Khảo sát tác dụng hạ đừờng huyết và độc tính cấp của cao chiết cồn từ quả vả (ficus auriculata L, moraceae)

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> KHẢO SÁT TÁC DỤNG HẠ ĐƢỜNG HUYẾT<br /> VÀ ĐỘC TÍNH CẤP CỦA CAO CHIẾT CỒN TỪ QUẢ VẢ<br /> (FICUS AURICULATA L, MORACEAE)<br /> Huỳnh Ngọc Trinh*, Đỗ Thanh Hảo*, Mai Quốc Bảo**, Trần Mạnh Hùng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu – mục tiêu: Hiện chưa có nhiều nghiên cứu tại Việt Nam công bố chi tiết các tác dụng dược lý của<br /> quả Vả (Ficus auriculata). Đề tài này nhằm khảo s{t t{c động hạ đường huyết cũng như độc tính cấp của cao chiết<br /> cồn từ quả Vả trên chuột nhắt trắng.<br /> Đối tượng – phương pháp nghiên cứu: Quả Vả được chiết xuất bằng phương ph{p ng}m dầm bằng dung<br /> môi ethanol 50%. Chuột được g}y tăng đường huyết bằng alloxan v| được điều trị bằng cao Vả hoặc<br /> glibenclamid. Chuột được cho uống liều 100g/kg, chia làm 2 lần trong thử nghiệm độc tính cấp.<br /> Kết quả: cao quả Vả liều 250 mg/kg, uống 2 lần/ngày có tác dụng hạ glucose huyết tương đương với<br /> glibenclamid. Cao n|y cũng không g}y chết chuột thử nghiệm ở liều 100g/kg.<br /> Kết luận: cao toàn phần cồn 50% của quả Vả có tác dụng hạ glucose huyết v| an to|n đối với chuột<br /> thử nghiệm.<br /> Từ khóa: alloxan, Ficus auriculata, hyperglycemia<br /> <br /> ABSTRACT<br /> HYPOGLYCEMIC EFFECT AND ACUTE TOXICITY OF TOTAL ETHANOLIC EXTRACT<br /> FROM FICUS AURICULATA FRUITS<br /> Huynh Ngoc Trinh, Do Thanh hao, Mai Quoc Bao, Tran Manh Hung<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 354 - 358<br /> Background: there is not many researches in Viet Nam with respect to the pharmacological effects of Ficus<br /> auriculata (FA) fruits. This work aimed at investigating the hypoglycemic effect and the acute toxicity of FA<br /> ethanolic extract in mice.<br /> Materials and method: FA fruits were extracted with ethanol 50% by maceration method. Hyperglycemic<br /> mice were produced by alloxan injection and treated with FA extract or glibenclamide. In acute toxicity assay,<br /> mice were orally gavage of 100 g/kg FA extract, divived in 2 doses.<br /> Results: FA extract at the dose of 250 mg/kg, PO twice a day presented remarkable anti-hyperglycemic<br /> effect which was comparable to glibenclamid 5 mg/kg. This extract did not cause any mortality in mice at<br /> the dose of 100 g/kg.<br /> Conclusion: Total ethanol 50% extract of FA fruits demontrated the significant anti-diabetic effect and had<br /> no acute toxicity in experimental mice.