Luận án Tiến sĩ Chính trị học: Hệ thống chính trị một đảng nổi trội - Giá trị tham khảo cho Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm làm rõ những vấn đề mang tính đặc trưng, đặc thù của hệ thống chính trị một đảng nổi trội; và qua việc khảo sát, đánh giá một số trường hợp điển hình nổi bật của hệ thống chính trị một đảng nổi trội để đưa ra một số giá trị tham khảo đối với việc đổi mới hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Chính trị học: Hệ thống chính trị một đảng nổi trội - Giá trị tham khảo cho Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HOÀNG NGỌC PHƯƠNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI - GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: CHÍNH TRỊ HỌC HÀ NỘI - 2021
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HOÀNG NGỌC PHƯƠNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI - GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: CHÍNH TRỊ HỌC Mã số: 9 31 02 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS,TS. NGUYỄN VIẾT THÔNG 2. TS. TỐNG ĐỨC THẢO HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Hoàng Ngọc Phương
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 8 1.1. Những công trình nghiên cứu về hệ thống chính trị nói chung 8 1.2. Những công trình nghiên cứu về hệ thống chính trị Việt Nam 17 1.3. Giá trị những công trình đã nghiên cứu và các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu 27 Chương 2: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI VÀ ĐẢNG CẦM QUYỀN TRONG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI 31 2.1. Những vấn đề chung về hệ thống chính trị và hệ thống chính trị một đảng nổi trội 31 2.2. Những vấn đề chung về đảng chính trị, đảng cầm quyền trong hệ thống chính trị một đảng nổi trội 50 Chương 3: KHẢO CỨU MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI ĐIỂN HÌNH 71 3.1. Trường hợp Nhật Bản 71 3.2. Trường hợp Hàn Quốc 85 3.3. Trường hợp Singapore 93 Chương 4: ĐÁNH GIÁ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ MỘT ĐẢNG NỔI TRỘI VÀ MỘT SỐ GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO ĐỔI MỚI HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ VIỆT NAM 106 4.1. Những nét nổi bật của hệ thống chính trị một đảng nổi trội qua các trường hợp khảo cứu 106 4.2. Một số giá trị tham khảo cho đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam 134 KẾT LUẬN 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: Đảng kiểm soát chức tổng thống 67 Bảng 2.2: Đảng đối lập kiểm soát chức tổng thống 67 Bảng 2.3: Sự thống trị theo niên đại 69 Bảng 4.1: Danh sách xếp hạng GDP các quốc gia và vùng lãnh thổ theo thống kê của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (2018) 111 Bảng 4.2: Châu Á - 10 quốc gia có chỉ số phát triển con người cao 112 Bảng 4.3: Danh sách các nước xếp hạng theo chỉ số nhận thức tham nhũng năm 2019 128
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ khi Cách mạng Tháng Tám thành công cho tới nay, Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội, là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng trong thực tiễn cách mạng Việt Nam là một tất yếu lịch sử khách quan, được khẳng định nhất quán trong các văn kiện đại hội Đảng, được Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013 ghi nhận. Với sự lãnh đạo của Đảng, công cuộc đổi mới ở Việt Nam gần 35 năm qua đã đạt được những thành tựu quan trọng cả về kinh tế, văn hóa, xã hội... Song song đó, yêu cầu đổi mới về hệ thống chính trị - cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của một đảng cầm quyền. Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII của Đảng Về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đã nhấn mạnh đến việc đổi mới từng bước, thận trọng, có nguyên tắc và không chủ quan, nóng vội. Trong quá trình đổi mới, hệ thống chính trị Việt Nam đã bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, có nhiều thành tựu được ghi nhận, đã phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần quan trọng vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, những năm qua, nhiều chủ trương, cơ chế về xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị còn một số yếu kém, bất cập, dẫn đến việc tổ chức, sắp xếp, kiện toàn chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của các tổ chức trong hệ thống chính trị chưa được phân định rõ ràng, cần điều chỉnh hợp lý hơn.
