Không gian nghệ thuật trong truyện ngắn và tiểu thuyết liên quan đến đề tài xê dịch của nhóm Tự lực văn đoàn

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Social Sciences, 2018, Volume 63, Issue 10, pp. 37-44<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2018-0067<br /> <br /> KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN NGẮN VÀ TIỂU THUYẾT<br /> LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI XÊ DỊCH CỦA NHÓM TỰ LỰC VĂN ĐOÀN<br /> <br /> Lê Việt Đoàn<br /> Trường Trung học phổ thông Hồ Thị Kỷ, Cà Mau<br /> Tóm tắt. Từ lâu, hướng nghiên cứu thi pháp học đã gặt hái được rất nhiều thành quả khoa học<br /> to lớn trong nghiên cứu văn học ở nước ta. Trong đó, khía cạnh không gian nghệ thuật là một<br /> trong những chìa khóa quan trọng góp phần gợi mở thế giới nghệ thuật của tác phẩm văn<br /> chương. Tiếp cận theo hướng không gian nghệ thuật, chúng tôi phát hiện được trong tiểu<br /> thuyết và truyện ngắn liên quan đến mảng đề tài xê dịch của nhóm Tự lực văn đoàn có các<br /> kiểu không gian nghệ thuật tiêu biểu là: không gian sông biển; không gian văn hóa, tâm linh;<br /> không gian mưa gió; không gian làng quê và dạng thức đặc trưng nhất là không gian tâm lí<br /> của nhân vật<br /> Từ khóa: Đề tài xê dịch, nhóm Tự lực văn đoàn, không gian nghệ thuật, thi pháp học.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Truyện ngắn và tiểu thuyết của nhóm Tự lực văn đoàn là một trong những thành công rực rỡ<br /> của dòng văn học lãng mạn trong thời kì 1930 – 1945 ở nước ta. Hành trạng nghiên cứu về sự<br /> nghiệp văn học của nhóm Tự lực văn đoàn từ lâu đã được tìm hiểu, bóc tách và đạt được nhiều<br /> thành tựu khoa học sâu sắc [1-4]. Gắn liền với lịch sử nghiên cứu ấy là cả một số phận lắm nỗi<br /> thăng trầm trong sự nhìn nhận, đánh giá về mặt văn học của nhóm tác giả này.<br /> Trong bài viết này, chúng tôi không có tham vọng trình bày một cách bao quát những thành tựu<br /> văn học của nhóm Tự lực văn đoàn mà chỉ tập trung sự chú ý vào vấn đề không gian nghệ thuật<br /> trong truyện ngắn và tiểu thuyết của nhóm Tự lực văn đoàn có liên quan đến cảm hứng xê dịch.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> 2.1. Không gian văn hóa, tâm linh<br /> Trong truyện ngắn và tiểu thuyết của nhóm Tự lực văn đoàn có liên quan đến đề tài xê dịch,<br /> chúng ta nhận thấy một dạng thức không gian gắn liền với văn hóa, tâm linh của người Việt. Đó là<br /> không gian Thiền. Điều đặc biệt là không gian này đều gắn liền với tình yêu nam nữ của các nhân<br /> vật. Theo cảm nhận của chúng tôi, Thiền chính là khoảng không gian trong đó các nhân vật nữ cố<br /> tìm quên một thời quá vãng để hướng đến sự thanh sạch trong tâm hồn (hướng đạo) và các nhân<br /> vật nam thì cố dùng sức mạnh của tình yêu nhằm hướng đến hạnh phúc viên mãn của những con<br /> người trần tục.