lịch sử thế giới (tập 2): phần 2

Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br /> <br /> CHÛÚNG XI<br /> <br /> CHIÏËN TRANH TRÙM NÙM<br /> 1. Nguyïn nhên chiïën tranh.<br /> 2. Tònh hònh nûúác Phaáp dûúái triïìu Jean Le Bon vaâ<br /> Charles V.<br /> 3. Dûúái triïìu Charles VI, nûúác Phaáp bõ qua phên.<br /> 4. Jeanne d’Arc giaãi phoáng nûúác Phaáp.<br /> 1. Nguyïn nhên chñnh trõ gêy ra chiïën tranh Trùm nùm<br /> laâ hai vua Anh, Phaáp tranh ngöi. Vua Edouard III nûúác Anh<br /> tûå cho mònh laâ ngûúâi thûâa kïë cuãa Philippe le Bel vua nûúác<br /> Phaáp vò öng laâ chaáu ngoaåi(1).<br /> (1) Trûúác thïë kó 11 nûúác Anh laâ möåt thuöåc àõa cuãa ngûúâi La Maä trong<br /> 400 nùm, kïë àïën loåt vaâo tay ngûúâi Saxon (425-426), ngûúâi Anges<br /> (547-584). Àïën thïë kó 11, ngûúâi Àan Maåch àïën chiïëm möåt phêìn<br /> lúán nûúác Anh vaâ dûång thaânh vûúng quöëc cuãa Kanut. Kanut truyïìn<br /> àûúåc hai àúâi thò nùm 1042 ngûúâi Anglo Saxon àaánh àuöíi ngûúâi Àan<br /> Maåch vaâ lêåp Edouard le Confesseur lïn ngöi (1043-1066). Edouard<br /> de Confesseur chïët, möåt laänh chuáa xûá Normandie laâ Guillaume le<br /> Conqueárant (ngûúâi Phaáp) chiïu möå voä sô xûá Normandeie, Bretagne,<br /> Flandre, vûúåt biïín túái xêm chiïëm nûúác Anh vaâ laâm vua. Ngöi truyïìn<br /> túái Edouard III àaä mûúâi àúâi. Khi xaãy ra trêån giùåc Trùm nùm, chïë<br /> àöå quên chuã Anh àaä mêët dêìn tñnh caách chuyïn chïë, vaâ chñnh thïí<br /> àaåi nghõ àaä manh nha.<br /> 83<br /> <br /> Lõch Sûã Thïë Giúái<br /> <br /> Nguyïn nhên kinh tïë laâ hai nûúác Anh, Phaáp tranh giaânh<br /> quyïìn lúåi úã Flandre. Tûâ trûúác, nûúác Anh giao thiïåp mêåt thiïët<br /> vúái Flandre, möåt thaái àõa thuöåc vûúng quöëc Phaáp, Anh baán<br /> cho Flandre len vaâ mua laåi nó. Sau vò caác thõ xaä Flandre nöíi<br /> loaån, vua Philippe VI àaánh deåp vaâ tiïu diïåt àûúåc loaån quên<br /> (1328) taái lêåp aãnh hûúãng Phaáp úã Flandre, laâm cho thûúng<br /> maäi Anh chõu thiïåt. Àïí traã àuäa, vua Edouard III cêëm chúã<br /> len qua Flandre. Khöng bao lêu ngûúâi Flandre thêëy mêët<br /> nhiïìu quyïìn lúåi nïn boã Phaáp theo Anh.<br /> Chiïën tranh xaãy ra, nûúác Anh thùæng thïë vò tuy caác quöëc<br /> vûúng Phaáp duäng caãm, nhûng khöng bùçng quöëc vûúng Anh<br /> mûu lûúåc vaâ quaã quyïët. Quên àöåi Anh laåi kheáo töí chûác hún<br /> quên àöåi Phaáp.<br /> Nùm 1340 khi chiïën thuyïìn Phaáp bõ liïn quên Anh vaâ<br /> Flandre phaá röëi, quên Anh traân lïn àêët Phaáp nhû vaâo chöî<br /> khöng ngûúâi.<br /> Nùm 1346, vua Edouard àïå tam xêm chiïëm vaâ taân phaá<br /> xûá Normandie, àaánh baåi quên Phaáp úã Creácy, chiïëm haãi caãng<br /> Calais àuöíi dên chuáng Phaáp ra khoãi haãi caãng naây, cho boån<br /> phuá haâo Anh sang úã.<br /> 2. Chiïën tranh túái àêy taåm àõnh, vò Êu chêu luác êëy bõ<br /> bïånh dõch haåch taân phaá. Nùm 1355 thò chiïën tranh taái diïîn.