Khuynh hướng huyền thoại hóa trong tác phẩm Tên tôi là Đỏ của Orhan Pamuk

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 11 (36) - Thaùng 1/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Khuynh hướng huyền thoại hóa trong tác phẩm<br /> Tên tôi là Đỏ của Orhan Pamuk<br /> <br /> Trends mythologized in My name is Red of Orhan Pamuk<br /> <br /> ThS. Trần Thị Diệu Hiền<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM<br /> <br /> M.A. Tran Thi Dieu Hien<br /> University of Social Sciences and Humanities – National University Ho Chi Minh City<br /> <br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Các lý thuyết và trường phái nghiên cứu huyền thoại đã phát triển mạnh vào thế kỷ XX và trở thành một<br /> phương thức quan trọng của văn học hiện đại trong việc giải mã hệ thống biểu tượng được cô nén trong<br /> tác phẩm văn học. Vì vậy, nghiên cứu huyền thoại đối với tác phẩm văn học chính là một công cụ hiệu<br /> quả để gợi mở lại những giá trị tôn giáo, triết học, khoa học nghệ thuật trong lịch sử văn hóa. Tên tôi là<br /> Đỏ là một tác phẩm ẩn chứa nhiều biểu tượng huyền thoại về nghệ thuật hội họa qua cách nhìn tôn giáo<br /> trong bối cảnh của sự va chạm giữa các nền văn minh Đông Tây. Người viết trên phương pháp huyền<br /> thoại tìm về giá trị của những biểu tượng cổ xưa của tác phẩm cũng chính là chạm đến những vấn đề<br /> sống mà nhà văn Nobel - Ohan Pamuk gửi gắm trong tác phẩm.<br /> Từ khóa: Ohan Pamuk, huyền thoại, tranh tiểu họa, Tên tôi là Đỏ, biểu tượng…<br /> Abstract<br /> The theory and research schools myth has grown into the twentieth century and became an important<br /> method of modern literature in the decoded symbol system that is compressed in literary works. So,<br /> study the myth of literary works is an effective tool to suggest the values of religion, philosophy,<br /> science and art in cultural history. My Name is Red is a work inherently legendary symbol of the art of<br /> painting through the view of religion in the context of the clash of civilizations between East and West.<br /> Written on methods legendary look of the value of the ancient symbol of the works was also mentioned<br /> the problems that writer living Nobel - Ohan Pamuk sending in the works.<br /> Keywords: Ohan Pamuk, myth, painting and miniatures, My Name is Red, emblem…<br /> <br /> <br /> <br /> I. Giới thuyết về tác phẩm Tên tôi là viết của ông thường được nhắc đến đó là<br /> Đỏ và Huyền thoại học nghệ thuật không trung tâm, nhà văn đứng<br /> 1. Tác phẩm Tên tôi là Đỏ ở vùng biên, người đứng giữa Đông và Tây.<br /> Orhan Pamuk (1952) là nhà văn Thổ Các tiểu thuyết nổi tiếng như: Cevdet Bey<br /> Nhĩ Kỳ, sinh tại Istanbul. Ông được đánh và các con trai (1982), Sách đen (1990),<br /> giá là một nhà văn mới mẻ và độc đáo nhất Tên tôi là Đỏ (2000), Tuyết (2002)... Năm<br /> trong văn chương đương đại. Phong cách 2006 ông đạt giải Nobel văn học.<br /> <br /> 87<br />  Tiểu thuyết Tên tôi là Đỏ có dung biểu hiện của sáng tác văn học, phương<br /> lượng gần 600 trang, bao gồm 59 chương, thức huyền thoại hóa trong sáng tác văn<br /> kể từ 12 điểm nhìn. Tiểu thuyết mở đầu là học dùng để chỉ việc chuyển đổi các truyền<br /> vụ án giết người mà tử thi là một nhà tiểu thống huyền thoại khiến cho tác phẩm có<br /> họa. Mà nguyên nhân là một câu chuyện được cái nhìn có tính chất huyền thoại về<br /> vào cuối thế kỷ 16 nền tiểu họa Hồi giáo hiện thực. Và việc giải mã các huyền thoại<br /> (nghệ thuật vẽ tranh cực nhỏ để minh họa mà tác giả sử