Khảo sát quy trình đo đạc liều lượng vào buổi sáng của các máy xạ trị gia tốc tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Khảo sát quy trình đo đạc liều lượng vào buổi sáng của các máy xạ trị gia tốc tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh trình bày khảo sát quy trình đo đạc liều lượng vào buổi sáng của các máy xạ trị gia tốc theo tiêu chuẩn TRS 398 tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh, qua đó thống kê và đánh giá kết quả đo liều, tìm hiểu nguyên nhân đối với các trường hợp liều vượt mức giới hạn cho phép.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khảo sát quy trình đo đạc liều lượng vào buổi sáng của các máy xạ trị gia tốc tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh

XẠ TRỊ - KỸ THUẬT PHÓNG XẠ KHẢO SÁT QUY TRÌNH ĐO ĐẠC LIỀU LƯỢNG VÀO BUỔI SÁNG CỦA CÁC MÁY XẠ TRỊ GIA TỐC TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGÔ TRUNG NGHĨA1, ĐÀM QUANG TIẾN2 Mục tiêu: Khảo sát quy trình đo đạc liều lượng vào buổi sáng của các máy xạ trị gia tốc theo tiêu chuẩn TRS 398 tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh, qua đó thống kê và đánh giá kết quả đo liều, tìm hiểu nguyên nhân đối với các trường hợp liều vượt mức giới hạn cho phép. Đối tượng, phương pháp: Tiến hành khảo sát, hồi quy và thống kê kết quả đo liều theo tiêu chuẩn TRS 398 từ ngày 23/01/2016 đến ngày 29/04/2017 của 2 máy xạ trị gia tốc: Clinac 1 CD2300 526, Clinac 3 LE 1230. Trong đó: Máy Clinac 1 CD2300 526 sử dụng thiết bị Daily QA 3; Máy Clinac 3 LE 1230 sử dụng buồng ion hóa trụ trong môi trường phantom rắn. Kết quả: Máy Clinac 1 CD2300 526: Đối với chùm photon: Ở mức năng lượng 6 MV thì số ngày thống kê là 336 ngày, trong đó số ngày có liều vượt ngưỡng cho phép là 8 ngày; Đối với mức năng lượng 18 MV thì số ngày thống kê là 336 ngày, trong đó số ngày có liều vượt ngưỡng là 8 ngày. Đối với chùm electron: Ở năng lượng 6 MeV thì số ngày thống kê là 325 ngày và số ngày có liều vượt ngưỡng cho phép là 7 ngày; Mức năng lượng 9 MeV thì số ngày thống kê là 317 ngày và số ngày có liều vượt ngưỡng cho phép là 16 ngày; Mức năng lượng 12 MeV thì tổng số ngày thống kê là 312 ngày, trong đó số ngày có liều vượt ngưỡng cho phép là 17 ngày. Máy Clinac 3 LE 1230 chỉ có chùm photon năng lượng 6 MV: tổng số ngày thống kê là 306 ngày, số ngày có liều vượt ngưỡng cho phép là 0 ngày. Đối với những mức năng lượng có liều đo được hằng ngày nằm trong ngưỡng giới hạn thì sẽ được tiến hành phát tia điều trị cho bệnh nhân. Nếu trường hợp mức năng lượng đo được có liều vượt ngưỡng cho phép thì sẽ được ngưng lại, không được đưa vào điều trị cho đến khi được hiệu chỉnh lại liều. Nguyên nhân khiến liều hấp thụ đo được vượt ra khoảng giới hạn cho phép thường là do: quá trình bố trí đo liều hằng ngày không được thiết lập và thực hiện đúng; thiết bị sử dụng để đo liều bị hư hỏng; hệ thống cơ khí hay mạch điện tử của máy xạ trị gia tốc bị hư hỏng, không đảm bảo chính xác; nhiệt độ và áp suất trong phòng điều trị thay đổi. Kết luận: Phần lớn liều lượng hằng ngày phát ra từ các máy xạ trị gia tốc tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh luôn ổn định, hơn 95,5% phép kiểm đạt yêu cầu đối với máy Clinac 1 CD2300 526 và 100% phép kiểm đạt yêu cầu đối với máy Clinac 3 LE 1230. TARGET Surveying the dosimetry process in the morning of the linear accelerators at the Ho Chi Minh City Oncology Hospital Surveying the dosimetry process in the morning of the linear accelerators under the TRS 398 process at the Ho Chi Minh City Oncology Hospital, whereby the statistics and evaluation of the dosimetric results were investigated, finding out the reasons why the dose exceeds the allowable threshold. Objects, methods: Conducting