2 Trong điều kiện mới hiện nay, việc nghiên cứu, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm của các nước trong xây dựng hệ thống chính trị không chỉ là yêu cầu xuất phát từ thực tiễn hiện nay của Việt Nam sau gần 35 năm tiến hành đổi mới đất nước mà còn là xu hướng chung của thế giới. Trong bối cảnh đó, Việt Nam phải chịu những sức ép không nhỏ từ cả bên ngoài và nội tại để đổi mới, hoàn thiện và nâng cao hơn nữa hiệu quả, hiệu lực của hệ thống chính trị, bảo đảm hội nhập quốc tế thành công. Sự phát sinh và diễn biến phức tạp của các vấn đề khi hội nhập quốc tế, đòi hỏi hệ thống chính trị phải đủ mạnh và linh hoạt để kịp thời ứng phó với những vấn đề xuất hiện trong quá trình hội nhập, đáp ứng mục tiêu và nhu cầu phát triển bền vững của dân tộc, đất nước trong bối cảnh mới. Trước sự phong phú và đa dạng của các mô hình hệ thống chính trị trên thế giới (cả về thực tiễn và lý luận), để đảm bảo không chệch hướng về mặt chính trị, định hướng phát triển; kế thừa và vận dụng linh hoạt những kinh nghiệm quốc tế trong xây dựng hệ thống chính trị, Đảng ta khi nghiên cứu và tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm của các nước cần phải dựa trên các cơ sở sau: Bảo đảm sự biện chứng giữa cái phổ biến và cái đặc thù, cái lịch sử và cái lô-gic một cách cụ thể trên phương diện đổi mới hệ thống chính trị là nguyên tắc cần được tuân thủ hết sức nghiêm ngặt. Trong đó, tính phù hợp và hiệu quả là mục tiêu, là thước đo trình độ của việc đổi mới một cách tổng thể và trực tiếp đổi mới chính trị. Hệ thống chính trị ở Việt Nam và hệ thống chính trị ở một số quốc gia có một đảng nổi trội cầm quyền có một số điểm tương đồng. Về mặt hình thức, các quốc gia có hệ thống chính trị một đảng nổi trội đều tồn tại theo cơ chế đa đảng nhưng có một đảng chính trị nổi trội nắm quyền lãnh đạo, điều hành và vận hành hệ thống chính trị trong một thời gian dài như Đảng Hành động Nhân dân (PAP) ở Singapore, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) ở Nhật Bản,
3 Đảng dân chủ ở Hàn Quốc. Từ những nước nghèo và kém phát triển, lại là những nước thuộc địa, các nước này đã có những bước tiến ngoạn mục để trở thành những con rồng, con hổ ở châu Á. Đã có nhiều câu hỏi đặt ra đối với sự phát triển của những quốc gia này. Bằng cách nào đảng nổi trội cầm quyền trong suốt thời gian dài có thể xây dựng và chèo lái đất nước từ nước nghèo trở thành những nền kinh tế phát triển nhanh ở châu Á cũng như trên thế giới, bằng cách nào quốc gia nhỏ đa sắc tộc, đa tôn giáo, đa ngôn ngữ lại có thể giữ được ổn định chính trị lâu dài, và đặc biệt hơn, bằng cách nào quốc gia với các giá trị châu Á làm nền tảng và một đảng duy nhất cầm quyền từ ngày độc lập lại có được mức độ ổn định chính trị và kinh tế phát triển vượt bậc như vậy. Ở những quốc gia như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc..., đảng nổi trội cầm quyền thành công trong quá trình vận hành hệ thống chính trị được biết đến như nền hành chính gọn nhẹ, khắc phục được tham nhũng, chế độ đối với cán bộ thuộc bộ máy hành chính nhà nước..., và những kinh nghiệm trong quá trình vận hành hệ thống chính trị ở các quốc gia có một đảng nổi trội có giá trị tham khảo đối với quá trình đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay. Tình hình quốc tế và trong nước tạo ra cả thời cơ, thuận lợi và thách thức, khó khăn tác động đan xen đến sự phát triển đất nước, đến quá trình đổi mới hệ thống chính trị, đặc biệt là công tác xây dựng Đảng và phương thức lãnh đạo của Đảng. Tình hình đó đòi hỏi Đảng ta phải đổi mới mạnh mẽ tổ chức, phương thức lãnh đạo để nắm bắt thời cơ, vượt qua khó khăn, thách thức, đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững Theo đó, việc nghiên cứu về hệ thống chính trị ở một số quốc gia có một đảng nổi trội, nghiên cứu vai trò của đảng nổi trội cầm quyền quan
