Linh hồn sống của văn hóa để phát triển bền vững

Linh hån sèng cña v¨n hãa<br /> ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> <br /> NguyÔn Träng ChuÈn(*)<br /> <br /> <br /> 1. §· cã kh«ng Ýt b»ng chøng chøng ãc kh«ng tån t¹i bªn ngoµi con ng−êi...”<br /> tá r»ng, mçi khi nh©n lo¹i gÆp nh÷ng (1, tr.156).<br /> trë ng¹i to lín cÇn ph¶i v−ît qua nh−ng Còng chÝnh trong Bµi x· luËn B¸o<br /> c¸c luËn thuyÕt cò tá ra thiÕu sãt, l¹c "Kolnische Zeitung” sè 179 xuÊt b¶n<br /> hËu, bÊt lùc th× nhÊt ®Þnh sÏ xuÊt hiÖn n¨m 1842 K. Marx cßn viÕt tiÕp nh−<br /> mét luËn thuyÕt míi lµm c¬ së cho viÖc sau: “V× mäi triÕt häc ch©n chÝnh ®Òu lµ<br /> gi¶i quyÕt vµ v−ît qua nh÷ng trë ng¹i tinh hoa vÒ mÆt tinh thÇn cña thêi ®¹i<br /> ®ã ®Ó thóc ®Èy lÞch sö x· héi tiÕn lªn. m×nh, nªn nhÊt ®Þnh sÏ cã thêi kú mµ<br /> LuËn thuyÕt míi cã thÓ kÕ thõa, bæ sung triÕt häc, kh«ng chØ vÒ bªn trong, theo<br /> hoÆc ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi c¸c néi dung cña nã, mµ c¶ vÒ bªn ngoµi,<br /> luËn thuyÕt ®· cã tr−íc ®ã, hoÆc còng cã theo sù biÓu hiÖn cña nã, sÏ tiÕp xóc vµ<br /> thÓ lµ sù ®¶o lén hoµn toµn nh÷ng g× ®· t¸c ®éng qua l¹i tíi thÕ giíi hiÖn thùc<br /> tõng tån t¹i song ®· trë nªn lçi thêi, cña thêi ®¹i m×nh. Lóc ®ã, triÕt häc sÏ<br /> kh«ng chØ c¶n trë sù nhËn thøc cña con kh«ng cßn lµ mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh ®èi<br /> ng−êi mµ cßn k×m h·m b−íc tiÕn cña víi c¸c hÖ thèng nhÊt ®Þnh kh¸c, nã trë<br /> lÞch sö. Tuy nhiªn, dï luËn thuyÕt míi thµnh triÕt häc nãi chung ®èi víi thÕ<br /> ®ã ra ®êi nh− thÕ nµo th× nã còng ®Òu lµ giíi, trë thµnh triÕt häc cña thÕ giíi hiÖn<br /> s¶n phÈm cña nh÷ng bé ãc siªu viÖt ®¹i. Nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi chøng<br /> hoÆc thiªn tµi, nh÷ng bé ãc sím h¬n tÊt minh r»ng triÕt häc ®· cã ý nghÜa<br /> c¶ mäi ng−êi ®−¬ng thêi, biÕt nhËn ra khiÕn cho nã trë thµnh linh hån<br /> nh÷ng ®ßi hái cña lÞch sö vµ biÕt c¸ch sèng cña v¨n hãa...” (1, tr.157). (*)<br /> ®¸p øng l¹i nh÷ng ®ßi hái Êy mét c¸ch<br /> Nh− vËy, ®èi víi K. Marx, “mäi triÕt<br /> kÞp thêi vµ hiÖu qu¶ nhÊt. §ã lµ lý do<br /> häc ch©n chÝnh ®Òu lµ tinh hoa vÒ mÆt<br /> gi¶i thÝch v× sao K. Marx ®· tõng viÕt<br /> tinh thÇn cña thêi ®¹i m×nh", khi triÕt<br /> r»ng, “c¸c triÕt gia kh«ng mäc lªn nh−<br /> häc “tiÕp xóc vµ t¸c ®éng qua l¹i tíi thÕ<br /> nÊm tõ tr¸i ®Êt, hä lµ s¶n phÈm cña<br /> giíi hiÖn thùc cña thêi ®¹i m×nh” vµ khi<br /> thêi ®¹i cña m×nh, cña d©n téc m×nh, mµ<br /> triÕt häc “trë thµnh triÕt häc nãi chung<br /> dßng s÷a tinh tÕ nhÊt, quý gi¸ vµ v«<br /> h×nh ®−îc tËp trung l¹i trong nh÷ng t−<br /> t−ëng triÕt häc... TriÕt häc kh«ng treo l¬ (*)<br /> GS.TS., ViÖn TriÕt häc, ViÖn Khoa häc x· héi<br /> löng ë bªn ngoµi thÕ giíi, còng nh− bé ViÖt Nam.