survey, regressing and counting dosimetric results according to the TRS 398 process from January, 23rd, 2016 to April ,29th, 2017 of the two linear accelerators: Clinac 1 CD2300 526, Clinac 3 LE 1230. Where: Clinac 1 CD2300 526 used a rf-Daily QA 3 device; Clinac 3 LE 1230 used a farmer ionization chamber in the plastic phantom environment. Results: Clinac 1 CD2300 526 machine : For photon beam: 6 MV, the statistics duration was 336 days and 1 KS. Phó Trưởng Khoa Xạ 1 - Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM 2 KS. Vật lý Y Khoa - Công ty TNHH Đầu tư Thương mại Vinh Khang 190 TẠP CHÍ UNG THƯ HỌC VIỆT NAM
XẠ TRỊ - KỸ THUẬT PHÓNG XẠ there were 8 days which had the doses exceeding the allowed threshold. 18 MV, the statistics duration was 336 days and there were 8 days which had the doses exceeding the allowed threshold. For electron beam: 6 MeV, the statistics duration was 325 days and there were 7 days which had the doses exceeding the allowed threshold. 9 MeV, the statistics duration was 317 days and there were 16 days which had the doses exceeding the allowed threshold. And 12 MeV, the total statistics duration was 312 days and there were 8 days which had the doses exceeding the allowed threshold. The Clinac 3 LE 1230 machine which only has the photon beam of 6 MV: the total number of statistic days was 306 days and the number of days which exceeded the allowable limit was 0 day. The power levels which had the daily doses within limit will be used for patients. If the level of energy measured exceeds the allowable dose, it will be stopped, not taken into treatment until the dose is corrected. The causes for the measured absorbed doses to exceed the allowable limits are usually due to: The daily dosing setting is not set and properly executed; The equipment used for daily dosimetry is damaged; The mechanical system of the linear accelerators is damaged or not accurate; Temperature and pressure in the room. Conclusion: Most of daily doses generating from the linear accelerators at the Ho Chi Minh City Oncology Hospital are stable, more than 95.5% of the tests are qualified when it comes to Clinac 1 CD2300 526 and 100% of the tests are qualified when it comes to Clinac 3 LE 1230. ĐặT VấN Đề tìm hiểu nguyên nhân đối với các trường hợp liều vượt mức giới hạn cho phép phát tia. Ngày nay, máy xạ trị gia tốc tuyến tính được sử dụng rất phổ biến trong điều trị bệnh ung thư. Để ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP việc điều trị đạt hiệu quả cao thì liều điều trị cho Tiến hành khảo sát quy trình đo liều hằng ngày bệnh nhân phát ra từ máy xạ trị gia tốc phải được cho các máy xạ trị gia tốc theo Technical Reports đảm bảo đúng với liều được tính trong kế hoạch series no. 398 (TRS 398) do IAEA đưa ra[1]. Thống điều trị. Nếu liều phát ra từ máy xạ trị gia tốc không kê kết quả đo liều hằng ngày của máy Clinac 1 được kiểm soát, thì bệnh nhân sẽ phải nhận thêm CD2300 526 và máy Clinac 3 LE 1230 trong khoảng hoặc thiếu liều so với kế hoạch. Điều này sẽ gây ra thời gian từ ngày 23/1/2016 đến ngày 29/4/2017. những ảnh hưởng không tốt đến kết quả điều trị. Trong đó, máy Clinac 1 CD2300 526 sử dụng thiết bị Mặt khác, máy xạ trị gia tốc là hệ thống các thiết Daily QA 3 của hãng Sun Nuclearvà phần mềm đi bị điện tử nên cường độ chùm photon và electron kèm để đo liều hằng ngày; máy Clinac 3 LE 1230 sử phát ra sẽ không được ổn định, điều này khiến cho dụng buồng ion hóa hình trụ trong môi trường liều hấp thụ đo được hằng ngày của máy tồn tại giá phantom rắn và điện kế để đo liều. trị sai số. Trong lĩnh vực y tế, các quy trình thực hiện đòi hỏi phải có độ chính xác cao nên sai số luôn phải nằm trong mức cho phép. Do