Kỹ thuận tạo thuận cảm phụ bản thể thần kinh cơ - Bài 1

Chia sẻ: Nguyễn NHi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo Kỹ thuận tạo thuận cảm phụ bản thể thần kinh cơ sách đào tạo cử nhân kỹ thuật y học chuyên ngành vật lý trị liệu

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuận tạo thuận cảm phụ bản thể thần kinh cơ - Bài 1

Bé Y TÕ Kü thuËt t¹o thuËn C¶m thô b¶n thÓ thÇn kinh – c¬ S¸CH §µO T¹O Cö NH¢N Kü THUËT Y HäC chuyªn ngµnh vËt lý trÞ liÖu Ng−êi dÞch: CN. Lª Kh¸nh §iÒn HiÖu ®Ýnh: ThS. NguyÔn Thi H−¬ng M∙ sè: §K.10.w.01 Nhµ xuÊt b¶n y häc hµ néi - 2007 1
T¸c gi¶: Roger Rich MS, PT, NCS Ng−êi dÞch: CN. Lª Kh¸nh §iÒn Ng−êi hiÖu ®Ýnh: thS. NguyÔn Thi H−¬ng Tham gia tæ chøc b¶n th¶o: ThS. PhÝ V¨n Th©m TS. NguyÔn M¹nh Pha B¶n dÞch th− chÊp thuËn cña t¸c gi¶ KÝnh göi: Th¹c sÜ NguyÔn Thi H−¬ng Tr−ëng Bé M«n VËt lý trÞ liÖu Khoa §iÒu d−ìng – Kü thuËt y häc §¹i häc Y d−îc Tp. Hå ChÝ Minh T«i lµ Roger Rich, MS.PT, NCS, lµ t¸c gi¶ cña cuèn s¸ch “Kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬”, t«i ®ång ý cho phÐp Th¹c SÜ NguyÔn Thi H−¬ng, Tr−ëng bé m«n VËt lý trÞ liÖu, khoa §iÒu d−ìng – Kü thuËt Y häc – §¹i häc Y d−îc TP. Hå ChÝ Minh dÞch, sao l¹i vµ in Ên cuèn s¸ch nµy. T«i còng ®ång ý cho phÐp ph©n phèi cuèn s¸ch nµy cho tÊt c¶ sinh viªn VËt lý trÞ liÖu vµ khoa cho môc ®Ých gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Ngµy 17 th¸ng 1 n¨m 2006 Roger Rich, MS.PT, NCS 2
Lêi giíi thiÖu Thùc hiÖn mét sè ®iÒu cña LuËt Gi¸o dôc, Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y TÕ ®· ban hµnh ch−¬ng tr×nh khung ®µo t¹o Cö nh©n Kü thuËt Y häc chuyªn ngµnh VËt lý trÞ liÖu. Bé Y tÕ còng ®· tæ chøc biªn so¹n tµi liÖu d¹y – häc c¸c m«n häc chuyªn m«n, còng nh− c¸c m«n c¬ b¶n chuyªn ngµnh theo ch−¬ng tr×nh trªn nh»m tõng b−íc x©y dùng bé tµi liÖu d¹y – häc chuÈn vÒ chuyªn m«n ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng ®µo t¹o nguån nh©n lùc y tÕ. V× chuyªn ngµnh Kü thuËt y häc lµ chuyªn ngµnh míi ra ®êi, ch−a cã nhiÒu tµi liÖu ®Ó phôc vô trong lÜnh vùc gi¶ng d¹y vµ häc tËp. §−îc sù ®ång ý cña «ng Roger Rich MS, PT, NCS – t¸c gi¶ cuèn s¸ch “Kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬ ”, s¸ch ®· ®−îc dÞch vµ hiÖu ®Ýnh bëi c¸c nhµ gi¸o giµu kinh nghiÖm vµ t©m huyÕt cña bé m«n VËt lý trÞ Tr−êng §¹i häc Y D−îc thµnh phè Hå ChÝ Minh. Cuèn s¸ch nµy ®· ®−îc héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh s¸ch vµ tµi liÖu d¹y – häc chuyªn ngµnh Cö nh©n Kü thuËt Y häc cña Bé Y tÕ ®ång ý ban hµnh lµ tµi liÖu tham kh¶o phôc vô cho c«ng t¸c d¹y – häc ®¹t chuÈn chuyªn m«n cña ngµnh y tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Bé Y tÕ xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c Nhµ gi¸o, c¸c chuyªn gia cña Tr−êng §¹i häc Y D−îc thµnh phè Hå ChÝ Minh – Khoa §iÒu d−ìng Kü thuËt Y häc – Bé m«n VËt lý trÞ liÖu ®· dµnh nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc hoµn thµnh cuèn s¸ch nµy ®Ó sím xuÊt b¶n kÞp thêi phôc vô cho c«ng t¸c ®µo t¹o nh©n lùc ngµnh y tÕ. V× lµ lÇn ®Çu xuÊt b¶n, chóng t«i mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña quý ®ång nghiÖp, c¸c b¹n sinh viªn vµ c¸c ®éc gi¶ ®Ó ®−îc hoµn thiÖn h¬n. vô khoa häc vµ ®µo t¹o bé y tÕ 3
Lêi nãi ®Çu Lêi ®Çu tiªn, Ban DÞch thuËt chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n t¸c gi¶ – ¤ng Roger H. Rich ®· cho phÐp chóng t«i dÞch, sao chÐp vµ in Ên cuèn s¸ch nµy ®Ó sö dông trong viÖc ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn c¸c sinh viªn hÖ Cö nh©n VËt lý trÞ liÖu. Chóng t«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n Bé Y TÕ ®· cho phÐp xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy. Göi ®Õn c¸c sinh viªn VËt lý trÞ liÖu th©n yªu vµ mong r»ng cuèn s¸ch nµy sÏ gióp c¸c em cã ®−îc kiÕn thøc vµ kü n¨ng vÒ kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬, gióp cho viÖc ®iÒu trÞ bÖnh nh©n ®¹t hiÖu qu¶ tèt h¬n. ThuËt ng÷ “Kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ” vµ “Phôc håi ThÇn kinh – C¬” lµ nh÷ng côm tõ ®Çu tiªn ®−îc sö dông ®Ó m« t¶ mét ph−¬ng ph¸p, ngµy nay cã tªn lµ “T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬ (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation)” vµ ng−êi s¸ng t¹o ra kü thuËt nµy lµ B¸c SÜ Herman Kabat vµ Bµ Margaret Knott lµ ng−êi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy ®Çu tiªn t¹i Mü trong viÖc ®iÒu trÞ bÖnh nh©n. “Kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬” ®−îc ¸p dông nh»m môc ®Ých ®−a ra nh÷ng yªu cÇu ®Æc hiÖu ®Ó ®¹t ®−îc mét ®¸p øng mong muèn. T¹o thuËn (Facilitation) cã nghÜa lµ “khuyÕn khÝch mét qu¸ tr×nh tù nhiªn, ng−îc l¹i víi sù øc chÕ; ®Æc biÖt lµ sù hiÖu qu¶ t¹o ra trªn m« thÇn kinh qua sù dÉn truyÒn cña xung thÇn kinh; lµm gi¶m sù kh¸ng c¶n cña thÇn kinh, nhê ®ã mét ®¸p øng kÝch thÝch thø ph¸t dÔ dµng t¹o ra ph¶n øng h¬n”. C¶m thô b¶n thÓ (Proprioceptive) cã nghÜa lµ tiÕp nhËn kÝch thÝch trong c¸c m« cña c¬ thÓ. ThÇn kinh – c¬ (Neuromuscular) mang ý nghÜa “liªn quan ®Õn thÇn kinh vµ c¬”. V× vËy, Kü thuËt T¹o thuËn C¶m thô B¶n thÓ ThÇn kinh – C¬ cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lµ ph−¬ng ph¸p khuyÕn khÝch sù ®¸p øng theo c¬ chÕ thÇn kinh – c¬, th«ng qua viÖc kÝch thÝch c¸c thô thÓ b¶n thÓ. B−íc ®Çu dÞch thuËt, chóng t«i thµnh thËt mong quý ®ång nghiÖp, c¸c sinh viªn vµ quý vÞ ®éc gi¶ ®ãng gãp thªm ý kiÕn ®Ó bæ sung cuèn s¸ch nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. TP Hå ChÝ Minh ngµy 6 th¸ng 12 n¨m 2007 THAY MÆT BAN DÞCH THUËT ThS. NguyÔn Thi H−¬ng Tr−ëng Bé m«n VËt lý trÞ liÖu Khoa §iÒu d−ìng – Kü thuËt Y häc 4
Môc lôc Bµi 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n................................................................................. 9 1. Nguyªn t¾c cña kü thuËt t¹o thuËn c¶m thô b¶n thÓ thÇn kinh – c¬ ......................................................................................................... 9 1.1. TiÕp xóc b»ng tay ................................................................................................ 9 1.2. §Ò kh¸ng thÝch hîp ............................................................................................ 9 1.3. NÐn Ðp ................................................................................................................. 10 1.4. Lùc kÐo ............................................................................................................... 10 1.5. KÐo gi·n.............................................................................................................. 10 1.6. KÝch thÝch b»ng m¾t ......................................................................................... 10 1.7. KÝch thÝch b»ng lêi nãi ..................................................................................... 10 1.8. Sù ®¸p øng lan táa ............................................................................................ 11 1.9. MÉu vËn ®éng .................................................................................................... 11 2. môc tiªu ®iÒu trÞ .................................................................................. 11 3. c¸c kü thuËt ®iÒu trÞ ......................................................................... 12 3.1. Khëi ®éng nhÞp nhµng ...................................................................................... 12 3.2. Phèi hîp co c¬ ®¼ng tr−êng.............................................................................. 12 3.3. §¶o nghÞch ®éng (®¶o nghÞch chËm) .............................................................. 12 3.4. §¶o nghÞch æn ®Þnh........................................................................................... 13 3.5. æn ®Þnh nhÞp nhµng ......................................................................................... 