dụng trong tác phẩm là công<br /> cho văn bản - đó là cách vẽ theo cách nhìn việc khám phá các tầng ý nghĩa và sự cô<br /> của thượng đế) suy tàn, nền hội họa nén của các biểu tượng. Biểu tượng luôn<br /> phương Tây (phong cách tả thực và luật mang trong mình bản chất sống động, biến<br /> phối cảnh) bắt đầu xâm nhập vào thế giới hóa khôn lường bởi tính gợi nghĩa bất tận<br /> Hồi giáo. Năm 1591 Hoàng đế ra lệnh cho của nó, luôn ứ tràn ra khỏi những dạng<br /> Enishte thực hiện một cuốn sách ca ngợi thức, những cơ chế, những khái niệm,<br /> quốc gia mình, chứng minh sức mạnh, giàu những biểu hiện làm cột chống cho nó.<br /> có của đức vua và phải được minh họa theo Trong tác phẩm Tên tôi là Đỏ phương<br /> phong cách Venice - lối vẽ theo luật phối thức huyền thoại hóa thể hiện về mặt nghệ<br /> cảnh của phương Tây. Trong bối cảnh văn thuật hội họa qua cách nhìn tôn giáo. Mục<br /> hóa, quy định của Thổ Nhĩ Kì khi đó đây là đích của huyền thoại hóa trong tác phẩm<br /> lối vẽ bị cấm vì báng bổ thánh Ahlla. của Orhan Pamuk là xây dựng biểu trưng<br /> Enishte bí mật thực hiện cuốn sách bằng tính phi lý: sự ngưng trệ của xã hội và ý<br /> cách giao cho các nhà tiểu họa mỗi người thức của con người, phản ánh tình trạng<br /> một phần việc mà không ai được thấy tác con người đang đứng trước ngưỡng va<br /> phẩm hoàn chỉnh. Chính vì muốn thấy chạm của các nền văn minh (phương Đông<br /> được tác phẩm hoàn thành mà kẻ sát nhân - phương Tây), sự bó hẹp, kìm hãm sự phát<br /> đã giết một trong các nhà tiểu họa và giết triển văn hóa trong thời đại mới - thời đại<br /> cả Enishte. Toàn bộ tác phẩm là cuộc truy giao lưu, tiếp thu bản sắc văn hóa xuyên<br /> tìm thủ phạm giết người đồng thời là cuộc quốc gia, thời đại con người tìm cái tôi của<br /> truy vấn lớn đối với nền nghệ thuật của các chính mình đi vào nội dung, tranh luận hội<br /> nhà tiểu họa tìm về ý nghĩa thiêng liêng họa truyền thống (tiểu họa) hay hiện đại (tả<br /> của nền tiểu họa. chân). Mà ở đây, người viết chủ yếu đi vào<br /> 2. Văn học Huyền thoại phân tích chính là biểu tượng bức tranh<br /> Khuynh hướng “huyền thoại hóa” – tiểu họa - biểu tượng văn hóa truyền thống<br /> một hiện tượng văn học xuất hiện vào cuối Hồi giáo.<br /> thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX. Thuật ngữ II. Hệ thống biểu tượng trong tác phẩm<br /> “huyền thoại” (tương đương với “myth” 1. Nghệ thuật hội họa trong kinh Koran<br /> trong tiếng Anh, “mythe” trong tiếng Pháp, Phong cách hội họa theo điểm nhìn<br /> “mif” trong tiếng Nga…) vốn bắt nguồn từ của thánh Ahlla. Trong mười điều răn của<br /> tiếng Hi lạp là “muthos”. Muthos được hiểu đạo Do Thái cũng như Islam sau này (từ<br /> là “lời, lời nói, câu chuyện, là truyền thuyết, năm 622 bắt đầu kỷ nguyên Hồi lịch tức<br /> truyền thoại”[12,tr.3] Văn học huyền thoại Hegiva) thì điều răn tức giới cấm đầu tiên<br /> hóa là đặc trưng của văn học hiện đại. và quan trọng nhất là không được thờ ngẫu<br /> Huyền thoại hóa với tính cách là một tượng - từ đó có sự cấm kị thể hiện chân<br /> <br /> 88<br /> dung con người dù qua điêu khắc hay hội phương pháp mà họ đã xây dựng qua việc<br /> hoạ. Quan điểm Hồi giáo kinh điển cho hy sinh bản thân mình cho nghệ thuật chỉ<br /> rằng hội họa phải minh họa những câu vì quyền lực của một ông vua mới, thị hiếu<br /> chuyện quen thuộc. Chỉ khắc họa những gì mới của một thời đại mới, nên họ dũng<br /> con mắt nhìn thấy trong thiên nhiên là một cảm tự làm mù mình.