Khoa Học Bầu Trời - Khí Tượng Môi Trường phần 7

Chia sẻ: Dqwdqdf Dwqdfewf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'khoa học bầu trời - khí tượng môi trường phần 7', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoa Học Bầu Trời - Khí Tượng Môi Trường phần 7

ñ n nay khoa h c còn chưa khám phá h t nh ng nguyên nhân c a nó. Tuy nhiên, qua nghiên c u lý thuy t và th c t ngư i ta ñã rút ra m t s quy lu t sau: - Bão ch hình thành trên nh ng vùng bi n nhi t ñ i, nhi u nh t trong ñ i vĩ ñ 10 – 200 c a c hai bán c u. V mùa hè khi nhi t ñ m t nư c bi n ñ t 27 – 28oC, b ph n không khí nóng và m trên m t bi n b c lên cao hình thành m t trung tâm khí áp th p. Gradient khí áp có hư ng t rìa vào trung tâm. Dòng không khí nóng, m chuy n ñ ng ch u tác d ng c a l c Coriôlit s hình thành xoáy thu n. Trong ñ i vĩ ñ 50 B c ñ n 50 Nam h u như không có bão do l c Côriôlit quá nh ho c b ng không m c dù không khí r t nóng và m. các vĩ ñ cao, l c Côriôlit l n nhưng không khí trên m t bi n thư ng có nhi t ñ th p và khô nên dòng thăng y u, cũng không hình thành bão. - Bão thư ng hình thành trong d i h i t nhi t ñ i, mùa bão là th i kỳ nhi u ñ ng m nh c a d i h i t nhi t ñ i. V mùa hè bán c u B c, v trí d i h i t nhi t ñ i thư ng d ch lên phía B c so v i v trí trung bình c a chúng và n m trong ñ i vĩ ñ t 10 – 20o B c. ðư ng ñi c a bão ph thu c vào các ñiêù ki n n i l c và ngo i l c. ði u ki n ngo i l c tác ñ ng ñ n bão là h th ng khí áp, ch y u là lư i áp cao c n nhi t ñ i Thái Bình Dương và lư i áp cao c c ñ i B c bán c u. Hình 7.1. nh v tinh ch p cơn bão Andriu ñ b vào Florida (M ) năm 1992 T c ñ di chuy n c a m t bão không gi ng nhau, có cơn bão trong su t quá trình t n t i h u như không di chuy n, có cơn bão di chuy n r t nhanh ñ n 40 km/gi . ð c bi t khi ñi vào vùng ôn ñ i, do nh hư ng c a ñ i gió Tây Nam, bão có th di chuy n v i t c ñ 60 –70 km m t gi . Gió bão g n như ñ i x ng qua tâm. xa gi i h n ngoài c a bão có t c ñ gió t c p 6 tr lên, càng t i g n tâm bão, gió càng m nh, m nh nh t vùng cách tâm bão kho ng vài ch c km (t c ñ gió có th lên t i 300 km/h). Ph m vi ñư ng kính c a khu v c tâm bão l ng gió r t khác nhau, thư ng t 15 – 30 km, ñó áp su t không khí khá th p. ða s các cơn bão có giá tr khí áp vùng trung tâm là 930 – 990 milibar. 130 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Mây trong bão ñư c hình thành do không khí nóng, m b c lên m nh m , ñ cao nh t ñ nh chúng b l nh ñi quá nhi u, hơi nư c ngưng k t hình thành mây. Ti m nhi t ngưng k t ñư c gi i phóng làm cho không khí xung quanh nóng thêm. T c ñ dòng thăng c a không khí trong cơn bão tương ñ i l n, có khi t i 2,5 – 3,5 m/s. Trên cao, có khi ñ n 8 –10 km hình thành nh ng kh i mây l n, dày ñ c phát tri n liên t c, gây mưa như trút nư c. ð n m t ñ cao nào ñó, dòng thăng c a không khí y u ñi, t a sang ngang t o thành dòng th i ra phía ngoài. ð nh các kh i mây cũng t a ra thành nh ng màn mây m ng vươn ra xa. trung tâm bão m t dòng không khí t trên cao giáng xu ng làm cho mây tan ñi, vì v y th i ti t vùng trung tâm bão là l ng gió ho c gió nh , mưa lác ñác ho c không mưa, ban ngày ñôi khi h ng n ng còn ban ñêm có th th y trăng sao. Hình 7.2. Sơ ñ các dòng không khí và s phát tri n c a mây trong vùng bão Bão phát sinh Thái Bình Dương thư ng ñi theo qu ñ o parabol, nhưng cũng có nhi u trư ng h p ñư ng ñi r t ph c t p. Nhìn chung, khi ñi vào vùng bi n nư c ta thư ng các cơn bão theo hư ng ðông, ðông - Nam. Bão nh hư ng vào Vi t Nam là nh ng cơn bão ñư c hình thành vùng bi n nhi t ñ i Tây Thái Bình Dương ho c bi n ðông. Trên bi n ðông, hàng năm trung bình có 9 – 10 cơn bão ho t ñ ng (theo s li u 60 năm). Năm nhi u bão nh t lên t i 18 cơn (1964), năm ít bão nh t là 3 cơn (1925). S bão t bi n Tây thái Bình Dương ñi vào bi n ðông chi m 60%, hình thành trên bi n ðông chi m 40%. Trung bình m i năm nư c ta ch u nh hư ng c a trên 7 cơn bão và áp th p nhi t ñ i, trong ñó, b nh hư ng tr c ti p c a 3,15 cơn bão, 2,95 áp th p nhi t ñ i và b nh hư ng gián ti p c a 0,83 cơn bão và 0,42 áp th p nhi t ñ i (b ng 7.7). N u tác ñ ng tr c ti p c a các cơn bão thư ng gây ra nh ng thi t h i r t l n, thì nh hư ng gián ti p cũng không ph i là nh , bão xa thư ng gây ra mưa trên di n r ng và kéo dài d gây ra úng l t. M t trong nh ng nguyên nhân quan tr ng gây ra bão và áp th p nhi t ñ i là ho t ñ ng c a El Ninô. El Ninô nh hư ng ñ n ho t ñ ng c a gió mùa mùa hè ðông Nam Á. Qua phân tích s li u v s lư ng cơn bão và áp th p nhi t ñ i nh hư ng ñ n các khu v c vào các năm xu t hi n El Ninô và La Nina cho th y, các năm có El Ninô trung bình có 5 cơn bão và áp th p nhi t ñ i, năm ít ch có 2 cơn (1957), năm nhi u có t i 8 cơn (1965, 1983, 1993) nh hư ng ñ n nư c ta. 131 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Hình 7.3. ðư ng ñi c a các cơn bão vào Vi t Nam qua các tháng Vào các năm La Nina, s lư ng bão và áp th p nhi t ñ i nh hư ng ñ n th i ti t nư c ta nhi u hơn, năm nhi u nh t 8,3 cơn, nhìn chung nhi u hơn so v i trung bình kho ng 1 cơn. ð c bi t, các năm này thư ng x y ra các ñ t mưa l n, di n phân b r ng, kéo dài nhi u ngày gây ng p l t nghiêm tr ng. B ng 7.7. T n s bão, áp th p nhi t ñ i nh hư ng tr c ti p (*) ho c gián ti p (**) ðơn v : Cơn bão C năm Lo i Tháng 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Bão (*) 0 0 0,05 0,25 0,40 0,50 0,70 0,80 0,40 0,05 3,15 ATNð (*) 0,05 0,03 0,03 0,38 0,30 0,63 0,65 0,53 0,25 0,10 2,95 Bão (**) 0 0 0,03 0,08 0,10 0,12 0,10 0,15 0,15 0,10 0,83 ATNð (**) 0,03 0 0 0,08 0 0,10 0,08 0,05 0,08 0 0,42 C ng 0,08 0,03 0,11 0,79 0,80 1,35 1,53 1,53 0,88 0,25 7,35 Ngu n: S li u khí tư ng 1956 – 1995. 7.2. Ho t ñ ng c a bão và áp th p nhi t ñ i Vi t Nam và bi n pháp phòng tránh Mùa mưa bão Vi t Nam kéo dài t tháng VI ñ n tháng XI, tùy t ng khu v c bão ho t ñ ng s m hay mu n: - Khu v c t Qu ng Ninh ñ n Thanh Hóa: mùa bão t tháng VI d n tháng IX, nhi u nh t là tháng VIII. - Khu v c t Ngh An ñ n Qu ng Bình: mùa bão t tháng VII ñ n tháng VIII, ñ n ch m hơn so v i khu v c trên, nhi u nh t là tháng X. 132 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
- Khu v c t Qu ng Tr ñ n Ninh Thu n: bão di n ra ph c t p, t tháng III ñ n tháng VI th nh tho ng có bão, tháng VII, VIII r t ít bão nhưng t tháng IX ñ n tháng XII bão và áp th p nhi u hơn. - Khu v c t Bình Thu n tr vào: bão và áp th p nhi t ñ i ch y u x y ra vào tháng X và XI. ð c ñi m c a gió bão là gi t m nh và hư ng thay ñ i r t nhanh. Trư c và sau trung tâm bão, gió g n như trái chi u nhau nên s c phá ho i r t l n, có th làm ñ cây to, nhà c a… Khi có bão thư ng kèm theo mưa l n. Khu v c trong vùng bão, lư ng mưa ngày ñêm 150 - 300 mm. M t ñ t mưa bão kéo dài t 2 – 4 ngày, mưa t p trung 1 – 2 ngày, lư ng mưa ñ t t 200 – 400 mm, có trư ng h p t i 500 – 600 mm. Bão gây ra r t nhi u thi t h i ñ i v i s n xu t nông nghi p. Khi có bão cây tr ng v a ch u gió bão. v a ch u úng l t nên mùa màng g n như m t tr ng. nh ng vùng ven bi n, bão còn gây ra n n nư c bi n dâng do gió d n nư c vào b , có th cao t i 6 –7 m và tràn sâu vào trong ñ t li n hàng ch c kilômet. Nư c bi n dâng không nh ng cu n trôi c hoa màu, nhà c a mà còn khi n ru ng ñ ng b nhi m m n. Phòng ch ng gió bão ñ i v i cây tr ng ch y u là phòng gió m nh, gió gi t và gió ñ i hư ng. Các lo i cây lâu năm thư ng có tán r ng nên ch t b t cành, t a b t lá cho kh i ñ , n u c n, ph i c m c c ch ng. ð i v i cây hoa màu nên vun g c cho ch c và làm giàn ch ng ñ . M t s cây như mía, lúa có th bu c l i thành c m ñ gi m tác h i c a gió bão. ði ñôi v i phòng ch ng gió, ph i ñ phòng úng l t. Các lo i cây tr ng c n nên vun lu ng cao, khơi thêm rãnh cho d thoát nư c. các vùng ven bi n, c n c ng c h th ng ñê ngăn nư c m n, tránh hi n tư ng v ñê làm nư c m n tràn vào ñ ng ru ng. Sau khi bão tan c n ph i x i xáo phá váng, khơi tháo nư c ñ ng m t ñ t ñ ng th i xúc ti n vi c chăm sóc, bón phân ñ cây nhanh h i ph c. 8. CÂU H I ÔN T P 1. Hãy phân tích ñi u ki n hình thành, tác h i và bi n pháp phòng ch ng sương mu i ? 2. Th nào là h n ñ t, h n không khí ? Các ch tiêu ñánh giá h n hán ? Nguyên nhân hình thành, tác h i và bi n pháp phòng tránh? Tình hình h n hán nư c ta ? 3. Hãy phân tích ñi u ki n hình thành gió fohn khô nóng, Nêu quy lu t ho t ñ ng c a gió fohn khô, nóng nư c ta ? Phân tích tác h i và bi n pháp phòng ch ng ? 4. Hãy phân tích ñi u ki n hình thành lũ, l t, Nêu quy lu t ho t ñ ng c a lũ l t nư c ta ? Phân tích tác h i và bi n pháp phòng ch ng ? 5. Hãy phân tích ñi u ki n hình thành bão và áp th p nhi t ñ i ? Nêu quy lu t ho t ñ ng c a bão và áp th p nhi t ñ i nư c ta ? Phân tích tác h i và bi n pháp phòng ch ng ? 133 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
D. S D NG H P LÝ TÀI NGUYÊN KHÍ H U NÔNG NGHI P Chương VIII. KHÍ H U VI T NAM Ð s d ng h p lý ngu n tài nguyên khí h u Vi t Nam ñòi h i chúng ta ph i am hi u tư ng t n v cơ ch , v trí ñ a lý ñ c bi t là nh ng ñ c ñi m ñ c s c c a khí h u nư c ta. Khí h u có ý nghĩa quy t ñ nh nhi u m t trong ñ i s ng và ho t ñ ng s n xu t, là ñi u ki n tiên quy t cho s t n t i và phát tri n c a th gi i sinh v t, là ngu n năng lư ng ñ u tiên c a m i quá trình t nhiên. Khí h u nh hư ng t i s n xu t và năng su t sinh v t, t i các ñ c ñi m t nhiên và nhân văn. T xưa ñ n nay, nói ñ n s giàu ñ p c a m t ñ t nư c, các h c gi ñã không quên nh c t i khí h u, t i s ưu ñãi mà thiên nhiên ñã dành cho con ngư i, ñó là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá. Vi t Nam - t qu c c a chúng ta b n mùa cây lá xanh tươi, ñ ng ru ng phì nhiêu, mùa màng, s n v t ña d ng và phong phú. Nhân dân Vi t Nam c n cù, b n b v i 4000 năm l ch s ñã làm nên n n văn hoá ñ c s c và t p quán, t c l sinh ñ ng. Thiên nhiên, c nh v t và con ngư i Vi t Nam là k t qu c a m t môi trư ng khí h u, t nhiên riêng c a Vi t Nam. Không ph i ng u nhiên, khí h u Vi t Nam ñã thu hút s quan tâm c a nhi u nhà nghiên c u khí h u th gi i. Trong