu và giải quyết các vấn<br /> đề thông qua dữ liệu thu được trong quá trình TH.<br /> Ở mức độ “Vận dụng các dữ kiện từ tài liệu”, đa số<br /> GV và HS đều đồng ý các biểu hiện sau: - Tổng hợp<br /> được kiến thức hóa học trọng tâm, phục vụ quá trình<br /> học tập (dưới dạng sơ đồ tư duy, bảng biểu, biểu đồ, đồ<br /> thị,...); - Giải được các bài tập hóa học dựa trên kiến<br /> thức TH được; - Tự đề xuất các vấn đề khó và tìm cách<br /> giải quyết thông qua nguồn học liệu TH; - Đánh giá<br /> được các kết luận trong tài liệu, chỉ ra những nội dung<br /> chưa chính xác cần bổ sung; - Tìm hiểu, giải thích, vận<br /> dụng các kiến thức vào thực tiễn.<br /> 3. Kết luận<br /> <br /> 52,4<br /> <br /> 52,1<br /> <br /> 52,4<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 2.2.4.2. Nhận xét kết quả. Với kết quả thu được cho thấy,<br /> đa số GV và HS đều cho rằng NLTH môn Hóa học gồm<br /> 4 mức độ thành phần là: - Thu thập và chọn lọc tài liệu;<br /> - Đọc và hiểu tài liệu; - Phân tích các dữ kiện từ tài liệu;<br /> - Vận dụng các dữ kiện từ tài liệu.<br /> Ở mức độ “Thu thập và chọn lọc tài liệu”, đa số GV<br /> và HS đều thống nhất các biểu hiện sau: - Biết thu thập<br /> các tài liệu liên quan đến kiến thức hóa học trong sách<br /> giáo khoa, sách bài tập, tài liệu tham khảo, tạp chí khoa<br /> học,...; - Sử dụng công cụ tìm kiếm tài liệu trực tuyến trên<br /> mạng internet, diễn đàn,...; - Biết trao đổi với GV, bạn<br /> bè,... để tìm kiếm tài liệu; - Chọn lọc các tài liệu từ nguồn<br /> tin cậy, chính thống.<br /> Ở mức độ “Đọc và hiểu tài liệu”, đa số GV và HS<br /> đều đồng ý các biểu hiện sau: - Đọc được các nguồn tài<br /> liệu hóa học khác nhau bằng tiếng Việt; - Hiểu được nội<br /> dung của các tài liệu.<br /> GV và HS vẫn chưa thống nhất với biểu hiện “Bước<br /> đầu đọc được một số tài liệu bằng tiếng Anh”. Điều này<br /> phản ánh NL sử dụng tiếng Anh học thuật cần phải có<br /> những tác động tích cực.<br /> Ở mức độ “Phân tích các dữ kiện từ tài liệu”, đa số<br /> GV và HS đều đồng ý các biểu hiện sau: - Phân tích dữ<br /> kiện từ các tài liệu để làm sáng tỏ kiến thức hoặc vấn đề<br /> <br /> 38<br /> <br /> Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể<br /> (8/2017), giáo dục ở phổ thông chú trọng việc hình thành<br /> và phát triển cho HS những NL cốt lõi, trong đó có<br /> NLTH. Phát triển NLTH cho HS là một trong những mục<br /> tiêu phát triển NL cho HS ở trường THPT trong giai đoạn<br /> hiện nay. Với những kết quả khảo sát các mức độ biểu<br /> hiện của NLTH môn Hóa học ở trên sẽ giúp GV có thể<br /> đề xuất được giải pháp khả thi trong việc bồi dưỡng<br /> NLTH môn Hóa học cho HS THPT nhằm góp phần nâng<br /> cao chất lượng dạy học.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Bộ GD-ĐT (2017). Chương trình giáo dục phổ<br /> thông tổng thể.<br /> [2] Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên) - Nguyễn Kỳ - Vũ<br /> Văn Tảo - Bùi Tường (1998). Quá trình dạy - tự học.<br /> NXB Giáo dục.<br /> [3] Cao Cự Giác (2010). Phương pháp tổ chức cho sinh<br /> viên tự học và tự nghiên cứu đáp ứng theo yêu cầu<br /> đào tạo theo học chế tín chỉ. Kỉ yếu Hội thảo khoa<br /> học “Đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá<br /> trong đào tạo theo học chế tín chỉ”, Trường Đại học<br /> Vinh, tháng 4/2010, tr 41-42.<br /> [4] Viện Ngôn Ngữ (2003). Từ điển Tiếng Việt. NXB<br /> Đà Nẵng.<br /> [5] Phạm Minh Hạc (chủ biên, 1988). Tâm lí học (tập 1).<br /> NXB Giáo dục.<br /> [6] Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên, 2007). Tâm lí học đại<br /> cương. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> [7] Bộ GD-ĐT (2014). Tài liệu tập huấn dạy học và<br /> kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng<br /> phát triển năng lực học sinh.<br /> <br />