Kinh nghiệm và ý nghĩa đối với Việt Nam trong mô hình phát triển xã hội của một số nước phát triển châu Âu: Phần 2

CHƯƠNG III<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ VỂ CÁC MÔ HÌNH<br /> PHÁT TRIỂN Xà HỘI CHÂU Âu<br /> VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI VIÊT NAM<br /> I. ĐÁNÍI (ỈIÁ VỂ CÁC MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN Xà HỘI<br /> CHÂU Âll<br /> 1. Vc đặc trư ng của các mô hình<br /> Níô hình xã hội và phát triển xã hội ở đây đirực xem xét dưới<br /> khía cạnh xă hội của phát triển kinh tế. Việc nghiên cứii mô hình<br /> phát triên cứa các nước châu Âu cho thấy đây là mô hình mang<br /> đặc trưng của một nền kinh tế hồn hợp ở đố các nhà nước phúc<br /> lợi đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo nhu cầu của<br /> từng cá nhân trong xã hội, cung cấp đầy đủ những quyền cơ bản<br /> của con người và ổn định nền kinh tế.<br /> dác nước phát triển châu Âu luôn xem mình là các nền kinh<br /> tế thị trirờng xã hội do vậy với cách nhìn phát triển Kế hội là<br /> thành tích xã hội cùa sự phát triển kinh tế người ta thường phân<br /> biệt 4 loại mô hình xã hội của các nước phát triển châu Âu gồm:<br /> (!) Mô !iình Bắc Âu (Nordic/Scandinavia model) gồm các đại<br /> diện nhu Thuy Điển, Phần Lan, Đan M ạch..., (ii) Mô hình Nam<br /> <br /> 307<br /> <br /> Mô HỈNH PHÁT TRIỂN XẪ HÔI CỦA MỔT s ố N ư ớ c..<br /> <br /> Âu hoặc Địa Trung Hái (M editerranean model) với các đại<br /> diện Italia, Tây Bán Nha, Bồ Đào N h a ...,(iii) Mô hình Lục địa<br /> (Continental model) với các nước Pháp, Đức, B ỉ ...và (iv) Mô<br /> hình Anglo-Saxon (hay gọi đoti giản là mô hình Anh-British<br /> model) gồm các đại diện Anh, Ireland... Sự gắn kết giữa phát<br /> triển xã hội (thể hiện ở sự công bằng) với phát triển kinh lế (thể<br /> hiện ở sự tăng trưởng và tính cạnh tranh) là nền tảng cùa sự phân<br /> chia 4 loại mô hình phát triển như trên. Căn cứ vào 2 tiêu chí<br /> công bằng (equality) và hiệu quả (effíciency) thì các mô hìiih xã<br /> hội châu  u khác nhau ở chỗ: mô hình Bắc Âu có mức độ công<br /> bằng và hiệu quả đều cao hom các mô hình khác, còn mô hình<br /> Nam Âu ở cực đối nghịch với sịr thiếu hụt ở cả hai tiêu chí này<br /> trong khi mô hình Lục địa có mức công bằng cao nhưng thiếu<br /> hụt về hiệu quả và tnô hình Anh thì có hiệu quả cao nhưng thiếu<br /> công bằng.<br /> Tuy nhiên hiện nay dường như các nước phát triển chầu Âu<br /> đang tìm kiếm mô hình xã hội chung trên cơ sở bảo tồn và<br /> phát huy đặc sắc của các mô hình quốc gia - dân tộc riêng<br /> biệt. Tuy quan niệm việc tạo dựng mô hình xã hội châu Âu<br /> thống nhất (uniíorm ) là điều "không thể" và cũng "không mong<br /> muốn", nhưng mô hình xâ hội châu Âu vẫn được nói đến như<br /> là sự bổ sung thêm các giá trị để tạo ra những tiêu chuẩn xã<br /> hội tố i thiểu làm chỗ dựa chính trị và kỹ thuật cho phái triển<br /> k in h tế tạ o c ô n g ăn v iệ c là m v à p h ú c lợ i cho d ân chú n g. M ô<br /> hình xã hội châu Ẳu đề cao tính hiệu quả (efficiency), hiệu lực<br /> (effectiveness), công bằng xã hội (social equality) và tính bền<br /> vững (sustainability) d o đó nó mang đặc tính chung là CỐC mô<br /> hình phúc lợi xã hội.