<br /> Như vậy, nhìn một cách khái quát, không gian Thiền trong sáng tác của Tự lực văn đoàn gắn<br /> liền với sự giằng xé nội tâm cao độ của các nhân vật trong cuộc chiến cân não giữa một bên là<br /> phần thanh cao (lí trí) và một bên là phần bản năng (tình cảm hồng trần). Do vậy, có thể nói, sự chọn<br /> Ngày nhận bài: 19/6/2018. Ngày sửa bài: 19/7/2018. Ngày nhận đăng: 27/9/2018.<br /> Tác giả liên hệ: Lê Việt Đoàn. Địa chỉ e-mail: levietdoan20101982@gmail.com<br /> <br /> 37<br /> <br /> Lê Việt Đoàn<br /> <br /> lựa của các nhân vật là không hề dễ dàng và chính điều này tạo nên sự hấp dẫn vô cùng mới mẻ ở<br /> chiều sâu thẩm mĩ của tác phẩm. Trong tiểu thuyết Hồn bướm mơ tiên, tác giả Khái Hưng đã xây<br /> dựng nên một chuyện tình yêu lí tưởng dưới bóng từ bi. Và do vậy, không gian văn hóa chốn cửa<br /> Thiền trở thành một khía cạnh không thể thiếu để hai nhân vật chính là Lan và Ngọc có thể tìm<br /> thấy sự hòa hợp, đồng điệu giữa hai tâm hồn đang yêu, giữ được sự tốt đẹp của tình yêu cũng như<br /> vẻ đẹp của tôn giáo mà mình đã trót tôn thờ, phụng sự. Ngay phần đầu tiểu thuyết, trong đoạn đối<br /> thoại giữa Ngọc và Lan, tác giả đã để cho Lan kể lại Phật tích của ngôi chùa Long Giáng mà Ngọc<br /> sắp đến. Câu chuyện đó mang màu sắc Phật thoại mà chúng ta vẫn thường thấy trong kho tàng<br /> truyện kể dân gian (chẳng hạn như Từ Đạo Hạnh, Liễu Hạnh công chúa…): “Ngọc Hoàng<br /> Thượng đế muốn giúp nhà vua tỉnh ngộ, liền cho một nàng tiên nga giáng thế đầu thai, tức là Văn<br /> Khôi công chúa. Công chúa nhan sắc diễm lệ một thời, nhưng khi lớn lên, chỉ ngày đêm học đạo<br /> tu hành. Sau vì nhà vua cố ý kén phò mã, công chúa liền đương đêm lẻn bước trốn đi, nhờ có các<br /> thần tiên đưa đường tới nơi này xin thụ pháp đức Cao Huyền hòa thượng. Về sau có thám tử báo<br /> tin, đức vua mấy phen cho quan quân đến chùa đón công chúa về triều. Công chúa nhất định<br /> không nghe. Nhà vua nổi giận, truyền quan quân phóng hỏa đốt chùa. Ngọn lửa vừa nhóm, bỗng<br /> một con rồng vàng hiện lên phun nước tắt ngay. Vì thế chùa này mới lấy tên Long Giáng từ thuở<br /> ấy. Nhà vua nghe tin cả sợ. Từ đó Ngài dốc lòng tin theo phép mầu nhiệm của đức Thích Ca Mâu Ni<br /> và lập tức cho sửa sang chùa để công chúa ở lại tu hành…” (Hồn bướm mơ tiên).