Kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán - kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> <br /> <br /> KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG DOANH NGHIEÄP<br /> XAÂY DÖÏNG NIEÂM YEÁT TREÂN THÒ TRÖÔØNG<br /> CHÖÙNG KHOAÙN - KINH NGHIEÄM QUOÁC TEÁ<br /> VAØ BAØI HOÏC CHO VIEÄT NAM<br /> TS. Lê Doãn Hoài*<br /> Đặng Thúy Anh*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K<br /> iểm soát nội bộ không phải là vấn đề mới trong các doanh nghiệp xây dựng niêm yết trên<br /> thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, nội dung hoàn thiện kiểm soát nội bộ cần<br /> được bổ sung từ kinh nghiệm quốc tế để các nhà quản trị doanh nghiệp có cách nhìn nhận<br /> cũng như giải pháp đúng đắn hơn đối với kiểm soát nội bộ từ đó nhằm nâng cao tính cạnh<br /> tranh với các doanh nghiệp nước ngoài trong lĩnh vực xây dựng cũng như tăng cường thu hút đầu tư nước<br /> ngoài. Bài viết này trình bày kinh nghiệm kiểm soát nội bộ trong các doanh nghiệp xây dựng của một số<br /> nước trên thế giới và rút ra bài học cho các doanh nghiệp xây dựng niêm yết ở Việt Nam.<br /> Từ khóa: Kiểm soát nội bộ, doanh nghiệp xây dựng niêm yết<br /> Internal control in listing construction coporations - international experiences and lessons for<br /> Vietnam<br /> Internal control is not a new problem in construction corporation listed on the Vietnamese stock<br /> market. The content of internal controls, however, needs to be supplemented by international experience<br /> so that corporate executives have a better perception and approach to internal control so as to enhance the<br /> competition with foreign firms in the construction sector as well as attract foreign investment. This article<br /> presents the experience of internal controls in the construction businesses of some countries around the<br /> world and draws lessons for the listed construction corporations in Vietnam.<br /> Key words: Internal control, listed construction coporations<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề - Sự tin cậy của BCTC<br /> <br /> Năm 1992, COSO (Committee of Sponsoring - Sự tuân thủ pháp luật và các quy định” (trích<br /> Organization) - Ủy ban thuộc Hội đồng Quốc trong Rollins và Lanza, 2005, tr7)<br /> gia của Mỹ về việc chống gian lận trên BCTC đã<br /> Theo báo cáo của COSO, KSNB - Khuôn khổ<br /> đưa ra khái niệm kiểm soát nội bộ (KSNB) được<br /> hợp nhất, KSNB gồm 5 yếu tố (trích trong Collier,<br /> chấp nhận rộng rãi, báo cáo của COSO được công<br /> 2009, tr103), (trích trong Rollins và Lanza, 2005,<br /> bố với tiêu đề “KSNB- Khuôn khổ hợp nhất”<br /> tr49-51): Môi trường kiểm soát, thông tin và<br /> (Internal Control - Intergrated Framework) đã<br /> truyền thông, hoạt động kiểm soát, đánh giá rủi<br /> định nghĩa “KSNB là một quá trình bị chi phối<br /> ro và giám sát.<br /> bởi những người quản lý, hội đồng quản trị và các<br /> 2. Kinh nghiệm quốc tế<br /> nhân viên của đơn vị, nó được thiết lập để cung<br /> cấp một sự bảo đảm hợp lý nhằm đạt được các Kinh nghiệm của Đức<br /> mục tiêu sau đây:<br /> Công ty Bauer AG của Đức là công ty xây dựng<br /> - Sự hiệu quả và hữu hiệu của hoạt động xếp thứ 97 trong bảng xếp hạng 250 nhà thầu<br /> * Kiểm toán nhà nước; Trường Đại học Vinh<br /> <br /> 66 Số 119 - tháng 9/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> quốc tế lớn nhất thế giới do ENR (Engineering xây dựng toàn thế giới bình chọn trong năm 2015.