Kinh tế nông thôn - Một số ghi nhận về những mối quan hệ xã hội và nghiên cứu xã hội học về những người lao động và buôn bán rong tại Hà Nội

X· héi häc sè 4 (60), 1997 55<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ<br /> nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ nghiªn cøu x· héi häc vÒ<br /> nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ bu«n b¸n rong t¹i Hµ Néi<br /> <br /> Regina Abrami ∗<br /> <br /> I. Më ®Çu<br /> §i ngang qua mét ng−êi b¸n hµng rong khi b¹n vµo mét chî nµo ®ã ë Hµ Néi, cã lÏ b¹n<br /> kh«ng ngay lËp tøc nghÜ ®Õn nÒn kinh tÕ nµy ®−îc ®iÒu chØnh nh− thÕ nµo hay lµ vÒ “rñi ro kinh<br /> tÕ” (economic risk) ®−îc thiÕt lËp nh− thÕ nµo vµ ai chÞu rñi ro kinh tÕ lín nhÊt.1 ThËt vËy, mét ý<br /> nghÜ nh− vËy lu«n lu«n dÉn ®Õn mét c©u hái ®¸ng quan t©m h¬n vÒ mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ n«ng<br /> th«n vµ ®« thÞ, gi÷a chî vµ thÞ tr−êng, gi÷a nh÷ng tæ chøc kinh tÕ trøoc ®©y vµ hiÖn nay, vµ vai trß<br /> cña quan hÖ x· héi ®an chÐo lÉn nhau cña nh÷ng bé phËn nµy. Ngoµi tham kh¶o c¸c tµi liÖu ®−îc<br /> xuÊt b¶n vµ trao ®æi khoa häc víi c¸c chuyªn gia ViÖt Nam liªn hÖ víi ®Ò tµi nµy, bµi viÕt nµy dùa<br /> vµo nh÷ng cuéc pháng vÊn ng−êi b¸n rong vµ ng−êi lao ®éng l−u ®éng tõ n«ng th«n ra ®Ó kiÕm<br /> sèng ë Hµ Néi.2<br /> Mèi quan hÖ gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n lu«n lu«n lµ mét bé phËn cña lÞch sö ViÖt Nam,<br /> vµ ®Æc biÖt lµ lÞch sö cña Hµ Néi. Tªn cæ cña Hµ Néi, KÎ Chî, ®· minh chøng r»ng cèt yÕu cña mèi<br /> quan hÖ nµy lµ th−¬ng m¹i. Nh÷ng c©u thµnh ng÷ d©n gian (phæ biÕn) nh− “nhÊt cËn thÞ, nhÞ cËn<br /> giang” hay “ng¨n s«ng cÊm chî” ®· minh chøng râ h¬n cho sù hiÓu biÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷a l−u<br /> ®éng d©n sè, c¸c chî, c¸c thµnh phè vµ nÒn kinh tÕ.<br /> Víi t×nh tr¹ng kinh tÕ hiÖn nay, sù ph©n bè lao ®éng vµ ph©n phèi hµng ho¸ kh«ng cßn chØ<br /> phô thuéc vµo c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch nhµ n−íc. HiÖn nay, c¸c c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh, c¸c doanh<br /> nghiÖp nhµ n−íc vµ t− nh©n tù lùa chän lÊy vµ ho ®ãng mét vai trß quan träng trong l−u th«ng<br /> hµng ho¸ (bao gåm c¶ lao ®éng) trong c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ. V× thÕ cho nªn sù l−u<br /> ®éng d©n sè vµ viÖc di d©n n«ng th«n ra ®« thÞ trong thêi kú chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> ngµy cµng gia t¨ng lµ kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn.<br /> <br /> <br /> ∗<br /> Nghiªn cøu sinh. Tr−êng §¹i häc California Berkeley (Hoa Kú), hiÖn ®ang lµm viÖc t¹i Khoa LÞch sö, Tr−êng §¹i häc Khoa häc X·<br /> héi vµ Nh©n v¨n thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 1<br /> “Rñi ro kinh tÕ” lµ mét kh¸i niÖm khoa häc cña m«n kinh tÕ häc. Kh¸i niÖm nµy ®-îc sö dông ®Ó ph©n biÖt g¸nh nÆng cña<br /> viÖc tham dù ho¹t ®éng kinh tÕ ph©n ho¸ trong x· héi nh- thÕ nµo. Kh¸i niÖm nµy còng ®-îc sö dông ®Ó ph©n tÝch t¹i sao ng-êi ta<br /> ®èi víi mét viÖc sÏ lùa chän kh¸c nhau. Sù ph©n tÝch nµy ®-îc x©y dùng trªn c¸c quy luËt kinh tÕ häc nãi lµ ng-êi ta sÏ cè h¹ thÊp<br /> sù thiÖt h¹i vµ t¨ng lîi léc do viÖc tham dù nÒn kinh tÕ. Theo c¸c nhµ kinh tÕ, con ng-êi cã thÓ gi¶m bít sù rñi ro kinh tÕ b»ng<br /> nhiÒu c¸ch nh- lµ ký hîp ®ång, cã th«ng tin ®©y ®ñ tr-íc khi lùa chän v.v... §Ó n¾m râ h¬n c¸c khai niªm kinh tÕ häc sÏ nªu ra sau<br /> nµy, ®Ò nghÞ b¹n tham kh¶o quyÒn “Tõ ®iÕn gi¶i nghÜa kinh tÕ - kinh doanh" (Anh-ViÖt), Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt.<br /> Hµ Néi-1996.<br /> 2<br /> Chän mét nhãm tõ cã kh¶ n¨ng miªu t¶ hiÖn t-îng x· héi vÒ ng-êi ngoµi tØnh vµ ngoµi thµnh kiÕm sèng ë trung t©m Hµ Néi cùc kú<br /> khã. Cho ®Õn nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu chñ yÕu sö dông nh÷ng nhãm tõ nh- “lao ®éng tù do”; “lao ®éng ngoµi tØnh”, “ng-êi di c-”;<br /> “ng-êi di d©n” hoÆc lµ “ng-êi di ®éng”. Trong bµi viÕt nµy, t«i sÏ dïng tõ H¸n - ViÖt “l-u ®éng” nh- lµ “d©n sè l-u ®éng”; “ng-êi<br /> lao ®éng l-u ®«ng” vµ “ng-êi l-u ®éng” ®Ó nãi vÒ nh÷ng ng-êi kh«ng cã ®¨ng ký hé khÈu th-êng tró ë Hµ Néi nh-ng kiÕm sèng t¹i<br /> ®©y. Do vËy, tõ “l-u ®éng” kÓ c¶ nh÷ng ng-êi t¹m tró ë, ®i l¹i hµng ngµy, lµm thuª vµ bu«n b¸n ë néi thµnh Hµ Néi.<br /> 56 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> Môc tiªu cña bµi viÕt nµy lµ nh»m ®¸nh gi¸ vÒ mèi quan hÖ x· héi kh¸c nhau trong mét sè<br /> lÜnh vùc kinh tÕ ra sao vµ ¶nh h−ëng cña c¸i gäi lµ “chiÕn l−îc kiÕm sèng” (livelihood strategies)<br /> cña nh÷ng ng−êi b¸n rong vµ ng−êi lao ®éng l−u ®éng lµ nh− thÕ nµo (Smith 1994). §Ó gi¶i thÝch<br /> t¹i sao nh÷ng ng−êi cã mèi quan hÖ x· héi réng nhÊt võa lµ nh÷ng ng−êi chÞu g¸nh nÆng cña rñi<br /> ro kinh tÕ nÆng nhÊt, bµi viÕt nµy sÏ chØ ra kh¸c biÖt vÒ rñi ro kinh tÕ cña mét sè ng−êi l−u ®éng<br /> ®ang tham gia thÞ tr−êng Hµ Néi.<br /> Nh÷ng ®iÓm trªn ®−îc kiÓm chøng th«ng qua mét nghiªn cøu so s¸nh vÒ c¬ cÊu cña mét<br /> sè lÜnh vùc kinh tÕ vµ vÞ trÝ cña ng−êi l−u ®éng trong c¬ cÊu nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng khai<br /> th¸c lîi léc tõ mèi quan hÖ x· héi nh− thÕ nµo. H¬n n÷a, b»ng viÖc miªu t¶ vµ vÏ biÓu ®å hÖ<br /> thèng thø bËc cña nh÷ng ng−êi l−u ®éng vµ c¸c lo¹i thÓ chÕ x· héi ®· cho phÐp mét sù më réng<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®Þa vÞ x· héi, cã thÓ thÊy r»ng bËc yÕu nhÊt kh«ng ph¶i ë ®¸y mµ ë ®Ønh cña<br /> thø bËc ng−êi l−u ®éng. Thùc tÕ, mét kÕt luËn tr¸i víi trùc gi¸c ban ®Çu lµ trong thêi ®iÓm nµy<br /> nh÷ng ng−êi nµy cã vÏ nh− cã lîi nhÊt do mèi quan hÖ x· héi réng r·i th× l¹i ph¶i chÞu rñi ro kinh<br /> tÕ lín nhÊt.<br /> NhÊn m¹nh tÝnh ®a d¹ng vÒ kinh tÕ-x· héi cña nhãm x· héi nµy, bµi viÕt còng nh»m<br /> nh÷ng môc tiªu réng h¬n. Thø nhÊt, thuyÕt phôc nh÷ng ®éc gi¶ xa l¹ víi ph−¬ng ph¸p d©n sè häc<br /> vµ nh÷ng ph©n tÝch chØ dùa vµo nh÷ng cuéc kh¶o s¸t theo phiÕu ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ sù t¸c ®éng cña<br /> hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi d©n sè l−u ®éng. Thø hai, b»ng viÖc chØ ra mèi quan hÖ gi÷a thÞ tr−êng<br /> n«ng th«n-thµnh thÞ cã mét ý nghÜa réng lín ®èi víi sù thÞnh v−îng kinh tÕ cña hé gia ®×nh n«ng<br /> th«n nh− thÕ nµo, bµi viÕt nµy còng n»m khuyÕn khÝch nh÷ng nghiªn cøu x· héi häc tiÕp theo vÒ<br /> mèi quan hÖ gi÷a “chiÕn l−îc kiÕm sèng” vµ nh÷ng thay ®æi to lín vÒ thÓ chÕ ®ang ®iÔn ra ë ViÖt<br /> Nam. Mét nghiªn cøu nh− thÕ cã thÓ mang l¹i cho nhµ nghiªn cøu vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch<br /> mét sù hiÓu biÕt râ rµng vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ th−êng nhËt ¶nh h−ëng ®Õn vµ chÞu ¶nh h−ëng<br /> bëi nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ-x· héi ë tÇm vÜ m« nh− thÕ nµo.<br /> <br /> II. C¸c thÓ chÕ x· héi vµ nÒn kinh tÕ: Giíi thiÖu vÒ nh÷ng vÊn<br /> ®Ò lý luËn 3<br /> <br /> §· tõng cã mét thêi kú khi mµ céng ®ång nghiªn cøu coi viÖc nghiªn cøu kinh tÕ nh− lµ<br /> mét ph¹m vi mµ chØ cã c¸c nhµ kinh tÕ cã thÓ lµm ®−îc. Gièng nh− nh÷ng ¶o thuËt, nhµ kinh tÕ cã<br /> thÓ chuyÓn biÕn sù phøc t¹p cña nh÷ng lùa chän kinh tÕ trë thµnh mét m« h×nh to¸n häc - nh÷ng<br /> m« h×nh to¸n häc nµy kh«ng chØ lµm s¸ng tá mµ cßn dù ®o¸n nh÷ng hµnh vÞ cña con ng−êi, vµ<br /> thËm chÝ c¶ sù ph¸t triÓn kinh tÕ n÷a. Trªn thùc tÕ, con ng−êi vµ hÖ thèng kinh tÕ ng−êi ta t¹o ra<br /> phøc t¹p h¬n rÊt nhiÒu.