các sơ ñ phân lo i khí h u trái ñ t, khí h u Vi t Nam thư ng ñư c tách riêng thành m t ngo i l . Nhi u v n ñ liên quan ñ n cơ ch khí h u Vi t Nam ñ n nay v n ñang còn ph i bàn cãi. Nhà khí h u h c ngư i Pháp là P. Pedelaborde (1958) ñã t ng nghiên c u v cơ ch khí h u vùng ðông Nam Á nhi u năm trư c ñây nói v khí h u Vi t Nam như là m t trư ng h p ñ c s c, d thư ng c a khí h u nhi t ñ i. Theo Ông, không ñâu như ñây, trên m t vùng vĩ tuy n ngang nhau, ch có khí h u Vi t Nam có m t mùa ðông l nh khác thư ng như th . Rõ ràng là v trí ñ c bi t v ñ a lý ñã ñóng m t vai trò vô cùng quan tr ng trong ñi u ki n hình thành khí h u Vi t Nam. 1. CƠ CH HÌNH THÀNH KHÍ H U VI T NAM 1.1. Ch ñ m t tr i n i chí tuy n Lãnh th Vi t Nam kéo dài theo phương kinh tuy n, gi i h n trong nh ng vĩ ñ t 8030’ B c ñ n 23022’ B c và kinh ñ t 102010’ Ðông ñ n 109021’ Ðông. Như v y, Vi t Nam n m tr n v n trong vùng n i chí tuy n c a B c bán c u. Tiêu bi u cho ch ñ m t tr i vùng n i chí tuy n là hi n tư ng m t tr i qua thiên ñ nh 2 l n trong m t năm và ñ cao m t tr i l n. t t c các vùng c a nư c ta hi n tư ng này th hi n r t rõ. Nhưng do Vi t Nam n m kéo dài theo phương kinh tuy n, chênh l ch khá nhi u v vĩ ñ nên kho ng cách gi a 2 l n qua thiên ñ nh c a m t tr i nư c ta là không ñ ng nh t gi a các vùng. Càng ñi lên phía B c, hai ngày ñó càng g n nhau hơn. Ð ng Văn (23022’ B), m t tr i qua thiên ñ nh trư c và sau H chí (22/VI) m t vài ngày. Còn Cà Mau (8030’ B), hai ngày này cách nhau g n 5 tháng (b ng 8.1). Trong vùng n i chí tuy n, do chuy n ñ ng bi u ki n c a m t tr i quanh năm ch di chuy n qua l i ñó nên ñ cao m t tr i l n hơn các vùng khác. Như chúng ta ñ u bi t, trái ñ t v a quay quanh m t tr i theo m t qu ñ o elip v a t quay xung quanh mình nó t o thành m t tr c xoay c ñ nh. Tr c c a trái ñ t luôn luôn gi cho trái ñ t nghiêng v i m t ph ng qu ñ o m t góc 23027'. Vì v y, trong m t năm m t ph ng hoàng ñ o s c t m t ph ng xích ñ o trái ñ t t o thành m t góc thay ñ i t 00 ñ n 23027'. Nói cách khác, vùng n i chí tuy n có ñ cao m t tr i luôn luôn l n hơn các vùng khác (b ng 8.2). 134 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
B ng 8.1. Ngày m t tr i qua thiên ñ nh các vĩ ñ ñ a lý Vĩ ñ ñ a lý L n th nh t L n th hai Chênh l ch (ngày) 50B 3-IV 10-IX 160 80B 11-IV 3-IX 145 100B 17-IV 28-VIII 133 120B 22-IV 22-VIII 122 140B 28-IV 16-VIII 110 150B 2-V 12-VIII 102 160B 5-V 9-VIII 96 200B 21-V 24-VIII 65 210B 27-V 18-VII 51 . Hình 8.1. Sơ ñ v trí trái ñ t - m t tr i ngày 22/6 Tình hình ñó d n t i 2 h qu chi ph i khí h u Vi t Nam: Ð cao m t tr i và ñ dài ban ngày chênh l ch ít, các vĩ ñ trong vùng n i chí tuy n • ñ u ti p nh n m t lư ng b c x m t tr i r t l n. mi n B c, t ng lư ng b c x m t tr i hàng năm ñ t vào kho ng 130-135 Kcal/cm2/năm, cán cân b c x t 75 - 80 kcal/cm2/năm. Còn mi n Nam lư ng b c x m t tr i nh n ñư c tương ng là 125-130 Kcal/cm2/năm và 70-75 Kcal/cm2/năm. So v i ñi u ki n trung bình c a các vùng có cùng vĩ ñ , b c x t ng c ng Vi t Nam th p hơn m t chút nhưng cân b ng b c x thì tương ñương. Xét chung n n nhi t ñ toàn năm có th th y khí h u Vi t Nam có nh ng ñ c ñi m khá phù h p v i ñi u ki n thông thư ng c a khí h u nhi t ñ i. Phân hoá nhi t ñ khác nhau gi a các vùng phía Nam và phía B c: phía Nam, kho ng • cách gi a 2 l n m t tr i qua thiên ñ nh khá l n nên d ng di n bi n nhi t ñ g n tương t như vùng xích ñ o, có 2 c c ñ i x y ra vào th i gian m t tr i qua thiên ñ nh nhưng nhi t ñ phân b khá ñ ng ñ u gi a các tháng. Phân hoá nhi t ñ khác nhau gi a các vùng phía 135 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Nam và phía B c: phía Nam, kho ng cách gi a 2 l n m t tr i qua thiên ñ nh khá l n nên d ng di n bi n nhi t ñ g n tương t như vùng xích ñ o, có 2 c c ñ i x y ra vào th i gian m t tr i qua thiên ñ nh nhưng nhi t ñ phân b khá ñ ng ñ u gi a các tháng. Chênh l ch gi a tháng l nh nh t và tháng nóng nh t ch kho ng 30C. S khác bi t gi a mùa ñông và mùa h không rõ r t. phía B c, s phân hoá nhi t ñ gi a mùa nóng và mùa l nh khá rõ. Hàng năm nhi t ñ có c c ñ i vào tháng VII và c c ti u vào tháng I, chênh l ch gi a 2 mùa t 5-100C. So sánh v i m t s ñ a ñi m có vĩ ñ tương ñương B c bán c u thì ch ñ nhi t c a các t nh phía B c Vi t Nam có s khác bi t ñáng k . B ng 8.2. Ð cao m t tr i và ñ dài ngày các vĩ ñ ñ a lý Ð cao m t tr i Ð dài ban ngày 100B 200B 100B 200B Ngày 0 48045’ 15/I 58 45’ 11h37’ 11 h03’ 0 57005’ 15/II 67 05’ 11 h48’ 11 h29’ 77035’ 67035’ 15/III 12 h04‘ 12 h02’ 0 79031’ 15/IV 89 31’ 12 h21’ 12 h36’ 81018’ 88042’ 15/V 12 h35‘ 12 h55’ 0 86043’ 15/VI 76 43’ 12 h42’ 13 h20’ 0 88022’ 15/VII 78 22’ 12 h48’ 13 h14’ 85043’ 84017’ 15/VIII 12h28’ 12 h40’ 0 73018’ 15/IX 83 18’ 12 h09’ 12 h13’ 0 61045’ 15/X 71 45’ 11 h53’ 11 h40’ 60042’ 51042’ 15/XI 11 h40’ 11 h11’ 0 46046’ 15/XII 56 46’ 11 h33’ 10 h56’ B ng 8.3. T ng lư ng b c x lý thuy t nh n ñư c hàng năm các vĩ ñ ñ a lý 00 100 200 300 400 500 600 700 800 900 Vĩ ñ ñ a l ý T ng b c x 321,0 317,0 305.5 283,0 254,0 220,0 182.5 152,0 137.5 133,0 (Kcal/cm2/năm) 1.2. Ð c ñi m hoàn lưu khí quy n Nư c ta n m vùng Ðông Nam Á, phía B c ti p giáp v i l c ñ a Trung Qu c, phía Tây là l c ñ a Lào, Thailand, n Ð , Myanma..., phía ðông và Nam là Thái Bình Dương và n Ð Dương. Do v trí như v y, lãnh th Vi t Nam ch u tác ñ ng m nh m c a 2 h th ng quy mô l n là hoàn lưu tín phong, tiêu bi u cho vùng n i chí tuy n và hoàn lưu gió mùa, ñ c trưng c a khu v c Ðông Nam Á. a) Tín phong B c bán c u Như chúng ta ñã bi t, tín phong là th gió hành tinh xu t phát t vành ñai khí áp cao c n chí tuy n th i v vành ñai khí áp th p xích ñ o theo hư ng ðông B c B c bán c u và 136 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
ðông Nam Nam bán c u. Tín phong chi ph i khí h u vùng n i chí tuy n mang l i ki u hình th i ti t khá n ñ nh. Vi t Nam b chi ph i b i tín phong B c bán c u xu t phát t rìa phía nam c a trung tâm khí áp cao c n chí tuy n (vĩ ñ 30 - 350N Thái Bình Dương) su t c 12 tháng trong năm. Tuy nhiên nh hư ng c a tín phong thư ng không liên t c do b l n át b i các trung tâm gió mùa. Th i ti t tín phong nư c ta không hoàn toàn n ñ nh mà có th nhi u mây, có mưa. M t s ñ c trưng c a kh i không khí này như sau: B ng 8.4. M t s ñ c trưng th i ti t Hà N i khi có tín phong mùa ñông Nhi t ñ (0C) Th i kỳ Ð m riêng (g/kg) Ð m tương ñ i (%) Tháng XI 22-24 13-15 85 Tháng XII,I,II 19-21 11-13 85 Tháng III 22-24 14-16 90 b) Gió mùa Ðông B c Á Hoàn lưu gió mùa Vi t Nam h t s c ph c t p, cư ng ñ và quy mô nh hư ng thư ng bi n ñ ng r t m nh m . Hơn n a, nư c ta l i là nơi giao tranh c a 3 khu v c gió muà khác h n nhau v ñ c tính và hư ng tác ñ ng. Gió mùa ðông B c Á kh ng ch vùng Nga (ph n phía ðông) Nh t B n, Tri u Tiên, Trung Qu c và Ðông Dương. Mùa ñông, gió c c ñ i l c ñ a l nh và khô t trung tâm khí áp cao Xibiri (Nga) th i v vùng bi n ðông Nam theo hư ng B c ho c ðông B c t i trung tâm khí áp th p Xumatra (Indonesia). Trên lãnh th Vi t Nam, gió mùa Ðông B c Á ñã b bi n tính r t nhi u trên ñư ng ñi qua l c ñ a Trung Qu c ho c bi n Nam Trung Hoa. Có th phân bi t 2 lo i không khí c c ñ i bi n tính Vi t Nam như sau: Không khí c c ñ i bi n tính qua l c ñ a Trung Qu c nh hư ng vào th i kỳ ñ u mùa ñông t tháng X ñ n tháng XII theo hư ng B c. Do gió th i qua l c ñ a nên không khí r t l nh và khô t o thành ki u hình th i ti t l nh, khô hanh mi n B c. Không khí c c ñ i bi n tính qua bi n Nam Trung Hoa vào nư c ta theo hư ng gió th nh hành là ðông B c. Do gió th i qua bi n nên không khí tr nên l nh và m ư t gây ra ki u hình th i ti t nhi u mây, mù ho c mưa phùn. Th i kỳ nh hư ng ch y u theo ki u bi n tính này là t tháng I ñ n tháng III. (b ng 8.5). B ng 8.5. M t s ñ c trưng c a không khí c c ñ i th i v Hà N i* Nhi t ñ (0C) Ki u bi n tính Th i kỳ Ð m tương ñ i (%) Trung bình TB lúc 7 gi Trung bình TB lúc 7 gi Bi n tính qua Tháng XI 18-20 - 75 - l c ñ a Trung Tháng XII - I 14 - 16 11,6 70 - 75 80 Qu c Bi n tính qua Tháng II 15 - 17 - 85 - 90 - bi n Nam Tháng III 18 - 20 19,8 90 96 Trung Hoa (*) Ngu n: Ph m Ng c Toàn, Phan T t Ð c -1975 137 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Hình 8.2. B n ñ phân b khí áp m t bi n và hoàn lưu khí quy n tháng I 138 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Ngoài ra, khu v c gió mùa Ðông B c Á còn nh hư ng t i Vi t Nam c trong mùa hè v i t n su t th p (P
Hình 8.3 . B n ñ phân b khí áp m t bi n và Hoàn lưu khí quy n tháng VII (mb) 140 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
gió mùa Nam châu Á là tín phong Nam bán c u vư t xích ñ o qua bi n ðông vào Vi t Nam. Do b n ch t là không khí nhi t ñ i, bi n nên gió mùa Ðông Nam Á có ñ m cao và nhi t ñ cao, hình thành ki u hình th i ti t nóng m, mưa nhi u. ph n phía nam lãnh th , gió mùa Ðông Nam Á có ñ m th p hơn ít nhi u so v i ph n phía B c (B ng 8.7). Do khu v c gió mùa ðông Nam Á, th i ti t nư c ta cũng thư ng ch u nh hư ng c a áp th p và bão nhi t ñ i hình thành t bi n Thái Bình Dương. B ng 8.8. So sánh các ñ c trưng khí h u m t s ñ a ñi m vùng n i chí tuy n Hà N i TP HCM Phnompênh Vientiant La Habana ϕ = 21002 ϕ = 10047 ϕ = 11033 ϕ = 18000 ϕ = 23020 Ð c trưng khí h u λ = 105040 λ =106040 Ð λ = 104051 Ð λ =102034 Ð λ = 82034 T Ð T ng nhi t ñ (0C) 8.560 10.000 10.000 9.250 9.500 Q (Kcal/cm2/năm) 111,3 136,4 155,3 140,5 130,0 B (Kcal/cm2/năm) 85,8 111,2 88,9 76,5 100,0 Nhi t ñ TBình năm (0C) 23,4 27,6 28,0 25,7 24,6 S tháng t > 250C 5 12 12 7 6 S tháng t < 200C 3 0 0 0 0 N. ñ tháng l nh nh t (0C) 16,6 26,2 26,4 21,7 21,7 N. ñ tháng nóng nh t (0C) 28,8 29,8 29,8 28,5 27,2 Lư ng mưa năm (mm) 1.600 1.984 1.400 1.670 1.200 Mùa mưa V-X V-X V-X V-X V-X Ð m TB (%) 84 82 73 80 80 2 2 Ghi chú: Q: B c x t ng công (Kcal/cm /năm); B. Cán cân b c x (Kcal/cm /năm) Gió mùa Ðông Nam Á xu t hi n vào tháng V B c b t n su t t 10 ñ n 12%; Nam b t 20 ñ n 30%; t tháng VI Nam b . T i tháng VII, t n su t th gió này tăng lên và