<br /> 308<br /> <br /> Chương III: ĐÁNH GIÁ VẾ CÁC Mô HÌNH PHÁT TRIỂN Xà HỘI...<br /> <br /> Như cách dặt vấn đề, phát triển xã hội, phát triển con người<br /> là đích cao nhất trong quá trình phát triển. Muốn có thành quả<br /> để thực hiện phúc lợi xã hội, nâng cao đời sống con người thì<br /> cần phải có nhiều của cải vật chất và muốn có nhiều của cải<br /> vật chất cho xã liộ i thì cần thúc đẩy phát triển kinh tế. Điều đó<br /> lý giải tại sao kinh tế th ị trường có vai trò rất quan trọng trong<br /> các mô hình phát triển của các nước châu Âu. Các nước châu<br /> Ấu dù có muốn thực hiện chính sách xã hội thế nào thì vẫn<br /> phải duy trì nền kinh tế thị trường. Chính kinh tế th ị trường sẽ<br /> Ihúc đấy cạiih tranh và thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Đe cho<br /> kinh tế thị trường phát triển và phát huy hiệu quả đối với xã<br /> hội cần phải có một nền pháp quyền và một xã hội dân chủ.<br /> Diều này thể hiện rất rõ trong mô hình phát triển của Cộng<br /> [lòa 1jẻ n bang Đức với nồ lực phát triển "kinh tế th ị trường xã<br /> hội" tưcnig đổi thành công và trở thành một mô hình nổi tiếng<br /> cho nliiều nước khác học tập.<br /> về thực chất, có thể khắng định rằng quá trình phát triển của<br /> các nươc châu Âu đều dựa trên ba trụ cột Kinh tế thị trường - Nhà<br /> Iiước pháp quyền - Xã hội dân ằự. Ba trụ cột này ứiể hiện những<br /> lliành lựu phát triển cúa văn minh Iihân loại, mang tính phổ biến.<br /> Kinh tế thị trường ra đòá và phát triển đã tạo ra những tiền đề cần<br /> thiết Ví'i thúc đẩy lứiu cầu hình thành, sự phát Iriển của nhà nước<br /> pháp quyền cũng như xã hội dân sự, đồng thòi chính sự hỉnli ứiành<br /> và phát ti lên cỉm nhà nước pháp quyên, xẵ hội dân sự đã và sẽ tíiúc<br /> đẩy sự phát triển nhanh hơn của kinh tế thị trường. Tam giác phát<br /> triển nà>' luôn gắn bó biện chímg và có ý nghĩa quan trọng đặc lỊÌệt<br /> đối vưi sụ phát triển của mỗi quốc gia trong tìiời đại toàn cầu hoá<br /> và hội nhập mạnh mẽ hiện nay.