<br /> 15 n¨m gÇn ®©y nh÷ng ng−êi nghiªn cøu khoa häc x· héi, mét phÇn ®Ó ®¸p øng ®−îc<br /> nh÷ng thay ®æi cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu, ®· lµm sèng l¹i nh÷ng tranh luËn tr−íc kia vÒ mèi quan<br /> hÖ gi÷a x· héi, nhµ n−íc vµ kinh tÕ. Nh− tr−íc ®©y, nh÷ng t¸c phÈm cña Marx, Weber vµ<br /> Durkheim bao qu¸t néi dung riªng cña lý luËn x· héi häc h¬n lµ giíi thiÖu dÉn nhËp vµo m«n häc.<br /> Vµ trong khi cã vÎ qu¸ sím ®Ó ®ßi hái sù nhÊt trÝ cña nh÷ng ngµnh häc, th× mét chñ ®Ò chung ®·<br /> næi lªn. Cô thÓ, sù hiÓu biÕt vÒ kinh tÕ vµ sù biÕn ®æi thÓ chÕ ®ßi hái sù chó ý h¬n n÷a ®Õn vai trß<br /> cña c¸c thÓ chÕ x· héi vµ xem chóng ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo kh«ng chØ ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ mµ cßn<br /> ®Õn c¶ sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. TiÕp theo t«i sÏ giíi thiÖu hai h−íng tiÕp cËn chÝnh hiÖn<br /> ®ang ®−îc sö dông trong nghiªn cøu sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ. T«i sÏ ®Æc biÖt tËp<br /> <br /> 3<br /> Trong bµi nµy, t«i sÏ dïng tõ “thÓ chÕ ” theo c¸ch sö dông cña nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ x· héi häc. Mét “thÓ chÕ ” lµ “nh÷ng quy t¾c,<br /> (t− t−ëng) vµ tËp tôc vÒ c− xö trong x· héi ®−îc h×nh thµnh tõ trong thùc tiÔn, ®−îc x· héi chÊp nhËn” mµ cã thÓ trë thµnh mét lo¹i h×nh<br /> thøc cã thÓ nh×n râ nh− lµ bé phËn cña ph¸p luËt nhµ n−íc (ibid. Tr. 361).<br />  Regina Abrami 57<br /> <br /> trung vµo vÊn ®Ò c¸c h−íng tiÕp cËn nµy n¾m b¾t mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ x· héi, sù biÕn ®æi<br /> kinh tÕ vµ thÓ chÕ x· héi ra sao. Hy väng r»ng c¸c h−íng tiÕp cËn mang tÝnh lý thuyÕt nµy cã thÓ<br /> gãp phÇn vµo sù hiÓu biÕt cña chóng ta vÒ nÒn kinh tÕ vµ x· héi ViÖt Nam ®ang ngµy cµng ®a<br /> d¹ng vµ phøc t¹p.<br /> a. H−íng tiÕp cËn kinh tÕ<br /> §èi víi nhiÒu nhµ kinh tÕ häc th× c¸c thÓ chÕ, bao gåm thÓ chÕ x· héi, ®ãng mét vai trß<br /> trung gian trong nÒn kinh tÕ. §ã lµ mét c¸ch ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan víi viÖc lùa chän<br /> vµ viÖc giao ®Þch kinh tÕ. V× kh«ng cã thÓ cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ bÊt cø t×nh tr¹ng nµo (c¶ nÒn kinh<br /> tÕ), qu¸ tr×nh lùa chän coi nh− lµ mét hµnh vi rñi ro. Vµ, chÝnh v× chóng kh«ng thÓ dù ®o¸n ®−îc<br /> hiÖu qña cña lùa chän trong ®iÒu kiÖn thiÕu th«ng tin, c¸c nhµ kinh tÕ gäi tinh tr¹ng nµy “rñi ro”.<br /> H¬n n÷a, t×nh tr¹ng nµy lµm t¨ng “nh÷ng chi phÝ giao dÞch” liªn quan víi vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng<br /> ®©y ®ñ (Williamson 1975). Chóng ®−îc miªu t¶ nh− lµ “nh÷ng chi phÝ” v× t×nh tr¹ng nµy lµm cho<br /> ng−êi ta tèn nhiÒu thêi gian, c«ng søc vµ ®«i khi c¶ tiÒn b¹c ®Ó lµm gi¶m bít rñi ro do viÖc lùa<br /> chän vµ giao dÞch kinh tÕ. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy, theo nhiÒu nhµ kinh tÕ, ng−êi ta t¹o lËp vµ<br /> dùa vµo c¸c lo¹i thÓ chÕ x· héi, nh− hîp ®ång ®Ó b¶o ®¶m sù tháa thuËn, chÕ ®é ®ì ®Çu ®Ó gi¶m<br /> bít c¹nh tranh, v.v...4<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®−îc gi¶i quyÕt nh− thÕ nµo lµ ®iÒu c¸c nhµ x· héi häc nªn quan t©m.<br /> VÝ dô trong vÊn ®Ò viÖc lµm, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng ë mét vµi lµng x· ViÖt Nam, nh÷ng ng−êi<br /> trÎ tuæi vÉn tiÕp tôc lµm nghÒ gia truyÒn. Hay trong c¸c nhµ m¸y, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng<br /> nh÷ng ng−êi trÎ tuæi thay thÕ vÞ trÝ cña bè mÑ sau khi hä vÒ h−u. Mét nhµ kinh tÕ dùa vµo kinh tÕ<br /> häc vÒ c¸c thÓ chÕ sÏ ph©n tÝch c¶ hai tr−êng hîp nµy nh− thÕ nµo? Mét sè sÏ nãi r»ng c¶ hai thÓ<br /> chÕ lµ mét c¸ch h¹ thÊp “chi phÝ giao dÞch” liªn hÖ víi viÖc lùa chän. Cô thÓ vÒ c¸c lµng nghÒ,<br /> trong tr−êng hîp bè mÑ cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi thÞ tr−êng sang cho con c¸i b»ng “sù thõa kÕ” c¸c<br /> kh¸ch hµng, chóng ta cã thÓ dô ®o¸n con c¸i sÏ lùa chän lµm tiÕp nghÒ gia truyÒn v× sù thõa kÕ<br /> cña kh¸ch hµng ®· h¹ thÊp c¸c chi phÝ giao dÞch mµ con c¸i sÏ ph¶i gi¶i quyÕt khi b¾t ®Çu mét<br /> nghÒ míi. Nh−ng, nÕu kh«ng thÓ b¶o ®¶m gi¸ trÞ thÞ tr−êng cña nghÒ ®ã, chóng ta cã thÓ dù ®o¸n<br /> r»ng con c¸i sÏ bá nghÒ gia truyÒn vµ ®i t×m mét nghÒ kh¸c. §èi víi tr−êng hîp thõa kÒ ®Þa vÞ cña<br /> bè mÑ trong mét nhµ m¸y, mét sè nhµ kinh tÕ sÏ nãi r»ng t×nh tr¹ng sinh lîi cho ng−êi qu¶n lý vµ<br /> chÝnh v× vËy thÓ chÕ nµy kh«ng chØ phæ biÕn víi ng−êi lµm c«ng. Cô thÓ, tuyÓn dông con c¸i cña<br /> nh©n viªn cã thÓ h¹ thÊp ®é rñi ro kinh tÕ ph¸t sinh do tuyÓn dông mét ng−êi mµ ng−êi qu¶n lý<br /> kh«ng biÕt nguån gèc. H¬n n÷a, thÓ chÕ nµy còng h¹ thÊp c¸c chi phÝ giao dÞch liªn hÖ víi viÖc<br /> theo dâi sù tháa thuËn gi÷a ng−êi qu¶n lý vµ nh©n viªn v× t×nh tr¹ng nµy ph¸t huy vai trß cña thÓ<br /> chÕ gia ®×nh vµ c¸c nç lùc cña cha mÑ ®Ó duy tr× danh tiÕng cña hä qua ho¹t ®éng cña con c¸i.<br /> Nh− vËy, mét sè nhµ kinh tÕ sÏ nãi r»ng c¶ hai thÓ chÕ x· héi (chuyÓn giao nghÒ gia truyÒn vµ hÖ<br /> thèng thõa kÕ viÖc lµm) vÉn tån t¹i ®−îc v× c¶ hai cã “hiÖu qña” (efficiency) vÒ mÆt h¹ thÊp chi phÝ<br /> giao dÞch nãi riªng vµ hiÖu qña kinh tÕ, nãi chung. V× vËy, mét sè nhµ kinh tÕ nãi r»ng khi nµo<br /> mét thÓ chÕ kh«ng cã hiÖu qña (inefficient), nã sÏ ®−îc biÕn ®æi hoÆc lµ bÞ biÕn mÊt dÇn dÇn. Mét vÝ<br /> dô râ rµng lµ sù biÕn ®æi cña c¬ cÊu gia ®×nh trong lÞch sö nh©n lo¹i.<br /> Mét h−íng tiÕp cËn tinh vi h¬n lµ kh«ng nhÊt thiÕt ®ßi hái nh÷ng thÓ chÕ x· héi ph¶i gi¶i<br /> quyÕt cã hiÖu qu¶ nh÷ng vÊn ®Ò giao dÞch kinh tÕ (North 1981). H¬n n÷a, thÓ chÕ vµ nh÷ng cÊu<br /> <br /> 4<br /> Mét vÝ dô cho tr−êng hîp nµy ë ViÖt Nam lµ mét thãi quen chung lµ ®i “tham kh¶o gi¸ c¶” tr−íc khi mua b¸n chÝnh thøc, ch¼ng h¹n<br /> nh− ®i mua mét chiÕc xe m¸y. HiÖn nay, víi sù khai tr−¬ng cña c¸c phßng tr−ng bµy vµ c¸c siªu thÞ th× mäi ng−êi kh«ng cßn tèn c¶<br /> ngµy ®i tõ cöa hµng ngµy sang cöa hµng kh¸c ®Ó biÕt ®−îc gi¸ c¶ chung. B©y giê, mäi ng−êi nhanh chãng kiÓm tra ®−îc gi¸ c¶ ë c¸c<br /> n¬i nµy biÕt ®−îc lµ hä cã thÓ mua cïng mÆt hµng ®ã víi gi¸ thÊp nhÊt ë n¬i kh¸c.<br /> 58 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> tróc thÓ chÕ lµ s¶n phÈm cña “nh÷ng cÊu tróc khuyÕn khÝch” (incentive structures) kh¸c nhau.<br /> Nh− vËy, khi nµo nh÷ng cÊu tróc khuyÕn khÝch thay ®æi, c¸c nhµ kinh tÕ theo h−íng tiÕp cËn<br /> “khuyÕn khÝch” cña kinh tÕ häc vÒ thÓ chÕ sÏ dù ®o¸n r»ng thÓ chÕ nµo liªn hÖ víi sù khuyÕn khÝch<br /> nµy còng sÏ thay ®æi. Vµ, trong tr−êng hîp thÓ chÕ kh«ng thay ®æi, c¸c nhµ kinh tÕ nµy sÏ nãi r»ng<br /> sù khuyÕn khÝch vÉn cã gi¸ trÞ. V× nÕu sù khuyÕn khÝch kh«ng cßn gi¸ trÞ víi nh÷ng ng−êi lùa<br /> chän, th× thÓ chÓ ®−îc nghiªn cøu sÏ thay ®æi. C¸ch nãi kh¸c, thÓ chÕ nµo vµ sù thay ®æi thÓ chÕ<br /> ®−îc coi nh− lµ tæng hîp cña sù lùa chän cña tÊt c¶ c¸ nh©n ph¶n øng l¹i nh÷ng khuyÕn khÝch.