<br /> Có thể nói, chính không gian Thiền là điểm tựa không thể thiếu để tình yêu giữa hai nhân vật<br /> nảy nở và trưởng thành theo tiến trình của truyện. Rất nhiều lần trong tác phẩm này, tác giả Khái<br /> Hưng miêu tả những chi tiết có liên quan đến văn hóa Phật giáo mà nhân vật Ngọc – một người<br /> ngoại đạo được trải nghiệm như: tiếng kinh kệ, tiếng chuông chùa, lễ cầu đàn… Tất cả những tình<br /> tiết ấy đóng vai trò như một môi sinh lí tưởng, giúp cho tình yêu của Lan và Ngọc được đảm bảo<br /> trong màu sắc bất hoại của lí tưởng, miễn dịch với những tư tưởng tầm thường, dung tục mà kẻ<br /> phàm tục có thể vướng phải trong tâm niệm. Chẳng hạn, một đoạn miêu tả tiếng chuông chùa<br /> cùng tâm trạng của nhân vật Ngọc: “Trong làng không khí yên tĩnh, tiếng chuông thong thả ngân<br /> nga như đem mùi thiền làm tăng vẻ đẹp cảnh thiên nhiên. Lá cây rung động, ngọi khói thướt tha,<br /> bông lúa sột soạt, như cảm tiếng gọi của Mâu Ni muốn theo về nơi hư không tịch mịch” (Hồn<br /> bướm mơ tiên). Đoạn kết của thiên tiểu thuyết này cũng được bao trùm bởi một không khí Thiền<br /> cô đọng và lãng mạn như trong một câu chuyện thần tiên, trong đó, con người đã thoát ra được<br /> bản ngã ích kỉ để hướng đến những giá trị vĩnh cửu của cả đạo và đời: “Ngọc từ giã Lan, dắt xe<br /> đạp xuống đồi. Bây giờ sắc trời dìu dịu, vạn vật như theo tiếng chuông chiều thong thả rời vào<br /> quãng êm đềm, tịch mịch. Lan đứng chắp tay tụng niệm, mắt lờ đờ nhìn xuống con đường đất<br /> quanh co, lượn khúc dưới chân đồi. Gió chiều hiu hiu... Lá rụng!” (Hồn bướm mơ tiên).<br /> Chúng ta cũng có thể bắt gặp không gian Thiền trong truyện ngắn Thế rồi một buổi chiều của<br /> Nhất Linh. Trong những ngày tá túc tại gác khánh cũ, nhân vật Dũng đã cảm nhận vẻ đẹp yên tĩnh,<br /> thinh lặng của nhà chùa – nơi tu hành thoát tục của hai sư nữ, chỉ có anh là khách giang hồ, tạm<br /> dừng chân để qua cơn nguy khốn vì bị vây bắt: “Sáng hôm sau, khi Dũng thức dậy, ánh nắng đã<br /> xiên qua cửa sổ, chiếu vào sân, ngoài gác khánh, tiếng chim buổi sáng ca hót hòa với tiếng lá<br /> thông rì rào. Dũng ngồi vào chỗ có ánh nắng để sưởi, vì trong người thấy lạnh buốt. Qua cửa sổ,<br /> chàng trông thấy một cái vườn rậm rạp trồng toàn ổi và chuối”.<br /> Ở đoạn kết của truyện ngắn, Nhất Linh đã tạo ra sự ngạc nhiên khôn cùng cho bạn đọc. Ông<br /> đã để hai nhân vật vượt rào, thực hiện ý định táo bạo của mình là rời bỏ nhà chùa để tìm thấy sự<br /> hạnh phúc trong tình yêu hoàn toàn vị kỉ, bỏ lại một sư nữ già với cuộc đời tu hành cô độc: “Thế<br /> rồi một buổi chiều... Một buổi chiều yên tĩnh. Sư cô một mình thơ thẩn đợi giờ thỉnh chuông. Gió<br /> bắc nhẹ nhàng thổi như đem theo với cái lạnh lẽo của buổi chiều đông những nỗi buồn xa xôi,<br /> không duyên cớ. Tiếng rì rào của mấy cây thông già lọt vào chùa nghe phiêu diêu như tiếng than<br /> vãn của không trung. Sư cô thấy tâm hồn mình lạnh lẽo với gió hiu hiu, rung động với lá thông<br /> 38<br /> <br /> Không gian nghệ thuật trong truyện ngắn và tiểu thuyết liên quan đến đề tài xê dịch của nhóm Tự lực văn đoàn<br /> <br /> reo rì rào. Hương thơm từ trên Phật tòa theo gió đưa xuống phảng phất, bao bọc lấy người sư cô,<br /> chiều hôm ấy, đem lại cho sư cô những cảm giác mới lạ, gợi trí sư cô nghĩ tới những nỗi ái ân, yêu<br /> thương của quãng đời mà sư cô tưởng đã xóa mờ trong trí nhớ”. Khác với nhân vật Lan trong Hồn<br /> bướm mơ tiên, nhân vật nữ tu hành trong truyện ngắn này đã đi theo tiếng gọi của tình yêu nam nữ.