4 trọng như thế nào trong quá trình vận hành của cả hệ thống chính trị một quốc gia; từ đó có thể gợi mở một số giá trị mang tính tham khảo cho hệ thống chính trị Việt Nam. Do vậy, tác giả đã chọn đề tài: “Hệ thống chính trị một đảng nổi trội - Giá trị tham khảo cho Việt Nam” làm đề luận án của mình dưới cách tiếp cận tài nghiên cứu của bộ môn Chính trị học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận hệ thống chính trị, làm rõ những vấn đề mang tính đặc trưng, đặc thù của hệ thống chính trị một đảng nổi trội; và qua việc khảo sát, đánh giá một số trường hợp điển hình nổi bật của hệ thống chính trị một đảng nổi trội để đưa ra một số giá trị tham khảo đối với việc đổi mới hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ của luận án là: - Thứ nhất, nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận và đặc trưng của hệ thống chính trị một đảng nổi trội. - Thứ hai, khảo sát, đánh giá hiệu quả vận hành của hệ thống chính trị một đảng nổi trội qua mô hình một số quốc gia châu Á điển hình như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore. - Thứ ba, gợi mở một số giá trị tham khảo từ các trường hợp khảo cứu cho việc đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là hệ thống chính trị một đảng nổi trội, giá trị tham khảo cho Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: các quốc gia Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc.
5 - Về thời gian: trong giai đoạn một đảng nổi trội cầm quyền ở các mô hình nghiên cứu, cụ thể như: Đảng Hành động Nhân dân của Singapore, Đảng Dân chủ Tự do của Nhật Bản và Đảng dân chủ ở Hàn Quốc. - Về nội dung: “Giá trị” mà luận án nghiên cứu mô hình hệ thống chính trị một đảng nổi trội ở một số quốc gia châu Á điển hình như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore là giá trị ứng dụng cho việc đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về hệ thống chính trị. Đặc biệt, luận án bám sát đến những quan điểm biện chứng, khách quan, toàn diện, lịch sử - cụ thể, quan điểm của các học giả tư sản về hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị một đảng nổi trội nói riêng để triển khai các ý tưởng nghiên cứu. Các phương pháp cụ thể được sử dụng, bao gồm: - Phương pháp phân tích - tổng hợp được sử dụng để phân tích bản chất, nội hàm của các khái niệm hệ thống chinh trị, hệ thống chính trị một đảng nổi trội; làm rõ các đặc trưng cụ thể của hệ thống chính trị một đảng nổi trội. - Phương pháp logic-lịch sử được sử dụng để làm rõ quá trình hình thành, phát triển của hệ thống chính trị một đảng nổi trội ở một số quốc gia, từ đó rút ra những đánh giá chung về sự tồn tại, phát triển của các quốc gia này. - Phương pháp so sánh được sử dụng nhằm làm rõ sự khác biệt giữa hệ thống chính trị một đảng nổi trội, hệ thống chính trị một đảng, hệ thống chính trị lưỡng đảng, làm rõ những giá trị tiêu biểu của hệ thống chính trị một đảng nổi trội.