<br /> H−íng tiÕp cËn nµy ®· ®−îc sö dông ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng biÕn ®æi thÓ chÕ lín, nh− lµ sù kÕt thóc<br /> cña chÕ ®é phong kiÕn ë ph−¬ng T©y, vµ nhá, nh− lµ sù t¨ng lªn cña tû lÖ ly h«n ë mét sè n−íc ë<br /> ph−¬ng T©y. §èi víi c¶ hai vÊn ®Ò, c¸c nhµ kinh tÕ theo h−íng tiÕp nµy b¾t ®Çu ®Æt vÊn ®Ò nghiªn<br /> cøu víi mét c©u hái chÝnh: “Nh÷ng khuyÕn khÝch lµ g× vµ ®èi víi ai?”. Nh− vËy, h−íng tiÕp cËn<br /> nµy kh¸c víi h−íng tiÕp cËn “hiÖu qu¶” cña kinh tÕ häc vÒ thÓ chÕ.<br /> Nãi tãm l¹i, hai h−íng tiÕp cËn kinh tÕ häc nµy cã gi¸ trÞ quan träng. Ngoµi c¸c nhµ kinh<br /> tÕ, c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c còng −u tiªn h−íng tiÕp cËn nµy v× n¨ng lùc dù ®o¸n cña nã rÊt cao.<br /> Nãi riªng vÒ vai trß cña thÓ chÕ x· héi vµ nÒn kinh tÕ c¶ hai h−íng tiÕp cËn cã hai ®iÒu chung.<br /> Thø nhÊt lµ c¸c thÓ chÕ x· héi ®−îc hiÓu nh− lµ kÕt qña cña c¸i cã thÓ cßn l¹i vÒ mÆt lý thuyÕt<br /> kinh tÕ - mét thÞ tr−êng tù ®iÒu chØnh vµ kh¶ n¨ng cña tù lùa chän “hîp lý” cña c¸c c¸ nh©n. Thø<br /> hai, nÒn kinh tÕ ®−îc miªu t¶ nh− lµ mét chñ thÓ ®éc lËp ¶nh hö¬ng vµ ®−îc ¶nh h−ëng bëi c¸c<br /> khuyÕn khÝch cã nguån gèc tõ chç kh¸c.<br /> b. H−íng tiÕp cËn x· héi häc<br /> C¸c nhµ x· héi häc ph¶n øng kh¸ m¹nh mÏ víi quan ®iÓm vÒ thÓ chÕ x· héi vµ nÒn kinh<br /> tÕ nµy. Quan ®iÓm tr¸i ng−îc víi c¸c nhµ kinh tÕ häc dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña mét chuyªn<br /> ngµnh trong x· héi häc gäi lµ “X· héi häc t©n kinh tÕ" (New Economic Sociology) (Granovetter &<br /> Swedberg, 1992). X©y dùng trªn t¸c phÈm ®Çu tay cña Marx, Weber vµ Durkheim, c¸c nhµ x· héi<br /> häc theo khuynh h−íng “t©n kinh tÕ” ®· tËp trung vµo viÖc lµm râ nh÷ng h¹n chÕ trong quan niÖm<br /> cña c¸c nhµ kinh tÕ häc vÒ nÒn kinh tÕ vµ hµnh vi cña con ng−êi.<br /> Sù kh¸c nhau víi c¸c nhµ kinh tÕ häc cña hä lµ dÔ hiÓu. Tr¸i víi quan ®iÓm cña c¸c nhµ<br /> kinh tÕ häc coi sù thay ®æi cña nh÷ng khuyÕn khÝch c¸ nh©n lµ nguyªn nh©n g©y ra nh÷ng biÕn<br /> ®æi trong c¸c thÓ chÕ x· héi, c¸c nhµ x· héi cho r»ng qu¸ tr×nh biÕn ®æi b¾t ®Çu tõ c¸c thÓ chÕ x·<br /> héi. Nãi kh¸c ®i, kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ mét lÜnh vùc ®éc lËp. Nã lµ mét hiÖn t−îng x· héi. Nh−<br /> vËy, kinh tÕ kh«ng ®øng ngoµi x· héi, mµ lµ s¶n phÈm cña x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, kinh tÕ cã thÓ<br /> ®−îc nghiªn cøu vµ ®−îc hiÓu mét c¸ch ®óng ®¾n b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p x· héi häc vµ nh©n<br /> chñng häc x· héi. Do dã, nh÷ng nhµ x· héi häc ®· nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ nh− viÖc lµm,<br /> th−¬ng m¹i, vai trß cña hîp ®ång v.v. Nh−ng, thay v× t×m kiÕm “sù hîp lý kinh tÕ” (economic<br /> rationality) cña nh÷ng thÓ chÕ x· héi trong vµ ngoµi nÒn kinh tÕ, c¸c nhµ x· héi häc nµy chó ý<br /> h¬n vµo viÖc nhËn d¹ng tÝnh x· héi cña nh÷ng sù s¾p xÕp thø bËc hîp lý (rational order<br /> preferencing) cña sù lùa chän cña c¸c c¸ nh©n nãi riªng vµ x· héi nãi chung. Nh− vËy, c¸c nhµ x·<br /> héi häc theo h−íng tiÕp cËn t©n kinh tÕ tËp trung vµo nh÷ng thÓ chÕ x· héi vµ v¨n hãa vµ ¶nh<br /> h−ëng cña nã ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ (c¶ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng).<br /> Nh÷ng sù cè g¾ng cña c¸c nhµ x· héi häc nµy ®· gÆp mét sè h¹n chÕ. Theo mét sè nhµ x·<br /> héi häc n«ng th«n vµ c¸c nhµ x· héi häc kh¸c, th× x· héi häc t©n kinh tÕ ®· "x· héi hãa" kinh tÕ<br /> mét c¸ch qu¸ ®¸ng. Do ®ã, hä cã khi coi nÒn kinh tÕ vµ x· héi nh− lµ ®ång nghÜa. Sù phª ph¸n<br /> nµy lµ dÔ hiÓu. NÕu chóng ta nh×n nhËn kinh tÕ vµ x· héi nh− lµ mét thao t¸c ®ång nhÊt, khi ®ã<br /> chóng ta kh«ng thÓ nghiªn cøu mét c¸ch chÝnh x¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi. VÝ dô, chóng ta kh«ng thÓ<br />  Regina Abrami 59<br /> <br /> ph©n tÝch cô thÓ sù ¶nh h−ëng cña tÝn dông, nî nÇn, vµ nh÷ng dao ®éng gi¸ c¶ ®Õn sù biÕn ®æi cña<br /> c¸c thÓ chÕ x· héi. Nh−ng nÕu chóng ta thõa nhËn r»ng kinh tÕ lµ mét lÜnh vùc ®éc lËp t−¬ng ®èi<br /> th× chóng ta cã thÓ hiÓu ®−îc t¹i sao vµ khi nµo nh÷ng thÓ chÕ x· héi cã thÓ thay ®æi vµ do ®ã cã<br /> thÓ ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng ra sao.<br /> H−íng tiÕp cËn nµy kh¸c víi h−íng tiÕp cËn “c¬ cÊu khuyÕn khÝch” cña c¸c nhµ kinh tÕ<br /> häc vµ h−íng tiÕp cËn “t©n kinh tÕ” cña mét sè nhµ x· h«i häc nh− thÕ nµo? Sù kh¸c nhau lµ c¬<br /> b¶n: §ã lµ sù kh¸c nhau vÒ môc tiªu. ë ®©y, môc ®Ých cña nghiªn cøu kh«ng ph¶i lµ gi¶i thÝch<br /> hîp lý c¸c cÊu tróc kinh tÕ còng nh− nh÷ng s¾p xÕp x· héi ®· s¶n sinh ra chóng. Ng−îc l¹i, môc<br /> tiªu lµ nghiªn cøu nh÷ng nguyªn nh©n cña sù biÕn ®æi thÓ chÕ ë møc ®é ph©n tÝch vi m« vµ vÜ m«.<br /> §iÒu nµy ®ßi hái mét gi¶ thiÕt kh¸c. Cô thÓ ph¶i thõa nhËn r»ng kh«ng ph¶i mäi ng−êi ®Òu cã thÓ<br /> ®¸p øng b×nh ®¼ng tíi nh÷ng c¬ cÊu khuyÕn khÝch thay ®æi. VÒ ph−¬ng ph¸p luËn, ®iÒu ®ã cã<br /> nghÜa lµ nghiªn cøu ph¶i tËp trung vµo nh÷ng n¨ng lùc kh¸c nhau cña ng−êi ta khi ®¸p l¹i nh÷ng<br /> c¬ cÊu khuyÕn khÝch thay ®æi còng nh− kh¶ n¨ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c¸c thÓ chÕ x· héi<br /> kh¸c. Nh− M¸c ®· nãi, “LÞch sö mµ ng−êi ta lµm ra cã thÓ kh«ng ph¶i chØ theo mong muèn cña<br /> m×nh” (Man may make his own history, but not in anyway that he choosos”). Qu¸ tr×nh nµy<br /> kh«ng chØ bao gåm viÖc hä tham gia vµo nÒn kinh tÕ nh− thÕ nµo mµ c¶ ®Õn c¸c lo¹i thÓ chÕ x· héi<br /> kh¸c vµ cÊu tróc kinh tÕ ngµy x−a vµ hiÖn nay.<br /> ë ViÖt Nam, kh«ng hÒ thiÕu nh÷ng c©u tôc ng÷ vÒ lîi Ých cña quan hÖ x· héi ®èi víi ho¹t<br /> ®éng kinh tÕ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c. Næi tiÕng nhÊt cã lÏ lµ c©u tôc ng÷ “bu«n cã b¹n, b¸n cã<br /> ph−êng”. C©u tôc ng÷ phæ biÕn nµy gîi lªn mét ý lµ, ë ViÖt Nam còng nh− ë nhiÒu n¬i, ng−êi nµo<br /> cã nh÷ng mèi quan hÖ x· héi réng r·i th× anh ta ë mét vÞ trÝ thuËn lîi nhÊt ®Ó khai th¸c nh÷ng c¬<br /> cÊu khuyÕn khÝch thay ®æi. Nh− vËy, chóng ta cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng nh÷ng c¸ nh©n nµy ®−îc lîi<br /> nhiÒu nhÊt tõ sù chuyÓn ®æi thÞ tr−êng so víi c¸c c¸ nh©n kh¸c. Nh−ng, nh− t«i sÏ minh häa ë<br /> d−íi, ®iÒu nµy cã thÓ kh«ng ®óng ®èi víi bé phËn bªn d−íi cña kinh tÕ ®« thÞ Hµ Néi. §ã lµ bé<br /> phËn bao gåm nh÷ng ng−êi b¸n rong vµ lao ®éng l−u ®éng. ë ®©y cã kh¶ n¨ng mét sè ng−êi ®Ó ®¸p<br /> øng c¬ cÊu khuyÕn khÝch thay ®æi th−êng ®em l¹i nh÷ng lùa chän kinh tÕ mang tÝnh rñi ro h¬n lµ<br /> thËn träng. Thùc tÕ, d−êng nh− nh÷ng ng−êi cã vèn x· héi (social capital) nhÊt l¹i cã thÓ ë vÞ trÝ<br /> yÕu h¬n. Song, nh÷ng lùa chän kinh tÕ mang tÝnh rñi ro vµ sù yÕu thÕ cña hä kh«ng chØ do viÖc lùa<br /> chän cña hä g©y nªn mµ lµ do sù thay ®æi kinh tÕ nãi chung.<br /> Trong phÇn sau, sÏ cung cÊp nh÷ng biÓu ®å cÊu tróc cña mét vµi lÜnh vùc kinh tÕ. Môc<br /> ®Ých lµ nhËn diÖn kh¸ch quan nh÷ng c¸ch kh¸c nhau mµ ng−êi bu«n b¸n rong vµ ng−êi lao ®éng<br /> l−u ®éng tham dù thÞ tr−êng Hµ Néi vµ c¸c lo¹i thÓ chÕ x· héi mµ võa cho phÐp võa h¹n chÕ c¸c<br /> h×nh thøc tham dù cña hä. Nh÷ng phÇn tiÕp theo sÏ ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña vÞ trÝ kinh tÕ - x· héi<br /> trong nh÷ng khu vùc kinh tÕ nµy lªn hµnh vi kinh tÕ vµ nh÷ng mèi liªn hÖ cña nã ®Õn nghiªn cøu<br /> vÒ di d©n vµ kinh tÕ - x· héi n«ng th«n.