<br /> 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2012<br /> <br /> ®èi víi thÕ giíi, trë thµnh triÕt häc cña nghiªn cøu toµn bé triÕt häc thêi tr−íc”<br /> thÕ giíi hiÖn ®¹i” th× chÝnh “nã trë (4. tr.487, 489).<br /> thµnh linh hån sèng cña v¨n hãa". §¸ng tiÕc lµ cã c¬ së ®Ó rót ra mét<br /> kÕt luËn kh¸ bi quan r»ng, cßn l©u<br /> ë n−íc ta, suèt hµng chôc n¨m qua chóng ta míi cã thÓ n©ng cao tÇm t−<br /> ng−êi ta nãi rÊt nhiÒu, viÕt rÊt nhiÒu vµ duy vµ v¨n ho¸ t− duy ®ñ ®¸p øng c¸c<br /> cã t¸c phÈm kh«ng kÐm phÇn s©u s¾c vÒ yªu cÇu cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa<br /> v¨n ho¸, song ®¸ng tiÕc lµ (nãi mét c¸ch häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, thêi ®¹i kinh<br /> khiªm tèn) cã rÊt Ýt ng−êi chó ý ®Õn t− tÕ tri thøc trong thÕ giíi toµn cÇu ho¸,<br /> t−ëng nµy cña K. Marx - t− t−ëng coi trong thÕ giíi ph¼ng nÕu nh− vÉn cø<br /> triÕt häc khi trë thµnh triÕt häc nãi tiÕp tôc lèi mßn trong mét nÒn gi¸o dôc<br /> chung ®èi víi thÕ giíi, trë thµnh triÕt lén xén, l¹c hËu, tuú tiÖn, thËm chÝ b»ng<br /> häc cña thÕ giíi hiÖn ®¹i th× nã sÏ trë mäi c¸ch ch¹y theo lîi nhuËn chø kh«ng<br /> thµnh linh hån sèng cña v¨n ho¸. Nãi ph¶i phi lîi nhuËn, nh− hiÖn nay. C¨n<br /> c¸ch kh¸c, bµn vÒ v¨n ho¸ mµ quªn ®i bÖnh ®ång nhÊt m«n triÕt häc víi m«n<br /> c¸i cèt lâi nhÊt, c¸i “linh hån sèng” cña gi¸o dôc chÝnh trÞ t− t−ëng mét thêi ®·<br /> nã th× thËt lµ khiÕm khuyÕt lín, bëi v×, ®−îc kh¾c phôc Ýt nhiÒu th× trong thùc<br /> lµm nh− vËy v« h×nh trung ®· bá qua tÕ ®ang quay trë l¹i nÆng nÒ h¬n tr−íc<br /> mÊt c¸i tinh hoa nhÊt vÒ mÆt tinh thÇn rÊt nhiÒu(*). C¸i ®¸ng sî trong lèi mßn<br /> cña thêi ®¹i - ®ã chÝnh lµ triÕt häc. H¬n ®ã lµ ng−êi ta ®· lo¹i bá viÖc trang bÞ tri<br /> thÕ n÷a, khi nãi ®Õn v¨n ho¸ th× kh«ng thøc triÕt häc theo ®óng nghÜa cña nã<br /> ®−îc phÐp quªn v¨n ho¸ t− duy, tr−íc cho thÕ hÖ trÎ, nhÊt lµ cho thÕ hÖ trÎ<br /> hÕt lµ t− duy khoa häc, t− duy lý luËn. trong c¸c tr−êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng.<br /> Tr×nh ®é t− duy thÊp kÐm, t− duy gi¸o §iÒu ®ã kh«ng chØ dÉn ®Õn mét c¸i kh¸c<br /> ®iÒu hoÆc sai lÇm d−íi c¸c d¹ng kh¸c ®¸ng sî h¬n lµ thÕ hÖ trÎ ch¸n ng¸n c¸i<br /> nhau ®Òu kh«ng thÓ thóc ®Èy sù ph¸t gäi lµ “triÕt häc” ë trong gi¸o tr×nh cña<br /> triÓn, tr¸i l¹i cßn k×m h·m mäi sù ph¸t m«n häc gäi lµ “Nh÷ng nguyªn lý cña<br /> triÓn thuéc tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi chñ nghÜa M¸c - Lªnin” ®ang ®−îc d¹y<br /> sèng con ng−êi. Víi t− duy thÊp kÐm th× vµ häc (®óng h¬n lµ ®ang b¾t ph¶i d¹y<br /> rÊt dÔ ngé nhËn sai lÇm lµ ch©n lý, vµ b¾t ph¶i häc ë tÊt c¶ c¸c tr−êng ®¹i<br /> trong khi nh− F. Bacon nãi, “ch©n lý lµ häc vµ cao ®¼ng) mµ cßn dÉn ®Õn c¸i<br /> con ®Î cña thêi gian, chø kh«ng ph¶i ®¸ng sî h¬n n÷a lµ coi th−êng tri thøc<br /> cña quyÒn uy” (2, c.48; 3, p.69). V× thÕ, triÕt häc ®óng nghÜa, kÓ c¶ triÕt häc<br /> kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ F. Engels, Marx. V× vËy, nh©n ®©y t«i muèn nh¾c<br /> ngay tõ n¨m 1878, ®· nh¾c nhë c¸c thÕ l¹i quan ®iÓm cña F. Engels: “Nh÷ng<br /> hÖ sau «ng r»ng, “mét d©n téc muèn nhµ khoa häc tù nhiªn t−ëng r»ng hä<br /> ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc tho¸t khái triÕt häc b»ng c¸ch kh«ng ®Ó<br /> th× kh«ng thÓ kh«ng cã t− duy lý luËn”.<br /> “Nh−ng t− duy lý luËn chØ lµ mét ®Æc (*)<br /> V× t«i ®· viÕt kh¸ nhiÒu vÒ vÊn ®Ò nµy nªn xin<br /> tÝnh bÈm sinh d−íi d¹ng n¨ng lùc cña kh«ng nh¾c l¹i s©u h¬n ë ®©y. Xin xem cuèn: Mét<br /> ng−êi ta mµ cã th«i. N¨ng lùc Êy cÇn sè vÊn ®Ò vÒ triÕt häc, con ng−êi, x· héi. H.:<br /> ph¶i ®−îc ph¸t triÓn hoµn thiÖn, vµ Khoa häc x· héi, 2002; cuèn: Nh÷ng vÊn ®Ò<br /> gi¸o dôc hiÖn nay: quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p.<br /> muèn hoµn thiÖn nã th× cho tíi nay, H.: Tri thøc, 2007 vµ mét sè bµi trªn c¸c t¹p chÝ<br /> kh«ng cã mét c¸ch nµo kh¸c h¬n lµ kh¸c.<br /> Linh hån sèng cña v¨n ho¸... 5<br /> <br /> ý ®Õn nã hoÆc phØ b¸ng nã. Nh−ng v× ph¶i hoµn thµnh. ë ®©y, ®Çu ãc biÕt phª<br /> kh«ng cã t− duy th× hä kh«ng thÓ tiÕn ph¸n, biÕt x¸c ®Þnh gi¸ trÞ, d¸m nghi<br /> lªn mét b−íc nµo vµ muèn t− duy th× hä ngê nh÷ng g× ®· cã ®Ó rót ra ch©n lý<br /> cÇn cã nh÷ng ph¹m trï logic... Nh÷ng ai hoÆc ®i theo mét h−íng mµ ch−a ai d¸m<br /> phØ b¸ng triÕt häc nhiÒu nhÊt l¹i chÝnh ®i ®Ó cã s¸ng chÕ míi, ph¸t minh míi,<br /> lµ nh÷ng kÎ n« lÖ cña nh÷ng tµn tÝch nãi chung ®Ó cã s¸ng t¹o, míi thùc sù lµ<br /> th«ng tôc ho¸, tåi tÖ nhÊt cña nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt nhÊt. §iÒu nµy ®ßi hái<br /> triÕt häc tåi tÖ nhÊt... Dï nh÷ng nhµ con ng−êi ph¶i ®−îc trang bÞ nh÷ng<br /> khoa häc tù nhiªn cã lµm g× ®i n÷a th× ph−¬ng ph¸p nhËn thøc, ph−¬ng ph¸p<br /> hä còng vÉn bÞ triÕt häc chi phèi. VÊn ®Ò t− duy thùc sù khoa häc. Bëi v×, nh− F.<br /> chØ ë chç hä muèn bÞ chi phèi bëi mét Bacon nãi, ph−¬ng ph¸p lµ ngän ®Ìn soi<br /> thø triÕt häc tåi tÖ hîp mèt, hay hä ®−êng cho ng−êi ta ®i trong ®ªm, hoÆc<br /> muèn ®−îc h−íng dÉn bëi mét h×nh thøc nh− R. Decac kh¼ng ®Þnh, thµ kh«ng ®i<br /> t− duy lý luËn dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ t×m ch©n lý cßn h¬n lµm viÖc ®ã mµ<br /> lÞch sö t− t−ëng vµ nh÷ng thµnh tùu kh«ng cã ph−¬ng ph¸p. §Ó cã ®−îc<br /> cña nã” (4, tr.692, 693). Quan ®iÓm trªn nh÷ng ph−¬ng ph¸p nhËn thøc ®óng<br /> cña F. Engels kh«ng chØ ®óng víi khoa mét c¸ch tiÕt kiÖm nhÊt vµ hiÖu qu¶<br /> häc tù nhiªn mµ cßn ®óng víi tÊt c¶ c¸c nhÊt th× cã thÓ t×m chóng trong c¸c di<br /> ngµnh khoa häc kh¸c, nhÊt lµ khoa häc s¶n v¨n ho¸ vµ tinh hoa cña tri thøc<br /> c¬ b¶n, trong ®ã cã khoa häc x· héi vµ nh©n lo¹i, tr−íc hÕt lµ trong triÕt häc,<br /> nh©n v¨n. trong c¸c lý thuyÕt khoa häc, bëi v×, nh−<br /> Hegels nãi, lý thuyÕt ®−îc tãm t¾t, ®−îc<br /> 2. Mét khi triÕt häc trë thµnh linh ®óc kÕt trong ph−¬ng ph¸p.