6 - Phương pháp phân tích tài liệu sẽ giúp cho quá trình tổng thuật tài liệu, khai thác những dữ liệu đã có trong các công trình nghiên cứu đi trước cũng như qua báo cáo của các tổ chức, các cơ quan có thẩm quyền để phục vụ cho việc nghiên cứu của luận án. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Khái quát những đặc trưng, những nét nổi bật của hệ thống chính trị một đảng nổi trội các nước mang tính điển hình ở châu Á. - Những giá trị tham khảo từ quá trình vận hành hệ thống chính trị một đảng nổi trội được luận án tổng kết sẽ có ý nghĩa tham khảo cho quá trình đổi mới chính trị ở Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án - Luận án có ý nghĩa khoa học thể hiện ở khía cạnh: Thứ nhất, hệ thống hóa một số lý thuyết, cách tiếp cận và quan điểm trên thế giới liên quan tới hệ thống chính trị, đảng chính trị, đảng cầm quyền; đặc trưng của hệ thống chính trị một đảng nổi trội. Thứ hai, làm rõ sự cần thiết của nghiên cứu thực chứng, nghiên cứu so sánh trường hợp trong nghiên cứu hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị một đảng nổi trội, phân tích điểm nổi bật về của hệ thống chính trị một đảng nổi trội qua mô hình một số nước châu Á điển hình như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore. Thứ ba, đưa ra những giá trị tham khảo, bổ sung về mặt nhận thức trong các nghiên cứu về đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay. - Ý nghĩa thực tiễn của luận án thể hiện ở hai góc độ sau: Thứ nhất, luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy chuyên ngành Chính trị học, các bộ môn khoa học xã hội và nhân văn có liên quan.
7 Thứ hai, kết quả nghiên cứu của luận án sẽ cung cấp những luận chứng, luận cứ khoa học giúp cho chủ thể cầm quyền ở nước ta trong thực tiễn đổi mới chính trị hiện nay, trên cơ sở tham khảo những kinh nghiệm về thành công và hạn chế của hệ thống chính trị một đảng nổi trội qua mô hình một số nước châu Á điển hình. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương, 10 tiết.
8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ NÓI CHUNG 1.1.1. Những công trình cứu về hệ thống chính trị Nghiên cứu về mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị trên thế giới có các công trình tiêu biểu sau: Hồ Văn Thông (1998), Hệ thống chính trị ở các nước tư bản phát triển hiện nay, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Dương Xuân Ngọc, Lưu Văn An (2003) (chủ biên), Thể chế chính trị thế giới đương đại, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Viện Khoa học Pháp lý (2005), Thiết chế chính trị và bộ máy nhà nước một số nước trên thế giới, Người dịch: Phạm Văn Lợi, Hoàng Thị Ngân, Nxb. Tư pháp, Hà Nội; Tô Huy Rứa (2008) (chủ biên), Mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị một số nước trên thế giới, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Lưu Ngọc Trịnh (2012) (chủ biên), Kinh tế và chính trị thế giới đến năm 2020, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, v.v... Công trình của tác giả Tô Huy Rứa (2008) (chủ biên), Mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị một số nước trên thế giới, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội đã nghiên cứu, khảo sát và phân tích những hệ thống chính trị cơ bản có tính chất đại diện, điển hình ở một số nước trên thế giới bị ảnh hưởng bởi các tư tưởng dân chủ tự do và một số nước chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố tư tưởng xã hội chủ nghĩa; những tác động của tư tưởng chính trị, điều kiện lịch sử, truyền thống văn hóa, tính chất dân chủ, tiến bộ của các hệ thống này. Trên cơ sở đó, công trình cũng đưa ra các đề xuất về việc tham khảo kinh nghiệm tổ chức, hoạt động của hệ thống chính trị các nước đó trong quá trình nghiên cứu tiếp tục đổi mới hệ thống chính trị ở Việt Nam. Từ tác động của bối cảnh quốc tế mới, các xu hướng chính trị hình thành và phát triển, chi phối ở những mức độ khác nhau đến diễn biến chính