13 3.6. KÐo gi·n nhanh lËp l¹i (tõ tÇm vËn ®éng ngoµi) .......................................... 14 3.7. Co/nghØ ............................................................................................................... 14 3.8. Gi÷/nghØ.............................................................................................................. 15 Bµi 2. d¸ng ®i ................................................................................................ 16 1. ®iÒu trÞ d¸ng ®i ..................................................................................... 16 1.1. T− thÕ ngåi ......................................................................................................... 16 1.2. Ngåi chuyÓn qua ®øng ..................................................................................... 19 5
1.3. ThÕ ®øng ............................................................................................................ 20 2. Nh÷ng l−u ý h÷u Ých trong qu¸ tr×nh b−íc tíi tr−íc ....... 22 3. D¸ng ®i tíi cã lùc kh¸ng .................................................................. 23 4.D¸ng ®i lui cã lùc ®Ò kh¸ng ............................................................. 25 5. D¸ng ®i ngang cã lùc kh¸ng ........................................................... 26 6. ®øng mét ch©n ...................................................................................... 28 Bµi 3. c¸c mÉu vËn ®éng ........................................................................... 30 1. NH÷NG VÊN §Ò THEN CHèT KHI THùC HIÖN C¸C MÉU VËN §éNG .......................................................................................................................... 30 2.. Cö ®éng cña c¸c c¬ vai ..................................................................... 31 2.1. C¬ thang ............................................................................................................. 31 2.2. C¬ tr¸m ............................................................................................................... 31 2.3. C¬ n©ng vai ........................................................................................................ 31 2.4. C¬ r¨ng c−a tr−íc .............................................................................................. 31 2.5. C¬ l−ng réng ...................................................................................................... 31 2.6. C¬ ngùc bÐ .......................................................................................................... 31 2.7. C¬ d−íi ®ßn ........................................................................................................ 31 2.8. C¬ ngùc lín ........................................................................................................ 31 3. C¸c mÉu vËn ®éng x−¬ng vai ........................................................... 32 3.1. N©ng vai ra phÝa tr−íc ................................................................................ 32 3.2. H¹ xuèng ra phÝa sau .................................................................................. 32 3.3. N©ng lªn ra phÝa sau ................................................................................... 33 3.4. H¹ xuèng ra phÝa tr−íc .................................................................................... 33 4. c¸c MÉU VËN §éNG CñA CHI TR£N .................................................... 34 4.1. GËp dang chi trªn ............................................................................................. 36 4.2. Duçi/¸p chi trªn ........................................................................................... 36 4.3. GËp/dang chi trªn víi gËp khuûu ............................................................... 38 4.4. Duçi/¸p chi trªn víi duçi khuûu.................................................................38 4.5. GËp/dang chi trªn víi gËp khuûu – Lu©n phiªn .......................................... 40 6