<br /> Keywords: alloxan, Ficus auriculata, hyperglycemia<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Cây Vả với tên khoa học Ficus auriculata L,<br /> thuộc họ Moraceae l| một lo|i c}y kh{ quen<br /> <br /> thuộc ở nƣớc ta, trong đó quả Vả là bộ phận<br /> dùng đã đƣợc sử dụng khá rộng rãi. Quả Vả<br /> không chỉ là một thực phẩm gi|u dinh dƣỡng<br /> m| còn l| vị thuốc cổ truyền hiệu quả với nhiều<br /> <br /> *Khoa Dƣợc, Đại học Y Dƣợc TP.HCM<br /> **Công ty TNHH Sản Xuất Thƣơng Mại Dịch Vụ Lộc Mai<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Huỳnh Ngọc Trinh<br /> ĐT: 0907 733 259<br /> Email: trinhbl81@yahoo.com<br /> <br /> 354<br /> <br /> Chuyên Đề Dƣợc<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> công dụng nhƣ thanh nhiệt, giải độc, tiêu đờm,<br /> lợi tiểu, suy nhƣợc, kém ăn, tăng tiết sữa, chữa<br /> kết kỵ, tiêu hóa kém hay chứng viêm loét dạ dày,<br /> tá tràng,...(1,4). Một số nghiên cứu gần đ}y cho<br /> thấy lá, thân hay quả Vả có tác dụng chống oxy<br /> hóa, bảo vệ gan, điều hòa nồng độ cholesterol<br /> huyết và ổn định đƣờng huyết(2,3). Tuy nhiên,<br /> chƣa có nhiều nghiên cứu tại Việt Nam công bố<br /> chi tiết các tác dụng dƣợc lý của quả Vả; do đó,<br /> việc khai th{c v| đƣa v|o sử dụng giống cây<br /> tiềm năng n|y vẫn còn nhiều hạn chế. Để góp<br /> phần tìm kiếm thêm nguyên liệu l|m thuốc và<br /> khám phá các tác dụng dƣợc lý của cây thuốc<br /> dân gian, chúng tôi tiến h|nh đề t|i “Khảo sát tác<br /> dụng hạ đƣờng huyết v| độc tính cấp của cao<br /> chiết cồn từ quả Vả”.<br /> <br /> NGUYÊN VẬT LIỆU – PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Thú thử nghiệm<br /> Chuột nhắt trắng chủng Swiss albino, giống<br /> đực, cân nặng khoảng 25 – 30g, khỏe mạnh,<br /> không dị tật, không có biểu hiện bất thƣờng do<br /> Viện Vaccin và Sinh phẩm y tế Nha Trang cung<br /> cấp. Chuột đƣợc nuôi ổn định ở nhiệt độ phòng<br /> 3-4 ng|y trƣớc khi bắt đầu mỗi thử nghiệm.<br /> Thức ăn (do Viện Vaccin và Sinh phẩm y tế Nha<br /> Trang cung cấp) v| nƣớc uống đƣợc cung cấp<br /> đầy đủ mỗi ngày.<br /> Hóa chất<br /> Alloxan (Sigma-Aldrich Chemie Gmbh,<br /> Đức).<br /> Thuốc thử glucose (ISE, Italy).<br /> Thuốc glibenclamid 5mg của công ty cổ phần<br /> XNK Y Tế Domesco.<br /> Ethanol (Trung Quốc).<br /> Cao toàn phần quả Vả.<br /> Nguyên liệu quả Vả khô do công ty TNHH<br /> Sản Xuất Thƣơng Mại Dịch Vụ Lộc Mai cung<br /> cấp. Nguyên liệu đƣợc xây thô và tiến hành chiết<br /> xuất bằng phƣơng ph{p ng}m dầm<br /> (maceration), sử dụng dung môi ethanol 50% với<br /> tỷ lệ dƣợc liệu: dung môi = 1:7. Dịch chiết thu<br /> <br /> Chuyên Đề Dƣợc<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> đƣợc đem cô để đuổi dung môi thu đƣợc cao<br /> toàn phần quả Vả có thể chất đặc sánh, màu nâu<br /> sẫm, vị đắng nhẹ, mùi thơm đặc trƣng. Hiệu<br /> suất chiết trung bình là 13,74 %.<br /> Khảo sát tác dụng hạ đƣờng huyết<br /> Chuột đƣợc cho nhịn đói qua đêm trƣớc<br /> khi tiêm alloxan. Chuột đƣợc g}y tăng đƣờng<br /> huyết bằng c{ch tiêm tĩnh mạch dung dịch<br /> alloxan liều 55 mg/kg (pha trong dung dịch<br /> NaCl 0,9%). Ở thời điểm 48 giờ sau tiêm, chuột<br /> đƣợc lấy m{u tĩnh mạch đuôi để đ{nh gi{<br /> nồng độ đƣờng huyết. Những chuột có nồng<br /> độ đƣờng huyết cao hơn 160mg/dL đƣợc lựa<br /> chọn vào thí nghiệm khảo sát tác dụng hạ<br /> đƣờng huyết của cao quả Vả.<br /> Chuột đƣợc chia ngẫu nhiên thành các lô sao<br /> cho nồng độ đƣờng huyết giữa các lô này không<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê. Bao gồm các lô<br /> điều trị nhƣ sau:<br /> <br /> Thử nghiệm 1: uống cao quả Vả 1 lần/ngày<br /> Lô bệnh (n=5): cho chuột uống nƣớc cất (10<br /> mL/kg, 1 lần/ngày).<br /> Lô OD 250 (n=6): cho chuột uống cao quả Vả<br /> với liều 250 mg/kg/lần, 1 lần/ngày.<br /> Lô OD 500 (n=5): cho chuột uống cao quả Vả<br /> với liều 500 mg/kg/lần, 1 lần/ngày.<br /> <br /> Thử nghiệm 2: uống cao quả Vả 2 lần/ngày<br /> Lô bệnh (n=6): cho chuột uống nƣớc cất (10<br /> mL/kg, 2 lần/ngày).<br /> Lô BID 250 (n=7): cho chuột uống cao quả Vả<br /> với liều 250 mg/kg/lần, 2 lần/ngày.<br /> Lô BID 500 (n=6): cho chuột uống cao quả Vả<br /> với liều 500 mg/kg/lần, 2 lần/ngày.<br /> Lô glibenclamid (n=8): cho chuột uống<br /> thuốc đối chứng glibenclamid liều 5 mg/kg/lần,<br /> 1 lần/ngày.<br /> Ngoài ra, ở mỗi đợt thử nghiệm còn có lô<br /> sinh lý (n=6), bao gồm những chuột khỏe mạnh,<br /> không tiêm alloxan để g}y tăng glucose huyết.<br /> Chuột đƣợc cho uống nƣớc cất 1-2 lần mỗi ngày<br /> với thể tích 10 mL/kg.<br /> <br /> 355<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> Chuột đƣợc điều trị trong vòng 15 ngày.<br /> Theo dõi nồng độ glucose huyết của chuột mỗi 5<br /> ngày. Chuột đƣợc cho nhịn đói qua đêm trƣớc<br /> mỗi đợt lấy m{u. M{u đƣợc lấy qua tĩnh mạch<br /> đuôi để định lƣợng nồng độ glucose huyết bằng<br /> phƣơng ph{p enzym – màu.<br /> Phƣơng pháp thử độc tính cấp<br /> <br /> Ghi nhận các triệu chứng bất thƣờng, những<br /> thay đổi về hành vi và thể trạng chuột. Tính tỉ lệ<br /> chuột chết trong vòng 72 giờ. Nếu có chuột chết<br /> sẽ tiến hành thử nghiệm x{c định liều gây chết<br /> 50 % thú thử nghiệm (LD50). Những chuột<br /> không chết đƣợc theo dõi tiếp tục những triệu<br /> chứng bất thƣờng trong vòng 2 tuần.<br /> <br /> Cao toàn phần quả Vả đƣợc pha trong nƣớc<br /> cất với nồng độ đậm đặc tối đa có thể bơm đƣợc<br /> qua kim cho chuột uống. Qua thăm dò độ hòa<br /> tan của cao quả Vả trong nƣớc cho thấy cao quả<br /> Vả tan tốt trong nƣớc và có thể tăng đến nồng độ<br /> 5 g cao/ml.