<br /> 309<br /> <br /> Mô HÌNH PHÁT TRIỂN XẪ HỘI CỦA MÔT số Nước<br /> <br /> Biểu đồ 3.1: Các hệ thống kinh tế và ảnh hưởng của các chủ<br /> thể kỉnh tế<br /> <br /> K.tế<br /> KKH<br /> <br /> tập<br /> trung<br /> <br /> K.tế<br /> SEME<br /> TT<br /> XHCN NM CM AIM MM<br /> <br /> NM: Mô hình Bắc Âu<br /> CM: Mô hinh Lục địa<br /> AIM: Mô hinh Anh - Ai len<br /> MM: Mô hình Địa Trung hải<br /> <br /> MH<br /> tự<br /> đo<br /> mới<br /> <br /> KTTT<br /> tự<br /> <br /> do<br /> <br /> G: Vai trò chính phù<br /> CS: Xã hội dân sự<br /> IR: Trách nhiệm cá nhân<br /> <br /> Nguồn: Dieter W.Benecke, Tổng quan về nền kinh tế thị trưởng xã hội và<br /> sinh thái" trong cuốn Nẻn kinh tế thị trường xã hội và sinh thái - Một mổ hình<br /> cho sự phải triển của châu Ả? (sách dịch), GTZ và NXB Tài chính xuất bản.<br /> <br /> Nghiên cửu của Dieter W.Benecke có ứìể cho chúng ta nhữiig<br /> so sánh về mô hình phát triển của các nước phát triển châu Au<br /> với các mô hình phát triển khảc trên thế giới. Trong nghiên cứu<br /> này, Dieter W.Benecke cho rằng bốn mô hình đặc trưng của các<br /> nước phát triển châu Âu đều thuộc mô hình kinh tế thị trưòmg xã<br /> <br /> 310<br /> <br /> ___________________ Chương III: DẨNH GIÁ VỀ CẤC Mổ HÌNH PHẤT TRIỂN Xà HỘI...<br /> <br /> hội và gần đây thêm yếu tố sinh thái là kinh tế thị trường xã hội<br /> và sinh thái (SEME). l'u y nhiên, bốn mô hình đặc trưng này đều<br /> có những biểu hiện ở mức độ khác nhau, ở đây chúng ta quan<br /> tâm mô hình phát triển xã hội của các nước phát triển châu Âu<br /> giống và khác các mô hình khác trên thế giới như thế nào? về<br /> khía cạnh vai trò của nhà nước (G) trong phát triển kinh tế xã<br /> hội, trách nhiệm cá nhân (IR ) và sự phát triển của xã hội dân sự<br /> (CS) thì mô hình của châu Ầu đã thể hiện được những đặc trưng<br /> riêng (xem hình vẽ trên).<br /> Với mục tiêu phát triển hệ thống phúc lợi xã hội, đảm bảo<br /> việc làm đầy đủ cho mọi người và an sinh xã hội, vai trò của nhà<br /> Iiirớc trong các mô hìnli phát triển của các nước châu Âu được<br /> đánh giá khá cao. Chính phủ các nước châu Âu nhấn mạnh vai<br /> trò CÙH m ìn h đ ố i v ớ i p h á t triể n kinh tế x ă h ộ i, k h ô n g c h i p h á t<br /> triển nềii kinh tế thị trường tự do mà luôn quan tâm đến mục tiêu<br /> nâng cao chất lượng sống và phát triển hài hòa. Mặc dù vậy, vai<br /> trò của iihà nước ở một sổ nước vẫn khác nhau. Có những nước<br /> theo niô hình tự do Anglo-saxon như Vương quốc Anh, vai trò<br /> cúa nhà nước nliẹ hơn các nước còn lại trong ỉíhu vực. Tuy nhiên,<br /> nó vẫn đảm bảo là một nhà nước phúc lợi xã hội.<br /> Nếu so sánh vai trò của chính phù (G) đối với phát triển thì<br /> mô hình cúa châu Âu (SEME) không bằng các mô hình kinh tế<br /> kế hoạcli hóa tập trung (mô hình của các nước XHCN cũ) và mô<br /> hình kinh tế thị irưòmg XHCN nhưng vai trò của chính phủ ở đây<br /> lại thể hiện nhiều hơn các mô hình tự do mới và niô hình kinh tế<br /> thị triKTug ụr (lo. Trên thực tế mô hình kinh tế kế hoạch hỏa tập<br /> nung không còn được áp dụng nhiều trên thế giới, nên vai trò<br /> cúa chính phù ờ các nước phát triển châu Âu trong thời gian gần<br /> <br /> 311<br /> <br />