<br /> Khi quên Anh àöí böå lïn Normandia, ngên khöë nûúác<br /> Phaáp tröëng röîng. Vua Jean II Le Bon vò cêìn 3 vaån ngûúâi vaâ<br /> möåt söë chiïën phñ rêët lúán laâ nùm triïåu àöìng nïn phaãi triïåu<br /> têåp quöëc höåi. Giai cêëp phuá haâo phaãi àoáng goáp nùång hún hïët<br /> nïn àoâi vua phaãi giao quyïìn kiïím soaát taâi chñnh cho nhûäng<br /> 84<br /> <br /> Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br /> <br /> ngûúâi do quöëc höåi cûã lïn. Tûâ àoá nûúác Phaáp noi theo nûúác<br /> Anh ài vaâo con àûúâng àaåi nghõ lêåp hiïën (parlementarisme<br /> constitutionnel).<br /> Nùm 1356 úã trêån Maupertuis quên Phaáp thêët baåi, Jean<br /> Le Bon bõ cêìm tuâ. Triïìu àònh Phaáp caâng nguy ngêåp thïm.<br /> Ngûúâi ta thêëy cêìn phaãi thiïët lêåp hiïën phaáp àïí àûa toaân thïí<br /> dên töåc ra chöëng giùåc. Taåi Ba Lï, hoaâng thaái tûã Charles V<br /> nhiïëp chaánh. Giai cêëp phuá haâo cûúng quyïët töí chûác thaânh<br /> chñnh àaãng. Nhûng taåi quöëc höåi yá kiïën khöng thöëng nhêët<br /> laâm cho sûác hoaåt àöång cuãa giai cêëp êëy khöng nhêët trñ vaâ liïn<br /> tuåc. Etienne Marcel chuã trûúng biïën àöíi vûúng quöëc Phaáp<br /> thaânh möåt liïn bang thõ xaä dên chuã, gêy ra möåt phong traâo<br /> caãi caách chñnh trõ do Ba Lï cêìm àêìu. Nhûng hoaâng thaái tûã<br /> chöëng laåi. Quêìn chuáng nöíi loaån chiïëm àïìn vua, àem maâu<br /> xanh àoã àöåi lïn àêìu hoaâng thaái tûã vaâ cho àem nhûäng tïn<br /> cöë vêën cuãa öng ra giïët.<br /> Cuöåc baåo àöång naây gêy aãnh hûúãng khùæp xûá. ÚÃ Vendeáe<br /> phong traâo Jacquerie(1) chöëng quñ töåc nöíi lïn rêët maånh. Möåt<br /> (1) Jacques Bonhomme laâ tïn duâng chïë nhaåo nöng dên Phaáp thúâi<br /> Trung cöí, Jacquerie laâ phong traâo baåo loaån do boån Jacques (tûác<br /> laâ nöng dên) gêy ra chöëng laåi boån quñ töåc, boån vö sô, boån cûúáp<br /> àûúâng boác löåt hoå. Phong traâo bõ àaân aáp röìi thò boån voä sô, chuyïn<br /> nghïì àaánh giùåc mûúán khöng kiïng nïí ai nûäa. Nhên hoâa ûúác<br /> Breátigny kñ xong, “chiïën tranh dûát, chuáng khöng coá viïåc laâm<br /> vaâ kïët thaânh tûâng àoaân goåi laâ “Compagnie”, bùæt coác ngûúâi röìi<br /> cho chuöåc. Ngûúâi bõ chuáng bùæt thûúâng bõ tra têën taân nhêîn nïëu<br /> khöng chõu chó chöî giêëu tiïìn. Khùæp nûúác Phaáp bêy giúâ khöng<br /> möåt núi naâo traánh khoãi tay boån êëy.<br /> 85<br /> <br /> Lõch Sûã Thïë Giúái<br /> <br /> luöìng gioá caách maång dên chuã thöíi traân khùæp nûúác Phaáp,<br /> nhûng quên baåo àöång bõ giai cêëp quñ töåc taân saát thùèng tay.<br /> Nhaâ vua tröën khoãi Ba Lï, vaâ taåi Compieâgne öng triïåu têåp<br /> quöëc höåi, àûúåc quöëc höåi chêëp thuêån cho söë quöëc duång cêìn<br /> thiïët Etienne Marcel bõ aám saát. Nhaâ vua àaánh baåi àûúåc<br /> phong traâo caách maång.