<br /> hành vi báng bổ. Tranh tiểu họa vốn lan tới Bức tranh tiểu họa không chỉ nghiêm<br /> Tây Á theo sự bành trướng của đế quốc khắc trong cách vẽ (của các nhà tiểu họa)<br /> Mông Cổ vào thế kỷ 12-13, chịu ảnh mà còn trong cách người ta nhìn về nó nhất<br /> hưởng của hội họa Trung Hoa, nó không là cách nhìn của chính những nhà tiểu họa.<br /> theo luật phối cảnh vì được biện minh nếu Một bức tranh tiểu họa cao quý như chính<br /> theo luật phối cảnh thì một thánh đường tài năng đã đạt đến sự vĩ đại và tâm hồn đã<br /> Hồi giáo, hay nhà vua, hay thượng đế, khi đạt đến một niềm tin nghệ thuật tuyệt đối.<br /> ở xa, sẽ nhỏ hơn một con chó, hay thậm 2. Những mảnh ghép huyền thoại<br /> chí, nhỏ hơn một sợi lông chó. Và như thế Bức tranh không phải là một chủ thể<br /> sẽ là phạm thượng hay báng bổ. hoàn chỉnh, đơn nhất mà bức tranh là một<br /> Tranh tiểu họa vẽ những yếu tính của không gian để những hình ảnh, những<br /> đối tượng. Tranh tiểu họa không chấp nhận mảng màu, những sự vật lên tiếng nói. Đây<br /> chữ ký, phong cách và mù là đỉnh cao của là một cách xây dựng nghệ thuật không có<br /> tiểu họa. Khi một bậc thầy tiểu họa bị mù trung tâm của tác giả. Mỗi đối tượng đều<br /> lúc xế bóng người ta không chỉ xem đó là có tiếng nói, có vị trí độc lập. Đó là những<br /> dấu hiệu cho lòng quyết tâm của vị bậc cải tiến về mặt hình thức, còn về bản chất<br /> thầy vĩ đại đó mà còn ca ngợi nó như sự mỗi nhân vật, mỗi điểm nhìn đều được trần<br /> thừa nhận của thượng đế đối với họ. Nếu thuật gắn liền với tính hện thực: tạo nên độ<br /> không mù thì họ sẽ tự làm mình mù, tập sâu, đặt mình vào từng vị trí khác nhau để<br /> tục kính trọng việc bắt chước mù hơn là có cái nhìn toàn vẹn.<br /> kiếp mù. Họa sĩ mù có thể tái hiện lại đúng Trong các bức tranh tiểu họa, mỗi<br /> như bức bức họa thời còn sáng mắt nhưng hình tượng đều có tiếng nói của một nhân<br /> bức họa đó sẽ nhìn đơn giản hơn và thuần vật, có số phận, tính cách đầy đủ và ý thức<br /> khiết hơn trong khi bức họa thứ nhất sống một cách nhất quán, chắc chắn về mình và<br /> động và mạnh mẽ hơn. Vì trong ký ức của những nhân vật khác. Chúng đều có những<br /> người mù, cuộc sống được phơi bày sự đơn câu chuyện, cách nhìn riêng của mình. Và<br /> giản hơn nhưng cũng làm giảm bớt sức hơn hết là nghệ thuật tiểu họa tuân theo<br /> sống của nó hơn vì nó phục vụ cho trách quan điểm cách nhìn thế giới của thánh<br /> nhiệm duy nhất của việc vẽ tranh là hành Ahlla. Nghệ thuật tiểu họa không có tính tả<br /> động tìm lại những ký ức của Allah và nhìn chân mà chỉ có tính ước lệ, không có cụ thể<br /> thế giới như Người nhìn thế giới. mà chỉ có trừu tượng vì thế giới chỉ được<br /> Vì vậy, vị thầy vĩ đại Bihzad trong tác nhìn một lần qua cách nhìn của Đấng tối<br /> phẩm đã tự đâm mù mắt để tránh làm ô uế cao. Hội họa không có quyền sáng tạo vì<br /> hội họa của mình vì ham muốn của xưởng sáng tạo là độc quyền của thượng đế. Mỗi<br /> vẽ hay bất kỳ vị vua nào khác. Và vị thầy tác phẩm hội họa của đời sau là sự mô<br /> Osman cũng đã tự đâm mù mắt mình để phỏng lại đúng bức tranh của các bậc thầy.