chi m ưu th tuy t ñ i B c b . Do nh ng ñ c ñi m ñ c s c c a cơ ch hoàn lưu khí quy n mà khí h u Vi t Nam ñư c xem là trư ng h p d thư ng c a khí h u nhi t ñ i. B ng 8.8 trình bày m t s ñ c trưng khí h u m t s ñ a ñi m trong vùng n i chí tuy n. Qua tìm hi u v ch ñ hoàn lưu khí quy n, chúng ta có th hình dung c u trúc mùa khí h u nư c ta như sau: • Mùa l nh (mùa ñông) khí h u ch u nh hư ng c a 2 kh i không khí chính là tín phong B c bán c u và không khí c c ñ i bi n tính. Không khí c c ñ i ch nh hư ng ph n phía B c t i vĩ tuy n 180 B c, tín phong B c bán c u b l n át ch nh hư ng xen k v i kh i không khí này. ph n phía Nam lãnh th tín phong chi m ưu th tuy t ñ i trong su t mùa ñông. • Mùa nóng (mùa h ): các kh i không khí nh hư ng chính g m không khí nhi t ñ i t v nh Bengan bi n tính, không khí nhi t ñ i Nam bán c u vư t xích ñ o th i qua bi n 141 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Thái Bình Dương. Ngoài ra mùa nóng còn ch u nh hư ng c a các kh i không khí khác như không khí nhi t ñ i l c ñ a và tín phong B c bán c u. Th i kỳ chuy n ti p gi a các mùa (tháng IV và tháng X), tín phong B c bán c u là th • gió chi m ưu th . Th i kỳ này các h th ng gió mùa ñang trong quá trình suy y u ho c chưa ñ t t i trình ñ phát tri n cao nên ch nh hư ng xen k , th y u (B ng 8.9). B ng 8.9. Các kh i không khí, th i kỳ nh hư ng và ph m vi tác ñ ng Tên kh i Ngu n g c Ð c ñi m Ph m vi Th i kỳ ho t Ð c trưng Hư ng không khí ñư ng ñi nh hư ng ñ ng cơ b n gió L cña B c vĩ ñ T tháng 180B Vùng áp Trung XI - I L nh, khô Bc C cñ i cao c c Qu c bi n tính ñi Bi n ñông B c vĩ ñ T cu i 180B (Xibiri) Trung tháng I ñ n L nh, m Ðông Qu c tháng III Bc Tháng IX, X Nhi t ñ i Áp cao Bi n nam C nư c và IV Thái Bình c n chí Trung Vi t Nam Xen k c Nóng, m Ðông Dương tuy n Qu c trong mùa Bc nóng và mùa l nh Nhi t ñ i Áp cao Thái Lan, Tây B c, Ð u mùa h : Khô, nóng Tây và V nh v nh Lào, B cB , Tháng IV- Tây- Bengan Bengan Campuchia Trung B VII Nam Không khí Nam Thái Bi n ñông C nư c Mùa h t Nóng, m Ðông xích ñ o Bình nam Á Vi t Nam V- X Nam Dương 1.3. Nhi u ñ ng khí quy n Trư c ñây ngư i ta v n cho r ng 2 lu ng gió th nh hành trong 2 mùa là nh ng kh i không khí ñ ng nh t: gió mùa mùa ñông có ngu n g c l c ñ a, hoàn toàn khô h n và gió mùa mùa h xu t phát t bi n nên thư ng xuyên m ư t. Nh t thi t mưa ch ñư c hình thành t kh i không khí mùa h m ư t. Th c t khí h u nhi u nơi ñã cho th y không nh t thi t như v y (Ch.Passerat). K t qu nghiên c u gió mùa trong nh ng năm g n ñây ñã ch ng minh ñư c vai trò hình thành mưa ch y u là các nhi u ñ ng khí quy n. Không khí h i dương mùa h cũng có th gây nên nh ng giai ño n khí h u khô h n n u không có ho t ñ ng c a nhi u ñ ng. Ngư c l i, không khí c c ñ i l c ñ a trong mùa ñông cũng ñã gây nên nh ng tr n mưa r t l n phía B c vùng Ðông Nam Á. Vi t Nam có các nhi u ñ ng khí quy n sau ñây: a) Front c c ñ i Front c c ñ i nư c ta có th xu t hi n b t kỳ th i gian nào trong năm và nh hư ng ch y u ph n B c c a lãnh th , t i vĩ tuy n 180B. T n su t xu t hi n front c c ñ i trong mùa ñông và th i gian chuy n ti p gi a các mùa r t l n. Front c c ñ i tràn qua, mang không khí l nh hơn ñ n thay th cho không khí nóng trư c front ñã gây ra s gi m nhanh chóng nhi t ñ , có th t i trên 100C trong vòng 24h. Vì v y, ñ m tương ñ i cũng tăng lên r t nhanh chóng, có trư ng h p tăng t i 30 - 40%. H u h t nh ng 142 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
trư ng h p front c c ñ i tràn qua ñ u gây ra mưa. Lư ng mưa l n hay nh tuỳ thu c vào s tương ph n v nhi t, m c a không khí trư c và sau front. b) Ðư ng ñ t Ðư ng ñ t là bi n tư ng c a front c c ñ i trong nh ng ñi u ki n mi n B c nư c ta. Lúc này, không khí sau front ñã b bi n tính m c ñ cao và không có s tương ph n v nhi t gi a 2 bên front , nhưng hư ng gió và v n t c gió trư c và sau ñư ng ñ t có bi u hi n khác nhau rõ r t. Ðư ng ñ t là nhi u ñ ng thư ng th y th i kỳ chuy n ti p gi a 2 mùa và trong mùa h . Ðư ng ñ t tràn v không làm gi m nhi t ñ ñáng k , song cũng gây ra mưa B c và Trung B Vi t Nam. c) Áp th p nhi t ñ i và Bão Bão là m t vùng áp th p g n tròn v i bán kính t 200-300km. Nh ng ñư ng ñ ng áp r t g n nhau ñã gây ra gió m nh t i 30m/s hay 100km/h. Tr vùng trung tâm l ng gió, toàn b h th ng không khí quanh m t bão có chuy n ñ ng xoáy ñi lên mãnh li t, hình thành mây và mưa d d i trên kh p m t vùng r ng l n. Bão nư c ta thư ng xu t hi n vào mùa h , trung bình hàng năm có 3,7 cơn bão ñ b vào b bi n. mi n B c, năm nhi u bão nh t có 6 cơn; cũng có năm không có bão. nh hư ng c a bão mi n B c m nh hơn mi n Nam. Mùa bão ñ n s m nh t vùng ðông B c B c B và mu n d n vào Nam B . d) H i t n i chí tuy n H i t n i chí tuy n là m t nhi u ñ ng ñ c trưng c a vùng nhi t ñ i. Ðó là m t vùng th i ti t x u do h i t lu ng gió ngư c hư ng (thông thư ng 2 lu ng gió này là tín phong B c bán c u và gió mùa mùa h ). H i t n i chí tuy n ho t ñ ng mi n Nam Vi t Nam vào ñ u mùa h (kho ng