<br /> Luác êëy thò quên Anh àaä tiïën túái Bourgogne vaâ quên<br /> Phaáp àaä bõ àaåi hoåa. Vua Jean II bõ cêìm tuâ úã Anh chõu kñ<br /> túâ qui haâng. Nhûng Charles àûúåc quöëc höåi uãng höå khöng<br /> chõu buöng boã khñ giúái. Röët cuöåc nûúác Phaáp phaãi kñ hoâa<br /> ûúác Breátigny (1360) àïí chêën chónh laåi nöåi tònh. Theo hoâa<br /> ûúác êëy, Phaáp phaãi nhûúång laåi cho vua Anh Edouard II vuâng<br /> Gascogne, Guyenne, Poitou. Calais vaâ möåt söë chiïën phñ 3<br /> triïåu liu traã bùçng vaâng, ngûúåc laåi vua Anh khöng tranh ngöi<br /> vua úã nûúác Phaáp nûäa.<br /> Jean Le Bon chïët (1364) hoaâng thaái tûã Charles lïn ngöi<br /> tûác laâ Charles V.<br /> Charles V lo cûáu vaän nguy traång cuãa nûúác Phaáp, giao<br /> cöng viïåc chöëng ngûúâi Anh cho Bertrand Duguesclin. Öng<br /> naây haâng àûúåc quöëc vûúng Navarre, deåp àûúåc nhûäng toaán<br /> cûúâng àaåo chuyïn cûúáp àûúâng. Àöëi vúái quên Anh, Duguesclin cöë traánh nhûäng trêån àaánh lúán, aáp duång chiïën thuêåt<br /> àaánh leã teã cöët laâm cho keã àõch mïåt moãi. Nhúâ chiïën thuêåt<br /> naây öng chiïëm laåi nhûäng àêët àai nhûúâng cho Anh theo hoâa<br /> ûúác Breátigny, tiïu diïåt àûúåc ba àaåo quên Anh khi quên naây<br /> keáo xuyïn qua nûúác Phaáp.<br /> 86<br /> <br /> Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br /> <br /> Nùm 1380, khi Duguesclin vaâ Charles V chïët, ngûúâi<br /> Anh chó coân giûä àûúåc Bayonne, Bordeaux vaâ Calais maâ thöi.<br /> 3. Ngûúâi kïë võ cho Charles V laâ Charles VI múái coá 12<br /> tuöíi. Chñnh quyïìn bõ phên chia giûäa chuá, baác cuãa vua laâ<br /> caác öng tûúác xûá Anjou Berry, Bourgogne. Boån hoaâng thên<br /> naây coá taâi ùn chúi hún laâ cai trõ. Taâi saãn nhaâ nûúác khöng<br /> bao lêu àïìu àöí vaâo yïën tiïåc. Trong nûúác thûúâng coá loaån<br /> vaâ loaån thûúâng bõ àaánh deåp möåt caách taân nhêîn. Nùm 1388<br /> Charles VI àuöíi boån hoaâng thên sûãa laåi triïìu chñnh, nhûng<br /> àïën nùm 1392 vua mùæc bïånh àiïn. Boån hoaâng thên laåi lïn<br /> cêìm quyïìn; caãnh truåy laåc trong triïìu laåi taái diïîn.<br /> Àöìng thúâi cöng tûúác xûá Orleáans vaâ cöng tûúác xûá<br /> Bourgogne tranh quyïìn nhau. Cöng tûúác xûá Orleáans bõ<br /> giïët. Trong nûúác laåi diïîn ra cuöåc nöåi chiïën giûäa hai phe<br /> Bourguignon cuãa cöng tûúác xûá Bourgogne vaâ phe Armagnac<br /> cuãa cöng tûúác xûá Orleáans. Dên chuáng khöng chõu àûúåc<br /> thöëng khöí laåi nöíi lïn laâm loaån. Nùm 1413 coá möåt luác boån<br /> dên ngheâo Cabocchien, tûác laâ phe àaãng cuãa Caboche laâm<br /> chuã thaânh Ba Lï.<br /> Nhên tònh hònh êëy, Vua Henri IV nûúác Anh xua quên<br /> qua Phaáp vaâ thùæng trêån Azincourt nùm 1415.<br /> Dûåa vaâo quên Anh, Jean Sans Peur(1) thuã laänh phaái<br /> Bourguignon muöën chiïëm giûä caã nûúác, nhûng khöng bao<br /> lêu bõ hoaâng thaái tûã giïët trong möåt cuöåc höåi kiïën. Con cuãa<br /> (1) Phiïn êm theo nghôa coá tñnh caách àuâa Jùng Vö UÁy, (Khöng biïët<br /> súå) NXB.<br /> 87<br /> <br />