<br /> không bao giờ từ bỏ những phong cách và Họ say sưa họa lại bức tranh những con<br /> <br /> 89<br /> ngựa của Bihzad, những họa tiết trang trí tranh vẽ để nhận định về chính mình. Khi<br /> chưa bao giờ được đổi mới. nói đến một con ngựa đẹp, nó không có<br /> Trong đó có cái cây, con ngựa, đồng nghĩa là một con ngựa nào đó mà chỉ là con<br /> tiền, Satan, thần chết, chó, màu đỏ... Và mỗi ngựa được vẽ lại. Nhưng người họa sĩ hoặc<br /> tiếng nói của chúng là một cách nhìn, một vẽ theo một khuôn mẫu hoặc vẻ theo ký ức<br /> quan niệm, một sự mong đợi được thể hiện. về con ngựa - con ngựa mà thượng đế<br /> Cái cây: xuất hiện trong chương 10 mường tượng chứ không thật sự nhìn<br /> "Tôi là một cái cây" của tác phẩm. Từ điển những con ngựa là khác nhau được nhìn<br /> biểu tượng văn hóa thế giới: Cây là một thấy. Những nghệ sĩ khẳng định rằng con<br /> trong những đề tài biểu tượng phong phú ngựa đẹp nhất là con ngựa mà những nhà<br /> nhất và phổ biến nhất, mang ý niệm về Vũ tiểu họa mù vẽ lại theo ký ức, phong cách<br /> trụ sống trong sự tái sinh liên tục. Trái với mới của những bậc thầy Tây vực không hề<br /> một số biểu hiện bề ngoài và một số kết báng bổ, mà hoàn toàn ngược lại, chúng là<br /> luận vội vã, cây, và ngay cả cây thiêng, cách hay nhất trong việc tuân theo tín<br /> không phải là vật thờ bái ở khắp nơi; nó là ngưỡng tôn trọng những sản phẩm được<br /> một hình ảnh biểu trưng về một bản thể khai sinh bởi Chúa và những sản phẩm<br /> vượt lên trên nó, chính cái bản thể ấy mới nghệ thuật được tái sinh trên những trang<br /> có thể trở thành đối tượng của sự thờ bái. họa qua cách nhìn của Chúa. Là những đối<br /> Là biểu tượng của sự sống trong tiến hóa tượng trong cùng một bức tranh, cùng được<br /> liên tục, trong sự vươn lên về phía trời, cây vẽ theo một phong cách nhưng ở đây lại<br /> gợi nhớ toàn bộ hàm nghĩa biểu trưng của tạo nên một tình huống phi lý nó chống lại<br /> chiều thẳng đứng. Mặt khác, nó cũng được những ý kiến của nhau tạo nên các đối cực<br /> dùng để biểu thị tính tuần hoàn của biến trong chính một bức tranh. Và sự phi lí<br /> hóa vũ trụ: sự chết và sự tái sinh; đặc biệt được tạo bởi vì cả hai quan niệm trên đều<br /> lá cây gợi ý niệm về sự tuần hoàn: cây cối có lý. Nó nêu đúng yêu cầu của cách nhìn<br /> hàng năm trút lá rồi lại mọc lá mới, khắp về nghệ thuật mà Thánh Ahlla yêu cầu:<br /> nơi cây được xem như một biểu tượng về Một cái cây được vẽ yếu tính, một con<br /> những quan hệ đã thiết lập giữa đất và trời. ngựa thực - theo cách nhìn của thượng đế<br /> Cái cây được xây dựng trong tác phẩm là con ngựa được nhìn thấy chứ không phải<br /> như một chủ thể nhân vật đã lên tiếng bày được hồi lại.<br /> tỏ quan điểm của mình, quan điểm khách Màu đỏ: chương 31 "Tôi là Đỏ" màu<br /> quan của một đối tượng được đưa vào sắc vốn là yếu tố đặc biệt quan trọng của<br /> tranh theo phương pháp vẽ tiểu họa. Cái tồn tại vật chất. Từ xa xưa, màu sắc luôn<br /> cây đưa vào tranh không là một cái cây hiện diện trong cuộc sống và trong nhận<br /> thực thể, mà là hình ảnh cái cây mang ý thức của con người với vai trò là bệ đỡ cho<br /> nghĩa là cái cây. Ở đây ta cảm nhận được tư duy biểu tượng. Trong màu đỏ ấn chứa<br /> sự tương cận với ý đồ mà Magritle vẽ bức tính hai chiều đối nghịch: sức sống, sự<br /> tranh cái tẩu thuốc lại chú thích dòng chữ nhiệt tình, hăng say của tuổi trẻ đối lập với<br /> bên dưới "Voici n'est pas une pipe" (Đây sự chết chóc (màu đỏ của máu). Cả hai nhà<br /> không phải cái tẩu thuốc). họa sĩ mù đều có thể cảm nhận được màu<br /> Xuất hiện song song với cái cây trong đỏ mà không biết chúng. Nhưng màu đỏ<br /> chương 10 là hình ảnh con ngựa bước ra từ không thể chỉ bằng cảm nhận.