<br /> <br /> III. Nh÷ng ng−êi b¸n rong vµ lao ®éng l−u ®éng ë Hµ Néi. Mét<br /> biÓu ®å vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng vµ h×nh thøc tham dù vµo thÞ<br /> tr−êng Hµ Néi<br /> PhÇn nµy cung cÊp mét biÓu ®å nh÷ng khu vùc kinh tÕ mµ nh÷ng ng−êi bu«n b¸n vµ lao<br /> ®äng tõ n«ng th«n ra kiÕm sèng. Nh÷ng khu vùc kinh tÕ bao gåm nh÷ng thÞ tr−êng nhùa gia<br /> dông, x©y dùng vµ hµng xÐn. D−íi ®©y lµ mét sù miªu t¶ bao qu¸t. ChØ b»ng viÖc minh häa sù ®a<br /> d¹ng cña lo¹i “lao ®éng ngoµi tØnh” chóng ta cã thÓ b−íc ®Çu hiÓu ®−îc nh÷ng kh¸c nhau cña<br /> nguån lùc kinh tÕ - x· héi t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn c¸c h×nh thøc tham dù vµo thÞ tr−êng, cÊu<br /> tróc vµ hµnh vi kinh tÕ.<br /> 60 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> Tr−íc khi miªu t¶ sù biÕn ®æi cña mçi lÜnh vùc, ®iÒu cÇn thiÕt tr−íc tiªn lµ ph¸c häa<br /> nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña c¸c khu vùc quan hÖ ®an chÐo nhau vÒ mÆt c¬ cÊu<br /> chung (1-2). Víi mçi cÊu tróc c¬ b¶n nµy, cã nh÷ng kiÓu phô (sub-types) sÏ ®−îc miªu t¶ sau. Cã<br /> mét sè kh¸c nhau khi nh÷ng kiÓu phô nµy ph¶n ¸nh cÊu tróc vïng nãi chung. §Æc biÖt, ai ®¶m<br /> nhËn nh÷ng vai trß kh¸c nhau trong nh÷ng khu vùc kinh tÕ nµy ®ang ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn kh¶<br /> n¨ng thu lîi tõ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ møc ®é rñi ro kinh tÕ cña nh÷ng ng−êi b¸n rong vµ<br /> lao ®éng l−u ®éng cã liªn quan ®Õn viÖc tham dù thÞ tr−êng.<br /> S¬ ®å 1: C¬ cÊu thÞ tr−êng lao ®éng "Ngoµi tØnh" Khu vùc x©y dùng<br /> Nhµ Ng−êi qu¶n lý lao<br /> ®Çu t− ®éng trùc tiÕp Tæ thî x©y<br /> (tæ tr−êng)<br /> Nhµ nhËn (Lao ®éng ngoµi tØnh)<br /> thÇu (Lao ®éng<br /> ngoµi tØnh)<br /> <br /> S¬ ®å 2: C¬ cÊu mua vµ b¸n khu vùc Hµng t¹p hãa/hµng nhùa gia dông<br /> <br /> Ng−êi bu«n<br /> N¬i s¶n xuÊt b¸n lín Ng−êi mua bu«n<br /> <br /> <br /> (TP. HN vµ HCM) (Ng−êi HN vµ (Ng−êi HN vµ<br /> Ng−êi ngoµi tØnh) Ng−êi ngoµi tØnh)<br /> <br /> <br /> <br /> Chî biªn Ng−êi b¸n bu«n lín<br /> giíi vµ vµ Ng−êi mua lÎ<br /> TP HCM Ng−êi b¸n bu«n nhá<br /> (Ng−êi HN vµ<br /> (Ng−êi HN vµ Ng−êi ngoµi tØnh) Ng−êi b¸n rong)<br /> <br /> 1. Khu vùc x©y dùng: nh÷ng mèi quan hÖ x· héi cña viÖc tham gia vµo thÞ tr−êng lao ®éng<br /> Tõ khi b¾t ®Çu cuéc ®æi míi kinh tÕ, khu vùc nµy ®· vµ ®ang tr¶i qua sù biÕn dæi thÓ chÕ<br /> to lín. §Çu tõ n−íc ngoµi, nh÷ng dù ¸n ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng hµng triÖu ®« la vµ sù ph¸t<br /> triÓn cña thÞ tr−êng x©y dùng nhµ cöa ®· lµm cho khu vùc nµy trë thµnh mét trong nh÷ng khu vùc<br /> t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Mét thµnh phÇn cèt yÕu cña khu vùc nµy tÊt<br /> nhiªn lµ thÞ tr−êng thî x©y dùng. Kh¸c víi ngµy tr−íc, khi nh÷ng c«ng nh©n nhµ n−íc ®−îc ph©n<br /> c«ng vµo c¸c dù ¸n tr¶ mét kho¶n l−¬ng hµng th¸ng, hiÖn nay c«ng nh©n x©y dùng cña Hµ Néi lµ<br /> mét tËp hîp nh÷ng c«ng nh©n thuéc biªn chÕ, cïng víi nh÷ng c− d©n n«ng th«n ®Õn Hµ Néi ®Ó thi<br /> c«ng nh÷ng c«ng tr×nh c«ng ®o¹n ng¾n vµ dµi.<br /> D−íi ®©y lµ mét ph¸c th¶o 3 kiÓu cÊu tróc chÝnh, n¬i mµ nh÷ng c− d©n n«ng th«n cã thÓ<br /> t×m viÖc lµm trong khu vùc x©y dùng (S¬ ®å 3-5).<br /> Trong tÊt c¶ nh÷ng sù s¾p xÕp nµy, nh÷ng mèi quan hÖ x· héi ®ãng mét vai trß chÝnh yÕu<br /> trong viÖc giµnh ®−îc viÖc lµm. Nh−ng, nh÷ng mèi quan hÖ x· héi nµy kh¸c nhau vÒ kiÓu lo¹i h¬n<br /> lµ møc ®é quan hÖ x· héi. Chóng ph¶n ¸nh nh÷ng sù kh¸c biÖt trong nguån lùc x· héi (social<br /> resources) ®ang lÇn l−ît ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng c− d©n n«ng th«n vµo ®−îc thÞ tr−êng x©y dùng<br /> nh− thÕ nµo, vµ ph−¬ng thøc ®¸p øng cña hä ®èi víi nh÷ng thay ®æi thÞ tr−êng vµ chÝnh s¸ch. Víi<br />  Regina Abrami 61<br /> <br /> môc ®Ých ®¬n gi¶n, nh÷ng mèi quan hÖ x· héi kh¸c nhau cña thÞ tr−êng lao ®éng x©y dùng Hµ Néi<br /> cã thÓ ph©n thµnh theo ba lo¹i, “Thñ c«ng”; “§ång nghiÖp” vµ “Thø bËc”<br /> S¬ ®å 3: Nh÷ng mèi quan hÖ kiÓu thñ c«ng (Artisanal Social Relations)<br /> <br /> Nhµ ®Çu t−<br /> nhá "Ng−êi nhËn thÇu"<br /> Tæ tr−êng vµ thî<br /> x©y dùng<br /> <br /> S¬ ®å 4: Nh÷ng mèi quan hÖ kiÓu ®ång nghiÖp (Collegial Social Relations)<br /> <br /> <br /> Nhµ ®Çu t− Kü s− - KiÕn tróc s−<br /> (Ng−êi nhËn thÇu)<br /> Tæ x©y dùng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tæ x©y dùng<br /> <br /> Tæ tr−ëng Tæ x©y<br /> <br /> <br /> <br /> Tæ x©y dùng<br /> <br /> <br /> S¬ ®å 5: Nh÷ng mèi quan hÖ kiÓu thø bËc (Hierarchical Social Relations)<br /> <br /> <br /> Ng−êi ®Çu t− Mét trong nh÷ng<br /> C«ng ty nhËn thÇu<br /> <br /> <br /> Tæ tr−ëng Tæ Thî x©y<br /> <br /> <br /> <br /> §éi tr−ëng<br /> Nh©n viªn qu¶n<br /> lý c«ng tr−êng Tæ tr−ëng Tæ Thî x©y<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tæ tr−ëng Tæ Thî x©y<br /> §éi tr−ëng<br /> <br /> <br /> <br /> §éi tr−ëng<br /> <br /> <br /> <br /> Lo¹i thø nhÊt (S¬ ®å 3), nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “Thñ c«ng”, lµ kiÓu tham gia vµo thÞ<br /> tr−êng lao ®éng ®¬n gi¶n nhÊt. Nã ph¶n ¸nh c¸i gäi lµ mét sù tËp trung cña c¸c c− d©n n«ng th«n<br /> ®Õn Hµ Néi tõ nh÷ng n¬i næi tiÕng vÒ nghÒ x©y dùng (Hµ T©y vµ B¾c Ninh). Thùc tÕ, lµn sãng ®Çu<br /> tiªn cña nh÷ng c− d©n n«ng th«n vµo biªn chÕ khu vùc x©y dùng cña nhµ n−íc lµ vµo cuèi nh÷ng<br /> n¨m 1950, ®Çu nh÷ng n¨m 60 chñ yÕu tõ nh÷ng ®Þa ph−¬ng nµy. Sau ®ã, trong nh÷ng n¨m ®Çu<br /> 62 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ, nh÷ng ng−êi thî tõ nh÷ng ®Þa ph−¬ng nµy lµ mét trong nh÷ng ng−êi tham<br /> gia ®Çu tiªn vµo khu vùc t− nh©n cña thÞ tr−êng x©y dùng nhµ ë. Trong thêi gian nµy, cã khi mét<br /> tèp bao gåm nh÷ng ng−êi thuéc biªn chÕ, nh−ng th«ng th−êng chØ cã mét ng−êi lµm tæ tr−êng<br /> thuéc biªn chÕ. Ng−êi nµy thõ¬ng mêi c¸c anh em vµo ®Ó “gióp ®ì”. Ngµy nay nhiÒu ng−êi thuéc<br /> biªn chÕ, nh÷ng c«ng nh©n thî x©y nhµ n−íc nµy ®· th«i viÖc kh«ng thuéc biªn chÕ n÷a. Tuy<br /> nhiªn, hä vÉn tiÕp tôc cã nh÷ng quan hÖ x· héi réng lín trong m¹ng l−íi më réng däc vµ ngang<br /> kh¾p khu vùc x©y dùng. H¬n n÷a, hä vÉn duy tr× ®−îc uy tÝn cña lµng nghÒ ®èi víi c− d©n thµnh<br /> phè Hµ Néi.<br /> Trong tr−êng hîp nh÷ng mèi quan hÖ x· héi kiÓu thñ c«ng, mèi quan hÖ cña ng−êi tæ<br /> tr−ëng víi thî x©y kh«ng ph©n chia ®Þa vÞ, mét c¸i mµ cã thÓ gäi lµ mèi quan hÖ chñ-thî nµy ®−îc<br /> râ rµng nhÊt trong viÖc xem tiÒn c«ng theo hîp ®ång ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo. ë ®©y, tiÒn c«ng<br /> lµ sù hiÓu biÕt chung, bao gåm ng−êi tæ tr−ëng cã thu nhËp lín nhÊt. Thùc tÕ, nh÷ng tæ tr−ëng<br /> ®−îc nh÷ng ng−êi thî miªu t¶ ®Æc tr−ng nh− lµ “®¹i diÖn cho nhãm”, h¬n lµ ng−êi gi¸m s¸t hä ë<br /> nhiÒu ph−¬ng diÖn, nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “thñ c«ng” ®−îc coi lµ tr−êng hîp ®iÓn h×nh mµ<br /> ng−êi tæ tr−ëng lµm viÖc cïng víi ®éi. T−¬ng tù, gièng hÖt nh÷ng ph−êng b¹n håi x−a, ë ®©y còng<br /> kh«ng cã phÇn th−ëng vµ thî trÎ ph¶i qua mét thêi gian häc viÖc. Mét kho¶n tiÒn c«ng cña thî thñ<br /> c«ng ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc b»ng tr×nh ®é tay nghÒ, chø kh«ng ph¶i b»ng “n¨ng suÊt”. Còng vËy, tæ<br /> tr−ëng vµ nh÷ng thµnh viªn trong tæ thñ c«ng lµ cïng mét lµng, chØ cã nh÷ng ®iÒu tháa thuËn<br /> b»ng lêi, chø kh«ng cã hîp ®ång cã v¨n b¶n. Cuèi cïng, ë mét chõng mùc nµo ®ã tæ tr−ëng còng lµ<br /> ng−êi trong gia ®×nh, tæ tr−ëng gi÷ vai trß l×nh ho¹t trong viÖc dÉn d¾t cuéc sèng x· héi vµ d¹y cho<br /> thî trÎ.