<br /> News-Record) - là Tạp chí của nước Mỹ cung cấp Sự tăng trưởng doanh thu các lĩnh vực hoạt động<br /> tin tức, các phân tích, dữ liệu và ý kiến về ngành của Bauer AG qua các năm như sau:<br /> <br /> Biểu 1: Sự tăng trưởng doanh thu các lĩnh vực hoạt động của Bauer AG qua các năm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Theo báo cáo thường niên của Bauer AG, hệ nghiệp và giảm chi phí rủi ro. Nhiệm vụ của quản<br /> thống quản lý rủi ro của công ty dựa trên chính sách lý rủi ro là xác định, phân tích, đánh giá và giám sát<br /> rủi ro do Hội đồng Quản trị (HĐQT) xác định. Hội rủi ro hiện tại và rủi ro dự đoán được và đặt ra các<br /> đồng Quản trị xác định một phương pháp thống hành động để đối phó với chúng. Như một quy luật<br /> nhất áp dụng cho tất cả các lĩnh vực hoạt động và chung, công ty không chấp nhận những rủi ro ảnh<br /> các công ty thành viên. Hệ thống quản lý rủi ro là hưởng đến sự tồn tại của công ty.<br /> yếu tố không thể thiếu của hệ thống quản trị chung<br /> Việc phân tích rủi ro bao gồm việc xác định,<br /> của công ty, cũng như hệ thống quản trị khác, nó<br /> đánh giá, đưa ra các biện pháp được thực hiện tối<br /> cung cấp công cụ quản trị doanh nghiệp theo định<br /> thiểu 6 tháng 1 lần. Các báo cáo hàng năm được<br /> hướng có giá trị và thành công. Hàng năm, các<br /> nộp lên cho ban quản lý và ban kiểm soát. Hệ thống<br /> kiểm toán viên nội bộ của công ty thực hiện đánh<br /> quản lý rủi ro luôn được cập nhật và hoàn thiện<br /> giá hệ thống cảnh báo sớm có khả năng phát hiện<br /> cả về chất lượng và cấu trúc. Rủi ro dự án là rủi ro<br /> những rủi ro đang đe dọa. Các loại rủi ro do công<br /> hoạt động chủ yếu và là yếu tố cơ bản trong lĩnh<br /> ty xác định bao gồm: rủi ro chiến lược, rủi ro thị<br /> vực xây dựng. Những rủi ro liên đới chẳng hạn như<br /> trường, rủi ro thị trường tài chính, rủi ro pháp luật<br /> liên quan đến đặc điểm riêng của mỗi dự án bao<br /> và chính trị, rủi ro quản trị và tổ chức, rủi ro phát<br /> gồm rủi ro hợp đồng, rủi ro về tiến độ và rủi ro<br /> sinh từ chuỗi sáng tạo giá trị, rủi ro dự án.<br /> thiệt hại có thể tích lũy lại một cách bất lợi trong<br /> Báo cáo đã chỉ rõ những rủi ro liên quan đến các những trường hợp cụ thể. Đối với các dự án, tất cả<br /> hoạt động kinh doanh của công ty. Khi tiến hành các rủi ro có thể hiểu được và các cơ hội được nhận<br /> kinh doanh, không thể không có rủi ro. Những rủi diện, phân tích và đánh giá một cách có hệ thống<br /> ro thực sự là kết quả của những sự kiện không dự và các biện pháp phù hợp cũng được xác định để<br /> báo trước được, những sự kiện này có thể mang lại tối thiểu những rủi ro và nắm lấy cơ hội. Đối với<br /> cả những mối nguy hiểm và những cơ hội. Đối với các dự án đang thực hiện, những rủi ro liên quan<br /> công ty, quản lý rủi ro có nghĩa là không chỉ làm đến quản lý dự án và kiểm soát dự án được phân<br /> giảm các mối nguy hiểm mà còn biết làm thế nào tích. Điều này có nghĩa là những rủi ro này được<br /> để tận dụng cơ hội. Mục tiêu của quản lý rủi ro là để phân tích, đánh giá và có giải pháp phù hợp (Bauer<br /> bảo vệ mục tiêu kinh doanh, nâng cao giá trị doanh AG, 2015, Annual report)<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 119 - tháng 9/2017 