<br /> hån sèng cña v¨n ho¸ th× ®iÒu ®ã cã<br /> nghÜa lµ trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng 3. §Êt n−íc ta ®ang tiÕn hµnh c«ng<br /> v¨n ho¸ kh«ng thÓ thiÕu tri thøc triÕt cuéc ®æi míi toµn diÖn nh»m môc tiªu<br /> häc, nghÜa lµ kh«ng thÓ thiÕu triÕt häc. x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam d©n chñ,<br /> X· héi hiÖn ®¹i ®ang tõng b−íc tiÕn tíi tù do, c«ng b»ng, d©n giµu, n−íc m¹nh<br /> nÒn kinh tÕ tri thøc; tri thøc thùc sù nh− sinh thêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh<br /> ®ang trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc kÝnh yªu tõng mong −íc. D©n téc ta ®·<br /> tiÕp nh− K. Marx ®· tõng tiªn ®o¸n. gÇn mét tr¨m n¨m mÊt n−íc nªn suèt<br /> ThÕ giíi ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu thêi gian ®ã còng ch¼ng cã tù do, ch¼ng<br /> ho¸ vµ ®ang trë thµnh thÕ giíi ph¼ng. cã d©n chñ nªn còng ch¼ng thÓ cã d©n<br /> Trong c¸i thÕ giíi ®−îc coi lµ ph¼ng Êy giµu vµ n−íc m¹nh. Sau khi giµnh ®−îc<br /> thËt ra l¹i ®Çy nh÷ng biÕn ®éng, chøa ®éc lËp, thèng nhÊt ®Êt n−íc l¹i r¬i vµo<br /> ®ùng trong nã c¶ nh÷ng yÕu tè tÝch cùc mét giai ®o¹n sai lÇm chñ quan, duy ý<br /> lÉn nh÷ng nguy c¬ hÕt søc khã l−êng. chÝ, lµm tr¸i quy luËt dÉn ®Õn khñng<br /> Bëi vËy, con ng−êi kh«ng chØ cÇn cã ho¶ng kinh tÕ - x· héi trÇm träng.<br /> nhiÒu tri thøc, mµ ®iÒu quan träng lµ Trong mét thêi gian dµi chóng ta ®·<br /> ph¶i biÕt lùa chän nh÷ng tri thøc nµo lµm kinh tÕ, x©y dùng nÒn kinh tÕ theo<br /> cho phï hîp, ph¶i biÕt ®¸nh gi¸, ph¶i ý muèn chñ quan, bÊt chÊp quy luËt,<br /> biÕt rót tØa nh÷ng tri thøc nµo thËt sù nghÜa lµ lµm kinh tÕ theo sù chØ ®¹o chñ<br /> cÇn thiÕt cho c«ng viÖc thuéc lÜnh vùc quan cña chÝnh trÞ, phï hîp víi nhËn<br /> mµ m×nh ®· dÊn th©n vµ cã tr¸ch nhiÖm thøc chÝnh trÞ chñ quan. Nh÷ng sai lÇm<br /> 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2012<br /> <br /> ®ã b¾t nguån tõ thø triÕt häc kh«ng dùng l¹i quan hÖ s¶n xuÊt cho phï hîp<br /> biÖn chøng, còng ch¼ng ph¶i lµ m¸c xÝt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n<br /> ch©n chÝnh, thËm chÝ cßn lµ tr¸i víi K. xuÊt, thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh<br /> Marx. §iÓn h×nh nhÊt lµ ®· lµm sai K. phÇn vµ dÇn dÇn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ<br /> Marx ë mét trong nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n tr−êng nh− hiÖn nay. HiÖu qu¶ cña nÒn<br /> nhÊt khi cho r»ng, quan hÖ s¶n xuÊt kinh tÕ Êy ®· rÊt râ, ®Êt n−íc ®· tho¸t<br /> ph¶i ®i tr−íc ®Ó më ®−êng cho lùc l−îng khái khñng ho¶ng kinh tÕ-x· héi, mÆc<br /> s¶n xuÊt ph¸t triÓn, trong khi ®ã chÝnh dï vÉn ch−a cã ®−îc thÞ tr−êng hoµn<br /> K. Marx l¹i nãi hoµn toµn kh¸c r»ng, chØnh vµ cßn cÇn ®−îc tiÕp tôc ph¸t<br /> quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i “phï hîp víi mét triÓn nh»m khai th¸c tèt h¬n tÊt c¶<br /> tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña c¸c nh÷ng tiÒm n¨ng vµ ®éng lùc trong b¶n<br /> lùc l−îng s¶n xuÊt” (5, tr.15); r»ng, th©n nã.<br /> “kh«ng mét h×nh th¸i x· héi nµo diÖt<br /> 4. Tuy nhiªn, trong khi ®¸nh gi¸ cao<br /> vong tr−íc khi tÊt c¶ nh÷ng lùc l−îng<br /> vai trß cña kinh tÕ thÞ tr−êng, chóng ta<br /> s¶n xuÊt mµ h×nh th¸i x· héi ®ã t¹o ®Þa<br /> còng cÇn tØnh t¸o, tõ gãc ®é triÕt häc,<br /> bµn ®Çy ®ñ cho ph¸t triÓn, vÉn ch−a<br /> nh×n ra nh÷ng nh−îc ®iÓm, nh÷ng mÆt<br /> ph¸t triÓn, vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt<br /> tiªu cùc vµ nh÷ng khiÕm khuyÕt mµ<br /> míi, cao h¬n, còng kh«ng bao giê xuÊt<br /> chóng ta ®ang gÆp ph¶i còng nh− c¶ thÕ<br /> hiÖn tr−íc khi nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i<br /> giíi ch−a cã c¸ch kh¾c phôc. Mét nÒn<br /> vËt chÊt cña nh÷ng quan hÖ ®ã ch−a<br /> kinh tÕ mÖnh lÖnh, tËp trung quan liªu,<br /> chÝn muåi trong lßng b¶n th©n x· héi<br /> bao cÊp, nh− chóng ta ®· thÊm thÝa,<br /> cò. Cho nªn, nh©n lo¹i bao giê còng chØ<br /> hoµn toµn triÖt tiªu ®éng lùc; ng−êi lao<br /> ®Æt ra cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô mµ nã<br /> ®éng kh«ng thiÕt tha lµm viÖc v× trong<br /> cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc, v× khi xÐt kü h¬n,<br /> nÒn kinh tÕ ®ã lîi Ých c¸ nh©n ®· kh«ng<br /> bao giê ng−êi ta còng thÊy r»ng b¶n<br /> ®−îc tÝnh ®Õn. Tuy nhiªn, mét nÒn kinh<br /> th©n nhiÖm vô Êy chØ n¶y sinh khi<br /> tÕ thÞ tr−êng ch−a hoµn chØnh cña<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó gi¶i quyÕt<br /> chóng ta còng s¶n sinh ra kh«ng Ýt thø<br /> nhiÖm vô ®ã ®· cã råi, hay Ýt ra còng<br /> tiªu cùc, thËm chÝ c¶ bÖnh ho¹n, ®ang<br /> ®ang ë trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh” (5,<br /> ®e do¹ sù æn ®Þnh cña x· héi, nhÊt lµ ®e<br /> tr.15-16).<br /> do¹ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tõ gãc ®é<br /> triÕt häc chóng ta cã thÓ chØ ra nh÷ng<br /> NhËn ra sai lÇm cña mét thêi, §¹i<br /> khiÕm khuyÕt Êy ®Ó cã c¸ch kh¾c phôc<br /> héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ®· rót<br /> nh»m tr¸nh ph¶i tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t mét<br /> ra mét trong nh÷ng kÕt luËn mang tÝnh<br /> khi nhËn ra muén mµng.