<br /> <br /> 90<br />  "Ý nghĩa của màu đỏ là gì? - nhà tiểu tình tiết, nhân vật... Nó thể hiện mâu thuẫn,<br /> họa mù đã vẽ con ngựa theo ký ức hỏi. dằn xé cực độ giữa các quan điểm để xuất<br /> Ý nghĩa của màu đỏ là ở chỗ nó có ở hiện như nó muốn có và như nó cần phải<br /> đó trước mặt chúng ta và chúng ta thấy nó. có để hài hòa với các đối tượng khác. Và<br /> - Người kia nói - Anh không thể giải thích cuộc chiến ấy không dừng lại, chúng phá<br /> màu đỏ với người không thấy được nó. vỡ sự toàn nhất các quan niệm về tranh tiểu<br /> Để phủ nhận thượng đế, những kẻ họa vì nó đang nằm ở ranh giới, vùng giao<br /> theo satan vẫn cho rằng thượng đế không nhau giữa các quan niệm, cách nhìn tôn<br /> hữu hình với chúng ta - nhà họa sĩ mù vẽ giáo, thời đại, dân tộc, con người và con<br /> ngựa nói. người nghệ sĩ.<br /> Nhưng Người hiện ra với những ai có 3. Biểu tượng "Trái cấm" thời mất Chúa<br /> thể nhìn thấy, vì lý do này mà kinh Koran Huyền thoại về câu chuyện trái cấm<br /> phán rằng việc mù và thấy là không như vườn Eden nay được tái sinh vào một câu<br /> nhau." (Tên tôi là Đỏ, chương 31) chuyện mới - câu chuyện về các bức tranh<br /> Đây là câu chuyện của màu đỏ. Màu tiểu họa thế kỷ XVI. Tranh tiểu họa mà nhà<br /> đỏ sẽ chẳng là gì đối với những họa sĩ vua yêu cầu để minh họa cho quyền lực<br /> không bao giờ thấy chúng. Màu đỏ không của nhà vua trở thành biểu tượng mang<br /> phải màu của hồi ức, đỏ không có những tính huyền thoại "trái cấm". Nó là nguyên<br /> sắc khác nhau mà chỉ là một màu đỏ duy nhân, bước tiến mang tính quyết định phá<br /> nhất. Và cái duy nhất ấy phải gắn liền với vỡ thời kỳ đơn nhất để thiết lập những cái<br /> cái trông thấy. Vậy "Đỏ" ở đây không còn nhìn mới, những quan hệ mới. Câu chuyện<br /> giới hạn là một trong những gam màu chủ trái cấm trong kinh Koran (chương 2 và<br /> đạo trong màu sắc nữa. Đỏ trở thành hình chương 20) thuật lại chuyện Adam và Evà<br /> ảnh biểu tượng cho những điều tưởng ăn trái cấm giống như trong sách Sáng Thế<br /> tượng, cho vấn đề sự tồn tại của nghệ thuật Ký của đạo Do Thái, nói lên ADam và Eva<br /> và sự cảm nhận nghệ thuật tồn tại. Đó là trải qua quá trình từ tối tăm đến hiểu biết,<br /> cuộc đấu tranh giữa vô hình và hữu hình. thiện và ác, sống và chết trước và sau khi<br /> Không có nghệ thuật nào là đơn nhất và chọn ăn trái cấm.<br /> tuyệt đối. Bức tranh tổng hòa tất cả các chi Trong khi toàn bộ câu chuyện của Tên<br /> tiết, các màu sắc và đối tượng mà nó đưa tôi là Đỏ đều xoay quanh bức tranh tiểu<br /> vào để thể hiện ý nghĩa chung nhất. Đi vào họa - được vẽ theo phong cách mới do<br /> tả chân thì đối tượng không phải được vẽ chính nhà vua yêu cầu. Vì sự bí ẩn của bức<br /> ra mà được tạo ra với diện mạo cá thể. tranh (không ai được thấy bức tranh hoàn<br /> Nghệ thuật không thể là cái cá thể, cái duy thành) đã thôi thúc một trong các nhà tiểu<br /> nhất có thể chỉ ra được. Đi vào trừu tượng họa giết người. Và từ đây, cuộc truy tìm tội<br /> thì đối tượng đóng băng, nó không còn là ác, truy vấn nghệ thuật, cật vấn con đường<br /> cách nhìn mường tượng của đấng Ahlla sáng tạo của các nhà tiểu họa được bắt đầu.<br /> nữa mà phục vụ cho cái độc tôn. Trước khi nhìn thấy bức tranh và sau<br /> Cùng với các mảnh ghép huyền thoại, khi thấy bức tranh là hai trạng thái hoàn<br /> Orhan Pamuk đã dựng nên tận cùng các toàn khác nhau. Trước khi nhìn bức tranh<br /> các chiều kích đối chọi nhau không giới tiểu họa được vẽ theo phương pháp Tây<br /> hạn ở tư tưởng, nhân vật, cách xây dựng vực, các nhà tiểu họa luôn độc tôn một<br /> <br /> 91<br /> phương pháp vẽ duy nhất mà các nhà tiểu họa bậc thầy. Nếu bị dồn đến phải lựa chọn<br /> họa vĩ đại xưa truyền tụng. Không có gì con đường theo người Tây vực thì sẽ bị<br /> khác ngoài một cách vẽ được chấp nhận kiềm chế trong xã hội tôn thờ tranh tiểu họa<br /> của xã hội và thể hiện sự tôn sùng đức và trong chính con người hèn nhát chính<br /> thiên Chúa: đứng sau Người, cố mô phỏng đáng của các nhà tiểu họa. Nếu cố gắng đạt<br /> cái nhìn, sự mường tượng của Người về thế được phong cách và tính cách châu Âu thì<br /> giới. Tôn sùng các bậc thầy tiểu họa xưa vì vẫn sẽ thất bại. Người Ottoman sẽ cười<br /> cách nhìn của họ gần với cách nhìn của nhạo. Còn theo nghệ thuật truyền thống thì<br /> Chúa và những bức tranh là mẫu mực. Tuy bản thân mình không muốn, cả nhà vua -<br /> nhiên, khi biết bức tranh kia là có thực, họ người thống trị không muốn.<br /> trỗi dậy những mối ngờ vực, sự tò mò, ham Tất cả tình tiết trước và sau khi nhìn<br /> muốn được trông thấy, được tiếp cận cách thấy bức tranh đều đi vòng và ngược lại<br /> nhìn mới như thể tìm thấy một chỗ đứng chứ không đi theo tuyến tính như huyền<br /> của con người cá nhân, tài năng của mình. thoại trái cấm vốn có. Vượt qua những quy<br /> Họ nghe nói về nó - một kỹ thuật mới và định để nhìn thấy bức tranh (ăn trái cấm),<br /> khác hẳn những gì họ đã và đang làm đối nhân vật đã bị trừng phạt làm mù mắt. Mù<br /> với nghệ thuật và nó dằn vật con người mắt là cái hoàn kết nhưng lại có ý nghĩa<br /> đứng trước cái ngưỡng giữa truyền thống quay về khởi điểm và đã biến chuyển. Đó<br /> và hiện đại, phong cách và phi cá nhân, là công cuộc tìm kiếm chính mình, tìm<br /> mắt sáng nhìn cuộc sống hiện thực như nó kiếm sự thật nhưng mục đích chẳng bao<br /> vốn có hay mắt mù và tái hiện những gì nó giờ đạt được, sự thật ngày càng xa rời,<br /> đã từng có. Cuộc đấu tranh này đi đến tội càng đi vào những mê cung không thể vượt<br /> ác giết người để được nhìn thấy bức tranh thoát được. Và trong mê cung đó, quan<br /> và trả lời mọi nghi vấn nghệ thuật đó. Nó trọng hơn hết không phải không tìm thấy<br /> mang màu sắc huyền thoại như Eva ăn trái lối ra mà là họ đã quá sợ hãi, mất đi niềm<br /> cấm trước sự thôi thúc của con rắn. Mọi tin, hoài nghi tất cả nên trước mặt luôn chỉ<br /> dồn nén, mọi câu hỏi và ẩn ức trong lòng là bức tường. Họ đánh mất mình một phần<br /> các nhà tiểu họa nào có được đi đến kết vì nỗi sợ hãi từ bên trong và mất đi niềm<br /> quả như Adam, Eva: mắt ông bà sẽ mở ra, tin đối với thế giới bên ngoài .<br /> và ông bà sẽ nên như những vị thần biết Các họa sĩ hay chính con người nói<br /> điều thiện điều ác. chung đi tìm chính mình nhưng tất cả như<br /> Sau khi nhìn thấy bức tranh, các nhà bị sắp đặt sẵn, tất cả mọi người đều bị đóng<br /> tiểu họa đã rùng mình trước một kiệt tác vĩ trong khuôn trong cách nhìn của tôn giáo,<br /> đại và lần đầu tiên họ thấy mình là trung của người có quyền lực và của người khác.<br /> tâm của bức tranh. Nhưng đồng thời với Họ không thể biện minh, không bào chữa<br /> niềm hoan hỉ ấy họ trở lại với những dằn được cho số phận của mình, những bức<br /> vặt lựa chọn truyền thống mẫu mực nên có tranh vẽ theo phong cách các bậc thầy châu<br /> ở bức tranh truyền thống hay chọn những Âu sẽ biến họ ngang hàng kẻ phản bội. Từ<br /> cách tân theo mong muốn. Với việc "sáng đó, họ rơi vào trạng thái mù tiếp nối truyền<br /> mắt", "biết điều thiện điều ác" cũng đẩy họ thống, số phận; thái độ, sự lựa chọn con<br /> đến những nỗi lo sợ nghiệt ngã, không có đường đi của những người hiện tại đối mặt<br /> chỗ nào nữa ở Istanbul cho những nhà tiểu với sự va chạm văn hóa phương Tây. Hoặc<br /> <br /> 92<br /> là không hiểu biết hoặc là sự hiểu biết bên bởi những quyền lực của những cá nhân<br /> trong, từ chối cái nhìn thấy bên ngoài để thuộc những tầng lớp thống trị. Khi niềm<br /> nhìn thấy một thế giới khác - thế giới bên tin về những bảng giá trị truyền thống bị<br /> trong tâm tưởng. Mù thể hiện bản chất lay động, hình ảnh về cái thế giới nhìn thấy<br /> nghệ thuật của Hồi giáo. Con người cá qua con mắt bình thường bắt đầu mang<br /> nhân không có chỗ đứng trong nghệ thuật màu sắc huyền thoại.