9 trị của các nước, tác giả Lê Minh Quân đã có công trình nghiên cứu (2006) (chủ biên), Về một số xu hướng chính trị chủ yếu trên thế giới hiện nay, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Ở cách tiếp cận này, theo tác giả, có một số xu hướng chính trị chủ yếu như hòa bình, hợp tác và phát triển; dân chủ hóa; hình thành trật tự thế giới mới; giải quyết các xung đột dân tộc, sắc tộc, tôn giáo và khủng bố; tìm kiếm, lựa chọn mô hình phát triển mới; cải cách, đổi mới chính trị ở các nước. Những diễn biến của tình hình quốc tế đã có những tác động tích cực và tiêu cực, làm cho công cuộc đổi mới nói chung và đổi mới hệ thống chính trị nói riêng ở Việt Nam đứng trước những vận hội và thách thức mới. Nghiên cứu những xu hướng của hệ thống chính trị trên thế giới, rút ra những bài học kinh nghiệm, tham khảo và vận dụng các lý thuyết chính trị hiện đại của thế giới cũng là mục đích mà công trình này hướng tới. Việc nghiên cứu những yếu tố tác động đến tình hình, cục diện chính trị trên thế giới, có các công trình tiêu biểu: Phạm Thái Việt (2006), Toàn cầu hóa: Những biến đổi lớn trong đời sống chính trị quốc tế và văn hóa, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội; Lê Quang Hòa (2008), “Một số thách thức đổi mới hệ thống chính trị trong quá trình toàn cầu hóa”, Tạp chí Giáo dục Lý luận, số 3 năm 2008, tr.31-36; Nguyễn Hoàng Giáp (2012) (chủ biên), Một số vấn đề chính trị quốc tế trong giai đoạn hiện nay, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, v.v... Các công trình trên đã chỉ ra: những biến chuyển của bối cảnh quốc tế và khu vực đang đặt ra cho Việt Nam cả thời cơ và thách thức đan xen; cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, kinh tế tri thức và quá trình toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến sự phát triển của từng quốc gia. Hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển là xu thế lớn trên thế giới, xu hướng trật tự thế giới đa cực ngày càng được khẳng định cả về kinh tế và chính trị; nhưng bên cạnh đó cũng tồn tại và nảy sinh nhiều vấn đề như xung đột sắc tộc, tôn giáo, hoạt động can thiệp, lật đổ, khủng bố, tranh chấp biên
10 giới, tài nguyên v.v..., là những vấn đề phức tạp đòi hỏi các quốc gia phải giải quyết, không chỉ riêng Việt Nam. Trong cuốn sách “Tại sao có quốc gia thất bại”, Acemoglu và Robinson đã nhắc lại và phân tích một câu hỏi đơn giản nhưng quan trọng, vì sao một số quốc gia trở nên giàu có và các quốc gia khác vẫn nghèo? Câu trả lời của họ cũng đơn giản - bởi vì sự khác nhau của các chính thể và các thể chế chính trị. Daron Acemoglu và James Robinson đã đưa ra câu trả lời và chứng minh dứt khoát rằng chính những thể chế kinh tế và chính trị do con người tạo ra là nguyên nhân của sự thành công hay không thành công về kinh tế. Về cơ bản, thể chế chính trị sẽ quyết định thể chế kinh tế, và thế chế kinh tế quyết định con đường mà đất nước đó sẽ đi - giàu hơn hay nghèo đi. Tóm lại, Daron và Robinson kết luận một quốc gia không thể giàu mạnh lên được là vì thể chế chính trị của nó có tính bòn rút tài nguyên, tập trung quyền lực vào một số ít người, thay vì phân tán quyền lực đó cho đại đa số người dân. Daron Acemoglu và James Robinson chứng minh một cách dứt khoát rằng chính những thể chế kinh tế và chính trị do con người tạo ra là nguyên nhân căn bản của sự thành công (hay không thành công) về kinh