<br /> chÊt triÕt häc s©u s¾c, lµm c¬ së quan<br /> träng cho ®−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña Tr−íc hÕt, tõ khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh<br /> n−íc ta, lµ “lùc l−îng s¶n xuÊt bÞ k×m ®æi míi vÊn ®Ò lîi Ých cña mäi ng−êi lao<br /> h·m kh«ng chØ trong tr−êng hîp quan ®éng thuéc tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®· ®−îc<br /> hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu mµ c¶ khi quan hÖ chó ý, nhê vËy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, x·<br /> s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé, cã héi æn ®Þnh vµ ®i lªn. Tuy nhiªn, trong<br /> nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é lóc luËt ph¸p cßn kh«ng Ýt kÏ hë, qu¶n<br /> ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt” (6, lý nhµ n−íc ë tÊt c¶ c¸c cÊp cßn yÕu kÐm<br /> tr.57). XuÊt ph¸t tõ kÕt luËn nµy mµ th× sù lîi dông nh÷ng kÏ hë Êy ®· diÔn<br /> chóng ta ®· yªn t©m vµ quyÕt t©m x©y ra mµ ch−a cã ph−¬ng thuèc ®Æc trÞ.<br /> Linh hån sèng cña v¨n ho¸... 7<br /> <br /> Tham «, mãc ngoÆc, hèi lé, ch¹y chøc, “ChiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ<br /> ch¹y quyÒn, mua b¸n b»ng cÊp, lõa ®¶o chÝnh s¸ch ®Çu t− ph¶i cã tÇm nh×n xa,<br /> chiÕm dông, v.v... ®Ó lµm giµu c¸ nh©n kh«ng bÞ “t− duy nhiÖm kú”, t− t−ëng<br /> kh«ng cßn lµ hiÖn t−îng hiÕm gÆp. §Æc côc bé, bÖnh thµnh tÝch, chñ quan duy ý<br /> biÖt, lîi Ých nhãm ®ang cã nguy c¬ tµn chÝ hay “lîi Ých nhãm” chi phèi” (7, tr.3).<br /> ph¸ c¬ thÓ x· héi ë møc ®¸ng lo ng¹i. TriÕt häc ph¶i gióp cho nh÷ng ng−êi cã<br /> Mét khi quyÒn hµnh kh«ng ®−îc kiÓm tr¸ch nhiÖm cã ®−îc tÇm nh×n xa Êy,<br /> so¸t chÆt chÏ kÕt hîp víi søc m¹nh kinh ph¶i gãp phÇn ng¨n chÆn c¸c tÖ n¹n Êy.<br /> tÕ th× nã sÏ chi phèi chÝnh s¸ch, chi phèi<br /> c¸c quyÕt ®Þnh cã lîi cho c¸c nhãm lîi 5. Chóng ta ®ang sèng trong mét<br /> Ých. ChØ b»ng mét nÐt bót vÏ cã thÓ bÎ thÕ giíi ngµy cµng trë nªn ph¼ng h¬n,<br /> cong mét con ®−êng ®Ó lµm lîi mãn tiÒn mét thÕ giíi ®ang toµn cÇu ho¸, mét thÕ<br /> tû, thËm chÝ nhiÒu tû vµ l©u dµi, cho giíi mµ tri thøc ®ãng vai trß lµ lùc l−îng<br /> mét nhãm ng−êi nµo ®ã. Mét ch÷ ký cña s¶n xuÊt trùc tiÕp nh− ®· nãi ë trªn,<br /> mét «ng viÖn tr−ëng cã tr¸ch nhiÖm ®iÒu mµ K. Marx ®· dù ®o¸n tõ gi÷a thÕ<br /> ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng nh−ng kû XIX. NhiÒu c¬ héi ®−îc më ra cho<br /> ch−a bao giê ®Æt ch©n ®Õn chç cÇn ®¸nh mäi quèc gia vµ mäi ng−êi. Tuy nhiªn,<br /> gi¸ cho mét c«ng tr×nh thuû ®iÖn, thËm kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu cã kh¶ n¨ng vµ cã<br /> chÝ sai c¶ ®Þa danh mµ c«ng tr×nh cã thÓ thÓ n¾m b¾t ®−îc c¸c c¬ héi ®ã. Tr¸i l¹i,<br /> ¶nh h−ëng, b−íc ®Çu ®· cã thÓ mang l¹i c¸c n−íc yÕu thÕ, nh÷ng ng−êi yÕu thÕ<br /> cho ViÖn cña «ng hµng tr¨m triÖu ®ång lu«n bÞ ®e do¹. Sù chªnh lÖch vÒ møc<br /> mµ vÉn cßn nãi lµ Ýt! sèng, vÒ møc h−ëng thô, sù kh¸c biÖt vÒ<br /> lèi sèng, sù ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸, v.v...