<br /> tiểu họa mà chỉ có thượng đế, chỉ có cách Các nhà tiểu họa bị ràng buộc phải<br /> nhìn của thượng đế. Mù hay không mù? sáng tạo các tác phẩm theo cách vẽ yếu<br /> Mù là đi vào nhận thức bên trong hay mù tính của sự vật, nhìn theo cách nhìn của<br /> là thái độ bảo thủ với cái được cho là ánh Thánh Ahlla nhưng xã hội không thích<br /> sáng, là giá trị bên trong? Mù là cách chối điều đó, họ chạy theo những cái mới dù là<br /> bỏ cách nhìn thực tại cuộc sống hay chính những đơn đặt hàng lén lút. Một mặt họ tôn<br /> là cách đi đến, phản ứng với thực tại mà trọng những bậc thầy tiểu họa cổ xưa, như<br /> mình đang phải đối diện? Mù là đi đến các bậc thánh, một mặt muốn thay đổi, tiếp<br /> đỉnh điểm của nghệ thuật bằng cách nhìn cận với phong cách phương Tây nhưng lại<br /> của thượng đế hay chính là chối bỏ nghệ phê phán cái phong cách tả chân đến. Họ<br /> thuật vì không thể làm gì được cho nghệ mâu thuẫn giữa những mong muốn chứng<br /> thuật cả? Mù là bước đường cùng vì bế tắt, minh tài năng nên phạm vào các giới luật,<br /> không còn con đường nào khác do mâu nhưng nếu giữ đúng giới luật thì lại bị đào<br /> thuẫn yêu cầu thực tại - ràng buộc quá khứ; thải khỏi những thị hiếu mới của xã hội.<br /> sự khát khao - bổn phận, danh dự, lời Vậy nên, con người trong xã hội đang có<br /> nguyền? Các nhà tiểu họa hay con người những bước va chạm các nền văn minh, họ<br /> nói chung đang lúng túng, mâu thuẫn, rụt lúng túng, mất phương hướng. Các giá trị<br /> rè không có niềm tin vì biết được con nghệ thuật hội họa giờ đây bị đặt dưới<br /> đường đầy hậu họa cố ý hay vô tình sẽ xảy những áp lực về quyền lực, đồng tiền.<br /> ra với họ. Mù vốn là một bi kịch, là thảm Đặt ra vấn đề nghệ thuật hội họa, ý<br /> họa giáng xuống đối với con người. Thế thức được thế nào là nghệ thuật đích thực.<br /> nhưng giờ đây mù là cách để phản ứng và Nghệ thuật không phải là việc mô tả chân<br /> thích nghi. Và nó trở thành một sự lựa thực đối tượng mà gợi cho người ta nhận<br /> chọn đầy phi lý. thức về đối tượng đó. Tuy nhiên, nghệ<br /> Trước những con mắt mới lạ và tinh thuật cũng không phải là những hình ảnh<br /> tường của khoa học hiện đại, nhà văn bắt của ký ức (khi đã hoàn toàn rơi vào trạng<br /> đầu hoài nghi về con mắt của mình. Nói thái mù) vì như thế nghệ thuật sẽ chết vì<br /> cách khác, nhà văn bắt đầu cảm thấy rằng đối tượng của nó đã đóng khung và chính<br /> bên cạnh, bên dưới, hay phía sau cái thế đối tượng đó lại càng nhợt nhạt, yếu ớt<br /> giới mình quan sát hàng ngày, còn một thế hơn. Tác giả không đi ngược lại tính nhân<br /> giới khác "có thực" hơn - một thế giới chỉ bản của con người trong việc tìm kiếm con<br /> có thể được nhìn thấy bằng con mắt của tri người cá nhân và cũng không chống lại<br /> thức khoa học mới. Những cái nhìn mới truyền thống, đức tin trong lòng con người.