<br /> Lo¹i thø hai (S¬ ®å 4), nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “®ång nghiÖp”, b¾t ®Çu bÐn rÔ vµo ®Çu<br /> thêi kú ®æi míi khi mµ nh÷ng c− d©n n«ng th«n tham gia ngµy mét nhiÒu vµo thÞ tr−êng khu vùc<br /> t− nh©n h¬n lµ nh÷ng ng−êi thuéc biªn chÕ (tõ kho¶ng ®Çu gi÷a n¨m nh÷ng n¨m 80). T×nh tr¹ng<br /> nµy t¹o ra mét sù s¾p xÕp cã lîi chung nhê ®ã nh÷ng kü s− vµ nh÷ng c«ng nh©n nhµ n−íc cã tay<br /> nghÒ cao b»ng mét c¸ch “chÝnh thøc” hay “phi chÝnh thøc”. Tr¶ l¹i, hä ®ång ý bæ sung cho nh÷ng<br /> thî n«ng th«n nh÷ng kü n¨ng kü thuËt nµo cßn ®ang thiÕu. ë thêi ®iÓm nµy, sù s¾p xÕp Êy cho<br /> phÐp c¶ hai bªn ®Òu thu lîi tõ viÖc tham gia vµo thÞ tr−êng.<br /> V× sù më réng réng kh¾p cña khu vùc x©y dùng vµ cña nhu cÇu phæ biÕn vÒ x©y d−ng vµ<br /> thiÕt kÕ nhµ á chÊt l−îng cao h¬n, cÊu tróc cña nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “®ång nghiÖp” ®· thay<br /> ®æi. HiÖn nay, ngµy cµng khã kh¨n h¬n ®Ó nh÷ng tæ tr−ëng ë n«ng th«n ra giµnh ®−îc nh÷ng hîp<br /> ®ång lín mét m×nh. B©y giê, b−íc ®Çu tiªn trong viÖc x©y dùng mét ng«i nhµ th−êng lµ do nh÷ng<br /> kü s− vµ kiÕn tróc s− ký hîp ®ång. Tuy nhiªn, th−êng khi nh÷ng ng−êi chuyªn nghiÖp nµy hoµn<br /> tÊt nh÷ng dù ¸n mét c¸ch ®éc lËp, hä cÇn ph¶i t×m mét tèp lµm viÖc ®Ó thùc hiÖn dù ¸n. Hä t×m<br /> ®éi ngò lµm viÖc nµy qua mèi liªn hÖ x©y dùng víi nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng vÉn sèng ë n«ng th«n<br /> hoÆc víi nh÷ng tæ tr−ëng lµ nh÷ng ng−êi ®¨ng kú t¹m tró dµi ngµy ë Hµ Néi, xu h−íng nµy ®ang<br /> ngµy cµng gia t¨ng.<br /> C¸i lµm nªn nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “®ång nghiÖp" nµy lµ ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång<br /> (Bªn B) thiÕt lËp nh÷ng mèi quan hÖ riªng víi nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng, chø kh«ng ph¶i víi thî. Vµ,<br /> kh«ng gièng nh− nh÷ng mèi quan hÖ x· héi “thñ c«ng”, ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång (bªn B) vµ ng−êi<br /> tæ tr−ëng ( B’ ) cè g¾ng ph¸t triÓn mét mèi quan hÖ æn ®Þnh v÷ng ch¾c víi nhau. Vµ nh− vËy, ng−êi<br /> thùc hiÖn hîp ®ång ban ®Çu lµ dïng thËt nhiÒu thêi gian t×m kiÕm nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng phï<br /> hîp. Nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng cè g¾ng thùc hiÖn nh÷ng hîp ®ång cña hä. §iÒu ®¸ng chó ý lµ mèi<br /> quan hÖ v÷ng ch¾c gi÷a ng−êi tæ tr−ëng vµ ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång kh«ng nhÊt thiÕt t¹o ra kiÓu<br /> mèi quan hÖ chñ - thî gi÷a ng−êi tæ tr−ëng víi c¸ch thµnh viªn trong tèp. C¸i cã vÎ nh− quyÕt<br />  Regina Abrami 63<br /> <br /> ®Þnh nh÷ng mèi quan hÖ nµy dï ng−êi tæ tr−ëng lµ ng−êi n«ng th«n ra hay ®· trë thµnh mét c−<br /> d©n “t¹m tró” kiÓu mÊy n¨m ë Hµ Néi. Trong tr−êng hîp ng−êi tæ tr−ëng lµ ng−êi n«ng th«n,<br /> nh÷ng mèi quan hÖ x· héi nh− kiÓu thñ c«ng gi÷a tæ tr−ëng vµ c¸c thµnh viªn trong tæ lµ phæ biÕn.<br /> H¬n n÷a, nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng lµ ng−êi n«ng th«n kh«ng tÝch cùc t×m viÖc ë Hµ Néi, mµ dùa vµo<br /> nh÷ng ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång ®Ó t×m ®−îc nh÷ng c¬ héi cã viÖc hoÆc ®¬n gi¶n lµ dùa vµo tiÕng<br /> t¨m mét th¬ cã tay nghÌ cña chÝnh hä. Sù æn ®Þnh cña sù s¾p xÕp c«ng viÖc nµy ®−îc quy ®Þnh bëi<br /> nh÷ng b¶o ®¶m vÒ sù t¨ng c−êng chung. Thùc tÕ, ng−êi tæ tr−ëng Ýt cã lý do ®Ó t×m kiÕm mét ng−êi<br /> thùc hiÖn hîp ®ång míi víi ®iÕu kiÖn ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång cã thÓ cã ®ñ c«ng viÖc æn ®Þnh.<br /> Ng−îc l¹i, ng−êi tæ tr−ëng nµo lµ ng−êi "t¹m tró" Hµ Néi th× nöa lµ ng−êi n«ng th«n, nöa<br /> lµ ng−êi kinh doanh. PhÇn lín thêi gian anh ta dïng vµo viÖc x©y dùng nh÷ng mèi quan hÖ x· héi<br /> víi nh÷ng chñ thÇu ë trong vµ ngoµi khu vùc nhµ n−íc. Môc ®Ých lµ nh»m më réng thÞ tr−êng cña<br /> anh ta. Thêi gian dµnh cho viÖc thiÕt lËp nh÷ng quan hÖ x· héi më réng nµy t¹o ra mét kiÓu quan<br /> hÖ qu¶n lý gi÷a ng−êi tæ tr−ëng vµ c¸c thµnh viªn trong tæ. MÆt kh¸c, ng−êi tæ tr−ëng nµy chØ<br /> th¨m nom nh÷ng ®Þa ®iÓm x©y dùng chø kh«ng cÇn lµm cïng víi thî. Anh ta kh«ng chê viÖc lµm<br /> mµ rÊt tÝch cùc t×m kiÕm. H¬n n÷a, qu¶n lý cµng l©u anh ta cµng cã thÓ ph¶i chän mét trong sè<br /> c¸c thµnh viªn trong tæ lµm “phã” cho tæ tr−ëng. H¬n n÷a, c¸i qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng nµy<br /> ®ang ngµy cµng t¨ng, thÓ hiÖn h×nh thøc v¨n hãa - x· héi th«ng qua nh÷ng kho¶n tiÒn l−¬ng<br /> kh«ng c«ng khai vµ nh÷ng tiÒn th−ëng dµnh cho c¸c thî x©y cã n¨ng suÊt cao. Nh−ng, gièng nh−<br /> mèi quan hÖ x· héi kiÓu thñ c«ng, c¸c thµnh viªn tæ th−êng lµ cïng lµng vµ “ký” víi nhau qua<br /> miÖng th«i. Tuy vËy, trong nh÷ng tham väng vµ s¾p xÕp quan hÖ x· héi nµy, nh÷ng tæ tr−ëng nµy<br /> s½n sµng thay thÕ h¬n lµ ®µo t¹o nh÷ng thî kÐm tay nghÒ. §©y lµ sù kh¸c nhau so víi lo¹i tæ<br /> tr−ëng “®ång nghiÖp” duy tr× mèi quan hÖ x· héi theo kiÓu “thñ c«ng” víi c¸c thµnh viªn trong tæ.<br /> Lo¹i thø ba (S¬ ®å 5), nh÷ng quan hÖ x· héi “thø bËc” (hierarchical) lµ mét lo¹i gÇn ®©y<br /> h¬n, vÉn lµ hiÖn t−îng kh«ng phæ biÕn, nã giíi h¹n ®èi víi nh÷ng ®Þa ®iÓm x©y dùng lín nhÊt vµ<br /> ®Çu t− nhiÒu nhÊt. ë ®©y, sù phèi hîp cña ph©n c«ng lao ®éng theo chiÒu däc vµ sù cã mÆt cña<br /> “chñ lµm kho¸n” ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau cña hÖ thèng nµy th−êng ®−a ®Õn thiÕu sù thèng nhÊt<br /> môc ®Ých. Nh÷ng ng−êi lao ®éng n«ng th«n vµo ®−îc thÞ tr−êng lao ®éng x©y dùng nµy qua nh÷ng<br /> mèi liªn hÖ cña ng−êi tæ tr−ëng cña hä víi nh÷ng ®éi tr−ëng (hoÆc kü s−) ë bËc cao h¬n vµ nh÷ng<br /> ng−êi kh¸c, nh÷ng ng−êi lµ ®¹i ®iÖn cho mét bé phËn hay ®¹i diÖn cho toµn thÓ ®µm ph¸n nh÷ng<br /> hîp ®ång phô v¬Ý nh÷ng tæ tr−ëng. Nh÷ng ng−êi tæ tr−ëng nµy cã tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t, quyÕt<br /> ®Þnh vµ ph©n ph¸t tiÒn c«ng cho c¸c thµnh viªn kh¸c trong ®éi.<br /> <br /> Hai lo¹i quan hÖ chñ-thî tån t¹i ®ång thêi trong mèi quan hÖ víi bÊt kú ng−êi thî nµo do<br /> sù ph©n c«ng lao ®éng nµy. Thø nhÊt lµ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi chÝnh thøc cña sù hîp nhÊt<br /> trong c¬ cÊu thø bËc. §Æc biÖt, ng−êi c«ng nh©n ký hîp ®ång lao ®éng, cã b¶o hiÓm, vµ qua nh÷ng<br /> kho¸ an toµn lao ®éng tr−íc khi cã ®−îc giÊy phÐp chÝnh thøc ®Ó lµm viÖc. Thø hai mèi quan hÖ<br /> phi chÝnh thøc nhÊt cã ý nghÜa h¬n. §ã lµ mèi quan hÖ gi÷a tæ tr−ëng vµ c¸c thµnh viªn trong tæ.