4.6. GËp/¸p chi trªn.................................................................................................. 41 4.7. Duçi/dang chi trªn ............................................................................................ 41 4.8. GËp/¸p chi trªn víi gËp khuûu ................................................................... 43 4.9. Duçi/dang chi trªn víi duçi khuûu ............................................................. 43 4.10. §Èy vÒ phÝa trô ............................................................................................... 45 4.11. KÐo vÒ phÝa trô ................................................................................................ 46 5. C¸C MÉU VËN §éNG TRONG THÕ N»M NGHI£NG CñA CHI TR£N ... 47 6. C¸C MÉU VËN §éNG X¦¥NG CHËU ....................................................... 47 6.1. N©ng chËu lªn vÒ phÝa tr−íc ........................................................................... 47 6.2. H¹ chËu xuèng vÒ phÝa sau ............................................................................. 48 7. C¸C MÉU VËN §éNG CñA CHI D¦íI ...................................................... 49 7.1. GËp/¸p/xoay ngoµi chi d−íi víi gËp gèi ...................................................... 50 7.2. Duçi/dang/xoay trong chi d−íi víi duçi gèi ................................................ 50 7.3. GËp/¸p/xoay ngoµi chi d−íi (gèi duçi) ........................................................ 52 7.4. Duçi/dang/xoay trong chi d−íi (gèi duçi) ................................................... 52 7.5. GËp/dang/xoay trong chi d−íi víi gËp gèi .................................................. 53 7.6. Duçi/¸p/xoay ngoµi chi trªn víi duçi gèi .................................................... 54 7.7. GËp/dang/xoay trong chi d−íi (gèi duçi) .................................................... 55 7.8. Duçi/¸p/xoay ngoµi chi d−íi (gèi duçi) ....................................................... 55 bµi 4. Th©n m×nh ............................................................................................ 57 1. C¸C MÉU VËN §éNG CñA C¶ HAI CHI D¦íI - BÊT §èI XøNG .......... 57 1.1. GËp/¸p/xoay ngoµi – gËp/dang/xoay trong víi gËp gèi ................................ 57 1.2. Duçi/dang/xoay trong – duçi/¸p/xoay ngoµi víi duçi gèi............................. 57 1.3. ChÆt xuèng (Chopping) .................................................................................... 59 1.4. N©ng lªn (Lifting) ............................................................................................. 59 2. MÉU KÕT HîP X¦¥NG CHËU Vµ X¦¥NG VAI ....................................... 61 2.1. X−¬ng chËu – n©ng lªn ra tr−íc/x−¬ng vai – h¹ xuèng ra tr−íc................ 61 2.2. X−¬ng chËu – H¹ xuèng ra sau/x−¬ng vai – n©ng lªn ra sau..................... 61 2.3. KÐo dµi x−¬ng chËu/x−¬ng vai t−¬ng hç........................................................ 63 7
2.4. Co ng¾n x−¬ng chËu/x−¬ng vai t−¬ng hç ...................................................... 63 3. L¨n lËt ...................................................................................................... 64 3.1. ChuÈn bÞ bÖnh nh©n ®Ó c¸c ho¹t ®éng l¨n lËt cã hiÖu qu¶ ....................... 64 3.2. L¨n b»ng gËp th©n toµn khèi ..................................................................... 64 3.3. L¨n b»ng duçi th©n toµn khèi .................................................................... 64 3.4. l¨n b»ng c¸c mÉu vËn ®éng cña hai chi d−íi ............................................. 65 3.5. L¨n b»ng c¸c mÉu vËn ®éng cña mét chi d−íi ........................................... 