Liên quan giữa sự tăng trưởng xương hàm dưới và các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ (nghiên cứu trên phim sọ nghiêng)

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> LIÊN QUAN GIỮA SỰ TĂNG TRƯỞNG XƯƠNG HÀM DƯỚI<br /> VÀ CÁC GIAI ĐOẠN TRƯỞNG THÀNH ĐỐT SỐNG CỔ<br /> (NGHIÊN CỨU TRÊN PHIM SỌ NGHIÊNG)<br /> Huỳnh Thị Ngọc Châu*, Đống Khắc Thẩm**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: xác định đặc điểm hình thái xương hàm dưới và thân đốt sống C2, C3, C4 tại các giai đoạn trưởng<br /> thành đốt sống cổ phân chia theo Baccetti và cs. (2005). Từ đó, đánh giá mối liên quan giữa sự tăng trưởng<br /> xương hàm dưới với các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ.<br /> Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu dọc hỗn hợp được thực hiện trên 29 nam và 29 nữ, từ 7-17 tuổi<br /> với khớp cắn bình thường, có phim đo sọ nghiêng ít nhất ở ba giai đoạn từ CS1 đến CS6. Đánh giá sự tăng<br /> trưởng của xương hàm dưới cũng như sự thay đổi hình dạng, kích thước thân đốt sống cổ C2, C3, C4 qua các<br /> giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ.<br /> Kết quả: Các đốt sống cổ có sự thay đổi hình dạng và gia tăng kích thước qua các giai đoạn trưởng thành.<br /> Xương hàm dưới cũng có sự gia tăng kích thước đáng kể, đặc biệt đỉnh tăng trưởng xuất hiện vào thời điểm giữa<br /> giai đoạn CS3 và CS4. Khoảng cách trung bình giữa hai giai đoạn này là 1,55 năm. Độ tuổi trung bình giai đoạn<br /> CS3 ở nam là 12,42±1,53 và ở nữ là 11,33±0,75.<br /> Kết luận: có thể sử dụng phương pháp trưởng thành xương đốt sống cổ để đánh giá sự trưởng thành xương<br /> hàm dưới cho từng cá nhân riêng lẻ, dựa trên quan sát phim đo sọ nghiêng của người đó.<br /> Từ khóa: xương hàm dưới, tăng trưởng, đốt sống cổ, trưởng thành<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE RELATIONSHIP OF MANDIBULAR GROWTH<br /> AND CERVICAL VERTEBRAL MATURATION STAGES<br /> Huynh Thi Ngoc Chau, Dong Khac Tham<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 2 - 2014: 44 - 53<br /> Objectives: The purpose of this study was to determine the morphologic characteristics of the mandible and<br /> the second, third and fourth cervical vertebrae bodies at each cervical vertebrae maturation stage, which was<br /> evaluated by using the method developed by Baccetti et al (2005). Consequently, we evaluated the relationship<br /> between mandibular growth and cervical vertebral maturation stages.<br /> Methods: Mixed longitudinal data were used. The samples included 58 subjects (29 boys, 29 girls) from 7 to<br /> 17 years old with normal occlusion, had at least three lateral cephalometric radiographs, taken from CS1 to CS6.<br /> This study was to evaluate the mandibular growth as well as the change of the shape of the second, third and<br /> fourth cervical vertebrae bodies through cervical vertebral maturation stages.<br /> Results: The cervical vertebrae bodies changed shape and increased in size through maturation stages.<br /> Mandibular size also increased significantly, particularly the pubertal spurt taken place at a definite interval from<br /> CS3 to CS4. Average interval between the two periods was 1.55 years. At CS3, the average age for men was 12.42<br /> ± 1.53 and 11.33 ± 0.75 in women.