tháng V), lúc ñó rãnh n i chí tuy n m i vư t qua xích ñ o ñang ti n lên phía B c, và vào cu i mùa h (tháng IX, X) lúc ñang trên ñư ng rút v xích ñ o. mi n B c, ch t tháng VIII m i th y h i t n i chí tuy n ho t ñ ng. Lúc này, d c theo d i h i t , các d ng mây tích (Cumulus) ñư c hình thành xen k v i nh ng ñám mây dông (Cumulo nimbus). Ph m vi th i ti t x u kho ng trên dư i 100km. Ho t ñ ng c a d i h i t n i chí tuy n phát sinh nh ng xoáy không khí nh là nguyên nhân gây ra mưa nhi u và dai d ng. Ðây là d ng mưa ñ c bi t, s t sùi khi mưa khi t nh, là ngu n g c c a huy n tho i tr tình v Ngưu lang và Ch c n . mi n Nam ho t ñ ng c a h i t vào tháng IX-X, thư ng k t h p v i ho t ñ ng c a bão, gây ra mưa l n trung Trung B . e) Rãnh nhi t ñ i (trên cao) Rãnh nhi t ñ i hình thành t ng cao khí quy n có nh hư ng sâu s c ñ n th i ti t vùng Ðông Nam Á nói chung và Vi t Nam nói riêng, vào n a cu i mùa ñông và th i kỳ chuy n ti p sang mùa h (t tháng I ñ n tháng IV). Vi t Nam, rãnh nhi t ñ i gây ra mưa khá l n t i 20-30mm/ngày. T t c nh ng tr n mưa l n trong mùa ñông ñ u do nguyên nhân front c c ñ i m t ñ t trong ñi u ki n có rãnh nhi t ñ i trên cao. 1.4. ð c ñi m ñ a hình Ð a hình Vi t Nam n i liên v i l c ñ a Hoa Nam thành m t d i liên t c. Vì th s s p x p các dãy núi trên ph n B c lãnh th có cùng m t hư ng Tây B c - Ðông Nam c a h th ng 143 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Hình 8.4. B n ñ ñ a hình Vi t Nam 144 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
núi và cao nguyên Vân Quý. ph n phía nam lãnh th , dãy Trư ng Sơn Nam cùng v i cao nguyên Trung và H Lào chuy n hư ng theo phương kinh tuy n (hình 8.4). nh hư ng c a ñ a hình t i s phân hoá khí h u th hi n rõ nét các vùng khí h u v i nh ng h th ng núi chính sau ñây: a) H th ng ñ i núi hình c nh cung vùng Ðông B c Trên ñ a ph n các t nh Hà Giang, Tuyên Quang, B c C n, L ng Sơn, Cao B ng, Qu ng Ninh, H i Dương có h th ng ñ i núi hình nan qu t v i 4 vòng cánh cung là Sông Gâm, Ngân Sơn, B c Sơn và Ðông Tri u. Vì th , vào mùa ñông, gió mùa ðông B c có ñi u ki n thu n l i thâm nh p vào lãnh th nư c ta khi n cho vùng này r t l nh. ð a hình cánh cung cũng ñón và gi l i các ñ t gió ðông B c ñ u và cu i mùa t o nên m t vùng khí h u có mùa ðông dài nh t nư c ta. Mùa hè, cánh cung ðông Tri u t o thành b c tư ng ch n gió ðông Nam t bi n th i vào phân bi t rõ 2 ti u vùng khí h u: vùng ven bi n Qu ng Ninh có lư ng mưa l n (2.500-3.000 mm/năm) do b nh hư ng c a bi n, vùng thung lũng Cao - Lang ít mưa, ít bão nhưng nhi u n ng (lư ng mưa 1.300 mm/năm). b) H th ng núi có hư ng Tây B c- Ðông Nam Dãy Hoàng Liên Sơn có ñ nh Phan Si Păng cao t i 3.142m ñã ngăn c n gió mùa c c ñ i nh hư ng t i vùng Tây B c t o thành m t mi n khí h u riêng bi t có mùa ñông tương ñ i m. Trong các thung lũng Sông Mã, Yên Châu, ði n Biên n n nhi t ñ tương t vùng ð ng b ng B c B , ch m t s nơi có ñ a hình cao (M c Châu, Mư ng Tè, Sìn H ) nhi t ñ m i th p. V mùa hè, Hoàng Liên Sơn là ranh gi i ngăn c n các lu ng gió t bi n ðông th i vào vùng Tây B c. Khí h u Tây B c ít ch u nh hư ng c a bi n, mang tính ch t nhi t ñ i l c ñ a rõ r t, lư ng mưa th p (Sông Mã, Yên Châu < 1000 mm/năm). Dãy Trư ng Sơn B c có hư ng Tây B c - ðông Nam ngăn c n gió mùa ðông B c nh hư ng v phía Tây Trư ng Sơn. Ðây cũng là d ng ñ a hình ch n gi front c c ñ i, gây ra mưa l n khu B n th i kỳ ñ u mùa ñông (Kỳ Anh 3000 mm/năm). Mùa hè, dãy Trư ng Sơn ch n gió mùa Tây Nam, (t v nh Bengan), t o nên mùa mưa Tây Trư ng Sơn và gió fohn khô nóng nh hư ng Trung B . Nhìn chung ñ a hình Tây B c - ðông Nam ñã t o nên s ñ i l p gi a ðông và Tây Trư ng Sơn v ch ñ mưa, m r t rõ. c) H th ng núi có hư ng Ðông - Tây Ðáng chú ý là dãy Hoành Sơn và B ch Mã ñâm ngang ra bi n t o thành ñèo Ngang và ñèo H i Vân. Hai dãy núi này ngăn c n ho t ñ ng c a gió mùa ðông - B c nh hư ng t i các t nh phía Nam. Vì v y, Hoành Sơn và B ch Mã ñư c coi là ranh gi i c a 2 mi n khí h u: Mi n B c có m t mùa ñông l nh, còn mi n Nam không có mùa ñông, n n nhi t ñ cao và ít bi n ñ ng. d) Các dãy núi có hư ng B c Nam mi n B c m t s dãy núi th p ch y theo hư ng B c- Nam thu c vùng thư ng ngu n sông Lô, sông Gâm, sông Ch y, cùng hư ng v i các ph lưu c a các dòng sông. ð a hình ñó ñã án ng hư ng gió 2 mùa, hình thành nh ng vùng mùa hè mưa l n như B c Quang (4000 mm/năm), mùa ñông th i ti t l nh m, nhi u mây Hà Giang, Tuyên Quang. H th ng núi Nam Trư ng Sơn (B o L c, Lâm Ð ng) ch y theo hư ng B c - Nam cũng có vai trò tương t . Do ñó vùng B o L c lư ng mưa khá l n so v i phía B c cao nguyên Trung B (kho ng 3.000 - 3.500 mm/năm). e) Ð a th bi n 145 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Nư c ta có b bi n dài trên 3 000 km, v nh bi n l n sâu vào ñ t li n như v nh B c B nên khí h u ch u nh hư ng nhi u c a bi n. V mùa ñông, trên v nh B c B t n t i trung tâm khí áp th p m nh t, là nguyên nhân tăng cư ng thêm mưa phùn và sương mù ven bi n. nh hư ng c a b m t bi n