66 3.6. L¨n b»ng c¸c mÉu vËn ®éng cña hai chi d−íi ............................................ 69 bµi 5. c¸c ho¹t ®éng t¨ng tiÕn trong thÕ n»m ngöa vµ n»m sÊp .......................................................................................................................... 74 1. t¨ng tiÕn trong thÕ n»m ngöa ...................................................... 74 1.1. ThÕ co chèng ch©n trªn mÆt bµn ................................................................ 74 1.2. Co chèng ch©n trªn mÆt bµn – Dang/¸p víi xoay th©n d−íi ..................... 74 1.3. ThÕ b¾c cÇu .................................................................................................. 74 1.4. N»m ngöa chuyÓn qua thÕ nghiªng bªn chèng chÞu trªn mét khuûu ...... 76 1.5. Nghiªng bªn chèng chÞu trªn mét khuûu chuyÓn qua thÕ ngåi nghiªng bªn chèng chÞu trªn mét bµn tay ....................................................................... 77 1.6. Ngåi nghiªng bªn chèng chÞu trªn mét bµn tay chuyÓn sang thÕ ngåi dµi ch©n chèng chÞu trªn hai bµn tay ...................................................................... 78 1.7. Ngåi nghiªng bªn chèng chÞu trªn mét bµn tay chuyÓn sang thÕ quú bèn ®iÓm ..................................................................................................................... 78 2. t¨ng tiÕn trong thÕ n»m sÊp .......................................................... 80 2.1. N»m sÊp kiÓu trôc däc ................................................................................ 80 8
Bµi 1 Kh¸i niÖm c¬ b¶n 1. Nguyªn t¾c cña kü thuËt t¹o thuËn c¶m thô b¶n thÓ thÇn kinh – c¬ 1.1. TiÕp xóc b»ng tay a. Ph¶i chÝnh x¸c v× kü thuËt nµy th−êng ®−îc sö dông ®Ó t¸c ®éng lªn sù ®¸p øng vËn ®éng còng nh− sù ®¸nh gi¸ vËn ®éng. b. Ph¶i tho¶i m¸i v× ®au cã thÓ g©y ra ph¶n øng tù vÖ vµ øc chÕ cö ®éng. c. Sù tiÕp xóc nªn ë vÒ phÝa cö ®éng x¶y ra vµ kh«ng nªn g©y thªm c¶m gi¸c khã chÞu cho bÖnh nh©n do viÖc cÇm n¾m "kiÓu bÊu chÆt". d. Lùc ®Ò kh¸ng th«ng qua c¸ch cÇm n¾m ®−îc ¸p dông theo chiÒu ng−îc l¹i víi chiÒu cña cö ®éng. e. Sù tiÕp xóc b»ng c¸ch n¾m theo kiÓu c¬ giun. f. T− thÕ cña chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu n»m trong chiÒu h−íng chÐo cña mÉu cö ®éng ®ang diÔn ra. 1.2. §Ò kh¸ng thÝch hîp a. Lùc ®Ò kh¸ng cÇn thÝch hîp víi ®¸p øng mµ b¹n muèn kÝch thÝch, vÝ dô nh− cö ®éng co c¬ h−íng t©m, co c¬ ly t©m, hoÆc sù v÷ng ch¾c,v.v. b. Lùc ®Ò kh¸ng ph¶i theo mét d·y c¸c nguyªn t¾c ®Ó hoµn thµnh môc tiªu ®Ò ra. Cö ®éng tù ý nhÞp nhµng Sù øc chÕ cö ®éng/v÷ng H−íng dÉn/trî gióp c¬ co h−íng t©m/ly t©m ch¾c/gi÷ ®¼ng tr−êng ** §Ò kh¸ng gióp ®¹t ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò sau: a. T¹o thuËn cö ®éng theo chiÒu mong muèn. b. Gia t¨ng søc m¹nh vµ søc bÒn. c. Cã thÓ t¹o ra sù ®¸p øng lan táa. d. T¹o nªn sù th− gi·n cña nhãm c¬ nghÞch vËn. e. T¹o thuËn co c¬ h−íng t©m, ly t©m hoÆc co c¬ ®¼ng tr−êng. f. Cho phÐp chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu l−îng gi¸ chÊt l−îng cö ®éng cña bÖnh nh©n. 9
1.3. NÐn Ðp a. Sù nÐn c¸c mÆt khíp b. Gia t¨ng sù v÷ng ch¾c c. §−îc ¸p dông nhanh hoÆc chËm vµ lu«n lu«n duy tr× lùc nÐn Ðp d. KÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c nhãm c¬ ®èi träng lùc e. §−îc ¸p dông bëi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu hoÆc bëi chÝnh t− thÕ cña bÖnh nh©n, nh− thÕ quú bèn ®iÓm. 1.4. Lùc kÐo a. Lµm rêi mÆt khíp b. T¹o thuËn cö ®éng c. §−îc ¸p dông vu«ng gãc víi vßng cung cña cö ®éng hoÆc theo trôc däc cña mét chi. 1.5. KÐo gi·n a. Ph¶n x¹ tñy sèng ®¬n synapse. b. T¹o thuËn sù co cña c¸c c¬ trong mét chuçi nh÷ng nhãm c¬ ®ång vËn ®−îc kÐo dµi. c. §¸p øng tèi −u ®èi víi kÐo gi·n ®−îc t¹o ra khi tÊt c¶ nh÷ng c¬ ®ång vËn trong chuçi ë trong thÕ ®−îc kÐo dµi tèi ®a vµ trong thÕ kÐo c¨ng. d. Gia t¨ng søc m¹nh co c¬ cña nhãm c¬ ®−îc kÐo