67<br /> KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> Kinh nghiệm của Mỹ nội bộ đối với BCTC và đối với việc đánh giá tính<br /> <br /> Doanh nghiệp Xây dựng Flour là doanh nghiệp hiệu quả của KSNB. Liên quan đến việc chuẩn bị<br /> <br /> xây dựng và kỹ thuật đa quốc gia, có trụ sở chính BCTC hợp nhất của Công ty, nhà quản lý Công<br /> <br /> tại Irving, Texas của Mỹ. Đây là doanh nghiệp xây ty đã thực hiện việc đánh giá hiệu quả KSNB đối<br /> <br /> dựng và kỹ thuật lớn nhất trong bảng xếp hạng với BCTC trên cơ sở khuôn mẫu KSNB được ban<br /> <br /> Fortune 500 (Bảng xếp hạng 500 công ty lớn nhất hành bởi COSO. Việc đánh giá của nhà quản lý<br /> của Mỹ). Flour xếp thứ 136 trong số những doanh bao gồm đánh giá về việc thiết kế và hiệu quả hoạt<br /> nghiệp lớn nhất của nước Mỹ. Flour có hơn 60.000 động KSNB đối với BCTC. Nhà quản lý đã kết luận<br /> nhân viên tại hơn 100 quốc gia. Flour đứng số 1 KSNB đối với BCTC của công ty là hiệu quả. Do<br /> trong ngành công nghiệp xây dựng và kỹ thuật do những hạn chế tiềm tàng, KSNB đối với BCTC có<br /> Fortune bình chọn “Những công ty được hâm mộ thể không ngăn ngừa và phát hiện tất cả những<br /> nhất thế giới” trong giai đoạn 5 năm 2012-2016. trình bày sai. Việc đánh giá hiệu quả của KSNB<br /> trong những kỳ tiếp theo sẽ tính đến rủi ro do kiểm<br /> Tập đoàn Flour ban hành quy tắc đạo đức kinh<br /> soát có thể chưa đầy đủ (Flour Corporation, 2015,<br /> doanh dành cho các thành viên Hội đồng Quản trị.<br /> Annual Report, tr53).<br /> Mục đích của quy tắc này là cung cấp những hướng<br /> dẫn giúp cho các giám đốc nhận ra và giải quyết Kinh nghiệm của Nhật Bản<br /> những vấn đề đạo đức, cung cấp cơ chế để báo cáo<br /> Trong lĩnh vực xây dựng, Công ty Xây dựng<br /> những ứng xử thiếu đạo đức và giúp phát triển văn<br /> Sumitomo Mitsui là một trong những công ty xây<br /> hóa trung thực và trách nhiệm giải trình. Quy tắc<br /> dựng hàng đầu Nhật bản với hoạt động kinh doanh<br /> đạo đức kinh doanh quy định chi tiết, cụ thể về<br /> ở khắp nơi trên thế giới. Công ty được thành lập<br /> trách nhiệm của các giám đốc, về mâu thuẫn lợi<br /> vào năm 1887 và đến năm 2003, Công ty thực hiện<br /> ích, về cơ hội quản trị, về tuân thủ pháp luật, quy<br /> sáp nhập hai công ty xây dựng có kinh nghiệm và<br /> định và luật lệ, xử lý công bằng, về khuyến khích<br /> được hình thành lâu năm đó là Công ty Xây dựng<br /> báo cáo bất cứ hành vi thiếu đạo đức và bất hợp<br /> Sumitomo và Công ty Xây dựng Mitsui. Phạm vi<br /> pháp, về sự bí mật (Flour Corporation, 2015, Code<br /> hoạt động kinh doanh của Công ty là thiết kế, đưa<br /> of Business Conduct and Ethics).<br /> ra giải pháp kỹ thuật, thực hiện xây dựng các công<br /> Báo cáo của nhà quản lý về kiểm soát nội bộ đối trình dân dụng và công trình bê tông…Với những<br /> với báo cáo tài chính tại Flour giải pháp công nghệ, công ty đã đạt được sự tăng<br /> Nhà quản lý của Công ty chúng tôi chịu trách trưởng ổn định cùng với việc giải quyết những vấn<br /> nhiệm đối với việc thiết lập và duy trì kiểm soát đề xã hội.