<br /> * Học viên Cao học 2011-2013 Khoa RHM, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> ** Bộ môn CHRM-Khoa RHM, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Huỳnh Thị Ngọc Châu<br /> ĐT: 0907414606<br /> <br /> 44<br /> <br /> Email: utna1986@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusions: Cervical vertebral maturation appears to be an appropriate method for the appraisal of<br /> mandibular skeletal maturity in individual patients on the basic of a single cephalometric observation.<br /> Keywords: mandibular, growth, cervical vertebrae, maturation.<br /> .<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Việc đánh giá đúng thời điểm tăng trưởng ở<br /> lứa tuổi dậy thì trong điều trị chỉnh hình răng<br /> mặt là một yếu tố rất quan trọng, góp phần cung<br /> cấp thêm thông tin để lập kế hoạch điều trị, xác<br /> định thời điểm điều trị tối ưu cũng như đánh giá<br /> sự ổn định khớp cắn sau can thiệp chỉnh hình ở<br /> trẻ vị thành niên.<br /> Do thời điểm diễn ra đỉnh tăng trưởng<br /> thường khác nhau đáng kể giữa các cá thể, tuổi<br /> tính theo năm sinh được xem là chỉ báo ít có giá<br /> trị nhất(0,0). Sự khác biệt giữa các cá nhân có thể<br /> giảm đi nếu sử dụng khái niệm “tuổi sinh học”<br /> hay “tuổi phát triển” thay cho tuổi năm sinh khi<br /> đánh sự tăng trưởng. Có rất nhiều cách để tính<br /> “tuổi sinh học”, như dựa vào sự tăng trưởng<br /> chiều cao, sự xuất hiện các đặc điểm giới tính thứ<br /> cấp, quá trình khoáng hóa và/hoặc mọc răng<br /> cũng như mức độ khoáng hóa một số xương trên<br /> phim tia X(10). Trong đó, sự trưởng thành xương<br /> đánh giá trên phim tia X bàn-cổ tay là phương<br /> pháp kinh điển, khoa học và ngày nay vẫn còn<br /> được sử dụng phổ biến(7,15). Tuy nhiên, khi áp<br /> dụng phương pháp này, ngoài các phim thông<br /> thường sử dụng trong chỉnh hình răng mặt như<br /> phim toàn cảnh và đo sọ nghiêng, bệnh nhân cần<br /> chụp thêm phim bàn-cổ tay.<br /> Trong quá trình tăng trưởng giai đoạn dậy<br /> thì, các đốt sống cổ cũng trải qua những thay đổi<br /> và còn là những xương gần hệ thống xương sọ<br /> mặt hơn các xương bàn tay. Nhiều tác giả đã đề<br /> nghị sử dụng hình ảnh thân các đốt sống cổ<br /> quan sát được trên phim đo sọ nghiêng để đánh<br /> giá các giai đoạn trưởng thành xương. Từ đó,<br /> phương pháp đánh giá trưởng thành xương đốt<br /> sống cổ trong mối liên quan với sự tăng trưởng<br /> của hệ thống sọ mặt đã ra đời và phát triển.<br /> Mối liên quan giữa các giai đoạn trưởng<br /> thành đốt sống cổ và sự tăng trưởng của xương<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> hàm dưới là một vấn đề được nhiều tác giả quan<br /> tâm, trong đó có thể kể đến các nghiên cứu của<br /> O’Reilly và Yanniello(18), Franchi(8), Chen F(0),<br /> Chen LL(5), Mito(16,17).<br /> Để khảo sát mối liên quan giữa sự tăng<br /> trưởng xương hàm dưới và các giai đoạn trưởng<br /> thành đốt sống cổ ở người Việt Nam, nghiên cứu<br /> này được thực hiện với các mục tiêu sau:<br /> Xác định đặc điểm hình thái thân đốt sống cổ<br /> C2, C3, C4 và kích thước xương hàm dưới ở trẻ<br /> 7-17 tuổi tại các giai đoạn trưởng thành đốt sống<br /> cổ phân chia theo Baccetti và cs. (2005).<br /> Đánh giá mức độ tăng trưởng các đặc điểm<br /> nghiên cứu qua các giai đoạn trưởng thành đốt<br /> sống cổ.<br /> Xác định mối liên quan giữa sự tăng trưởng<br /> xương hàm dưới và các giai đoạn trưởng thành<br /> đốt sống cổ.<br /> So sánh sự khác biệt về các đặc điểm nghiên<br /> cứu giữa nam và nữ.