<br /> Cô đã có đủ sự dũng cảm để có thể vượt qua được sức mạnh của lí trí – tức là lí tưởng tu hành mà<br /> một phần đời của nàng đã tôn thờ, để được sống hoàn toàn cho tình cảm, điều mà nàng đã đánh<br /> mất trong cái quá khứ buồn tẻ và bi kịch đã qua.<br /> Không chỉ không gian Phật giáo, tiểu thuyết Tự lực văn đoàn còn xây dựng cả dạng thức<br /> không gian gắn liền với mạch nguồn văn hóa, tín ngưỡng dân gian của dân tộc. Đó là tín ngưỡng<br /> thờ thần đá (Sơn Tinh hay Tản Viên Sơn Thánh) trong tiểu thuyết Con đường sáng của Hoàng<br /> Đạo. Trong tâm thức Việt, Sơn Tinh là vị phúc thần, đem lại sự an lành cho nhân dân trong việc<br /> chống lũ lụt, nói khác đi là chống lại sức mạnh của thiên tai. Trong phần đầu của cuốn tiểu thuyết,<br /> tác giả Hoàng Đạo đã phóng chiếu tâm thức thần thoại đó qua cái nhìn của nhân vật Duy trong<br /> một đêm trăng sáng, lúc nhân vật đi nghỉ trên vùng Tam Đảo: “Ánh đèn trong các thuyền và các<br /> nhà bè phía bên kia sông lấm tấm vàng thành một vệt dài. Một làn trắng, không rõ là khói hay cát,<br /> bốc lên ở ngoài bãi xa rồi lẫn vào trong ánh trăng. Núi Tản Viên vẫn rõ hình; sau làn sương, quả<br /> núi mờ như xa hẳn và vì thế trông tưởng núi cao lớn hơn mọi ngày. Quả núi ấy, ngay từ thuở bé,<br /> luôn luôn Duy trông thấy trước mắt, và chàng vẫn coi nó như một sự gì rất hùng tráng, nhìn vạn<br /> năm nay yên lặng đứng bao quát cả một vùng, một sự rất lớn lao nhưng xa xôi không bao giờ<br /> chàng tới được” (Con đường sáng).<br /> <br /> 2.2. Không gian mưa gió<br /> Trong văn xuôi Tự lực văn đoàn, hình tượng không gian mưa gió cũng là điểm nhấn quan<br /> trọng về mặt không gian nghệ thuật. Ta có thể bắt gặp hình tượng này trong các tác phẩm tiêu biểu<br /> như: Bướm trắng, Đời mưa gió, Đôi bạn, Đoạn tuyệt, Con đường sáng, Thế rồi một buổi chiều,…<br /> Trong tiểu thuyết Bướm trắng của Nhất Linh, tác giả cũng thường xuyên sử dụng dạng thức<br /> không gian mưa để làm nổi bật tâm trạng của nhân vật Trương. Không gian mưa gắn liền với nỗi<br /> thất vọng của Trương lúc anh tìm đến nhà thổ để giải sầu: “Mưa có một phần nặng hạt hơn trước.