đó, việc đo liều cho máy xạ trị gia tốc là một quy trình quan trọng và cần thiết mà các kỹ sư vật lý ở bệnh viện luôn phải thực hiện đều đặn mỗi ngày trước khi đưa máy vào điều trị cho bệnh nhân. Đồng thời, đối với những máy xạ trị gia tốc mới được mua về cơ sở hoặc sau khi sửa chữa, thì trước khi đưa vào hoạt động ta cần thực hiện quy trình đo đạc liều lượng cho máy để đảm bảo rằng liều của máy đã được chuẩn chính xác. Nhóm tác giả đã khảo sát quy trình đo đạc liều Hình 1. Đầu dò hình trụ lượng hằng ngày của các máy xạ trị gia tốc theo tiêu chuẩn TRS 398 của IAEA, thực hiện tại bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh. Qua đó,nhóm đã tiến hành hồi quy, đánh giá kết quả thu được và TẠP CHÍ UNG THƯ HỌC VIỆT NAM 191
XẠ TRỊ - KỸ THUẬT PHÓNG XẠ Hình 2. Điện kế PTW Unidos E Hình 6. Bảng kết quả đo liều hằng ngày đối với máy Clinac 3 LE 1230 Việc đo liều hằng ngày là xác định giá trị điện tích thô, sau đó tính liều hấp thụ cực đại theo tiêu chuẩn TRS 398 (dựa trên các tham số hiệu chỉnh đã được xác lập trong công tác commissioning). Cuối cùng, ta so sánh giá trị đo được với liều hấp thụ chuẩn đã được xác lập để có được giá trị sai số. Giá trị sai số của liều hấp thụ đo được hằng ngày sẽ được đánh giá thông qua mức giới hạn sai số cho phép phát tia: 2% đối với quy trình đo chuẩn Hình 3. Phantom Plastic liều hàng tháng và 3% đối với quy trình đo liều hằng ngày[2]. Đối với thiết bị Daily QA 3 thì 3% là mức sai số mà hệ thống sẽ cảnh báo và sai số tối đa cho phép là 4%[3]. KẾT QUẢ Kết quả khảo sát quy trình đo liều hằng ngày của hai máy xạ trị gia tốc: Clinac 1 và Clinac 3 được cho trong Bảng 1: Bảng 1. Kết quả đo liều của máy Clinac 1 và máy Clinac 3 Năng lượng chùm Năng lượng chùm Hình 4. Thiết bị kiểm tra Daily QA-3 photon electron Máy Máy Clinac 1 Clinac Máy Clinac 1 3 9 12 6 MV 18 MV 6 MV 6 MeV MeV MeV Số ngày 336 336 306 325 317 312 thống kê Số ngày vượt 8 8 0 7 16 17 ngưỡng (2,4%) (2,4%) (0%) (2,1%) (5%) (5,5%) giới hạn Hình 5. Phần mềm daily QA 3 cho phép thiết lập và lưu trữ các giá trị tham chiếu Các mức năng lượng có liều hấp thụ đo được nằm trong khoảng cho phép sẽ được tiến hành phát tia điều trị cho bệnh nhân. Ngược lại, nếu mức năng 192 TẠP CHÍ UNG THƯ HỌC VIỆT NAM
XẠ TRỊ - KỸ THUẬT PHÓNG XẠ lượng có liều đo được vượt ngưỡng sẽ được hiệu chỉnh lại cho đến khi đạt yêu cầu mới đưa vào hoạt động lại. Chùm photon máy Clinac 1: Tần suất phân bố độ lệch liều hấp thụ cực đại đối với chùm photon 6 MV được thể hiện trong hình 1 và 18 MV được thể hiện trong hình 2. Hình 9. Chùm photon năng lượng 6 MV của máy Clinac 3 Mức năng lượng 6 MV của máy 3 có sự phân bố độ sai lệch liều tương đối đều quanh mức 0% sai lệch, điều này cho thấy liều hấp thụ ở máy 3 có độ ổn định lớn. Chùm electron máy Clinac 1: Tần suất phân bố độ lệch liều hấp thụ cực đại đối với chùm electron Hình 7. Chùm phton năng lượng 6 MV của máy năng lượng 6 MeV được thể hiện trong hình 4 và 12 Clinac 1 MeV được thể hiện trong hình 5. Hình 10. Chùm electron năng lượng 6 MeV của máy Clinac 1 Hình 8. Chùm photon năng lượng 18 MV của máy Clinac 1 Đối với mức năng lượng 6 MV của máy 1 thì độ sai lệch giá trị liều hấp thụ lệch về hướng âm và phần lớn giá trị sai lệch có độ ổn định quanh giá trị 1%. Ở mức năng lượng 18 MV thì độ sai lệch liều có xu hướng phân làm hai khoảng, nhưng tập trung chủ yếu về hướng dương. Chùm photon máy Clinac 3: Tần suất phân bố độ lệch liều hấp thụ cực đại đối với chùm photon Hình 11. Chùm electron năng lượng 12 MeV của năng lượng 6 MV được thể hiện trong hình 3. máy Clinac 1 Đối với mức năng lượng 6 MeV của máy 1 thì độ sai lệch giá trị liều hấp thụ lệch về hướng dương và phần lớn giá trị sai lệch có độ ổn định quanh giá TẠP CHÍ UNG THƯ HỌC VIỆT NAM 193