tế. 1.1.2. Những công trình cứu về đảng chính trị Nghiên cứu về đảng chính trị - bộ phận cấu thành của một hệ thống chính trị nói chung - cũng có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết tiêu biểu: Các tác phẩm đề cập đến các đảng phái chính trị như: Các hệ thống chính trị Đông Âu và Các hệ thống chính trị Tây Âu (W. Ismayr chủ biên, 2002-2003); Các chính Đảng Châu Âu trong hợp tác và hội nhập (chủ biên K.M. Johanson/ P. Zervaki, ed., 2002), hai tác phẩm này có đề cập đến các đảng chính trị ở Anh, Pháp song mới dừng lại ở việc so sánh một số điểm giữa các đảng chính trị ở hai nước Anh, Pháp này. Tác phẩm Political parties and political development (chủ biên Joseph LaPalombara, Myron Weiner, 1966) đề cập đến vấn đề lý thuyết đảng chính
11 trị, sự tồn tại và phát triển. Tác phẩm Nền chính trị Anh trong kỷ nguyên của những người theo chủ nghĩa tập thể, chủ biên Samuel Beer (1966) chủ yếu bàn về sự thay đổi cấu trúc và tư tưởng trong các đảng phái chính trị ở Anh. Tác phẩm Phân tích hệ thống đời sống chính trị, chủ biên David Easton (1965) bàn về sự đóng góp của các đảng chính trị vào đời sống xã hội Mỹ. Tác phẩm Sự biến đổi chính trị Anh, chủ biên David Buttler và Donald Stokes (1969), tác phẩm Các đảng phái chính chủ biên Maurice Duverger (1969), các tác giả bàn về lý thuyết hệ thống đảng chính trị, văn hóa chính trị và lý thuyết bầu cử. Như vậy, qua một số công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài, ta thấy, họ chủ yếu tập trung vào phân tích các điều kiện của tính chính đáng của đảng chính trị, như, nguồn gốc hình thành thông qua bầu cử, các quyết định hợp pháp, phát triển được kinh tế, xã hội, đồng thời lợi ích của đa số phải được đảm bảo... Các kết quả nghiên cứu này sẽ là cơ sở dữ liệu để tham khảo trong quá trình triển khai làm rõ các nội dung của luận án. Nghiên cứu về đảng chính trị nói chung được các học giả tại Viện Nghiên cứu châu Âu và Viện Kinh tế - Chính trị thế giới Viện Hàn Lâm khoa học xã hội Việt Nam) có những bài viết đã đăng trên tạp chí chuyên ngành. Tác giả Lưu Văn Quảng có một số công trình gồm sách: Hệ thống bầu cử ở Anh, Mỹ và Pháp - Lý thuyết và hiện thực (Nxb. Chính trị Quốc gia, 2008), bài viết Một số vấn đề về hệ thống bầu cử ở Anh hiện nay (Tạp chí Nghiên cứu châu Âu số 5/2006), Cơ chế thực hiện dân chủ nội bộ của các đảng cầm quyền ở Vương quốc Anh (Tạp chí Lý luận chính trị, số 2/2014); và Cơ chế thực hiện dân chủ trong các đảng chính trị ở Mỹ (Qua nghiên cứu trường hợp đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa) (Tạp chí Nghiên cứu châu Mỹ ngày nay, số 1/2014)…, đã nghiên cứu vấn đề đảng chính trị ở các nước Anh, Pháp và Mỹ tập trung vào một số vấn đề như bầu cử, dân chủ nội bộ, hoạch định chính sách v.v..
12 Bài viết “Phương thức lãnh đạo của đảng cầm quyền đối với nhà nước tại một số nước tư bản chủ nghĩa” [27] của Ngô Huy Đức. Trong bài viết này, mục đích của tác giả nhằm xem xét một vấn đề chính: Các đảng chính trị cầm quyền lãnh đạo nhà nước như thế nào trong nhà nước pháp quyền phương Tây. Tác giả giải quyết ba khái niệm mang tính công cụ và cũng là ba vấn đề chính: “nhà nước pháp quyền”, “đảng cầm quyền”, và “sự lãnh đạo”. Đặc biệt, tác giả cho rằng, trong khoa học chính trị, ngoài khía cạnh hiệu lực, hợp hiến của quyền lực, còn có một khía cạnh được gọi là “tính chính đáng” của quyền lực và của sự lãnh đạo nói chung. Quyền lực của một người (hay tổ chức) nếu được coi là chính đáng, thì sự lãnh đạo sẽ rất thuận lợi, sự cần thiết của bộ máy kiểm tra, giám sát và cưỡng chế được giảm đến tối thiểu, và hơn thế nữa, sự tự nguyện sẽ nâng cao hiệu quả và hiệu lực của sự lãnh đạo. Cuốn sách Một số đảng chính trị trên thế giới (chủ biên Ngô Đức Tính, Nxb. Chính trị Quốc gia, 2004); Thể chế đảng cầm quyền - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (Chủ biên Đặng Đình Tân, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006); Đảng chính trị phương Tây và Cộng hòa liên bang Đức (chủ biên Lương Văn Kế, 2009); Một số vấn đề về các đảng chính trị trên thế giới (chủ biên Tạ Ngọc Tấn, Nxb. Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2012) giới thiệu các đảng chính trị tiêu biểu trên thế giới trong đó có đảng chính trị lớn như Anh, Pháp, Hoa Kỳ... Nội dung các sách giới thiệu sự hình thành và phát triển của các đảng chính trị, kinh nghiệm lãnh đạo, kinh nghiệm tranh quyền và cầm quyền, kinh nghiệm xây dựng và phát triển của các đảng chính trị, kinh nghiệm điều chỉnh chiến lược, sách lược của các đảng chính trị hiện nay. Bài báo “Vai trò các đảng chính trị nói chung, đảng cầm quyền nói riêng đối với nhà nước trong chủ nghĩa tư bản hiện đại (Qua khảo sát một số mô hình tiêu biểu)” của Nguyễn Xuân Tế, Đặng Đình Thành [77] đã phân tích vị trí, vai trò của đảng chính trị nói chung, đảng cầm quyền nói riêng trong hệ thống chính trị tư bản. Đặc biệt, các tác giả đi sâu phân tích vai trò
13 của đảng cầm quyền đối với nhà nước, trong đó một phần hết sức quan trọng là đã đề cập đến các điều kiện để một đảng chính trị có thể trở thành đảng cầm quyền ở các nước tư bản, đó là: có tổ chức, hệ tư tưởng đủ mạnh và tuyên truyền, giáo dục hệ tư tưởng, đường lối của đảng mình cho thành viên và công chúng để có khả năng thu hút lực lượng về mình và nhận được sự ủng hộ cũng như bảo vệ của các lực lượng xã hội; bảo đảm số ứng cử viên là thành viên của đảng thắng cử tham gia vào cơ quan nhà nước và có khả năng thực hiện lợi ích của đảng; tuyển chọn và bố trí nhân sự vào bộ máy cơ quan quyền lực nhà nước. Đảng nắm chính quyền thông qua đội ngũ đảng viên là công chức trong các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp; xây dựng chủ trương, cương lĩnh, chính sách của đảng đúng đắn, phù hợp, phản ảnh và thỏa mãn nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân và cam kết thực hiện nếu thắng cử và lập được chính phủ. Các tác giả đã đề cập đến vấn đề mang tính điều kiện để một đảng chính trị có được tính chính đáng trong cầm quyền một cách hợp pháp, nhờ có những giá trị mới được thể hiện qua cương lĩnh tranh cử, có tổ chức đủ mạnh và thông qua con đường bầu cử hợp pháp, công bằng và dân chủ. 1.1.3. Những công trình cứu hệ thống chính trị một đảng nổi trội Nghiên cứu về cơ chế một đảng cầm quyền (một đảng lãnh đạo), trong thực tế, có thể chia thành 3 nhóm như sau: Thứ nhất, chỉ duy nhất một đảng lãnh đạo (trường hợp của Việt Nam, Lào, Cuba); thứ hai, nhiều đảng nhưng duy nhất một đảng cầm quyền theo hiến định (Trung Quốc, Xiri, Irắc,...); thứ ba, nhiều đảng nhưng chỉ một đảng nổi trội cầm quyền không hiến định (Singapore, Malaysia, Indonexia,...). Nghiên cứu về hệ thống chính trị của quốc gia nhiều đảng nhưng duy nhất một đảng cầm quyền theo hiến định. Những nội dung chủ yếu của hệ thống chính trị như cơ cấu, tổ chức, cách thức hoạt động, quá trình cải cách đã được các nhà nghiên cứu làm sáng tỏ. Đó là các công trình nghiên cứu về