<br /> Trương ngửng lên gác trọ của Linh. Cửa sổ nhỏ, lộ ra một khoảng tường xanh nhạt có treo bức<br /> tranh lụa và mẩu màn trắng đã cũ. Trương đoán Linh còn thức và đương ngồi làm việc. Chiếc cửa<br /> sổ có ánh vàng, như mở ra cho Trương thấy qua màn bụi mưa đêm, tất cả các êm đềm nhạt nhẽo<br /> của cuộc đời” (Bướm trắng). Nửa đêm thức giấc, Trương bỗng bàng hoàng nghĩ đến Thu và nhìn<br /> bên ngoài mưa rơi: “Trương ngồi dậy, lưng dựa vào thành giường và lắng tai nghe. Ở ngoài mưa<br /> vẫn rả rích (…). Chàng lẩm bẩm: Hai mươi giấc tốt hăm mốt nữa đêm. Hôm nay hăm ba chắc là<br /> có trăng. Chàng buồn nghĩ đến những cảnh mưa trong trăng, đến những quãng không rộng rãi mờ<br /> mờ và một cái bến đò ở rất xa với con thuyền ngủ im dưới mưa…” (Bướm trắng).<br /> Nhân vật Trương thường thỏa mãn thú vui hoan lạc trong những đêm mưa gió. Nói khác đi,<br /> mưa gió chính là dạng thức không gian bao quanh nhân vật trong sự tội lỗi của nó: “Có lắm đêm,<br /> trời đương mưa gió, chàng trở dậy đi bộ ra Khâm Thiên tìm các bạn chơi: chàng muốn đi bộ hơn<br /> là đi xe mặc dầu trời lấm tấm mưa vì chàng thấy có một cái thú đầu đọa tấm thân mình. Không<br /> phải Trương thích gì một tối vui đùa, nhưng nếu cứ ở nhà để chống lại cái ý muốn đi thì chàng<br /> thấy mình khổ ghê gớm…” (Bướm trắng).<br /> Trong tiểu thuyết Đời mưa gió (Khái Hưng và Nhất Linh), không gian mưa gió cũng là một<br /> dạng thức biểu trưng cho cuộc đời chìm nổi, phiêu bạt, phóng đãng của nhân vật Tuyết – một<br /> người con gái giang hồ, xem xê dịch, thú vui trần thế là nguồn sống không thể thiếu của bản thân.<br /> Và cũng có sự đồng điệu với nhân vật Trương trong Bướm trắng, khung cảnh mưa gió trong Đời<br /> mưa gió gắn liền với tội lỗi và sự ăn năn của Tuyết. Những thời khắc Tuyết trở về gặp Chương<br /> đều gắn với gió mưa, để lại một ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Nhân vật Chương đón<br /> giao thừa trong một đêm đầy mưa gió, đó cũng là đêm mà Tuyết quay trở về sau hai năm phiêu<br /> 39<br /> <br /> Lê Việt Đoàn<br /> <br /> bạt cùng với những đam mê nhục dục của nàng: “Cây đèn điện bên giậu sắt chiếu một luồng sáng<br /> nhảy múa trong cái màn mưa phùn tha thướt bay lướt theo chiều gió. Sát cửa sổ, cây động đình lắc<br /> lư cái thân mềm yếu, chòm lá cứng rầu rĩ than thở không thôi và tí tách nhỏ giọt mưa xuống lối đi<br /> lát sỏi” (Đời mưa gió ). Cũng trong lần tái ngộ cuối cùng của hai tâm hồn lạc lõng ấy, hình ảnh<br /> thảm hại của Tuyết chí khiến Chương cảm thấy thương hại nhiều hơn là tha thứ. Cảnh tượng một<br /> người phụ nữ, trong đêm mưa gió phải dấn thân bước đi từng bước nặng nề vì bệnh tật, đói rách,<br /> nghèo khổ, khiến cho chàng cảm thương nhưng cũng chính sự già nua quá độ của những tháng<br /> ngày phóng túng hình hài lại làm cho chàng không thể không cảm thấy ghê tởm, khinh khi con<br /> người mà chàng đã từng yêu, từng dành những tình cảm cao khiết nhất: “Thấy Tuyết gầy gò trong<br /> bộ quần áo rộng thênh thang và rét run đứng không được vững. Chương thương hại bảo vú già dắt<br /> nàng lại ngồi bên lò sưởi. Chương vụt nghĩ đến tình cảnh kẻ khốn nạn, không cửa, không nhà, lặn<br /> lội trên con đường đầy mưa gió, giữa lúc mọi người vui vẻ đón chào xuân” (Đời mưa gió).