<br /> Còng ®¸ng nãi lµ võa qua sù ph©n ®Æc biÖt, nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ m«i<br /> quyÒn, ph©n cÊp cho ®Þa ph−¬ng cã tr−êng ®ang t¸c ®éng rÊt nhiÒu ®Õn<br /> nhiÒu mÆt ®−îc. Tuy nhiªn, do thiÕu quan ®iÓm nh©n sinh. SÏ cã nh÷ng<br /> kiÓm tra, kiÓm so¸t nªn ®· x¶y ra t×nh ng−êi kh«ng t×m ®−îc lèi tho¸t khái sù<br /> tr¹ng kh«ng chØ tµi nguyªn thiªn nhiªn nghÌo ®ãi, khái bÖnh tËt, khái n¹n «<br /> bÞ thÊt tho¸t mµ m«i tr−êng tù nhiªn nhiÔm m«i tr−êng sèng vµ rÊt cã thÓ sÏ<br /> còng bÞ huû ho¹i ghª gím. Ai lµ ng−êi r¬i vµo th¶m ho¹, trong khi cã nh÷ng<br /> ®−îc lîi trong viÖc cÊp phÐp Êy? Ch¾c ng−êi, nh÷ng n−íc l¹i lîi dông t×nh<br /> ch¾n lµ Nhµ n−íc kh«ng cã lîi, ng−êi tr¹ng ®ã ®Ó ngµy cµng giµu thªm, ®Ó ¸p<br /> d©n còng kh«ng cã lîi. TiÒn chui vµo tói ®Æt lèi sèng vµ quan ®iÓm nh©n sinh,<br /> c¸c nhãm lîi Ých lµ ®iÒu kh«ng thÓ thËm chÝ c¶ quan ®iÓm chÝnh trÞ cña hä.<br /> kh«ng thÊy. Sù ph©n cùc giµu nghÌo Nh− triÕt häc V.Hecsle ®· tõng nhËn<br /> còng b¾t ®Çu tõ ®©y. NÕu triÕt häc ®Þnh: “ViÖc phæ biÕn ho¸ c¸c chuÈn cña<br /> kh«ng gãp phÇn chØ ra nh÷ng tai ho¹ cuéc sèng ph−¬ng T©y... lµm cho Tr¸i<br /> kiÓu nh− vËy th× thËt cã lçi. Bëi v×, lîi ®Êt ®i tíi th¶m ho¹ sinh th¸i... Th¶m<br /> Ých nhãm sÏ ®Î ra nh÷ng nguy c¬ lín ho¹ mµ chóng ta ®ang ®Õn víi nã ngµy<br /> cho ®Êt n−íc, sÏ lµm mät ruçng c¶ thÓ cµng gÇn, lÏ ra nã ®· x¶y ra tõ l©u råi,<br /> chÕ lÉn chÝnh quyÒn. RÊt mõng lµ t¹i nÕu nh− tÊt c¶ c− d©n cña hµnh tinh<br /> Héi nghÞ Trung −¬ng 3 (kho¸ XI), kÕt ®Òu sö dông nguån n¨ng l−îng nhiÒu<br /> thóc ngµy 10/10/2011, Tæng bÝ th− nh− c− d©n c¸c n−íc ph¸t triÓn cña<br /> NguyÔn Phó Träng ®· kh¼ng ®Þnh: ph−¬ng T©y, nÕu nh− chç nµo còng tÝch<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2012<br /> <br /> tô mét l−îng r¸c th¶i vµ khèi l−îng c¸c ph¸t triÓn bÒn v÷ng, v× “ph¸t triÓn bÒn<br /> chÊt ®éc h¹i bÞ th¶i vµo khÝ quyÓn lín v÷ng lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn nhanh, ph¸t<br /> nh− thÕ. Ch¾c g× h«m nay ®· cã ai ®ã triÓn nhanh ®Ó t¹o nguån lùc cho ph¸t<br /> quyÕt ®Þnh tranh luËn vÒ nhËn ®Þnh triÓn bÒn v÷ng. Ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn<br /> r»ng, c¸c x· héi c«ng nghiÖp ph−¬ng v÷ng ph¶i lu«n g¾n chÆt víi nhau trong<br /> T©y v× thÕ mµ kh«ng thÓ tiÕp tôc ph¸t quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch ph¸t<br /> triÓn ®−îc n÷a, - nãi c¸ch kh¸c, “chóng triÓn kinh tÕ - x· héi” (10, tr.72). Khinh<br /> ta sÏ r¬i xuèng vùc th¼m” (8, tr.17). th−êng triÕt häc nãi chung, vµ triÕt häc<br /> biÖn chøng duy vËt nãi riªng, sÏ ch¼ng<br /> Trong mét bèi c¶nh nh− vËy nh©n<br /> mang l¹i ®iÒu g× tèt ®Ñp, bëi v× chÝnh<br /> lo¹i cµng cÇn cã triÕt häc dÉn ®−êng,<br /> triÕt häc míi lµm nªn cèt lâi, míi lµ linh<br /> mét triÕt lý nh©n sinh ®óng ®¾n, mét<br /> hån sèng cña v¨n ho¸ theo nghÜa réng<br /> v¨n ho¸ ®Çy tÝnh nh©n v¨n vµ khoan<br /> nhÊt cña thuËt ng÷ nµy.