XẠ TRỊ - KỸ THUẬT PHÓNG XẠ trị 1%. Ở mức năng lượng 18 MeV thì độ sai lệch Yếu tố nhiệt độ trong phòng đo, ảnh hưởng liều có phân bố ổn định quanh mức sai lệch 0%. đáng kể đến kết quả đo khi hệ thống máy lạnh bị hư hỏng. BÀN LUẬN Trước khi kết luận thiết bị sử dụng để đo liều bị Hằng ngày, đối với các mức năng lượng có liều hư hỏng, ta phải dùng nó để đo liều trên một máy gia hấp thụ vượt ngưỡng cho phép thì các kỹ sư y vật lý tốc khác có các thông số tương đồng, đối chiếu kết sẽ tiến hành kiểm tra, bố trí đo lại liều để kiểm lại quả xem có giống nhau không... xem quy trình bố trí đo ban đầu có chính xác không. Nếu liều thu được nằm trong mức cho phép thì mức Ngoài ra, nếu liều đo được có độ sai lệch lớn năng lượng đó được phép điều trị trên bệnh nhân, hơn rất nhiều so với mức cho phép (trên 5%, cá biệt điều này đồng nghĩa với việc quy trình bố trí đo ban tới vài chục phần trăm) thì nguyên nhân chủ yếu là đầu không được thực hiện chính xác. Nếu liều thu do hệ thống cơ khí, điện tử của máy gặp trục trặc. được vẫn nằm ngoài mức giới hạn thì tiến hành Ta phải thông báo để kỹ sư hãng máy qua kiểm tra, chỉnh thô liều lượng. Việc chỉnh thô liều được tiến sửa chữa và khắc phục vấn đề. hành trên thiết bị xử lý của máy xạ trị gia tốc nhằm KẾT LUẬN đưa liều hấp thụ về mức giới hạn cho phép. Quy trình đo đạc liều lượng cho các máy xạ trị Sau khi chỉnh thô, sẽ tiến hành bố trí đo lại liều: gia tốc tại Bệnh viện Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Nếu liều thu được nằm trong khoảng quy định, Minh luôn được thực hiện đều đặn, nghiêm ngặt thì mức năng lượng đó được phép điều trị cho bệnh theo tiêu chuẩn TRS 398. nhân. Tuy nhiên, sau đó, thường vào cuối tuần, phải Liều đo được hằng ngày của các mức năng tiến hành hiệu chuẩn lại liều về mức xấp xỉ 0% sai lượng phát ra từ cácmáy xạ trị gia tốc tại bệnh viện lệch theo quy trình chuẩn liều trên phantom nước. Ung Bướu Thành phố Hồ Chí Minh luôn ổn định, đạt Nếu liều thu được vẫn nằm ngoài mức giới hạn, yêu cầu. thì mức năng lượng đó sẽ được ngưng lại, không Các mức năng lượng có liều hấp thụ đo được được phép điều trị trên bệnh nhân cho đến khi liều nằm trong khoảng sai số cho phép sẽ được tiến được chỉnh lại bằng quy trình chuẩn liều trên hành điều trị cho bệnh nhân. Ngược lại, nếu liều đo phantom nước. được vượt ngưỡng thì sẽ được hiệu chỉnh lại đến Do quy trình chuẩn liều trên phantom nước tốn khi đạt yêu cầu mới đưa vào điều trị. nhiều thời gian nên thường được bố trí tiến hành Thông thường, nguyên nhân khiến liều hấp thụ trong ngày cuối tuần hoặc khi chấm dứt điều trị bệnh đo được vượt ra khoảng cho phép chủ yếu là do hệ cuối ngày. thống cơ khí, điện tử của máy xạ trị gia tốc bị hư Qua quá trình nghiên cứu, khảo sát,nhóm tác hỏng hoặc hoạt động không chính xác. giả nhận thấy các yếu tố khiến liều hấp thụ cực đại TÀI LIỆU THAM KHẢO đo được tại độ sâu cực đại vượt ra khoảng giới hạn cho phép trong quy trình đo liều hằng ngày thường 1. IAEA (2000), Absorbed Dose Determination là do: Etermal Beam Radiotherapy,Technical Reports Series No. 398, IAEA Vienna. Quy trình bố trí đo liều hằng ngày không được thiết lập và thực hiện đúng. 2. Gerald J.K (1994), Comprehensive QA for radiation oncology, American Association of Hệ thiết bị sử dụng để đo liều hằng ngày bị Physicists in Medicine, Vol. 21, Report no. 46, hư hỏng. pp. 589-593, USA. Hệ thống cơ khí (bàn điều trị, thước chỉ khoảng 3. Sun Nuclear Corporation (2014), Daily QATM 3 cách, kích thước trường chiếu, gantry, collimator...), Reference guide, USA. điện tử của máy xạ trị gia tốc bị hư hỏng hay không hoạt động chính xác khiến cho chùm tia phát ra bị sai lệch, không ổn định. 194 TẠP CHÍ UNG THƯ HỌC VIỆT NAM