<br /> Trong truyện ngắn Thế rồi một buổi chiều (Nhất Linh), nhân vật Dũng giã từ hai sư cô để ra<br /> đi cũng vào một đêm mưa gió: “Trời đã sẩm tối. Gió lạnh nổi lên vù vù lọt qua khe giại. Lâm tấm<br /> có vài hạt mưa. Dũng biết đã đến lúc từ biệt hai nhà sư: tuy ra ngoài chưa chắc thoát khỏi những<br /> nơi canh phòng, nhưng Dũng biết rằng không thể nào đêm hôm lại ở trong chùa, chỉ có một mình<br /> mình với hai sư nữ”. Nhưng chính nhờ vào lòng thương người của sư nữ trẻ tuổi mà Dũng đã ở lại<br /> nơi khánh chuông bỏ hoang. Cuộc hạnh ngộ, tâm tình của hai nhân vật, một người là khách chinh<br /> phu, ra đi để xây đắp lí tưởng sông hồ và một người vì lỡ mối duyên ngày xanh mà phải đi tu, diễn<br /> ra trong không gian mưa gió đầy lãng mạn, thi vị. Không đêm mưa cũng là khung cảnh mà Dũng<br /> và sư nữ trò chuyện hàn huyên với nhau trong gác khánh, giúp hai người hiểu nhau hơn và đi đến<br /> tình yêu chân thành, mãnh liệt: “Trời đã bắt đầu đổ mưa to, gió nổi lên thổi mạnh ào ào, ngọn đèn<br /> lập lòe muốn tắt. Sư cô không để ý đến ngoại vật, lẳng lặng ngồi nghe; lời Dũng nói như đưa tâm<br /> hồn nàng đến một mảnh đời khác hẳn cảnh đời lạnh lẽo ở nơi am vắng này, một cảnh đời tươi tốt<br /> mà tiếng đàn, tiếng sáo thay vào tiếng chuông tiếng mõ mà hương thơm nồng nàn của trăm thức<br /> hoa thay vào hương trầm, hương nhang thanh đạm…” (Thế rồi một buổi chiều).<br /> <br /> 2.3. Không gian làng quê<br /> Nếu dạng thức không gian biển (mà chúng tôi chưa có điều kiện trình bày trong bài báo này)<br /> gắn liền với những cuộc ăn chơi, truy hoan, hưởng lạc của các nhân vật trong tiểu thuyết Tự lực<br /> văn đoàn thì không gian làng quê chính là khung cảnh mang tính chất gột rửa, sám hối cho những<br /> tội lỗi, mặc cảm về quá khứ mà các nhân vật đã gây ra cho bản thân cũng như những người thân<br /> của họ.<br /> Trong tiểu thuyết Bướm trắng của Nhất Linh, cảnh đêm tối ở làng quê làm toát lên được vẻ<br /> đẹp hiền hòa, trong sáng nơi thôn dã. Tác giả Nhất Linh chỉ chọn lựa, miêu tả vài đối tượng nhưng<br /> cũng đã làm nổi bật lên được hồn quê ẩn sâu trong từng hình ảnh của quê hương Việt Nam: “Bóng<br /> một cành tre in ngược, ngọn trúng vào giữa một đám sao trông như một cây bông vừa tỏa hoa lấp<br /> lánh” (Bướm trắng). Cảnh dạo chơi trên đồi giữa Trương và Thu được Nhất Linh miêu tả bằng vài<br /> nét chấm phá đơn giản: “Bóng một đám mây chạy qua người khiến Trương đưa mắt nhìn lên.<br /> Từng đám mây trắng và cao yên lặng bay trong ánh sáng rực rỡ. Ở dưới cánh đồng có tiếng đứa<br /> bé con gọi trâu” (Bướm trắng).