<br /> dung cã thÓ gîi më gióp t×m ra lèi ®i<br /> kh¶ dÜ. Mäi ng−êi, nÕu kh«ng ph¶i lµ<br /> nh÷ng ng−êi cã ¸c c¶m víi triÕt häc, Tµi liÖu tham kh¶o<br /> nhÊt lµ víi triÕt häc Marx, ®Òu cã thÓ<br /> 1. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Bµi x· luËn<br /> ®ång ý víi Jacques Derrida - nhµ triÕt<br /> B¸o "Kolnische Zeitung” sè 179.<br /> häc ®−¬ng ®¹i næi tiÕng ng−êi Ph¸p -<br /> Toµn tËp, t.1. H. ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> trong Nh÷ng bãng ma cña M¸c, khi «ng<br /> 1995.<br /> nhËn ®Þnh r»ng, “tÊt c¶ mäi ng−êi trªn<br /> toµn tr¸i ®Êt nµy, dï hä muèn, hä biÕt 2. Ф. Бэкон. Сочинения, t.2. M.: 1972.<br /> hay lµ kh«ng, ®Òu lµ nh÷ng ng−êi kÕ 3. Francis Bacon. The New Organon.<br /> thõa cña M¸c vµ chñ nghÜa M¸c víi mét Edited by Lisa Jardine and Michael<br /> møc ®é nhÊt ®Þnh”. Tõ ®ã Jacques Sinverthorne. Cambridge University<br /> Derrida ®· qu¶ quyÕt r»ng, “lu«n lu«n sÏ Press, 2000.<br /> lµ mét sai lÇm, nÕu kh«ng ®äc ®i ®äc l¹i<br /> 4. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Toµn tËp,<br /> vµ tranh luËn nh÷ng t¸c phÈm cña<br /> t.20. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.<br /> M¸c... §ã sÏ cµng ngµy cµng lµ mét sai<br /> lÇm, mét sù thiÕu tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt lý 5. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Toµn tËp,<br /> luËn, triÕt häc vµ chÝnh trÞ... SÏ kh«ng cã t.13. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 1993.<br /> t−¬ng lai khi kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®ã... 6. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn<br /> Kh«ng cã t−¬ng lai mµ l¹i kh«ng cã M¸c. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø<br /> NÕu kh«ng cã ký øc vÒ M¸c vµ kh«ng cã VI. H.: Sù thËt, 1987.<br /> di s¶n cña M¸c” (9, tr.42, 190-191).<br /> 7. B¸o Tuæi trÎ, ngµy 11/10/2011.<br /> Nãi tãm l¹i, ®Êt n−íc sÏ kh«ng cã sù 8. V.Hecsle. TriÕt häc vµ sinh th¸i häc.<br /> ph¸t triÓn vµ nhÊt lµ ph¸t triÓn bÒn M.: 1993 (tiÕng Nga).<br /> v÷ng vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt kinh tÕ, v¨n ho¸,<br /> x· héi, con ng−êi vµ m«i tr−êng sèng 9. Gi¨cc¬ §ªrri®a. Nh÷ng bãng ma cña<br /> trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, kinh M¸c. H.: ChÝnh trÞ quèc gia vµ Tæng<br /> tÕ tri thøc vµ toµn cÇu ho¸ nÕu thiÕu sù côc II Bé Quèc phßng, 1994.<br /> dÉn ®−êng cña triÕt häc. Trong ®iÒu 10. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn<br /> kiÖn hiÖn nay, cÇn ghi nhí mèi quan hÖ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø<br /> biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn nhanh vµ XI. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2011.<br />