<br /> <br /> Lý do nãi mèi quan hÖ phi chÝnh thøc nµy lµ cã ý nghÜa rÊt dÔ hiÓu. Hîp ®ång nhiÒu cÊp ®é<br /> phô khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn hîp ®ång ë mçi møc tiÕt kiÖm chi phÝ. C¸ch thø nhÊt ®Ó<br /> lµm ®−îc ®iÒu nµy lµ khuyÕn khÝch n¨ng suÊt cao h¬n. Khi møc ®é n¨ng suÊt ®¹t ®−îc th× ®éi<br /> ®−îc tr¶ møc gi¸ hîp ®ång ®Çy ®ñ mµ kh«ng mÊt thêi gian vµ tiÒn b¹c. C¸ch thø hai lµ thuª<br /> nh÷ng c«ng nh©n sÏ ®ång ý víi gi¸ hîp ®ång thÊp h¬n.<br /> <br /> ViÖc thuª nh÷ng c«ng nh©n tay nghÒ kÐm lµ kh¸ phæ biÕn trong nh÷ng giai ®o¹n ®Çu cña<br /> mét dù ¸n x©y dùng. §iÒu nµy kh«ng nhÊt thiÕt lµ mét vÊn ®Ò, trõ phi tæ tr−ëng gièng víi ng−êi tæ<br /> 64 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> tr−ëng ®ång nghiÖp ®Çy tham väng ®−îc miªu t¶ ë trªn (lo¹i 2). NÕu nh− vËy, khi ®ã anh ta sÏ<br /> dµnh Ýt thêi gian cho viÖc gi¸m s¸t c«ng nh©n thi c«ng vµ hîp ®ång sÏ bÞ ph¸ vì do sù bÊt lùc cña<br /> anh ta nh»m chu toµn hîp ®ång. NÕu hîp ®ång kh«ng bÞ ph¸ vì, th× thêi gian thªm ®Ó hoµn tÊt<br /> hîp ®ång sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ gi¶m tiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n khi mµ thu nhËp chØ lµ phÇn tr¨m<br /> tæng gi¸ trÞ hîp ®ång.<br /> <br /> Mét t×nh tr¹ng tÝch cùc h¬n ®ang t¨ng lªn trong nh÷ng tr−êng hîp khi nh÷ng c«ng nh©n<br /> kÐm tay nghÒ ®−îc ng−êi tæ tr−ëng theo dâi vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ, ng−êi ®· coi c«ng viÖc cña anh ta<br /> lµ mét b−íc tiÕn h¬n lµ b−íc lïi trong bËc thang kinh tÕ-x· héi. Kh«ng ph¶i ng¹c nhiªn vÒ ®iÒu<br /> nµy khi mµ mét c¸ nh©n lµ mét c− d©n n«ng th«n. Anh ta còng kh«ng ph¶i ®Õn tõ mét lµng næi<br /> tiÕng vÒ tay nghÒ x©y dùng. Ng−êi tæ tr−ëng sÏ qu¶n lý kü l−ìng thî thi c«ng cèt ®Ó gi÷ ®−îc c«ng<br /> viÖc cho toµn tæ. Vµ nãi chÝnh x¸c lµ do mèi liªn hÖ mét chiÒu víi mét ng−êi ë trªn, vµ kh«ng cã<br /> danh tiÕng g× cña mét thî thñ c«ng vµ nh÷ng mèi liªn hÖ x· héi víi nh÷ng nh©n viªn nhµ n−íc<br /> chÝnh thøc, lµm anh kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng t×m ®−îc nh÷ng hîp ®ång ®éc lËp vµ c¶i thiÖn vÞ trÝ<br /> cña anh ta.<br /> 2. Hµng nhùa gia dông vµ hµng xÐn (hµng t¹p hãa): c¸c mèi quan hÖ x· héi cña viÖc tham<br /> gia thÞ tr−êng - bu«n b¸n<br /> Hµ Néi tõ tr−íc ®Õn nay lu«n cã thÞ tr−êng hµng xÐn. GÇn ®©y nhu cÇu tiªu dïng ®å nhùa<br /> gia dông lµ mét hiÖn t−îng míi næi lªn. Kh«ng chØ cã nh÷ng siªu thÞ dµnh c¶ hµng cét riªng cho<br /> hµng nhùa gia dông, mµ cßn ®−îc nhiÒu ng−êi b¸n rong hµng nµy cho thÊy mét “lµng nghÒ” míi<br /> ®ang h×nh thµnh. MÆc dï cã mét sè kh¸c nhau gi÷a nh÷ng x· tham gia hai lÜnh vùc kinh tÕ nµy,<br /> c¸ch s¾p xÕp cña mèi quan hÖ x· héi mµ chèng ®ì nh÷ng dßng ch¶y hµng hãa nµy l¹i gÇn gièng<br /> nhau ®Ó cã thÓ nãi c¶ hai thÞ tr−êng nh− lµ mét.<br /> Mét ®Æc ®iÓm vÒ thÞ tr−êng nµy lµ sù më réng cña nã. Nãi riªng vÒ mÆt hµng nhùa, thÞ<br /> tr−êng Hµ Néi bÞ hµng s¶n xuÊt t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh khèng chÕ. Do sù −a thÝch cña ng−êi<br /> Hµ Néi, hµng ®å nhùa do Trung Quèc s¶n xuÊt vµ hµng s¶n xuÊt ë ngoµi Hµ Néi kh«ng b¸n ch¹y<br /> ®−îc. VÒ mÆt hµng xÐn, nh÷ng ng−êi b¸n rong nhËp hµng tõ nh÷ng ng−êi c− d©n n«ng th«n-bu«n<br /> b¸n nhá chuyªn chë hµng tõ L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Ngoµi ra, hä còng<br /> lÊy hµng qua nh÷ng ng−êi bu«n kh¸c ë Hµ Néi.<br /> <br /> Ng−êi c− d©n n«ng th«n kiÕm sèng ë Hµ Néi cã thÓ thÊy ë nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong 3<br /> lo¹i dßng ch¶y hµng ho¸ cã thÓ thÊy ®−îc qua nghiªn cøu thÞ tr−êng nµy ë Hµ Néi (xem S¬ ®å 6 -<br /> 8). Trong thÞ tr−êng ®å nhùa vµ hµng xÐn, hä lµ nh÷ng ng−êi b¸n rong, vµ nh÷ng ng−êi b¸n bu«n<br /> nhá vµ võa (kh«ng b¸n rong). Mét sè t¹m tró ë Hµ Néi, vµ nh÷ng ng−êi cßn l¹i ®i l¹i hµng ngµy tõ<br /> n«ng th«n vµo Hµ Néi.<br /> Còng nh− khu vùc x©y dùng, mµng l−íi kinh tÕ nµy ®−îc cñng cè qua c¸c quan hÖ x· héi.<br /> Vµ, còng nh− nÒn kinh tÕ cña ngµnh x©y dùng, thêi gian b¾t ®Çu vµ vÞ trÝ trong thÞ tr−êng h×nh<br /> thµnh lo¹i quan hÖ x· héi trong l−u th«ng hµng hãa. Nh−ng, kh¸c víi ngµnh x©y dùng, mèi quan<br /> hÖ x· héi t−¬ng ®èi Ýt phøc t¹p h¬n. Chóng bao gåm “®é tin cËy cao” (high trust); “tin cËy thÊp”<br /> (low trust) vµ “kh«ng tin cËy” (no trust). Møc ®é tin cËy ®−îc ®o b»ng “tÝn dông b×nh d©n” cã s½n<br /> (availability of common credit) theo kiÓu “b¸n chÞu” vµ tÇn sè cña viÖc theo dâi sù tháa thuËn gi÷a<br /> ng−êi mua vµ ng−êi b¸n hµng.<br /> S¬ ®å 6: Mèi quan hÖ x∙ héi ®é tin cËy cao (lo¹i 1)<br /> <br /> N¬i s¶n xuÊt Ng−êi b¸n bu«n<br /> nhá/b¸n lÎ<br /> (cã cöa hµng)<br />  Regina Abrami 65<br /> <br /> <br /> <br /> §é tin cËy cao<br /> <br /> §é tin cËy thÊp §é tin cËy thÊp<br /> Ng−êi b¸n bu«n lín<br /> (ë Hµ Néi vµ c¸c thÞ x· Ng−êi b¸n rong<br /> Kh«ng tin cËy<br /> xung quanh) ë Hµ Néi<br /> <br /> <br /> <br /> S¬ ®å 7: Mèi quan hÖ x∙ héi ®é tin cËy cao (lo¹i 2)<br /> <br /> <br /> §é tin<br /> Ng−êi mua bu«n<br /> C¸c chî biªn giíi Kh«ng tin cËy cËy thÊp<br /> (chñ cöa hµng Hµ Néi<br /> TP Hå ChÝ Minh<br /> C¸c chî lín ë Hµ Néi vµ ngoµi tØnh)<br /> Kh«ng tin cËy (Ng−êi b¸n bu«n lín)<br /> <br /> <br /> Ng−êi b¸n Kh«ng tin cËy<br /> bu«n nhá Tin cËy cao Ng−êi mua lÎ<br /> (ë n«ng th«n) (ng−êi sö dông vµ<br /> ng−êi b¸n rong)<br /> <br /> <br /> S¬ ®å 8: Mèi quan hÖ x∙ héi cã ®é tin cËy thÊp<br /> <br /> C¸c chî biªn giíi TP<br /> Hå ChÝ Minh<br /> <br /> Kh«ng tin cËy * Kh«ng cã ®é tin cËy cao<br /> <br /> <br /> Ng−êi b¸n §é tin cËy thÊp Ng−êi b¸n rong<br /> bu«n nhá<br /> ë Hµ Néi<br /> (ë n«ng th«n)<br /> <br /> Nh− nhiÒu nhµ kinh tÕ häc nãi, vai trß cña sù tin cËy trong nÒn kinh tÕ rÊt quan träng vÒ<br /> viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh−ng, quan hÖ bu«n b¸n x©y dùng trªn sù tin cËy còng cã thÓ lµ viÖc rñi<br /> ro. Do ®ã, ph¶i tèn thêi gian ®Ó ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ gi¸ trÞ cña quan hÖ nµy hoat ®éng trong c¸c<br /> lo¹i thÓ chÕ x· héi liªn quan. VÝ dô, ë mét sè n−íc cã sù tin t−ëng r»ng hîp ®ång lµ mét thÓ chÕ<br /> thiªng liªng vµ “gi¸ c¶” cÇn ph¶i “hîp lý”. Qua pháng vÊn nh÷ng c− d©n n«ng th«n bu«n b¸n cho<br /> thÊy r»ng viÖc ph¸t triÓn mèi quan hÖ tin cËy lÉn nhau còng cÇn dùa trªn nÒn t¶ng cã ý nghÜa cña<br /> vèn kinh tÕ. Do vËy, kh«ng ph¶i mäi ng−êi bu«n b¸n ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn mèi quan hÖ nh− vËy vµ<br /> cã tr−êng hîp hä chñ ®éng tr¸nh lo¹i quan hÖ x· héi nµy. H¬n n−a, còng nªn l−u ý r»ng lo¹i quan<br /> hÖ x· héi gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ s¶n phÈm cña sù lùa chän. VÝ<br /> dô, quan hÖ tin cËy cao cã thÓ ®−îc ¸p ®Æt cho ng−êi b¸n,trong khi quan hÖ kh«ng tin cËy cã thÓ<br /> chØ lµ sù lùa chän cña ng−êi mua hµng.<br /> Nh−ng, mèi quan hÖ x· héi cho thÊy trong lÜnh vùc kinh tÕ ®å nhùa vµ hµng xÐn cã ®Æc<br /> ®iÓm kh«ng cã trong lÜnh vùc x©y dùng. Trong thÞ tr−êng ®å nhùa gia dông vµ hµng xÐn, chóng ta<br /> cã thÓ thÊy c¸c lo¹i quan hÖ x· héi trong qu¸ tr×nh l−u th«ng hµng hãa. §é tin cËy cao trong l−u<br /> th«ng hµng hãa lµ ®Æc tr−ng ph©n biÖt c¨n b¶n quan hÖ x· héi.