<br /> Cảnh gắn với tình, tình ở đây là tâm trạng chán chường của Trương khi biết mình mắc bệnh<br /> lao. Do vậy, lúc về quê của Thu để mừng tuổi ông nội người yêu, lúc nào chàng cũng quy chiếu<br /> mọi vật, mọi điều vào tâm lí đó: “Trời ấm và trong. Trên một cây bàng nhỏ, những lộc mới đâm,<br /> màu xanh non hơi phớt hồng, trông như một đàn bướm ở đâu bay về đậu yên. Chàng nghĩ cây<br /> bàng năm nào cũng nhớ đâm lộc, đã bao lần rồi, vẫn chỉ như thế mà không chán. Chàng thấy cây<br /> cỏ cũng như người, khao khát được sống, tuy đời bao giờ cũng giống như bao giờ” (Bướm trắng).<br /> Không gian sông nước chốn làng quê là nơi trở về cũng là nơi để có thể gột rửa tội lỗi chất<br /> chồng của nhân vật Trương sau những tháng ngày chồn chân mỏi gối chốn Hà thành: “Chàng cầm<br /> 40<br /> <br /> Không gian nghệ thuật trong truyện ngắn và tiểu thuyết liên quan đến đề tài xê dịch của nhóm Tự lực văn đoàn<br /> <br /> bát nước uống thong thả, đương uống chàng ngừng lại để ý tới cái vẻ êm lặng của mặt nước sông.<br /> Thu và cuộc đời rối rắm của chàng trước kia chàng thấy xa xôi không có gì liên lạc với chàng nữa.<br /> Chàng thấy lòng chàng cũng yên lặng như mặt sông và bao nhiêu những tội lỗi xấu xa của đời cũ<br /> như đã gột sạch hết” (Bướm trắng).<br /> Không gian làng quê lúc Trương quay về gặp Nhan để bắt đầu cuộc sống mới mang vẻ đẹp<br /> tiêu biểu cho làng quê Việt Nam. Hình ảnh của luống rau, giàn mướp và cả việc tưới rau trong<br /> thẹn thùng của Nhan gợi mở biết bao cảm xúc trong lòng Trương. Trương nhận thấy đây chính là<br /> hạnh phúc mà bấy lâu nay chàng tìm kiếm. Nó quá giản dị, mộc mạc như chính người dân quê mà<br /> chàng thì đã lạc lối vì mãi theo đuổi những điều phù phiếm, xa xôi – những con bướm trắng<br /> thoáng hiện, thoáng ẩn mà không bao giờ chàng có thể nắm bắt, sở hữu được: “Trương nhìn thẳng<br /> vào hai mắt Nhan; chàng lắng tai nghe tiêng nhái kêu ran ở ngoài lũy tre và nhớ đêm hôm về ấp<br /> với Thu nửa đêm sực thức dậy nhìn bàn tay Thu qua khe vách. Một nỗi nhớ tiếc xa xôi cùng đến<br /> với tiếng nhái kêu trong buổi chiều” (Bướm trắng).<br /> Trong tiểu thuyết Đời mưa gió, khung cảnh làng quê cũng là nơi cứu rỗi tâm hồn Tuyết, khơi<br /> dậy trong nàng những cảm xúc tưởng như đã vùi chôn cùng năm tháng: “Nay ở giữa một nơi thôn<br /> quê lặng lẽ, xa hẳn chốn thành thị huyên náo, Tuyết bỗng thấy như vẽ ra trước mắt một cảnh<br /> tượng quen quen. Nàng tưởng đã sống ở nơi đó một thời gian quá khứ mà chỉ nhớ mang máng như<br /> trong giấc mộng mơ hồ. Cái ao nước tù trong xanh, cây sung rễ mọc nổi trên mặt đất tựa như con<br /> rắn trăn, đã mốc thích, khóm chuối lá to bảng màu xanh vàng như một đám tàn quạt phe phẩy theo<br /> ngọn gió và che mát rợp hẳn một góc vườn bên những luống khoai lang, khoai sọ; cảnh đó gợi<br /> trong kí ức Tuyết, nhiều câu chuyện ngây thơ thuở xưa ...” (Bướm trắng).