làm d u ñi cho n n nhi t ñ mùa hè. Nhi u nhi u ñ ng khí quy n hình thành ngoài bi n nh hư ng t i khí h u ñ t li n r t sâu s c như bão, dông nhi t, gió bi n 2. M T S ð C TRƯNG CƠ B N C A KHÍ H U VI T NAM 2.1. N ng và b c x Ch ñ n ng và b c x nư c ta r t phong phú. Do v trí ñ a lý, v cơ b n nư c ta nh n ñư c nhi u năng lư ng b c x m t tr i, quy ñ nh tính nhi t ñ i c a khí h u. mi n B c, t ng lư ng năm c a b c x kho ng 95-100 kcal/cm2/năm, mi n Nam tr s này tăng lên t i 130 Kcal/cm2/năm. Trong ñi u ki n quang mây, cư ng ñ b c x t ng c ng ph thu c vào ñ cao m t tr i khá rõ. V mùa ñông, chênh l ch v ñ cao m t tr i và ñ dài ban ngày các vùng vĩ ñ khác nhau có th ñ t t i m c ñáng k . Ngư c l i, mùa hè, s chênh l ch này th hi n không rõ nên b c x t ng c ng nh n ñư c cũng khá ñ ng nh t. Xét chung toàn năm, b c x t ng c ng tăng d n t B c vào Nam. Tuy nhiên, s phân b b c x t ng c ng tuân theo quy lu t ho t ñ ng c a gió mùa. Vào các tháng I-II, b c x t ng c ng nh nh t trên toàn mi n B c v i các tr s dao ñ ng kho ng 7-8 Kcal/cm2/tháng, chi m 4 - 5% t ng lư ng toàn năm. B c x t ng c ng nh nh t khu v c Vinh, Hà Tĩnh là nơi thư ng có nhi u mây do nh hư ng c a front l nh d ng trên Trư ng Sơn B c. Tây B c và mi n Nam, th i kỳ này tr i thư ng quang mây nên b c x t ng c ng vư t quá 10 Kcal/cm2/tháng. Bư c sang tháng III-IV b c x t ng c ng b t ñ u tăng. S tăng di n ra m t cách khá ñ t ng t vùng Tây B c (vư t trên 10 Kcal/cm2/tháng ngay t tháng III). H u kh p các t nh phía B c (tr vùng Ðông B c), t ng lư ng b c x tháng IV ñ u vư t 10 Kcal/cm2/tháng, còn mi n Nam ñ t t 14,5 - 16,0 Kcal/cm2/tháng. B ng 8.10. T ng lư ng b c x m t tr i các tháng m t s ñ a ñi m ðơn v : (Kcal/cm2/tháng) ð a ñi m Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Cao B ng 5,8 5,9 8,1 10,5 14,0 13,8 15,8 15,6 13,4 11,1 8,3 7,4 Sa Pa 5,0 5,6 8,5 11,7 10,4 11,6 5,4 8,1 5,4 4,9 3,4 6,0 Hà N i 5,6 5,2 6,2 8,6 14,2 14,1 15,2 13,8 12,5 10,8 8,7 7,9 Ph Li n 5,6 4,2 4,5 7,1 12,9 12,7 14,6 12,7 11,4 10,7 9,4 8,0 Thanh Hoá 5,4 4,8 5,7 8,3 15,1 14,1 16,3 13,2 11,3 9,1 7,6 7,6 Sơn La 7,7 8,7 11,2 12,0 13,4 12,4 12,7 12,5 12,3 11,5 9,8 8,4 Vinh 4,7 3,7 5,3 8,6 13,6 13,7 15,1 12,7 10,2 8,2 5,2 5,2 ðà N ng 9,2 10,3 13,8 14,9 17,0 15,3 17,3 15,1 13,3 11,1 7,8 6,6 Play -cu 15,5 16,6 19,7 14,8 16,4 11,7 12,3 9,1 11,6 12,3 14,2 14,4 TP.HCM 13,6 15,2 17,6 14,8 13,4 12,6 13,6 13,2 12,5 12,0 11,2 12,3 C n Thơ 12,8 13,3 15,7 14,4 12,1 10,9 12,3 11,2 10,8 10,5 10,8 11,8 Ngu n: Chương trình 42A, Vi n Khí tư ng - Thu văn, Hà N i 1989. T tháng V ñ n tháng IX, mi n B c là th i kỳ b c x t ng c ng ñ t t i tr s l n nh t; c c ñ i là tháng VII, ñ t 16 -17 Kcal/cm2/tháng. Vùng Ngh An - Qu ng Bình nh n lư ng 146 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
b c x t ng c ng r t l n vì ñây là nơi ch u nh hư ng m nh c a gió mùa Tây Nam (b ng 8.10). Ngư c l i, các t nh phía Nam b c x t ng c ng th i gian này gi m và ñ t t i giá tr c c ti u vào tháng VII, vì trong mùa mưa lư ng mây trên b u tr i thư ng cao. T ng lư ng b c x gi m ñi t tháng X trên toàn mi n B c và tăng lên mi n Nam. A. Ngày b t ñ u Ngày trung bình nhi u năm Ngày có th x y ra B. Ngày k t thúc Ngày trung bình nhi u năm Ngày có th x y ra Hình 8.5. Toán ñ su t b o ñ m ngày b t ñ u (A) và k t thúc (B) mùa nóng (t0 > 250C) V s gi n ng, ta có th nh n th y s phù h p khá ch t ch gi a b c x t ng c ng và s gi n ng trong m t tháng. Vùng Tây B c, quanh năm ñ u ñ t 130 gi n ng m i tháng. 147 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
Tháng nhi u n ng nh t là tháng IV (Sơn La ñ t 200 gi ). B c b và B c khu 4, trung bình s gi n ng ñ t t 45 - 90 gi /tháng. Th i gian ít n ng nh t là tháng II, III, ch ñ t dư i 50 gi /tháng. T tháng V tr ñi s gi n ng tăng lên, tháng VII ñ t tr s cao nh t (trên 200 gi /tháng). Vùng Trung B (t Hu tr vào) quanh năm ñ u ñ t trên 100 gi /tháng. T tháng V ñ n tháng IX s gi n ng ñ t trên 200 gi /tháng. Tây Nguyên và Nam B th i kỳ có s gi n ng trên 200 gi phân b t tháng XI ñ n tháng V. Nhi u tháng ñ t 250 - 300 gi n ng/tháng. T tháng V ñ n tháng IX s gi n ng gi m song cũng ñ t t i t 180-200 gi /tháng. Nhìn chung có th chia thành 2 khu v c: Mi n B c, t Ð ng H i tr ra có t ng s gi n ng hàng năm dư i 2.000 gi , Mi n Nam, t Hu tr vào s gi n ng x p x 3.000 gi /năm. 2.2. Ch ñ nhi t a) S phân hoá ch ñ nhi t nh hư ng c a b c x m t tr i t i s phân hoá nhi t ñ lãnh th nư c ta không th hi n rõ b ng các nguyên nhân khác. Tác d ng c a hoàn lưu, c a bi n, c a ñ a hình ñã góp ph n vào s hình thành ch ñ nhi t ñ a phương cũng như s phân hoá các mùa khí h u. Các tr s chêng l ch nhi t ñ trung bình tháng mi n B c dao ñ ng t 9-140C. Bi n ñ ng l n như v y là trư ng h p ñ c bi t vùng n i chí tuy n. Nam B dao ñ ng nhi t ñ các tháng ch 3-40C. Nói chung, ch ñ nhi t nư c ta phân hoá rõ r t theo vĩ ñ : t B c vào Nam nhi t ñ tăng d n. B ng 8.11. Nhi t ñ không khí trung bình các tháng (0C) Ð a ñi m I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Lai