<br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu được chọn ra từ<br /> nhóm 287 trẻ của 4 trường mẫu giáo tại thành<br /> phố Hồ Chí Minh, tham gia chương trình<br /> “Theo dõi và chăm sóc răng miệng đặc biệt<br /> trong 15 năm (1996-2010)” do Bộ Y Tế quản lý,<br /> được thực hiện tại Khoa Răng Hàm Mặt, Đại<br /> Học Y Dược TP.HCM.<br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu: cha mẹ là người<br /> Việt dân tộc Kinh, trẻ có tình trạng sức khỏe<br /> bình thường, không có bất hài hòa mặt, tương<br /> quan xương hạng I (1˚≤ANB≤5˚)(13), chưa từng<br /> điều trị chỉnh hình răng mặt, khớp cắn bình<br /> thường, tuổi trung bình khi bắt đầu nghiên<br /> cứu là 7 tuổi ± 3 tháng.<br /> Mỗi đối tượng có phim đo sọ nghiêng của ít<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> nhất ba giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ, chất<br /> lượng phim tốt, thấy rõ hình ảnh mô cứng, có<br /> thể quan sát được hình ảnh từ đốt sống cổ thứ 2<br /> đến đốt sống cổ thứ 4, răng ở tư thế lồng múi tối<br /> đa và môi ở vị trí thư giãn tự nhiên.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Có tất cả 58 trẻ (29 nam, 29 nữ), từ 7-17 tuổi<br /> thỏa mãn các tiêu chuẩn chọn mẫu. Do giai đoạn<br /> CS1 và CS6 có thể gặp ở nhiều độ tuổi khác<br /> nhau, chúng tôi chỉ chọn phim giai đoạn CS1 ở<br /> độ tuổi lớn nhất khi chuẩn bị chuyển sang CS2,<br /> và phim giai đoạn CS6 ở độ tuổi thấp nhất khi<br /> vừa chuyển từ CS5 sang. Tổng số phim được<br /> khảo sát là 300 phim (158 phim của nam, 142<br /> phim của nữ). Ở các giai đoạn trung gian như<br /> CS2, CS3, CS4, CS5, nếu đối tượng có nhiều<br /> <br /> Mô tả phương pháp<br /> Trên mỗi phim đo sọ nghiêng, xác định giai<br /> đoạn trưởng thành đốt sống cổ theo tiêu chuẩn<br /> của Baccetti và cs. (2005)(2). Có hai yếu tố cần lưu<br /> ý trong phân loại này là sự xuất hiện độ cong<br /> lõm ở bờ dưới và sự thay đổi hình dạng phần<br /> thân các đốt sống cổ. Bờ dưới được ghi nhận là<br /> cong lõm khi độ sâu ≥1mm.<br /> <br /> phim, giá trị ghi nhận là giá trị trung bình của<br /> các biến số.<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu dọc hỗn hợp.<br /> <br /> Bảng 1: Phân loại các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ theo Baccetti và cs. (2005)(0)<br /> <br /> CS1<br /> <br /> - Bờ dưới C2, C3, C4 phẳng.<br /> - Thân C3, C4 hình thang (bờ trên của<br /> thân đốt sống cổ nghiêng từ sau ra<br /> trước)<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm<br /> dưới sẽ xảy ra trung bình khoảng 2<br /> năm sau giai đoạn này.<br /> <br /> CS2<br /> <br /> - Bờ dưới C2 lõm (trong 4/5 trường<br /> hợp, một số vẫn còn phẳng).<br /> - Thân C3, C4 vẫn dạng hình thang.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm<br /> dưới sẽ xảy ra trung bình khoảng 1<br /> năm sau giai đoạn này.<br /> <br /> CS5<br /> <br /> CS3<br /> <br /> - Bờ dưới C2, C3 lõm.<br /> - Thân C3, C4 dạng hình thang hoặc<br /> hình chữ nhật nằm ngang.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm<br /> dưới sẽ xảy ra trong vòng 1 năm sau<br /> giai đoạn này.<br /> <br /> CS6<br /> <br /> Hình dạng thân đốt sống cổ<br /> Bảng 2: Hình dạng thân đốt sống cổ<br /> Hình dạng<br /> Đặc điểm<br /> Hình thang<br /> Bờ trên dốc xuống từ sau ra trước<br /> Hình chữ nhật Bờ sau và bờ trước bằng nhau, bờ trên và<br /> ngang<br /> bờ dưới dài hơn bờ trước và bờ sau<br /> Bờ sau, bờ trước, bờ trên, bờ dưới bằng<br /> Hình vuông<br /> nhau<br /> Hình chữ nhật Bờ sau và bờ trước dài hơn bờ trên và bờ<br /> đứng<br /> dưới<br /> <br /> Kích thước thân đốt sống cổ<br /> <br /> CS4<br /> <br /> - Bờ dưới C2, C3, C4 lõm.