<br /> dồn dập nẩy sinh trên nhiều lĩnh vực đã Pamuk trân trọng nó nhưng cũng yêu cầu<br /> khiến con người bắt đầu cảm thấy rằng mọi nó hòa hợp khi trích dẫn kinh Koran trong<br /> giá trị truyền thống đều đã được đặt định tác phẩm Đông và Tây đều thuộc về<br /> <br /> 93<br /> thượng đế. tôi là trung tâm thế giới và mỗi lần tôi nhìn<br /> III. Ý nghĩa sử dụng huyền thoại vào bức tranh thì đấy là điều tôi mong<br /> trong tác phẩm muốn... tôi vẫn thấy cô đơn". (Tên tôi là<br /> Huyền thoại là một hiện tượng trung Đỏ, chương 59)<br /> tâm trong lịch sử văn hóa, đồng thời là một<br /> phương tiện cổ xưa để nhận thức thực tại TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> xung quanh và bản chất của con người. 1. Alain gheerbrant, Jean Chevalier (1997), Từ<br /> Huyền thoại cũng là mô hình đầu tiên của điển biểu tượng văn hóa thế giới, Nxb Trường<br /> mọi hệ tư tưởng, là cái nôi nguyên hợp của viết văn Nguyễn Du.<br /> các loại hình văn hóa khác nhau – văn học, 2. Nguyễn Văn Dân (2006), Phương pháp luận<br /> nghệ thuật, tôn giáo và ở mức độ nào đó, cả nghiên cứu văn học, Nxb Khoa học Xã hội.<br /> triết học, thậm chí cả khoa học. [10, tr.14] 3. Chu Xuân Diên (2013), Huyền thoại và văn<br /> học (Chuyên đề Cao học).<br /> Dùng thi pháp huyền thoại hóa, sử<br /> dụng biểu tượng là nơi tích tụ những kinh 4. Đặng Anh Đào (2001), Đổi mới nghệ thuật<br /> tiểu thuyết phương Tây hiện đại, Nxb Đại học<br /> nghiệm phổ quát của loài người. Thể hiện Quốc gia Hà Nội.<br /> bề sâu hiện tượng tinh thần, nói đến những 5. Đặng Anh Đào, Huyền thoại văn chương:<br /> vấn đề phổ quát của nhân loại. Đi vào tiểu Thời điểm phát sáng và biến hóa trong văn<br /> thuyết hiện đại, biểu tượng huyền thoại học viết hiện đại truy cập tại<br /> được trao cho những lớp nghĩa mới bên http://lythuyetvanhoc.wordpress.com<br /> cạnh những vỉa tầng ý nghĩa vốn đã vô 6. Đặng Anh Đào (chủ biên) (2007), Văn học<br /> cùng phong phú tạo nên sức hấp dẫn cho phương Tây, Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> tác phẩm. 7. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi<br /> (đồng chủ biên) (2010), Từ điển thuật ngữ văn<br /> Pamuk tìm cách dung hòa sự đối lập,<br /> học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> sự mâu thuẫn của các nền văn hóa đã ảnh<br /> 8. Đoàn Tử Huyến (2011), 108 nhà văn thế kỷ<br /> hưởng quan điểm sống, phụng thờ cái đẹp XX, XXI, Nxb Lao động.<br /> của con người. Tác giả muốn xóa bỏ bức 9. Inrasarav, Chân dung Orhan Pamuk, lưu vong<br /> tường ngăn cách giữa mâu thuẫn nghệ như là một định mệnh truy cập tại<br /> thuật đạo Hồi và nghệ thuật Venice, giữa http://www.vanchuongviet.org/index.php?co<br /> Hồi giáo và Phương Tây; tác giả đã tạo nên mp=tacpham&action=detail&id=7587<br /> mối dây ràng buộc, không thể chối bỏ giữa 10. Meletinsky, E. M. (2004), Thi pháp của<br /> quá khứ - hiện tại và tương lai, giữa truyền huyền thoại, (Trần Nho Thìn - Song Mộc<br /> dịch), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> thống của tổ tiên và sự gìn giữ, tiếp nối của<br /> 11. Lotman I.U.M (2004), Cấu trúc văn bản<br /> các thế hệ con cháu, qua đó kêu gọi thái độ<br /> nghệ thuật, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> trân trọng trong đánh giá và nhìn nhận lịch<br /> 12. Nhiều tác giả (2007), Huyền thoại và văn<br /> sử. Cách để thế giới này tốt đẹp là hòa học, Nxb Đại học Quốc Gia Thành phố Hồ<br /> nhập và học hỏi tôn trọng lẫn nhau. Trong Chí Minh.<br /> bức tranh xã hội đó, con người luôn tìm 13. Nguyễn Tiến Văn (2008), Một cách đọc<br /> kiếm chính mình, tài năng, danh dự và cảm Orhan Pamuk, người bắc cầu giữa Đông và<br /> thức của nỗi cô đơn: "Tôi biết rằng cho dù Tây (Nguồn: talawas.org).<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 11/03/2015 Biên tập xong: 15/01/2016 Duyệt đăng: 20/01/2016<br /> <br /> <br /> 94<br />