<br /> <br /> Phân tích số liệu<br /> <br /> Chuột đƣợc cho nhịn đói qua đêm trƣớc khi<br /> tiến hành thí nghiệm. Dùng kim đầu tù cho<br /> chuột uống dung dịch cao quả Vả hay nƣớc cất<br /> theo nhóm chuột nhƣ sau:<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> Nhóm chứng: uống nƣớc cất 10 ml/kg thể<br /> trọng chuột, uống 2 lần, cách nhau 1 giờ.<br /> Nhóm thử: uống cao quả Vả với liều 50 g<br /> cao/kg/lần, uống 2 lần, cách nhau 1 giờ.<br /> <br /> Các số liệu thu đƣợc đƣợc trình b|y dƣới<br /> dạng Trung bình ± SEM và đƣợc đ{nh gi{ ý<br /> nghĩa thống kê bằng phần mềm SPSS 20 bằng<br /> phép kiểm T-test và Mann-Whitney. Sự khác biệt<br /> có ý nghĩa khi P < 0,05.<br /> <br /> Tác dụng hạ glucose huyết<br /> <br /> Thử nghiệm 1<br /> Kết quả so sánh hiệu quả hạ đƣờng huyết<br /> của liều 250 mg/kg so với liều 500 mg/kg của cao<br /> quả Vả khi cho chuột uống 1 lần duy nhất trong<br /> ng|y đƣợc trình bày ở bảng 1.<br /> <br /> Bảng 1: Nồng độ đường huyết (mg/dL) của các lô chuột trong thử nghiệm 1<br /> Lô<br /> OD 250<br /> OD 500<br /> Chứng bệnh<br /> Sinh lý<br /> <br /> Ngày 1<br /> 273,11 ± 38,99<br /> 274,01 ±46,21<br /> 268,21 ± 31,90<br /> 94,69 ± 16,99<br /> <br /> Ngày 5<br /> 207,00± 31,64<br /> 236,81± 38,25<br /> 256,91 ± 39,83<br /> 65,51 ± 12,05<br /> <br /> Lô chuột sinh lý có nồng độ glucose huyết<br /> trung bình không thay đổi đ{ng kể trong quá<br /> trình thử nghiệm. Nồng độ glucose huyết của<br /> các chuột dao động trong khoảng 50-120<br /> mg/dL trong khi lô chứng bệnh, nồng độ<br /> glucose huyết tăng cao trong suốt quá trình<br /> thử nghiệm. Vào cuối thử nghiệm (Ngày 15),<br /> nồng độ glucose huyết vẫn duy trì ở mức cao<br /> với nồng độ trung bình là 242,90 mg/dL, gấp<br /> 3,3 lần so với lô sinh lý. Nhƣ vậy, mô hình gây<br /> tăng glucose huyết bởi alloxan trên chuột nhắt<br /> trắng trong 15 ngày thử nghiệm.<br /> Khi cho uống cao quả Vả liều 250 mg/kg 1<br /> lần duy nhất trong ngày, nồng độ glucose<br /> huyết của chuột mặc dù đều thấp hơn so với<br /> lô bệnh vào tất cả các thời điểm của thử<br /> <br /> 356<br /> <br /> Ngày 10<br /> 254,65± 48,39<br /> 236,98± 44,84<br /> 271,90± 38,47<br /> 71,45± 12,28<br /> <br /> Ngày 15<br /> 203,57± 32,91<br /> 187,33± 25,26<br /> 242,90± 38,89<br /> 84,94± 6,69<br /> <br /> nghiệm nhƣng nồng độ glucose huyết của<br /> chuột còn cao v| chƣa kh{c biệt có ý nghĩa<br /> thống kê so với lô bệnh. Vào ngày 15, nồng độ<br /> glucose huyết giảm 25% so với thời điểm ban<br /> đầu. Ở liều 500 mg/kg, nồng độ glucose huyết<br /> giảm dần trong vòng 15 ng|y điều trị và giảm<br /> đến 32% vào ngày 15 so với thời điểm ban<br /> đầu. Tuy nhiên, nồng độ glucose huyết của<br /> nhóm chuột này vẫn chƣa kh{c biệt có ý nghĩa<br /> thống kê so với lô chứng bệnh.<br /> Nhƣ vậy, cao quả Vả liều 250 và 500 mg/kg, 1<br /> lần/ngày có tác dụng hạ đƣờng huyết còn kém.<br /> Do đó, chúng tôi tiến hành thử nghiệm 2 với tần<br /> suất cho uống là 2 lần/ngày và so sánh với thuốc<br /> đối chứng glibenclamide liều 5 mg/kg, uống 1<br /> lần duy nhất/ngày.<br /> <br /> Chuyên Đề Dƣợc<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> Thử nghiệm 2<br /> Kết quả theo dõi nồng độ đƣờng huyết của<br /> chuột trong suốt quá trình thử nghiệm đƣợc<br /> trình bày ở bảng 2.<br /> Ở liều 5 mg/kg, thuốc đối chứng<br /> glibenclamid thể hiện rõ t{c động hạ glucose<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> huyết ngay từ ng|y 5 v| duy trì t{c động cho đến<br /> ngày 15. Vào cuối thử nghiệm, nồng độ glucose<br /> huyết của nhóm chuột này thấp hơn 31 % so với<br /> lô chứng bệnh và khác biệt n|y mang ý nghĩa<br /> thống kê (P < 0,05).<br /> <br /> Bảng 2: Nồng độ glucose huyết (mg/dL) của các lô chuột trong thử nghiệm 2<br /> Lô<br /> BID 500<br /> BID 250<br /> Glibenclamide<br /> Bệnh<br /> Sinh lý<br /> <br /> Ngày 1<br /> 270,99 ± 43,14<br /> 272,70 ± 27,97<br /> 269,42 ± 23,45<br /> 265,67 ± 21,06<br /> 92,41 ± 3,98<br /> <br /> Ngày 5<br /> 215,91± 37,89<br /> 155,98± 29,83<br /> 215,83± 26,10<br /> 337,42 ± 38,07<br /> 81,19 ± 5,11<br /> <br /> Ngày 10<br /> 207,08± 49,41<br /> 144,37± 21,80<br /> 234,43± 32,98<br /> 302,67± 23,13<br /> 82,30± 3,39<br /> <br /> Ngày 15<br /> 189,14± 51,66 (*)<br /> 151,92± 30,96 (**)<br /> 215,32± 28,90 (*)<br /> 312,61± 32,11<br /> 80,48± 5,07<br /> <br /> (*) P < 0,05; (**) P < 0,01.<br /> <br /> Ở 2 liều thử nghiệm là 500 mg/kg và 250<br /> mg/kg, uống 2 lần mỗi ngày, cao quả Vả có tác<br /> dụng hạ đƣờng huyết rõ rệt; trong đó, nồng độ<br /> đƣờng huyết sau 15 ng|y điều trị giảm lần lƣợt<br /> 30 % và 41 % so với ng|y đầu tiên. Tác dụng này<br /> không khác biệt có ý nghĩa thống kê so với<br /> glibenclamide cũng nhƣ chƣa có sự khác biệt<br /> giữa 2 mức liều của cao quả Vả.<br /> Điều đ{ng lƣu ý l| có 1/6 chuột uống cao quả<br /> Vả ở liều 500 mg/kg x 2 lần có nồng độ đƣờng<br /> huyết giảm rất thấp vào ngày 15 (chỉ còn 25,36<br /> mg/dL) và thể trạng của chuột rất kém (giảm<br /> trọng lƣợng, di chuyển chậm chạp, lƣng gù).<br /> Điều này cho thấy liều 500 mg/kg có tác dụng hạ<br /> glucose huyết mạnh. Trong khi đó, liều 250<br /> mg/kg cho tác dụng hạ đƣờng huyết rõ và có 2/7<br /> chuột có mức glucose huyết trở về bình thƣờng<br /> (