14 Trung Quốc, Xiri, Irắc, tiêu biểu như sau: Tinh Tinh (2002) (chủ biên), Cải cách chính phủ - Cơn lốc chính trị cuối thế kỷ XX, Nxb.Công an Nhân dân; Đỗ Tiến Sâm (2003) (chủ biên), Cải cách thể chế chính trị ở Trung Quốc (1978-2003), Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội; Doãn Trung Khanh (2012), Chế độ chính trị Trung Quốc, Người dịch: Nguyễn Mạnh Sơn, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh; Đỗ Tiến Sâm (2013) (Chủ biên), Chính trị Trung Quốc trong quá trình trỗi dậy và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam, Nxb. Từ điển Bách Khoa, Hà Nội, v.v. Nghiên cứu về hệ thống chính trị của quốc gia đa đảng nhưng duy nhất một đảng cầm quyền không hiến định như Singapore, Malaysia, Indonexia. Nổi bật là đề tài KX. 10-10 “Mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở một số nước trên thế giới” do Tô Huy Rứa làm Chủ nhiệm đề tài đã nghiên cứu sâu các mô hình hệ thống chính trị trên thế giới, đặc biệt là các nước ở khu vực châu Á, Đông Nam Á và kinh nghiệm cải cách hệ thống chính trị đã tạo ra “sự thần kỳ kinh tế” và “sự thần kỳ chính trị” ở các nước này. Bên cạnh đó, còn có đề tài khoa học cấp cơ sở của Viện Chính trị học - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh “Các nền dân chủ ở phương Đông dưới góc nhìn chính trị học so sánh” do TS. Ngô Huy Đức làm Chủ nhiệm. Đề tài đã chỉ ra những nguyên nhân biến các quốc gia và vùng lãnh thổ phương Đông như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore từ những nước có sự chuyên chế về chính trị, nghèo nàn, lạc hậu về kinh tế trở thành những nền dân chủ có tính tiêu biểu trong khu vực, thậm chí nó khắc phục được những hạn chế trong mô hình dân chủ phương Tây mà vẫn bảo tồn được các giá trị dân tộc của các quốc gia phương Đông. Một công trình khoa học nghiên cứu về hệ thống chính trị một đảng nổi trội có giá trị cao để tham khảo, đó là sách của Hồ Sĩ Quí (2014), Một số vấn đề về dân chủ, độc tài và phát triển, Nxb. Lý luận Chính trị, Hà Nội. Cuốn sách là một kho tư liệu về các chế độ dân chủ và độc tài trên thế giới
15 cùng với những vấn đề của chúng về phương diện phát triển. Chẳng hạn như Singapore vào những năm 60 của thế kỷ XX loay hoay tìm đường phát triển, sau hai thập niên đã vượt qua ngưỡng bị coi là nước nghèo và tiếp tục phát triển trở thành NIC, một trong 4 con hổ châu Á - điều kỳ diệu của thế kỷ XX. Hay hai mô hình xã hội thành công nhất của thế kỷ XX là Hàn Quốc và Đài Loan cũng là những tấm gương chưa từng có trong tiền lệ lịch sử, phát triển và hoá rồng nhờ chính quyền đã nhận ra các giá trị của dân chủ và có ý thức cải biến xã hội. Báo cáo được thực hiện bởi nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) - Viện Kinh tế Việt Nam (VIE) - Viện nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) - Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) được dịch sang tiếng Việt bởi Đinh Tuấn Minh (Viện Chiến lược và Chính sách Khoa học và Công nghệ) và Phạm Thế Anh (Khoa Kinh tế học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội), Từ nhà nước điều hành sang nhà nước kiến tạo phát triển. Nội dung công trình đã dựa trên khung phân tích thể chế và đổi mới thể chế đề xuất bởi Fukuyama (2011 và 2014) và North (1990) và khung lý thuyết xây dựng thể chế nhà nước một đảng thống lĩnh (nổi trội) hiệu quả (đúc rút từ các trường hợp điển hình, đặc biệt là các nước và vùng lãnh thổ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore) cùng với lý thuyết về nhà nước một đảng thống lĩnh của một số học giả như Trantidis (2012), Bogaards (2004), Carothers (2002). Đây là hai khung lý thuyết chính nhằm phân tích các hệ thống chính trị một đảng thống lĩnh, xây dựng hệ thống tiêu chí cho bộ máy nhà nước có một đảng thống lĩnh kiến tạo phát triển, từ đó đánh giá và đưa ra những đề xuất cải cách thể chế chính trị cho Việt Nam. Nghiên cứu về hệ thống chính trị một đảng nổi trội tại vùng lãnh thổ Đài Loan có các công trình nghiên cứu của hai nhà khoa học nổi tiếng là Điền Hồng Mậu là học giả và là chính khách trong những năm chuyển đổi. Ông