<br /> 66 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> Trong tr−êng hîp thø nhÊt, tin c©y cao b¾t nguån tõ ®iÓm b¾t ®Çu (n¬i s¶n xuÊt) cña l−u<br /> th«ng hµng hãa. ë ®©y, ng−êi s¶n xuÊt trªn c¬ së cã vèn lín, cung cÊp hµng b¸n chÞu cho c¸c nhµ<br /> bu«n cì lín vµ nhá trªn toµn quèc. Lo¹i quan hÖ nµy hÕt søc quen thuéc gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt ®å<br /> nhùa gia dông ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c nhµ bu«n miÒn B¾c ViÖt Nam.<br /> Møc ®é tin cËy cao trong lo¹i quan hÖ x· héi “tin cËy cao” chÞu ¶nh h−ëng cña thêi gian<br /> ng−êi mua vµ ng−êi b¸n cã quan hÖ víi nhau, kh¶ n¨ng cña ng−êi mua ®Ó x©y dùng mét “hå s¬ tÝn<br /> dông tèt” (good credit record) víi n¬i s¶n xuÊt, vµ t×nh tr¹ng thÞ tr−êng ®ang thay ®æi. Lo¹i quan<br /> hÖ x· héi nµy cã h×nh thøc vÒ sù kh¸c biÖt vÒ quyÒn mua chÞu víi chÝnh s¸ch mÒm dÎo ng−êi mua<br /> ®−îc h−ëng mµ ®a sè ng−êi kh«ng thÓ h−ëng ®−îc. VÝ dô, ng−êi b¸n bu«n cã thÓ dÔ tr¶ l¹i hµng bÞ<br /> háng hay hµng Õ kh«ng b¸n ®−îc mµ kh«ng bÞ ph¹t ®Òn. Sù mÒm dÎo cña ng−êi s¶n xuÊt còng do<br /> sù c¹nh tranh ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kh¸c. Nh−ng, sù c¹nh tranh nµy kh«ng ph¶i lµ cã tõ<br /> l©u. H¬n n÷a, v× sù c¹nh tranh cµng ngµy cµng t¨ng lªn, th× nã ®ang t¸c ®éng tíi nh÷ng thuËn lîi<br /> cña nh÷ng ng−êi b¸n bu«n (ng−êi mua tõ n¬i s¶n xuÊt). Hä b©y giê cã thÓ më réng sè l−îng cung<br /> (extend their supply), sè l−îng ng−êi cung øng (volume of suppliers), thËm chÝ më réng nguån tÝn<br /> dông cung øng (source of supplier credit). H¬n n÷a, t×nh tr¹ng thÞ tr−êng nµy ®· h¹ thÊp gi¸ trÞ<br /> cña mèi quan hÖ l©u dµi víi ng−êi s¶n xuÊt. Trong khi ®ã c¸c mèi quan hÖ cã ®é tin cËy cao vÉn<br /> cßn ®−îc x©y dùng b−íc ®Çu dùa trªn viÖc tr¶ mét sè tiÒn ®Æt cäc nhá vÒ hµng ho¸ vµ cã lÏ viÖc ®i<br /> vµo thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó thµnh lËp c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n nh÷ng b−íc khëi ®Çu míi cã<br /> chót Ýt dÔ dµng h¬n. Nh÷ng ng−êi míi b−íc ®Çu vµo thÞ tr−êng nµy ®−îc h−ëng mét t×nh tr¹ng dÔ<br /> h¬n so víi nh÷ng ng−êi vµo sím h¬n. HiÖn nay, hä chØ cÇn tr¶ nî mét hoÆc hai lÇn ®óng thêi h¹n<br /> cho ng−êi s¶n xuÊt. Sau ®ã, hä kh«ng cÇn ®Æt cäc hoÆc lµ ®i vµo thµnh phè Hå ChÝ Minh n÷a. Tãm<br /> l¹i, kh«ng chØ lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt mµ c¶ nh÷ng ng−êi vµo thÞ tr−êng ®å nhùa sím nhÊt cµng<br /> ngµy cµng ®¸nh vËt víi c¹nh tranh.<br /> Trong tr−êng hîp thø hai, c¸i mèi quan hÖ x· héi cã ®é tin cËy cao ®−îc ®Æt t¹i trung t©m<br /> cña qu¸ tr×nh l−u th«ng hµng hãa. ë ®©y, qu¸ tr×nh l−u th«ng hµng hãa b¾t ®Çu víi nh÷ng ng−êi<br /> c− d©n vïng n«ng th«n b¸n rong, nh−ng mµ kh«ng dÔ nh×n thÊy b»ng nh÷ng ng−êi b¸n trªn c¸c<br /> phè Hµ Néi. §©y lµ nh÷ng ng−êi th−êng nãi “chØ bu«n b¸n nhá th«i”. Hä ®i kh¾p n¬i tõ Trung<br /> Quèc, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, L¹ng S¬n vµ Qu¶ng Ninh ®Ó mua nhiÒu mÆt hµng ®Ó b¸n cho c¸c<br /> chñ quÇy hµng ë c¸c chî Hµ Néi. V× ®Ò tµi nghiªn cøu chØ tËp trung vµo mét sè lÜnh vùc kinh tÕ,<br /> chØ cã thÓ cho biÕt r»ng lo¹i b¸n rong nµy chñ yÕu mua vµ b¸n hµng xÐn, quÇn ¸o vµ v¶i. Qua mÊy<br /> cuéc pháng vÊn chóng ta còng biÕt r»ng hä tr−íc ®©y cã b¸n ®å nhùa vµ hoa qña Trung Quèc.<br /> Nh−ng, v× kh«ng thÓ b¶o ®¶m l·i suÊt, hä bá nh÷ng mÆt hµng nµy. H¬n n÷a, kh¸c víi nh÷ng<br /> ng−êi bu«n b¸n lín mµ ®Çu t− vµo c¸i quÇy trªn chî hoÆc lµ mét cöa hµng, nh÷ng ng−êi nµy sèng<br /> trªn nhiÒu x· ë miÒn B¾c. Vµ, trong nhiÒu tr−êng hîp, lo¹i ng−êi b¸n rong nµy gèc tõ mét x·<br /> tr−íc ®©y hay lµ vÉn cßn mét nghÒ gia truyÒn. Nh−ng, h×nh nh− mÆt hµng b¸n kh«ng cÇn thiÕt cã<br /> liªn hÖ víi nghÒ gia truyÒn. H¬n n−a, mÆc dï kh«ng t¹m tró ë Hµ Néi, cã lÏ hä cã ®é di ®éng cao<br /> h¬n. Thùc tÕ, mét ngµy th−êng cña ng−êi b¸n rong nµy gåm chuyÕn ®i ®Ó mua hµng hay lµ chuyÕn<br /> ®i ®Ó b¸n hµng ë Hµ Néi. Vµ, mÆc dï n«ng nghiÖp nh− lµ mét nghÒ phô khi tÝnh hä sö dông thêi<br /> gian hµng ngµy nh− thÕ nµo, ®a sè ng−êi ®−îc pháng vÊn khi ®−îc hái “nghÒ chÝnh cña gia ®×nh lµ<br /> g×?”, vÉn tr¶ lêi "n«ng nghiÖp".<br /> §é di ®éng cña nh÷ng ng−êi b¸n rong nµy cã nhiÒu lý do. Thø nhÊt, mçi lÇn ®i mua hµng<br /> hä chØ mua sè l−îng nhá. Do ®ã, hä cÇn ph¶i th−êng xuyªn ®i cung cÊp thªm hµng hãa. H¬n n÷a,<br /> do gi¸ c¶ trong lÜnh vùc kinh tÕ nµy dao ®éng nhiÒu, hä lu«n lu«n t×m kiÕm gi¸ c¶ thÊp nhÊt. KÕt<br /> qña lµ hä th−êng thay ®æi ng−êi cung cÊp hµng vµ cã Ýt c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ cã “®é tin<br /> cËy cao” víi hä. Ng−îc l¹i, hä ph¸t triÓn mèi quan hÖ cã ®é tin cËy cao víi ng−êi mua hµng cña hä<br />  Regina Abrami 67<br /> <br /> (ng−êi bu«n b¸n lín) ®−îc ®Æt vµo vÞ trÝ gi÷a nh÷ng ng−êi c− d©n n«ng th«n “bu«n b¸n nhá” vµ<br /> nh÷ng ng−êi mua lÎ.<br /> Do c¬ cÊu l−u th«ng hµng hãa nµy, chÝnh lµ ng−êi bu«n b¸n lín ®−îc h−ëng ®é tin cËy cao<br /> cña ng−êi bu«n b¸n nhá. HÖ thèng nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng tèn t¹i, nh−ng nã trë thµnh th«ng<br /> lÖ tõ kho¶ng 1993 khi mµ ngµy cµng nhiÒu ng−êi n«ng th«n ®i vµo bu«n b¸n. §©y lµ mét tr−êng<br /> hîp vÒ mèi quan hÖ x· héi ë møc “tin cËy cao” kh«ng ph¶i qua lùa chän. Thùc tÕ, nÕu nh÷ng ng−êi<br /> c− d©n n«ng th«n nµy kh«ng b¸n chÞu, nh÷ng ng−êi b¸n bu«n sÏ t×m nguån cung cÊp kh¸c. H¬n<br /> n÷a, v× vèn c¬ b¶n cña ng−êi n«ng th«n bu«n nhá qóa nhá (tõ 4.000.000 ®Õn 6.000.000 ®) nªn hä<br /> dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó cñng cè mèi quan hÖ “tin cËy cao”. Hä thùc hiÖn mét c¸ch thõ¬ng xuyªn,<br /> hÇu nh− ngµy nµo còng tíi th¨m nh÷ng chñ quÇy. Môc ®Ých cña nh÷ng chuyÕn nµy cã lÏ lµ ®Ó g©y<br /> c¶m t×nh víi c¸c chñ quÇy vµ nh− vËy t¨ng lªn x¸c suÊt b¸n h¬n n÷a vµ thu ®−îc mét sè tiÒn chñ<br /> quÇy ®· chÞu. Nh−ng qua nhiÒu cuéc pháng vÊn cho thÊy hä th−êng ®îi l©u tíi 2 th¸ng ®Ó ®−îc tr¶<br /> tiÒn. C¸i nµy g©y cho nh÷ng ng−êi b¸n chÞu ph¶i võa liªn tôc t×m kiÕm nh÷ng nguån cung cÊp<br /> hµng gi¸ h¹ võa ®i th¨m chñ quÇy ®Ó gi¸m s¸t chÆt chÏ ho¹t ®éng kinh tÕ.<br /> Trong S¬ ®å 8, mèi quan hÖ cã ®é tin cËy cao kh«ng tån t¹i. Lý do hÕt søc ®¬n gi¶n lµ c¸c<br /> nhµ bu«n kh«ng cã ®ñ vèn c¬ b¶n ®Ó chÞu ®é tin c©y cao. Ng−îc l¹i, hä cÇn ph¶i th−êng xuyªn bæ<br /> sung vèn ho¹t ®éng. MÆc dï t×nh tr¹ng nµy t−¬ng tù víi kiÓu m« t¶ trªn cã sù kh¸c nhau c¬ b¶n.<br /> Nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá trong hÖ thèng nµy ho¹t ®éng trong mét ph¹m vÞ thÞ tr−êng kh¸c nhau<br /> vµ cã thªm nguån cung cÊp. Ngoµi nguån cung cÊp hµng hãa kÓ trªn, nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá<br /> nµy còng lÊy hµng tõ ng−êi bu«n b¸n lín nh− ®−îc m« t¶ trong s¬ ®å 6 vµ 7. MÆc dï vËy, nh÷ng<br /> ng−êi bu«n b¸n nhá nµy còng gièng nh− nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá trªn lµ c¶ hai chñ yÕu lµ ng−êi<br /> ë n«ng th«n chø kh«ng ph¶i lµ t¹m tró ë thµnh phè. Song kh«ng gièng nh− ng−êi bu«n b¸n nhá cè<br /> g¾ng hÕt søc b¸n cho nh÷ng chñ hµng ë chî. Nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá nµy b¸n hµng cho ng−êi<br /> lµng hä vµ nh÷ng ng−êi lµng ®ã l¹i mang hµng ra Hµ Néi b¸n rong trªn phè.