<br /> Cuộc đời phóng đãng của Tuyết tưởng chừng như không thể biết cảm động là gì thì nay trở<br /> nên là một tâm hồn nhạy cảm. Người phụ nữ chỉ biết lấy ái tình xác thịt và những thú ăn chơi<br /> hoang đàng làm tôn chỉ sống bỗng nhiên nhận ra là mình vẫn còn có thể rung động trước vẻ đẹp<br /> giản dị chốn làng quê. Kí ức tuổi thơ êm đềm hiện về, đánh thức những mặc cảm xa xôi. Khung<br /> cảnh làng quê ở ấp Khương Thượng – nơi mà Chương đưa Tuyết về để nghỉ ngơi, lãng quên đi<br /> những nỗi buồn đã qua trở thành nơi cứu chuộc tâm hồn lạc lối của nàng, dẫu chỉ là trong một thời<br /> khắc ngắn ngủi của cuộc đời đầy mưa gió của Tuyết: “Rồi Tuyết nói huyên thuyên, cười luôn luôn,<br /> hỏi tên từng cây, từng con chim, từng con trùng. Có khi nàng rẽ xuống ruộng, xòe bàn tay se sẽ<br /> xoa lên những cây lúa mới cấy, màu xanh vàng trông mơn mởn non tươi…” (Bướm trắng).<br /> Chương cùng Tuyết tìm vào thú vui câu cá bên bờ ao. Có lẽ, trong suy nghĩ của mình, Tuyết cũng<br /> không thể hình dung là mình có thể trải qua những phút giây đằm ấm như vậy bên người yêu.<br /> Tuyết nhớ lại tuổi thơ, nàng cũng chơi đùa với đám anh em, cũng thả diều, câu cá…<br /> Trong tiểu thuyết Con đường sáng (Hoàng Đạo), tác giả cũng có những trang miêu tả khung<br /> cảnh làng quê vào mùa gặt lúa rất nên thơ, rất Việt Nam mà chúng ta cũng có thể bắt gặp bất cứ<br /> nơi đâu ở đất nước mình. Cảnh đồng lúa chín được Hoàng Đạo miêu tả thật tài tình lúc Duy đánh<br /> xe từ Tam Đảo về Hà Nội. Đó là cảnh tượng mà lâu nay, với cuộc sống giàu sang, vương giả của<br /> mình, Duy chưa hề quan tâm. Nay trong sự ngẫu nhiên hiếm thấy (xe bị hỏng), chàng có dịp<br /> chiêm ngưỡng, đắm mình trong cảnh vật hiền hòa, tươi sáng như một bức họa của thiên nhiên:<br /> “Trước mặt Duy, giữa đám ruộng lúa xanh còn ngậm mầu, những thửa ruộng lúa yêu, lúa di chín<br /> sớm, màu vàng tươi, sáng hẳn lên, trông như những mảnh ánh nắng. Hai bên đường những ngọn<br /> lúa nặng hạt nằm ngả rạp vào bờ cỏ may hồng. Tiếng bánh xe chạm vào lúa nghe rào rào và châu<br /> chấu bay lên đậu cả vào trong xe, trên mũ, trên áo Duy. Những con châu chấu đều một loạt màu<br /> vàng như màu lúa và trông tưởng chừng như chúng nó cũng vừa mới chín theo lúa...” (Con đường<br /> sáng). Cảnh đồng lúa ở thôn quê vào một đêm trăng như một bài thơ trữ tình về quê hương, đất<br /> nước: “Cả một cánh đồng im lặng dưới bóng trăng; những bông lúa nặng sương ở gần lóng lánh<br /> một thứ ánh sáng lạnh; ngoài xa, sương mù màu trắng đục êm tỏa mãi đến tận chân trời; từng chỗ,<br /> trên biển sương, nổi lềnh bềnh màu lam nhạt của những dải rừng xa” (Con đường sáng).<br /> 41<br /> <br />