<br /> - Thân C3, C4 hình chữ nhật nằm ngang.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm dưới đã<br /> xảy ra 1 hoặc 2 năm trước giai đoạn này.<br /> - Bờ dưới C2, C3, C4 lõm.<br /> - Ít nhất một trong hai thân của C3, C4 hình<br /> vuông, thân của đốt sống còn lại hình chữ<br /> nhật ngang; hoặc cả hai thân C3, C4 hình<br /> vuông.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm dưới đã<br /> kết thúc ít nhất 1 năm trước giai đoạn này.<br /> - Bờ dưới C2, C3, C4 lõm.<br /> - Ít nhất một trong hai thân của C3, C4 hình<br /> chữ nhật đứng, thân của đốt sống còn lại<br /> hình vuông; hoặc cả hai thân C3, C4 hình<br /> chữ nhật đứng.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm dưới đã<br /> kết thúc ít nhất 2 năm trước giai đoạn này.<br /> <br /> kích thước bờ trước, bờ sau, bờ dưới. Đây cũng<br /> là phương pháp đo mà Baccetti đã sử dụng khi<br /> nghiên cứu và đưa ra những tiêu chuẩn đánh giá<br /> các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ.<br /> Vị trí của các điểm mốc này được mô tả bởi<br /> Hellsing (1991)(12); từ đó, chúng tôi xác định điểm<br /> chuẩn và thực hiện các phép đo như trình bày<br /> trong bảng 3.<br /> - C2p, C2m, C2a: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C2.<br /> <br /> Được đánh giá qua độ cong lõm bờ dưới,<br /> <br /> 46<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> - C3up, C3ua: điểm trên nhất của bờ sau và<br /> bờ trước thân C3.<br /> - C3lp, C3m, C3la: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C3.<br /> - C4up, C4ua: điểm trên nhất của bờ sau và<br /> bờ trước thân C4.<br /> - C4lp, C4m, C4la: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C4.<br /> <br /> Hình 1: Các điểm chuẩn của thân các đốt sống cổ C2,<br /> C3, C4 xác định trên phim đo sọ nghiêng.<br /> Bảng 3: Các biến số phụ thuộc đo đạc trên thân các đốt sống cổ C2, C3, C4. Nguồn Hellsing (1991)(12)<br /> STT<br /> <br /> Biến<br /> <br /> Tên biến-Đơn vị<br /> <br /> 1<br /> <br /> C2Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C2 (mm)<br /> <br /> 2<br /> <br /> C3Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C3 (mm)<br /> <br /> 3<br /> <br /> C4Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C4 (mm)<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> <br /> AH3<br /> PH3<br /> AP3<br /> AH4<br /> PH4<br /> AP4<br /> C3BAR<br /> C3PAR<br /> C4BAR<br /> C4PAR<br /> <br /> Bờ trước C3 (mm)<br /> Bờ sau C3 (mm)<br /> Bờ dưới C3 (mm)<br /> Bờ trước C4 (mm)<br /> Bờ sau C4 (mm)<br /> Bờ dưới C3 (mm)<br /> Tỉ lệ giữa bờ dưới và bờ trước của thân C3<br /> Tỉ lệ giữa bờ sau và bờ trước của thân C3<br /> Tỉ lệ giữa bờ dưới và bờ trước của thân C4<br /> Tỉ lệ giữa bờ sau và bờ trước của thân C4<br /> <br /> Kích thước xương hàm dưới<br /> Các điểm chuẩn<br /> - Điểm Articulare (Ar): giao điểm giữa bờ sau<br /> nhánh đứng xương hàm dưới và bờ dưới của<br /> nền sọ sau (phần xương chẩm).<br /> - Điểm Gonion (Go): điểm sau nhất và dưới<br /> nhất của góc hàm dưới.<br /> - Điểm Gnathion (Gn): điểm trước nhất và<br /> dưới nhất của cằm.<br /> - Điểm Pogonion (Pog): điểm trước nhất của<br /> cằm trên mặt phẳng dọc giữa.