<br /> Vèn c¬ b¶n h¹n chÕ cña lo¹i ng−êi bu«n b¸n nhá nµy lµ lý do c¬ b¶n t¹o nªn quan hÖ “tin<br /> cËy thÊp” gi÷a c¶ ng−êi b¸n vµ ng−êi mua. Tr−íc tiªn, nÕu ng−êi b¸n hµng nµy chän mua hµng<br /> trùc tiÕp ë c¸c chî xa, hä ph¶i tr¶ tiÒn ngay khi mua hµng. Nhu cÇu tµi chÝnh cña c¸ch mua nµy<br /> kh«ng cho phÐp hä l¹i b¸n chÞu hµng cho ng−êi mua (ng−êi cïng quª). Thay vµo ®ã, ng−êi lµng<br /> “m−în” hµng ®Ó bu«n b¸n. Lo¹i hµng vµ sè l−îng hµng ®−îc ghi vµo quyÓn sæ nhá ®Ó tÝnh to¸n tr¶<br /> tiÒn sau. Nh−ng nh÷ng ng−êi “m−în” hµng nµy ®Ó b¸n rong ë Hµ Néi ph¶i tr¶ l¹i hµng hä kh«ng<br /> b¸n ®−îc trong vßng 1-2 ngµy. Thø hai, nÕu ng−êi cung cÊp hµng cho ng−êi b¸n rong dùa vµo mét<br /> ng−êi bu«n b¸n lín (nh− nªu ra trªn kia), th× hä ®−îc “®iÒu chØnh” cña ng−êi bu«n b¸n lín sè<br /> l−îng ®−îc mua chÞu. Nh− vËy, t×nh tr¹ng nµy kh¸c víi nh÷ng ng−êi bu«n b¸n ®−îc cung cÊp hµng<br /> trùc tiÕp cña n¬i s¶n xuÊt. Ng−êi bu«n b¸n nhá kh«ng ®−îc chÝnh s¸ch mÒm dÎo cña n¬i s¶n xuÊt<br /> mµ ng−êi bu«n b¸n lín ®−îc h−ëng. MÆc dï nguån cung cÊp nµy cho phÐp nh÷ng ng−êi cã sè vèn<br /> bu«n b¸n nhá tham dô thÞ tr−êng nµy, hä vÉn bÞ h¹n chÕ chÝnh v× quy m« thÞ tr−êng chØ lµ lµng x·<br /> vµ c¸c vïng xung quanh. Do vËy, hä kh«ng thÓ më réng thÞ tr−êng cña hä. Ng−îc l¹i, nã t¹o ra<br /> t×nh thÕ chØ cho phÐp tõ 1-4 ng−êi lµng cã thÓ bu«n b¸n t¹i lµng cßn nh÷ng ng−êi kh¸c ph¶i b¸n<br /> rong ë Hµ Néi. TÊt nhiªn, c¸ch bu«n b¸n nµy chØ ph¸t triÓn ®−îc ë nh÷ng vïng n«ng th«n quanh Hµ<br /> Néi vµ do c¸ch mua b¸n nh÷ng ng−êi “m−în” hµng cho b¸n rong kh«ng t¹m tró ë Hµ Néi.<br /> Nh÷ng ng−êi b¸n rong lang thang kh¾p phè Hµ Néi n»m ë vÞ trÝ gÇn cuèi trong c¸c s¬ ®å<br /> nµy. Hä may nhÊt h−ëng lîi cña mèi quan hÖ x· héi tin cËy thÊp ®èi víi ng−êi lµng cung cÊp hµng<br /> cho hä (xem s¬ ®å 8). Song, cÊu tróc nµy chØ lµ ngo¹i lÖ, kh«ng ph¶i lµ quy luËt. LÊy tr−êng hîp<br /> mét sè lín ng−êi tõ H−ng Yªn ra Hµ Néi t¹m tró kiÕm sèng lµm vÝ dô. Hµng hãa hä mua ®−îc ë<br /> chî quanh Hµ Néi. Nguån cung cÊp nhiÒu nhÊt ë chî Phïng H−ng (®å nhùa gia dông), chî Long<br /> 68 Kinh tÕ n«ng th«n - mét sè ghi nhËn vÒ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi vµ ...<br /> <br /> Biªn (hoa qña), chî §«ng Xu©n (hµng xÐn, quÇn ¸o vµ ®å nhùa). MÆc dï cã ng−êi cung cÊp nh÷ng<br /> hµng nµy t¹i b·i Phóc T©n vµ b·i Phóc X¸, ng−êi b¸n rong Ýt khi mua hµng t¹i ®©y. MØa mai thay<br /> nhiÒu mÆt hµng hä mua lµ hµng cña ng−êi n«ng th«n c¸c vïng kh¸c ®−îc b¸n cho c¸c chñ quÇy.<br /> ChÝnh nh÷ng ng−êi b¸n rong Ýt bu«n b¸n theo sù tin cËy cña kh¸ch hµng vµ sù tin cËy cña hä vµo<br /> kh¸ch hµng l¹i cµng hiÕm h¬n. Tèt h¬n hÕt, hä trao ®æi hµng hãa gi÷a b¹n hµng rong, b¾t ch−íc<br /> c¸c mÉu hµng vay m−în trªn c¬ së l−u th«ng hµng ho¸ ®−îc m« t¶ trªn (xem s¬ ®å 8).<br /> <br /> IV. Chî, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, vÊn ®Ò di d©n vµ kinh tÕ n«ng th«n<br /> Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, thÞ tr−êng lao ®éng d©n n«ng th«n ë Hµ Néi lµ hÕt søc ®a d¹ng.<br /> Nã ®−îc ph©n hãa b»ng c¸c c¬ héi vµ nghÒ nghiÖp n»m trong vµ gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ. §èi víi<br /> lao ®éng x©y dùng ë Hµ Néi, chóng ta thÊy nh÷ng ng−êi d©n n«ng th«n lµm viÖc ë c¸c vÞ trÝ nh−<br /> ng−êi qu¶n lý, ng−êi lao ®éng vµ thî thñ c«ng. Sù ph©n kho¶nh cña thÞ tr−êng nµy kh«ng ®¬n gi¶n<br /> do tr×nh ®é c¸c kü n¨ng kh¸c nhau mµ cßn lµ do c¸c lo¹i mèi quan hÖ x· héi. Râ rµng lµm viÖc<br /> trong nh÷ng c«ng tr−êng x©y dùng lín nhÊt kh«ng t¹o ra thu nhËp cao nhÊt cho lao ®éng n«ng<br /> th«n. Nh−ng ®èi víi nhiÒu ng−êi d©n n«ng th«n th× ®ã lµ viÔn c¶nh tõng b−íc rêi khái c«ng viÖc<br /> ruéng ®ång. Nh−ng v× hä th−êng chØ cã mèi quan hÖ x· héi trong thÞ tr−êng nµy máng manh nh−<br /> mét sîi tãc, th× Ýt khi cã tr−êng hîp hä trë thµnh ®−îc mét tèp lµm t− nh©n ë Hµ Néi. Ng−îc l¹i,<br /> c«ng viÖc cña hä lµ lµm theo kiÓu t¹m thêi mµ dµi h¹n. Hä lang thang hÕt c«ng tr−êng nµy sang<br /> c«ng tr−êng kh¸c vµ Ýt khi vµo thÞ tr−êng lao ®éng x©y dông chung. Thùc tÕ, sù s¾p xÕp theo míi<br /> quan hÖ x· héi thø bËc nªu trªn t¹o cho hä mét vÞ trÝ ®Æc biÖt võa kh«ng thuéc võa kh«ng ngoµi<br /> biªn chÕ.<br /> Cã lÏ còng cã thÓ cho r»ng nh÷ng thî thñ c«ng thu nhËp ®−îc nhiÒu nhÊt trong thÞ tr−êng<br /> lao ®éng x©y dùng Hµ Néi. Nh−ng, ®iÒu nµy kh«ng v÷ng ch¾c. Khi hä cã mèi quan hÖ x· héi më<br /> réng ë Hµ Néi, tay nghÒ cao vµ danh tiÕng cña hä rÊt cao gi¸. MÆc dï cã thÓ thÊy mét sè thî thñ<br /> c«ng trªn c¸c c«ng tr−êng lín, nh−ng hä th−êng chØ ®−îc lµm ng¾n h¹n nh÷ng viÖc nh÷ng thî<br /> kh¸c kh«ng thÓ lµm ®−îc. H¬n n÷a, nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu trong thÞ tr−êng x©y dùng, bao gåm c¸c<br /> chÝnh s¸ch míi vÒ x©y dùng nhµ ë cã ¶nh h−ëng tíi nh÷ng thî thñ c«ng mµ kh«ng thÓ ®¸p øng<br /> nhu cÇu nhËn thÇu x©y dùng ®éc lËp n÷a. VÒ mét sè ph−¬ng diÖn, sù thay ®æi nµy cã thÓ thÊy râ ë<br /> x· Néi Dôª (Tiªn S¬n, B¾c Ninh). ChØ c¸ch ®©y 4 n¨m, thî x©y dùng gèc tõ ®©y ®−îc m« t¶ “®ang<br /> khèng chÕ” thÞ tr−êng lao ®éng x©y dùng Hµ Néi (xem Li, 1993). Giê ®©y h×nh ¶nh nµy kh«ng cßn<br /> n÷a. NhiÒu thî x©y Néi Dôª ®· chuyÓn sang lµm viÖc ë c¸c tØnh kh¸c.<br /> Ng−êi d©n n«ng th«n tham dù thÞ tr−êng ®å nhùa vµ hµng xÐn còng ®−îc ph©n nhãm theo<br /> mèi quan hÖ x· héi kh¸c nhau. Nh−ng, t¸c ®éng kinh tÕ cã thÓ réng h¬n khu vùc x©y dùng. ë ®©y,<br /> mèi quan hÖ tin cËy ®−îc x©y dùng trªn “tÝn dông b×nh d©n”. Nh− vËy, më réng thÞ tr−êng th× nî<br /> nÇn còng më réng theo. Do ¶nh h−ëng cña vô ch¸y chî §ång Xu©n vµ nh÷ng mÊt m¸t vÒ kinh tÕ<br /> mµ ng−êi d©n n«ng th«n bu«n b¸n nhá ph¶i chÞu, lµm cho hä nhËn ra tÝnh dÔ bÞ mÊt vèn, hä ch−a<br /> ch¾c t×m ra ®−îc tû lÖ trao ®æi tèt h¬n ë ®©u. Nh÷ng b¶o ®¶m vÉn cã gi¸m s¸t theo hai lo¹i hîp<br /> ®ång kh«ng v¨n b¶n gäi lµ “®ång t×nh” vµ “th−êng xuyªn” lui tíi, ®o b»ng sè l−îng chuyÕn ®i chî<br /> th¨m chñ quÇy ®Ó n©ng ý thøc cña chñ quÇy lªn vµ do vËy ®¶m b¶o thÞ tr−êng vµ kiÕm sèng cña<br /> b¶n th©n ng−êi d©n cung cÊp hµng.<br /> Thö so s¸nh, c¸i g× cã thÓ häc ®−îc qua m« t¶ chØ tiÕt c¸c cÊu tróc kinh tÕ trªn ®©y? Nãi<br /> ®¬n gi¶n, thÞ tr−êng lao ®éng “n«ng th«n” ë Hµ Néi thÓ hiÖn møc ®é ph©n c«ng lao ®éng vµ t×nh<br /> h×nh nî nÇn (different kinds of labor and debt tying arrangements) víi h×nh thøc thÓ chÕ cã thÓ<br /> nhËn ra râ qua c¸c lo¹i quan hÖ x· héi. H¬n n÷a, nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá vµ thî thñ c«ng n«ng<br /> th«n lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn b−íc vµo qu¸ tr×nh thÞ tr−êng hãa nÒn kinh tÕ ®« thÞ vµ tiÕp tôc gi÷<br />  Regina Abrami 69<br /> <br /> mèi quan hÖ x· héi më réng. Nh−ng, qua nhiÒu cuéc pháng vÊn nh÷ng ng−êi nµy, h×nh nh− gi¸ trÞ<br /> cña viÖc b−íc vµo thÞ tr−êng sím hay cã quan hÖ x· héi réng kh«ng ®ñ b¶o ®¶m th¾ng lîi vÒ mÆt<br /> kinh tÕ ngay ë møc thÊp nhÊt cña thÞ tr−êng Hµ Néi. Sù thay ®æi c¬ cÇu kinh tÕ, bao gåm c¶ møc<br /> ®é c¹nh tranh cµng t¨ng lªn vµ nh÷ng chÝnh s¸ch nhµ n−íc cã liªn hÖ víi viÖc ®iÒu chØnh nÒn kinh<br /> tÕ cµng chÆt chÏ h¬n, cã h¹n chÕ lîi nhuËn thu ®−îc tõ nh÷ng nh©n tè nµy. Ng−îc l¹i, ng−êi ë møc<br /> ®Ønh cña hÖ thèng thø bËc ng−êi l−u ®éng cã dùa vµo nh− tin cËy cao vµ quan hÖ x· héi më réng ®·<br /> diÔn ra mét t×nh thÕ kin