<br /> <br /> Bảng 1.2: Bảng số liệu kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty Sumitomo Mitsui trong 5 năm<br /> Đơn vị: Triệu yên<br /> <br /> Chỉ tiêu 2010 2011 2012 2013 2014<br /> Doanh số 298.647 313.558 342.727 382.724 377.825<br /> Thu nhập thuần 1.541 1.374 2.042 4.201 6.955<br /> Lãi trên cổ phiếu 5,47 4,82 4,56 5,51 8,59<br /> ROE(%) 8,7 7,4 10,0 17,9 23,2<br /> <br /> Nguồn: Báo cáo quản trị 2015 Sumitomo Mitsui<br /> <br /> 68 Số 119 - tháng 9/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />  Một trong những nội dung của chính sách là 3. Bài học cho Việt Nam <br /> đảm bảo hoạt động của hệ thống KSNB có hiệu<br /> Qua nghiên cứu và phân tích kinh nghiệm về<br /> quả. Trong báo cáo quản trị doanh nghiệp, Công<br /> kiểm soát nội bộ của các doanh nghiệp xây dựng<br /> ty Sumitomo Mitsuit cũng cam kết phát triển một<br /> niêm yết tại Đức, Mỹ và Nhật Bản, tác giả đã rút ra<br /> hệ thống KSNB thích hợp. Để phát triển liên tục<br /> một số bài học cho Việt Nam cụ thể như sau:<br /> và nâng cao hệ thống tuân thủ, thực hiện các hành<br /> động đúng đắn và nhanh chóng đối phó với những Một là, các thành viên HĐQT có kiến thức về<br /> <br /> rủi ro mà có ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động kiểm soát nội bộ, đánh giá rủi ro, luật pháp, tài<br /> quản lý, sự chính xác của thông tin được công bố và chính kế toán và có kinh nghiệm quản lý trong lĩnh<br /> phát triển hệ thống quản lý minh bạch từ đó nâng vực xây dựng. Nhà quản lý quan tâm đến KSNB,<br /> cao giá trị của Công ty. Công ty Sumitomo Mitsui cam kết phát triển KSNB thích hợp và đảm bảo hoạt<br /> quan tâm đến KSNB và định kỳ cuối năm tài chính, động KSNB hiệu quả. Trong các cuộc họp hàng quý<br /> lãnh đạo Công ty thực hiện đánh giá các chính sách liên quan đến KSNB được tổ chức, những vấn đề<br /> cơ bản đối với KSNB. Các cuộc họp hàng quý liên liên quan đến KSNB được báo cáo trong các cuộc<br /> quan đến KSNB được tổ chức, trong các cuộc họp họp này bao gồm: Sự tiến bộ của KSNB, tình trạng<br /> này những vấn đề liên quan đến KSNB được báo khắc phục, sửa chữa, sự hoàn thiện các vấn đề được<br /> cáo để có thể theo dõi và giám sát như sự tiến bộ xác định trong hoạt động của KSNB, sự tiến bộ của<br /> của KSNB, tình trạng khắc phục, sửa chữa, việc việc thực hiện các giải pháp phòng ngừa. Các công<br /> hoàn thiện các vấn đề được xác định trong hoạt ty có báo cáo của nhà quản lý về KSNB, báo cáo<br /> động của KSNB, sự tiến bộ của việc thực hiện các trình bày KSNB đối với báo cáo tài chính. Nội dung<br /> giải pháp phòng ngừa. Kết quả của cuộc họp được được trình bày trên báo cáo là: Trách nhiệm của<br /> báo cáo cho HĐQT nhằm mục đích đảm bảo hoạt nhà quản lý đối với việc thiết lập và duy trì kiểm<br /> động của KSNB là phù hợp. soát nội bộ đối với báo cáo tài chính và đối với việc<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 119 - tháng 9/2017 69<br /> KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI<br /> <br /> đánh giá tính hiệu quả của KSNB đối với báo cáo Nếu cảm thấy không thoải mái khi trao đổi vấn đề<br /> tài chính trên cơ sở khuôn mẫu KSNB theo quy với các kênh đã đề cập trên thì liên lạc với đường<br /> định, đưa ra đánh giá cụ thể về KSNB đối với báo dây nóng.<br /> cáo tài chính. Báo cáo này có sự chứng thực của Năm là, đánh giá rủi ro là nội dung cần được<br /> công ty kiểm toán BCTC của công ty. quan tâm và chú trọng thực hiện. Các rủi ro được<br /> Hai là, ban hành quy tắc đạo đức kinh doanh nhận diện, phân tích và đánh giá để đưa ra các giải<br /> dành cho các thành viên Hội đồng Quản trị. Mục pháp. Trong lĩnh vực xây dựng, các rủi ro về hợp<br /> đích của quy tắc là cung cấp những hướng dẫn giúp đồng, rủi ro đối với các dự án được phân tích về sự<br /> cho các giám đốc nhận ra và giải quyết những vấn ảnh hưởng đến lợi nhuận. Các giải pháp phù hợp<br /> đề đạo đức, cung cấp cơ chế để báo cáo những ứng kịp thời được thực hiện để giảm thiểu các rủi ro.