<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Cách đo<br /> Khoảng cách từ đường nối C2p và C2a<br /> với C2m<br /> Khoảng cách từ đường nối C3lp và C3la<br /> với C3m<br /> Khoảng cách từ đường nối C4lp và C4la<br /> với C4m<br /> Khoảng cách giữa C3ua và C3la<br /> Khoảng cách giữa C3up và C3lp<br /> Khoảng cách giữa C3la và C3lp<br /> Khoảng cách giữa C4ua và C4la<br /> Khoảng cách giữa C4up và C4lp<br /> Khoảng cách giữa C4la và C4lp<br /> AP3/AH3<br /> PH3/AH3<br /> AP4/AH4<br /> PH4/AH4<br /> <br /> Loại biến<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> <br /> Bảng 4: Các biến số phụ thuộc đo đạc trên<br /> xương hàm dưới<br /> Biến<br /> <br /> Tên biến-Đơn vị<br /> <br /> Loại biến<br /> Định lượng,<br /> Ar-Go Chiều cao nhánh đứng (mm)<br /> liên tục<br /> Chiều dài thân xương hàm Định lượng,<br /> Go-Gn<br /> dưới (mm)<br /> liên tục<br /> Chiều dài tương đối xương Định lượng,<br /> Ar-Gn<br /> hàm dưới (mm)<br /> liên tục<br /> Góc tạo bởi hai đường thẳng Định lượng,<br /> Góc Go<br /> Ar-Go và Go-Gn (°)<br /> liên tục<br /> <br /> Dụng cụ<br /> Đối với các kích thước, dùng thước kẹp<br /> điện tử (Electronic Digital Caliper) có độ nhạy<br /> 0,01 mm. Đối với các số đo góc, dùng thước đo<br /> góc chuyên dụng (Hiệu Ormco Sybron).<br /> <br /> 47<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> Phần mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> Thống kê mô tả<br /> Trung bình và độ lệch chuẩn.<br /> <br /> Thống kê suy lý<br /> Kiểm định sự khác biệt giữa nam và nữ<br /> dùng kiểm định t-test cho 2 mẫu độc lập hay<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Đặc trưng của mẫu nghiên cứu<br /> Xét theo tuổi<br /> Nhìn chung, độ tuổi từ 11 đến 16 chiếm tỉ lệ<br /> khá cao. Nhóm 7 tuổi chiếm tỉ lệ thấp nhất với<br /> 0,67% (2 phim) và nhóm 14 tuổi chiếm tỉ lệ cao<br /> nhất với 17% (51 phim) trên tổng số phim.<br /> <br /> phép kiểm Mann-Whitney, giữa các giai đoạn<br /> trưởng thành đốt sống cổ dùng phân tích Oneway Anova kết hợp Turkey hay phép kiểm<br /> Kruskal-Wallis.<br /> Tất cả các phép kiểm có độ tin cậy 95%.<br /> <br /> Đánh giá sự tăng trưởng<br /> Mức gia tăng từng giai đoạn: là hiệu số của<br /> giá trị trung bình một số đo kích thước tại thời<br /> điểm sau với giá trị của số đo kích thước đó tại<br /> thời điểm trước đó, tính bằng mm đối với kích<br /> thước và độ (°) cho số đo góc.<br /> Tỉ lệ tăng trưởng từng giai đoạn (%): là tỉ lệ<br /> phần trăm của khác biệt từng giai đoạn so với<br /> giá trị trung bình tại thời điểm trước đó; tính<br /> theo công thức: (mức gia tăng từng giai đoạn x<br /> 100) / giá trị trung bình tại thời điểm trước đó.<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố phim đo sọ nghiêng của mẫu<br /> nghiên cứu theo tuổi<br /> <br /> Xét theo các giai đoạn trưởng thành đốt sống<br /> cổ<br /> CS5 là giai đoạn chiếm tỉ lệ cao nhất (21,15%)<br /> và CS2 chiếm tỉ lệ thấp nhất (10,57%).<br /> <br /> Kiểm soát sai lệch thông tin<br /> Việc xác định các giai đoạn trưởng thành đốt<br /> sống cổ và đo đạc được định chuẩn và thực hiện<br /> bởi cùng một người. Sau hai tuần, người này tiến<br /> hành rút ngẫu nhiên 40 phim trong mẫu nghiên<br /> cứu, xác định giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ<br /> và đo lại lần hai. Kết quả cho thấy tương quan<br /> giữa hai lần đo >0,959 và chỉ số Kappa giữa hai<br /> lần đánh giá giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ<br /> >0,81. Như vậy, các phép đo và đánh giá có độ<br /> kiên định cao.<br /> <br /> Biểu đồ 2: Phân bố phim đo sọ nghiêng theo giới và<br /> các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ<br /> <br /> Tuổi trung bình các giai đoạn trưởng thành<br /> ĐSC<br /> Tuổi trung bình tăng dần (p