gi·n. e. Theo sau kÐo gi·n lµ ®Ò kh¸ng. f. T¨ng tèc cö ®éng g. Lùc kÐo gi·n ph¶i nhÑ nhµng theo chiÒu c¬ ®−îc kÐo dµi vµ kh«ng ®−îc qu¸ m¹nh. h. Lµm gi¶m sù mÖt mái vµ sù g¾ng søc cÇn thiÕt ®Ó t¹o nªn cö ®éng. 1.6. KÝch thÝch b»ng m¾t a. Lµ mét kªnh c¶m gi¸c quan träng ®Ó cung cÊp th«ng tin ph¶n håi cho bÖnh nh©n vÒ vÞ trÝ vµ h−íng cö ®éng. b. Lµ mét kªnh thay thÕ cho c¸c kªnh c¶m gi¸c ®· bÞ mÊt hoÆc bÞ khiÕm khuyÕt. c. Cã thÓ c¶i thiÖn ®éng c¬ thóc ®Èy vµ tÇm vËn ®éng nhê quan s¸t ®Ó h−íng tíi môc tiªu. 1.7. KÝch thÝch b»ng lêi nãi a. Lêi nãi ®−îc sö dông d−íi d¹ng mÖnh lÖnh vµ ph¶i chÝnh x¸c. 10
b. ¢m s¾c vµ ©m l−îng ph¶i ®Çy uy lùc, tù tin vµ lu«n thÝch hîp víi tõng t×nh huèng cô thÓ. c. KÝch thÝch b»ng lêi nãi ph¶i phèi hîp ®óng thêi ®iÓm víi ®¸p øng ph¶n x¹, ®¸p øng tù ý vµ víi kÝch thÝch b»ng tay. 1.8. Sù ®¸p øng lan táa a. KiÓm so¸t sù lan táa b»ng c−êng ®é vµ chiÒu cña lùc ®Ò kh¸ng. b. Sù ®¸p øng lan táa x¶y ra ë nh÷ng ng−êi b×nh th−êng khi bÞ c¨ng th¼ng vµ còng gÆp ë nh÷ng bÖnh nh©n cã bÖnh lý thÇn kinh. c. Cã thÓ x¶y ra ë cïng bªn, ®èi bªn, tõ trung −¬ng ®Õn ngo¹i biªn hoÆc tõ ngo¹i biªn ®Õn trung −¬ng. 1.9. MÉu vËn ®éng a. Lµ nh÷ng cö ®éng b×nh th−êng x¶y ra trong c¸c mÉu ®ång vËn. b. C¸c mÉu vËn ®éng chøc n¨ng b×nh th−êng nãi chung x¶y ra trong c¸c mÆt ph¼ng chÐo víi nh÷ng thµnh phÇn xoay. 2. môc tiªu ®iÒu trÞ a. T¹o cho bÖnh nh©n mét kinh nghiÖm häc tÝch cùc, cã ®éng c¬ thóc ®Èy vµ cã ý thøc hoµn thµnh bµi tËp. b. Sù c©n ®èi xÐt vÒ ph−¬ng diÖn th¼ng hµng cña ®Çu, cæ, th©n, chËu, ch©n, d¸ng bé, sù chÞu träng l−îng vµ ch©n ®Õ. c. TÝnh thêi l−îng b×nh th−êng cña cö ®éng ®èi víi sù gia t¨ng c¸c ®¬n vÞ vËn ®éng, tèc ®é vµ sù ®iÒu hîp cña c¸c nhãm c¬ chñ vËn/nghÞch vËn. d. C¶i thiÖn sù kiÓm so¸t vËn ®éng vµ ®iÒu hîp cña sù co c¬ h−íng t©m, ly t©m, vµ ®¼ng tr−êng ë mäi tèc ®é cö ®éng. e. C¶i thiÖn tÇm vËn ®éng, søc m¹nh c¬, vµ sù ®iÒu hîp cña c¸c mÉu vËn ®éng chøc n¨ng. f. C¶i thiÖn tÝnh vËn ®éng, tÝnh v÷ng ch¾c, tÝnh vËn ®éng dùa trªn tÝnh v÷ng ch¾c vµ sù khÐo lÐo trong mäi t− thÕ. g. T¹o sù b×nh th−êng cña tr−¬ng lùc c¬ qua viÖc c¶i thiÖn tÇm vËn ®éng, søc m¹nh c¬, sù chÞu träng l−îng, sù ®iÒu hîp vµ gi¶m sù g¾ng søc nh»m t¹o nªn cö ®éng. h. T¸i gi¸o dôc vµ c¶i thiÖn nhËn thøc vÒ vËn ®éng. i. C¶i thiÖn th¨ng b»ng vµ søc bÒn. j. Th− gi·n. Chøc n¨ng... chøc n¨ng... chøc n¨ng. 11
3. c¸c kü thuËt ®iÒu trÞ 3.1. Khëi ®éng nhÞp nhµng §©y lµ kü thuËt mét chiÒu sö dông nhãm c¬ chñ vËn. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông cho bÖnh nh©n: 1. Cã sù khã kh¨n trong viÖc khëi ®Çu cö ®éng vµ trong viÖc duy tr× cö ®éng qua suèt tÇm vËn ®éng s½n cã. 2. Tr× trÖ, chËm ch¹p, vµ kh«ng thÓ duy tr× tèc ®é ®· ®Þnh s½n cña cö ®éng. 3. Cã c¶m thô b¶n thÓ, sù ®iÒu hîp, vµ kiÓm so¸t vËn ®éng bÞ gi¶m. 4. Cã sù co cøng hoÆc cøng ®ê. 5. Dïng ®Ó h−íng dÉn nh÷ng mÉu vËn ®éng mong muèn. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, mét phÇn c¬ thÓ ®−îc di chuyÓn thô ®éng nhiÒu lÇn qua tÇm vËn ®éng s½n cã cña mét mÉu vËn ®éng. Sau ®ã, yªu cÇu bÖnh nh©n "gióp" thùc hiÖn cö ®éng. KÕ tiÕp, bÖnh nh©n thùc hiÖn cö ®éng chñ ®éng hoÆc cö ®éng chñ ®éng cã trî gióp. Cuèi cïng, yªu cÇu bÖnh nh©n "gióp" nhiÒu h¬n viÖc thùc hiÖn cö ®éng ngay c¶ khi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu b¾t ®Çu ®Ò kh¸ng cö ®éng ®ã. Sù tiÕn triÓn ®i tõ cö ®éng thô ®éng, ®Õn cö ®éng chñ ®éng, råi ®Õn cö ®éng cã ®Ò kh¸ng. 3.2. Phèi hîp co c¬ ®¼ng tr−êng §©y lµ kü thuËt hai chiÒu sö dông nhãm c¬ chñ vËn chØ ®Ó thùc hiÖn sù co c¬ h−íng t©m, ly t©m, vµ ®¼ng tr−êng mµ kh«ng cã thêi gian nghØ, thêi gian th− gi·n khi thay ®æi chiÒu cö ®éng, hoÆc sù co c¬ ®¼ng tr−êng. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông cho nh÷ng bÖnh nh©n: 1. BÞ khiÕm khuyÕt vÒ kiÓm so¸t vËn ®éng hoÆc cã vÊn ®Ò trong viÖc häc c¸ch vËn ®éng. 2. BÞ khiÕm khuyÕt vÒ ®iÒu hîp hoÆc c¶m thô b¶n thÓ. 3. Cã sù khã kh¨n vÒ co c¬ h−íng t©m, ly t©m hoÆc ®¼ng tr−êng. 4. BÞ gi¶m tÇm vËn ®éng, søc m¹nh c¬ hoÆc sù v÷ng ch¾c. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ®Ò kh¸ng trªn mét phÇn c¬ thÓ qua mét mÉu vËn ®éng h−íng t©m. ë cuèi tÇm vËn ®éng, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu yªu cÇu bÖnh nh©n gi÷ phÇn c¬ thÓ ®ã b»ng c¸ch co c¬ ®¼ng tr−êng. KÕ tiÕp, phÇn c¬ thÓ ®ã ®−îc ®−a trë vÒ t− thÕ khëi ®Çu cña mÉu vËn ®éng, ®ång thêi trong lóc ®ã bÖnh nh©n ph¶i co c¬ ly t©m ®Ó cho cö ®éng trë vÒ nµy x¶y ra. Nh− vËy, sù tiÕn triÓn sÏ ®i tõ co c¬ h−íng t©m ®Õn co c¬ ®¼ng tr−êng råi ®Õn co c¬ ly t©m. 3.3. §¶o nghÞch ®éng (®¶o nghÞch chËm) §©y lµ kü thuËt hai chiÒu sö dông nh÷ng nhãm c¬ chñ vËn vµ nghÞch vËn. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông ®Ó: 12
1. Gia t¨ng tÇm vËn ®éng vµ søc m¹nh c¬. 2. Gióp cho bÖnh nh©n ®¹t ®−îc kh¶ n¨ng ®¶o nghÞch nhÞp nhµng theo chiÒu cö ®éng. 3. Gi¶m sù mÖt mái vµ t¹o thuËn cho sù th− gi·n chñ ®éng cña nhãm c¬ nghÞch vËn qua viÖc øc chÕ t−¬ng hç. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu t¹o thuËn cö ®éng theo mét h−íng cña mét mÉu vËn ®éng. Tr−íc khi tÇm vËn ®éng cuèi ®¹t ®−îc, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ®æi bµn tay cÇm n¾m ë xa vµ sau ®ã t¹o thuËn cho mÉu vËn ®éng ng−îc l¹i. Khi mÉu vËn ®éng ng−îc l¹i b¾t ®Çu, bµn tay cÇm n¾m ë gÇn ®−îc ®æi ®Ó phï hîp víi bÒ mÆt tiÕp xóc míi. Kh«ng cã thêi gian nghØ khi ®æi chiÒu cö ®éng. 3.4. §¶o nghÞch æn ®Þnh §©y lµ kü thuËt hai chiÒu sö dông co c¬ ®¼ng tr−êng víi lùc ®Ò kh¸ng ®−îc t¹o bëi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ®ñ ®Ó lín h¬n lùc co c¬ dù ®Þnh cña bÖnh nh©n. Kü thuËt nµy cã thÓ ®−îc ¸p dông cho bÖnh nh©n ®Ó: 1. C¶i thiÖn sù v÷ng ch¾c vµ søc m¹nh c¬. 2. C¶i thiÖn kh¶ n¨ng thay ®æi lu©n phiªn gi÷a nhãm c¬ chñ vËn vµ nhãm c¬ nghÞch vËn. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu yªu cÇu bÖnh nh©n cö ®éng theo mÉu vËn ®éng mong muèn trong khi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu t¹o lùc ®Ò kh¸ng ®èi nghÞch b»ng c¶ hai tay gÇn vµ xa ®ñ ®Ó ng¨n cö ®éng x¶y ra. Nªn t¨ng lùc ®Ò kh¸ng tõ tõ. Khi bÖnh nh©n ®· thùc hiÖn sù co c¬ tèt nhÊt, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu tõ tõ níi láng tay cÇm n¾m trªn mét mÆt tiÕp xóc vµ chuyÓn ®æi cÇm n¾m lªn trªn bÒ mÆt c¬ nghÞch vËn. T¨ng lùc ®Ò kh¸ng tõ tõ trªn tay nµy theo chiÒu ng−îc l¹i. KÕ tiÕp, bµn tay kia còng tõ tõ níi láng vµ ®Æt lªn trªn bÒ mÆt cña c¬ nghÞch vËn, ®©y chÝnh lµ n¬i tay nµy gia t¨ng tõ tõ lùc ®Ò kh¸ng. §Ò kh¸ng trªn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña mÉu vËn ®éng bao gåm c¶ cö ®éng xoay. Yªu cÇu bÖnh nh©n chèng l¹i lùc ®Ò kh¸ng. TiÕn tr×nh nµy cã thÓ ®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn theo mçi chiÒu cö ®éng. 3.5. æn ®Þnh nhÞp nhµng §©y lµ kü thuËt hai chiÒu sö dông co c¬ ®¼ng tr−êng cña c¸c nhãm c¬ chñ vËn vµ nghÞch vËn trong mét mÉu vËn ®éng vµ mÉu ng−îc l¹i cña nã. Kh«ng cÇn chó ý ®Õn sù di chuyÓn phÇn c¬ thÓ cña bÖnh nh©n mµ chØ chó ý ®Õn sù k×m gi÷ cña phÇn c¬ thÓ ®ã vµ chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu qu©n b×nh tõ tõ c−êng ®é vµ h−íng cña lùc. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông ®Ó: 1. C¶i thiÖn søc m¹nh c¬, sù v÷ng ch¾c vµ tÇm vËn ®éng. 13
2. KÝch ho¹t nhãm c¬ quanh mét khíp mµ nhãm c¬ nµy cã thÓ bÞ ®au khi bÖnh nh©n dïng lùc qu¸ m¹nh hoÆc bÞ ®au khi chØ cö ®éng mét vµi ®é cña tÇm vËn ®éng. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ®−a phÇn c¬ thÓ cña bÖnh nh©n ®Õn tÇm vËn ®éng mong muèn hoÆc bÖnh nh©n di chuyÓn chñ ®éng phÇn c¬ thÓ nµy ®Õn vÞ trÝ mµ t¹i vÞ trÝ ®ã chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu yªu cÇu bÖnh nh©n gi÷ l¹i vµ chØ qu©n b×nh víi lùc ®Ò kh¸ng ng−îc chiÒu ®−îc t¹o bëi hai tay xa vµ gÇn cña chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu, kh«ng ®−îc ®Èy qu¸ m¹nh hoÆc v−ît qu¸ lùc ®Ò kh¸ng cña chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu. Chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu nªn t¨ng lùc ®Ò kh¸ng tõ tõ mét c¸ch thÝch hîp. T¹i ®iÓm nµy, chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu tõ tõ níi láng cÇm n¾m ë bµn tay xa, råi ®Æt bµn tay nµy lªn trªn bÒ mÆt c¬ nghÞch vËn vµ b¾t ®Çu t¨ng lùc ®Ò kh¸ng tõ tõ trªn tay nµy. KÕ tiÕp, bµn tay gÇn còng tõ tõ níi láng vµ còng ®Æt lªn trªn bÒ mÆt cña c¬ nghÞch vËn, ®©y chÝnh lµ n¬i bµn tay nµy tõ tõ gia t¨ng lùc ®Ò kh¸ng. BÖnh nh©n ®−îc yªu cÇu qu©n b×nh víi lùc ®Ò kh¸ng vµ kh«ng ®−îc ®Èy qu¸ m¹nh hoÆc v−ît qu¸ lùc kh¸ng ®ã. TiÕn tr×nh nµy cã thÓ ®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn theo mçi chiÒu cña cö ®éng. 3.6. KÐo gi·n nhanh lËp l¹i (tõ tÇm vËn ®éng ngoµi) §©y lµ kü thuËt mét chiÒu chØ sö dông nhãm c¬ chñ vËn cña mÉu vËn ®éng. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông khi: a. BÖnh nh©n mÖt hoÆc ®¹t ®Õn phÇn yÕu cña tÇm vËn ®éng. b. BÖnh nh©n cã khã kh¨n khi khëi ®Çu cö ®éng hoÆc ®iÒu hîp cö ®éng. c. Cö ®éng ®ßi hái sù t¹o thuËn theo mét h−íng ®· ®Þnh s½n. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy, b¾t ®Çu b»ng cö ®éng theo mÉu mong muèn. ë t¹i ®iÓm yÕu cña tÇm vËn ®éng hoÆc nÕu cã sù mái c¬, phÇn c¬ thÓ nµy ®−îc ®−a trë l¹i t− thÕ khëi ®Çu cña mÉu vËn ®éng ®ã vµ ®−îc kÐo gi·n lÆp l¹i mét c¸ch nhÑ nhµng nh»m t¹o thuËn cö ®éng theo mÉu vËn ®éng nµy mét lÇn n÷a. Cã thÓ lÆp l¹i nhiÒu lÇn kü thuËt nµy ®Ó ®¹t ®−îc tÇm vËn ®éng ®Çy ®ñ nÕu ®−îc (tõ tÇm vËn ®éng trong). Mét nhãm c¬ cã thÓ ®−îc kÐo gi·n lÆp l¹i mét c¸ch nhÑ nhµng khi ë tr¹ng th¸i co ng¾n. §iÒu nµy cã thÓ ®−îc ¸p dông t¹i bÊt cø ®iÓm nµo cña tÇm vËn ®éng – n¬i cã sù mái c¬ hoÆc yÕu c¬. Trong tr−êng hîp nµy, phÇn c¬ thÓ ®ã kh«ng ®−îc ®−a trë l¹i t− thÕ khëi ®Çu cña mÉu vËn ®éng ®ang thùc hiÖn. 3.7. Co/nghØ §©y lµ kü thuËt mét chiÒu liªn quan ®Õn sù co c¬ ®¼ng tr−êng mµ bÖnh nh©n ph¶i chó ý ®Ó di chuyÓn phÇn c¬ thÓ chèng l¹i lùc ®Ò kh¸ng cña chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu vµ lùc ®Ò kh¸ng nµy ph¶i ®ñ m¹nh ®Ó kh«ng cho cö ®éng x¶y ra. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông ®Ó: a. Gia t¨ng tÇm vËn ®éng. 14
b. T¹o thuËn th− gi·n qua sù øc chÕ t−¬ng hç. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy: 1. PhÇn c¬ thÓ ®−îc ®−a ®Õn ®iÓm tÇm vËn ®éng bÞ giíi h¹n cña mÉu vËn ®éng vµ ph¶i bao gåm tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña mÉu vËn ®éng kÓ c¶ thµnh phÇn xoay. 2. KÕ ®ã, bÖnh nh©n ®−îc yªu cÇu di chuyÓn phÇn c¬ thÓ theo mÉu ng−îc l¹i trong khi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ®Ò kh¸ng cö ®éng nµy vµ chØ cho phÐp thµnh phÇn xoay x¶y ra vµi ®é. 3. Theo sau ®ã lµ sù th− gi·n trong Ýt nhÊt 5 gi©y. 4. TiÕp ®ã, phÇn c¬ thÓ cña bÖnh nh©n ®−îc di chuyÓn thô ®éng hoÆc ®−îc yªu cÇu di chuyÓn chñ ®éng ®Õn tÇm ®é míi ®¹t ®−îc. 3.8. Gi÷/nghØ §©y lµ kü thuËt mét chiÒu liªn quan ®Õn sù co c¬ ®¼ng tr−êng hoÆc co c¬ gi÷ l¹i mµ bÖnh nh©n ph¶i chó ý ®Ó duy tr× t− thÕ vµ kh«ng di chuyÓn phÇn c¬ thÓ. §iÒu nµy ®ßi hái ë bÖnh nh©n mét lùc qu©n b×nh víi lùc ®Ò kh¸ng cña chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu ¸p dông trªn phÇn c¬ thÓ ®ã cña bÖnh nh©n. Kü thuËt nµy ®−îc ¸p dông khi cÇn: a. Gia t¨ng tÇm vËn ®éng. b. T¹o thuËn th− gi·n. c. Gi¶m ®au. §Ó ¸p dông kü thuËt nµy: 1. §−a phÇn c¬ thÓ cña bÖnh nh©n ®Õn ®iÓm cuèi tÇm vËn ®éng cña mét mÉu vËn ®éng hoÆc ®Õn ®iÓm gÇn s¸t víi n¬i bÞ ®au. 2. Ph¶i bao gåm tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña mÉu vËn ®éng bÞ giíi h¹n. 3. KÕ ®ã, bÖnh nh©n ®−îc yªu cÇu gi÷ yªn phÇn c¬ thÓ trong khi chuyªn viªn VËt lý trÞ liÖu gia t¨ng tõ tõ lùc ®Ò kh¸ng. 4. Theo sau ®ã lµ sù th− gi·n trong 5 gi©y. 5. TiÕp ®ã, phÇn c¬ thÓ cña bÖnh nh©n ®−îc di chuyÓn thô ®éng hoÆc ®−îc yªu cÇu di chuyÓn chñ ®éng tíi tÇm ®é míi ®¹t ®−îc. 15