châu 17.2 18.8 21.8 24.7 26.4 26.5 26.5 26.6 26.0 23.8 20.5 17.3 ði n biên 15.7 17.6 20.7 23.6 25.3 25.9 25.7 25.4 24.6 22.4 19.1 15.8 Sơn la 14.6 16.5 20.0 22.8 24.7 25.1 25.0 24.6 23.7 21.7 18.2 15.0 Sa pa 8.5 9.9 13.9 17.0 18.3 19.6 19.8 19.5 18.1 15.6 12.4 9.5 Cao b ng 14.0 14.9 19.0 22.9 26.0 27.0 27.3 26.8 25.5 22.7 18.7 15.0 Móng cái 15.1 15.7 18.8 23.2 26.0 28.4 28.1 27.8 27.1 24.4 20.6 17.1 Ha n i 16.4 17.0 20.2 23.7 27.3 28.8 28.9 28.2 27.2 24.6 21.4 18.2 Thanh hoá 17.0 17.3 19.8 23.5 27.2 28.9 29.0 28.2 26.4 24.5 22.4 18.6 Vinh 17.6 17.9 20.3 24.1 27.7 29.2 29.6 28.7 26.8 24.4 21.6 18.9 Hu 20.0 20.9 23.1 26.0 28.3 29.3 29.4 28.9 27.1 25.1 23.1 20.8 Ðà n ng 21.3 22.4 24.1 26.2 28.2 29.2 29.1 28.8 27.3 25.7 24.0 21.9 Pleiku 19.0 20.7 22.7 24.0 24.0 23.0 22.4 22.2 22.3 21.7 20.7 19.3 BM. thu t 21.1 22.7 24.7 26.1 25.8 24.8 24.3 24.2 23.9 23.5 22.5 21.2 Ðà l t 16.4 17.4 18.3 19.2 19.7 19.4 18.9 18.9 18.8 18.4 17.6 16.7 Nha h 24.6 25.8 27.2 28.4 28.7 28.7 28.6 29.0 27.3 26.6 25.9 24.6 TP.HCM 25.8 26.7 27.9 28.9 28.3 27.5 27.1 27.1 26.8 26.7 26.4 25.7 Tây ninh 25.4 26.9 28.2 28.8 28.2 27.2 26.8 26.8 26.7 26.4 26.1 25.2 Cà mau 25.1 25.8 26.8 27.9 27.7 27.3 27.1 27.0 26.9 26.7 26.3 25.5 Ngu n: Chương trình 42A, Vi n Khí tư ng - Thu văn, Hà N i 1989. Nguyên nhân ch y u gây ra s phân hoá này là gió mùa. Mi n B c ch u nh hư ng c a gió mùa c c ñ i trong mùa ñông, t o thành m t giai ño n khí h u l nh khác bi t h n v i nh ng ñi u ki n bình thư ng c a vùng nhi t ñ i. Tháng I là tháng có nhi t ñ th p nh t trên lãnh th mi n B c. Nhi t ñ trung bình tháng I Hà N i là 16,60C, nhi u vùng ch ñ t 130C 148 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------
(L ng Sơn 13,70C, Tuyên Quang 15,80C, Móng Cái 15,30C ). các vùng núi cao nhi t ñ xu ng r t th p, Sa Pa ch ñ t 90C. Các t nh phía nam có nhi t ñ trung bình tháng I khá cao (Ð ng H i 18,90C, Qu ng Tr 19,30C, Thành ph H Chí Minh 25,80C). T tháng V tr ñi, chuy n sang mùa nóng, tháng VII là tháng có nhi t ñ cao nh t: Hà N i 28,80C, L ng Sơn 27,20C, Ð ng H i 29,40C, TP H Chí Minh 27,50C. Vào các tháng mùa nóng, có th th y nhi t ñ phân b ñ ng ñ u hơn. Khu v c nóng nh t là gi i ñ t ven bi n Trung B . S li u b ng 8.11. cho th y phân b nhi t ñ các vùng khác nhau qua các tháng trong năm nư c ta. b) Bi n ñ ng trong ch ñ nhi t S bi n ñ ng ch ñ nhi t nhi u hay ít tuỳ thu c vào ho t ñ ng m nh hay y u c a gió mùa. Nhìn chung bi n ñ ng nhi t trong các tháng mùa ñông m nh hơn các tháng mùa hè, các t nh phía B c dao ñ ng rõ hơn các t nh phía Nam. mi n B c, m c ñ dao ñ ng nhi t ñ các tháng mùa l nh t 3 ñ n 50C, ngày b t ñ u và k t thúc mùa l nh dao ñ ng t 15-30 ngày. Trong khi ñó các tháng mùa nóng dao ñ ng nhi t kho ng 1 ñ n 20C, ngày b t ñ u và k t thúc mùa nóng cũng ch dao ñ ng dư i 15 ngày. Ví d : Hà N i, nhi t ñ trung bình tháng I năm l nh nh t là 12,30C (1930), năm nóng nh t là 20,60C (1901). Su t b o ñ m giá tr nhi t ñ tháng I ñ t 16,60C là 42%. Ð bi n ñ ng c a nhi t ñ gi m ñi hơn n a Trung B và Tây B c. Nam B quanh năm nhi t ñ bi n ñ ng r t ít, Ð ng H i nhi t ñ tháng I năm l nh nh t là 16,00C (1930) và năm nóng nh t là 23,10C (1941). Su t b o ñ m giá tr nhi t ñ tháng giêng ñ t 19,0 0C là 52%. Thành ph H Chí Minh, nhi t ñ trung bình tháng thư ng ch dao ñ ng trong ph m vi 10C. Nhi t ñ trung bình tháng I cao nh t và th p nh t là 26,80C và 24,90C. B ng 8.12. Biên ñ trung bình ngày c a nhi t ñ không khí (ðơn v : 0C) Tr m I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Lai Châu 10,0 11,3 13,1 12,6 10,5 8,0 7,5 8,3 9,3 9,4 9,3 9,7 Sơn La 10,4 10,9 11,8 11,6 10,1 8,2 7,8 8,0 8,9 9,5 9,8 10,6 Sa Pa 6,2 6,4 7,6 7,5 6,2 5,5 5,5 5,7 5,7 5,5 5,9 6,4 Cao B ng 7,9 7,2 7,2 7,9 9,0 8,4 8,4 8,6 9,2 9,3 9,0 9,2 L ng Sơn 7,6 6,6 6,3 7,0 8,2 7,8 7,9 7,6 8,0 8,9 9,1 8,9 Móng Cái 6,5 5,2 4.8 5.1 5.8 5.6 5.8 6.0 6.7 7.3 7.6 7.6 Hà N i 5,6 4,9 4,7 5,6 7,2 6,8 6,8 6,2 6,2 6,7 6,7 6,5 Hoà Bình 7,1 6,3 6,5 7,7 9,3 8,8 8,7 7,9 7,8 8,2 8,2 8,3 Thanh Hóa 5,4 4,5 4,6 5,5 7,0 6,9 7,1 6,5 6,2 6,4 6,5 6,4 Vinh 5,1 4,4 4,7 6,1 7,6 7,6 8,0 7,2 6,0 5,3 5,5 5,5 Hu 6,0 5,6 7,1 8,0 8,8 8,4 9,1 8,7 7,2 6,1 5,2 5,4 BM Thu t 10,7 12,4 13,6 12,5 10,0 7,7 7,8 7,3 7,9 8,5 8,5 9,0 Ðà L t 11,6 12,8 13,2 11,1 8,5 6,6 6,9 6,1 7,1 7,6 7,5 9,0 TP HCM 10,5 10,4 9,5 8,8 8,8 7,8 7,7 7,5 6,9 7,3 8,2 9,4 C n Thơ 8,2 8,3 9,0 8,8 8,0 6,8 6,6 6,5 6,3 6,0 6,0 6,7 Ngu n: Chương trình 42A, Vi n Khí tư ng - Thu văn, Hà N i 1989. M t ch tiêu quan trong trong ch ñ nhi t là biên ñ nhi t ñ . Biên ñ nhi t ñ mi n B c dao ñ ng t 4-110C tuỳ t ng vùng. Vùng ven bi n biên ñ nhi t ñ nh nh t, tháng II-III, chênh l ch gi a nhi t ñ cao nh t và th p nh t ch dư i 40C, biên ñ cao nh t vào tháng X-XI x p x 70C. Khu v c có biên ñ nhi t ñ l n nh t là Tây B c, biên ñ nh nh t t i 8-90C (tháng VII- VIII), l n nh t là 14-150C (tháng II-III). 149 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p---------------------------------------------