<br /> xử thiếu đạo đức và giúp phát triển văn hóa trung Nhận diện và phân tích các rủi ro ảnh hưởng đến<br /> thực. Quy tắc hoặc các quy định bao gồm những lợi nhuận của công ty và được thực hiện hàng năm.<br /> hướng dẫn chi tiết, cụ thể về trách nhiệm của các Bài viết đã tổng hợp kinh nghiệm kiểm soát nội<br /> giám đốc, về mâu thuẫn lợi ích, về tính tuân thủ bộ trong các doanh nghiệp xây dựng niêm yết của<br /> pháp luật, quy định và luật lệ, xử lý công bằng, về các nước Mỹ, Đức và Nhật Bản, từ đó đưa ra một<br /> khuyến khích báo cáo bất cứ hành vi thiếu đạo đức số bài học gợi ý cho các doanh nghiệp xây dựng<br /> và bất hợp pháp, về sự bí mật. Liên quan đến sự bí niêm yết trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam.<br /> mật cần quy định các giám đốc phải bảo vệ và giữ Để áp dụng vào thực tế hiệu quả, các nhà quản trị<br /> bí mật tất cả các thông tin không công khai nhận cần phải có kiến thức về kiểm soát nội bộ, không<br /> được từ bất cứ nguồn nào và nêu rõ các dạng thông xem kiểm soát nội bộ là một hoạt động riêng biệt<br /> tin bí mật. mà cần gắn vào tất cả các quá trình quản trị của<br /> Ba là, các công ty cần thực hiện nhiều nội dung doanh nghiệp.<br /> giám sát, bao gồm: giám sát các thủ tục về việc<br /> nhận, xử lý và giải quyết các khiếu nại, các báo cáo<br /> sai phạm từ công ty liên quan đến các vấn đề kế<br /> toán, kiểm soát kế toán trong nội bộ, kiểm toán, TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> giám sát việc chuẩn bị các báo cáo theo quy định 1. Bauer AG, 2015, Articles of Association;<br /> của Nhà nước, giám sát sự tuân thủ các yêu cầu 2. Bauer AG, 2015, Annual Report;<br /> của các quy định và luật pháp của công ty, rà soát<br /> 3. Collier, P. (2009), Fundamentals of Risk<br /> chính sách và thủ tục về việc giám sát sự tuân thủ Management for Accountants and<br /> đó, giám sát việc tuân thủ quy tắc đạo đức hoặc các Managers, CImA publishing;<br /> quy định về đạo đức của công ty, tối thiểu mỗi năm<br /> 4. Flour Corporation, 2015, Code of Business<br /> 1 lần đề xuất những thay đổi quan trọng về quy tắc Conduct and Ethics for Members of the<br /> đạo đức; giám sát đối với vấn đề rủi ro, đánh giá rủi Board of Directors;<br /> ro; người thực hiện giám sát có kiến thức về kiểm<br /> 5. Flour Corporation (2015), Index to annual<br /> soát nội bộ. Report on Form 10-K, Annual report;<br /> Bốn là, các công ty cần đưa ra địa chỉ liên hệ khi 6. Rollins, S., Lanza, R. (2005), Essential<br /> nhân viên, trưởng bộ phận, phòng ban hay những Project Investment Governance and<br /> người quản lý khác có câu hỏi hoặc mối quan tâm Reporting, J.Ross Publishing truy cập ngày<br /> đến quy tắc ứng xử hay những quy định về đạo đức, 6 tháng 3 năm 2015 từ cơ sở dữ liệu J.Ross,<br /> www.igpublish.com/Jross-ebooks;<br /> tính trung thực và các vi phạm: người quản lý trực<br /> tiếp, người quản lý cấp cao, phòng quản lý nhân sự. 7. Sumitomo Mitsui, 2015, Corporate Report.<br /> <br /> <br /> 70 Số 119 - tháng 9/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />