Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật

Chia sẻ: Lin Yanjun | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:307

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài được thực hiện với mục tiêu nhằm xây dựng mô hình dạy học và biện pháp triển khai mô hình dạy học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật dựa trên những cơ sở khoa học và luận điểm của dạy học tiếp cận năng lực nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên kĩ thuật đáp ứng đổi mới của giáo dục nghề nghiệp. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN HỮU HỢP MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN KỸ THUẬT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN HỮU HỢP MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN KỸ THUẬT Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TRẦN KHÁNH ĐỨC 2. TS. TRẦN VĂN HÙNG HÀ NỘI - 2022
i LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự quan tâm, hướng dẫn, của tập thể cán bộ hướng dẫn, sự quan tâm động viên, hỗ trợ từ thầy cô, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các bạn sinh viên. Đây là nguồn động lực rất lớn giúp tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu luận án. Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Trần Khánh Đức và TS. Trần Văn Hùng đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn tập thể Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học Đào tạo và Hợp tác quốc tế, quý thầy cô, các nhà khoa học của Viện. Tôi cũng xin cảm ơn Ban lãnh đạo, cán bộ giảng viên, sinh viên trường Đại học sư phạm kỹ thuật Hưng Yên và các đồng nghiệp khoa Sư phạm kĩ thuật đã ủng hộ, giúp đỡ để tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập. Nhân đây, tôi xin cảm ơn các nhà quản lý, thầy cô và các bạn sinh viên của trường ĐHSPKT Nam Định, Trường ĐHSPKT Vinh, Trường ĐHSPKT TPHCM, Trường ĐHSPKT Vĩnh Long đã giúp đỡ thực hiện một số nội dung của luận án. Tôi xin cảm ơn gia đình, người thân đã luôn cảm thông, chia sẻ, động viên để tôi có thêm quyết tâm hoàn thành quá trình học tập. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày …… tháng ….. năm 2022 Tác giả luận án Nguyễn Hữu Hợp
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Hữu Hợp
iii MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN KĨ THUẬT ............................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 9 1.1.1. Những nghiên cứu về mô hình dạy học.................................................... 9 1.1.2. Những nghiên cứu về tiếp cận năng lực trong giáo dục ......................... 16 1.2. Dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ....................... 19 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................ 19 1.2.2. Các cấp độ trong quan niệm về tiếp cận năng lực .................................. 32 1.2.3. Những luận điểm cơ bản của dạy học tiếp cận năng lực ........................ 33 1.3. Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ...... 36 1.3.1. Nguyên tắc xây dựng mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực ............. 36 1.3.2. Cấu trúc của mô hình.............................................................................. 37 1.3.3. Dạy học và sự hình thành năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ..... 54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.......................................................................................... 60 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT ....................................................... 61 2.1. Hệ thống đào tạo Sư phạm kỹ thuật ở Việt Nam .......................................... 61 2.2. Thực trạng dạy học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ................................... 62 2.2.1. Khách thể và mục đích khảo sát ............................................................. 62 2.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................... 63 2.2.3. Đối tượng khảo sát ................................................................................. 63 2.2.4. Địa bàn và quy mô khảo sát ................................................................... 63 2.2.5. Mẫu khảo sát .......................................................................................... 63 2.2.6. Kỹ thuật phân tích dữ liệu ...................................................................... 64 2.2.7. Kết quả khảo sát thực trạng dạy học ở một số trường Đại học Sư phạm kĩ thuật ............................................................................................................... 65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.......................................................................................... 83 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP TRIỂN KHAI MÔ HÌNH DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN KĨ THUẬT .......... 85 3.1. Đặc điểm trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ..................................................... 85 3.1.1. Mục tiêu và nội dung chương trình đào tạo ........................................... 85 3.1.2. Đặc điểm hoạt động dạy học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ............... 86
iv 3.1.3. Đặc điểm học tập của sinh viên sư phạm kĩ thuật .................................. 87 3.2. Biện pháp triển khai mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật........................................................................................ 88 3.2.1. Xác lập và biểu đạt chuẩn đầu ra đào tạo giáo viên kĩ thuật .................. 88 3.2.2. Xác lập mối liên hệ của mục tiêu, chuẩn đầu ra của học phần Phương pháp dạy học chuyên ngành và kĩ năng dạy học (CLOs) với chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo giáo viên kĩ thuật (PLOs). .................. 90 3.2.3. Xác lập và biểu đạt các điều kiện và tiêu chí thực hiện năng lực của giáo viên kĩ thuật trong thực tế nghề nghiệp .................................................... 93 3.2.4. Lập bảng mô tả chi tiết cho mỗi năng lực của giáo viên kĩ thuật........... 95 3.2.5. Xác định tri thức liên quan đến năng lực của giáo viên kĩ thuật và dự kiến phương pháp dạy học .......................................................................... 97 3.2.6. Triển khai đánh giá theo quan điểm của mô hình dạy học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ........................................................................................ 99 3.2.7. Lập kế hoạch dạy học ........................................................................... 115 3.2.8. Các bước thực hiện dạy học ................................................................. 115 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................ 121 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 123 4.1. Khái quát chương trình thực nghiệm........................................................... 123 4.1.1. Xác định mục đích thực nghiệm........................................................... 123 4.1.2. Nội dung thực nghiệm .......................................................................... 123 4.1.3. Địa bàn và đối tượng thực nghiệm ....................................................... 123 4.1.4. Phương án tổ chức thực nghiệm ........................................................... 124 4.1.5. Công cụ và phương pháp và đánh giá kết quả thực hiện...................... 126 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ..................................................................... 128 4.2.1. Kết quả trước thực nghiệm ................................................................... 128 4.2.2. Kết quả sau thực nghiệm ...................................................................... 130 4.2.3. Ý kiến của chuyên gia về chất lượng các biện pháp triển khai mô hình dạy học ............................................................................................................ 141 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................ 144 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ ................................................. 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 152 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 1PL
v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Các từ viết tắt tiếng Anh Ký hiệu, viết tắt Viết đầy đủ Competency-Based Education and Training (Giáo dục và 1 CBET đào tạo dựa vào năng lực) 2 CBT Competency-Based Training (Đào tạo dựa vào năng lực) 3 CLO Course Learning Outcome (Chuẩn đầu ra học phần) 4 CO Course Objectives (Mục tiêu học phần) 5 DACUM Develop A Curriculum (phát triển chương trình) 6 OBE Outcome-Based Education (Giáo dục dựa vào kết quả đầu ra) Competency/Performance - Based Teacher Education- 7 PBTE/CBTE (đào tạo giáo viên dựa vào năng lực/sự thực hiện) 8 PLO Program Learning Outcome (Chuẩn đầu ra chương trình) Các từ viết tắt tiếng Việt Ký hiệu, viết tắt Viết đầy đủ 9 CBQL&GV Cán bộ quản lý và giảng viên 10 CĐR Chuẩn đầu ra 11 ĐC Đối chứng 12 GDNN Giáo dục nghề nghiệp 13 GVKT Giáo viên kĩ thuật 14 HS, SV Học sinh, sinh viên 15 MHDH Mô hình dạy học 16 PPDHCN&KNDH Phương pháp dạy học chuyên ngành và kĩ năng dạy học 17 SPKT Sư phạm kĩ thuật 18 TCNL Tiếp cận năng lực 19 TN Thực nghiệm
vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Các mô hình dạy học theo kiểu xã hội................................................... 11 Bảng 1.2: Các mô hình dạy học theo kiểu xử lý thông tin ..................................... 12 Bảng 1.3: Các mô hình dạy học hướng vào cá nhân .............................................. 13 Bảng 1.4: Các mô hình dạy học dựa vào lý thuyết hành vi ................................... 14 Bảng 1.5: Nội dung các khâu của quy trình đánh giá ............................................ 51 Bảng 2.1: Sơ lược lịch sử các cơ sở đào tạo giáo viên kĩ thuật trình độ đại học ....... 61 Bảng 2.2: Thực trạng sử dụng hình thức tổ chức dạy học ..................................... 77 Bảng 2.3: Thực trạng sử dụng phương tiện và công nghệ dạy học ........................ 79 Bảng 3.1: Mối liên hệ giữa mục tiêu, chuẩn đầu ra học phần với chuẩn đầu ra chương trình đào tạo giáo viên kĩ thuật ................................................. 90 Bảng 3.2: Đóng góp của học phần cho chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo .... 92 Bảng 3.3: Mẫu bảng tổng hợp điều kiện thực hiện năng lực trong thực tế ............ 94 Bảng 3.4: Mẫu bảng tổng hợp tiêu chí thực hiện chung của năng lực trong thực tế .................................................................................................... 95 Bảng 3.5: Mẫu bảng mô tả chi tiết năng lực thể hiện qua hành vi ......................... 96 Bảng 3.6: Mẫu bảng mô tả chi tiết năng lực thể hiện qua tình huống ................... 96 Bảng 3.7: Mẫu bảng xác định tri thức liên quan đến năng lực và gợi ý sư phạm...... 98 Bảng 3.8: Mẫu nhật kí phản ánh học tập đánh giá những trải nghiệm học tập .... 100 Bảng 3.9: Mẫu đánh giá trải nghiệm học tập trong mối liên hệ với phát triển cá nhân và nghề nghiệp........................................................................ 101 Bảng 3.10: Mẫu bảng tiêu chuẩn đánh giá năng lực thể hiện qua hành vi............. 106 Bảng 3.11: Mẫu phiếu mô tả bài thi đánh giá năng lực thể hiện qua hành vi ........ 109 Bảng 3.12: Mẫu phiếu đánh giá năng lực............................................................... 109 Bảng 3.13: Bảng tiêu chuẩn đánh giá việc lĩnh hội một năng lực thể hiện qua tình huống ............................................................................................ 112 Bảng 3.14: Mẫu bảng mô tả bài thi đánh giá năng lực thể hiện qua tình huống .... 113 Bảng 3.15: Mẫu Phiếu đánh giá năng lực thể hiện qua tình huống ....................... 114 Bảng 3.16: Mẫu kế hoạch dạy học năng lực .......................................................... 115 Bảng 4.1: Kiểm định Lenvene’s về sự bằng nhau của hai phương sai giữa hai lớp ĐC&TN trước thực nghiệm dựa trên kết quả trung bình chung giai đoạn 1 ............................................................................................ 128
vii Bảng 4.2: Phân phối điểm trước thực nghiệm...................................................... 129 Bảng 4.3: Kiểm định Lenvene’s về sự bằng nhau của hai phương sai giữa hai lớp đối chứng và thực nghiệm trước thực nghiệm............................... 130 Bảng 4.4: Phân phối điểm tổng đạt được sau thực nghiệm .................................. 131 Bảng 4.5: Kiểm định Levene’s về sự bằng nhau của hai phương sai giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau thực nghiệm .................................. 131 Bảng 4.6: Thống kê mức độ đạt của sinh viên sau thực nghiệm.......................... 133 Bảng 4.7: Giá trị trung bình phản hồi của sinh viên về mức độ lĩnh hội của sinh viên sau thực nghiệm ................................................................... 136 Bảng 4.8: Giá trị trung bình phản hồi của sinh viên về hoạt động dạy học ......... 138 Bảng 4.9: Cơ cấu chuyên gia đánh giá về chất lượng mô hình dạy học và các biện pháp triển khai mô hình dạy học.................................................. 141 Bảng 4.10: Ý kiến chuyên gia đánh giá về chất lượng mô hình dạy học ............... 142 Bảng 4.11: Bảng kiểm định giá trị tương quan giữa tính hiệu quả và tính khả thi các biện pháp .................................................................................. 143
viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thực trạng chương trình đào tạo giáo viên kĩ thuật ......................... 66 Biểu đồ 2.2: Thực trạng về mục tiêu và chuẩn đầu ra theo hướng tiếp cận năng lực ............................................................................................ 67 Biểu đồ 2.3: Thực trạng năng lực ngôn ngữ, tư duy sáng tạo và năng lực làm việc của sinh viên tốt nghiệp chương trình đào tạo giáo viên kĩ thuật ...................................................................................... 68 Biểu đồ 2.4: Thực trạng về năng lực kĩ thuật công nghệ và năng lực sư phạm kĩ thuật của sinh viên tốt nghiệp chương trình đào tạo giáo viên kĩ thuật .............................................................................. 68 Biểu đồ 2.5: Những năng lực chung cần thiết và phù hợp đối với giáo viên kĩ thuật .............................................................................................. 70 Biểu đồ 2.6: Thực trạng về hiệu quả dạy học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ......... 71 Biểu đồ 2.7: Thực trạng hoạt động tìm hiểu chương trình đào tạo và chuẩn bị các điều kiện dạy học của giảng viên ở trường đại học SPKT .... 72 Biểu đồ 2.8: Thực trạng hoạt động lập kế hoạch dạy học của giảng viên ở trường đại học sư phạm kĩ thuật ....................................................... 73 Biểu đồ 2.9: Thực trạng công tác chuẩn bị phương tiện, tài liệu dạy học ............ 74 Biểu đồ 2.10: Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học của giảng viên .............. 75 Biểu đồ 2.11: Thực trạng kiểm tra, đánh giá trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ....... 80 Biểu đồ 2.12: Thực trạng cơ sở vật chất phục vụ hoạt động dạy học ở trường đại học SPKT ................................................................................... 81 Biểu đồ 4.1: Sơ đồ lũy tích điểm trước thực nghiệm nhóm đối chứng và nhóm thưucj nghiệm ................................................................................. 129 Biểu đồ 4.2: Biểu đồ lũy tích điểm tổng sau thực nghiệm.................................. 132 Biểu đồ 4.3: Sự chênh lệch giữa nhóm TN và nhóm ĐC về mức độ đạt được ở từng thành tố trong năng lực ....................................................... 134 Biểu đồ 4.4: Đánh giá về tính hiệu quả và tính khả thi các biện pháp ............... 143
ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Các cấp độ tiếp cận năng lực (Gonczi, 1990) ..................................... 32 Hình 1.2: Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật................................................................................................. 38 Hình 1.3: Sơ đồ vận hành của mô hình dạy học theo TCNL trong đào tạo GVKT ........................................................................................... 39 Hình 1.4: Chuẩn năng lực sư phạm của giảng viên GDNN hạng III .................. 40 Hình 1.5: Nội dung dạy học theo tiếp cận năng lực ............................................ 43 Hình 1.6: Chu trình học tập trải nghiệm của Kolb (1984b) ................................ 45 Hình 1.7: Hai quá trình cơ bản của học tập theo lý thuyết kiến tạo .................... 46 Hình 1.8: Quá trình đánh giá trong dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật .................................................................... 51 Hình 1.9: Công tác đánh giá nhìn từ góc độ người học trong đào tạo giáo viên kĩ thuật......................................................................................... 52 Hình 1.10: Công tác đánh giá nhìn từ góc độ người dạy trong đào tạo giáo viên kĩ thuật......................................................................................... 52 Hình 1.11: Điều kiện bên trong của sự hình thành năng lực của sinh viên sư phạm kĩ thuật....................................................................................... 55 Hình 1.12: Sự tiến hóa của năng lực nghề nghiệp trong đào tạo giáo viên kĩ thuật ..................................................................................................... 55 Hình 1.13: Các giai đoạn lĩnh hội năng lực trong dạy học cho sinh viên sư phạm kĩ thuật....................................................................................... 56 Hình 1.14: Mô phỏng các giai đoạn lĩnh hội năng lực nghề nghiệp của sinh viên sư phạm kĩ thuật .......................................................................... 57 Hình 1.15: Con đường phát triển năng lực của sinh viên sư phạm kĩ thuật.......... 59 Hình 3.1: Các bước dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật............................................................................................... 116
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4 tháng 11 năm 2013) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã đặt ra yêu cầu với giáo dục đại học phải chú trọng phát triển năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, đạo đức nghề nghiệp và hiểu biết xã hội cho người học, từng bước tiếp cận trình độ khoa học và công nghệ tiên tiến của thế giới. Giáo dục nghề nghiệp (GDNN) trong một thế giới đang thay đổi đòi hỏi nhà giáo GDNN cần có năng lực để thích ứng với sự thay đổi về mô hình tổ chức nhà trường GDNN, mục tiêu và chương trình GDNN, công nghệ ứng dụng trong GDNN, văn hóa học tập của người học. Ngày nay, nhà trường không thể dạy hết mọi thứ, người học không thể học hết mọi thứ trên lớp học. Vì vậy, vị thế của nhà giáo chuyển từ vai trò cung cấp kiến thức thành vai trò của người dẫn dắt, người hỗ trợ, tư vấn trong quá trình dạy học. Để nâng cao chất lượng GDNN thì trước tiên cần chú trọng nâng cao chất lượng nhà giáo. Do đó, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên kĩ thuật – một bộ phận của nhà giáo GDNN là nhiệm vụ quan trọng của các Trường ĐHSPKT, Khoa Sư phạm kĩ thuật. Khi GDNN phát triển thì đổi mới đào tạo GVKT là nhu cầu cấp bách nhằm đáp ứng những đổi mới của GDNN. Một trong những vấn đề cần quan tâm để nâng cao chất lượng đào tạo GVKT là đổi mới mô hình dạy học ở các trường đại học sư phạm kĩ thuật (SPKT), những máy cái trong đào tạo đội ngũ GVKT cho giáo dục nghề nghiệp. Thực tiễn cho thấy có nhiều phương cách để tổ chức dạy học phát triển năng lực trong đào tạo GVKT. Định hướng tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT là xu thế đang được quan tâm. Giáo dục và đào tạo theo tiếp cận năng lực là mô hình giáo dục định hướng đầu ra gắn với việc làm trong thị trường lao động, chú trọng phát triển ở người học những năng lực đáp ứng trực tiếp yêu cầu của thực tế nghề nghiệp
2 và khả năng tiến bộ trong tương lai. Vận dụng phương pháp tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT là hướng đi phù hợp nhằm đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học ở các trường đại học sư phạm kĩ thuật. Vậy tiếp cận năng lực có phải là một chiến lược hiệu quả để xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp, kỹ thuật dạy học, đánh giá trong đào tạo GVKT hay không? Có thể xây dựng được một mô hình lý thuyết về dạy học dựa trên quan điểm, triết lí tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT hay không? Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực được đề xuất có thể áp dụng để cải tiến, nâng cao chất lượng dạy học trong đào tạo GVKT hay không? Các biện pháp dạy học nào là phù hợp để triển khai mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực đáp ứng chuẩn đầu ra trong đào tạo GVKT? Đó là một trong số rất nhiều câu hỏi chưa được giải đáp cả về lí luận và thực tiễn dạy học trong đào tạo GVKT và là lý do khách quan để tác giả lựa chọn đề tài “Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật” làm luận án nghiên cứu sinh nhằm đổi mới dạy học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GVKT ở các trường đại học sư phạm kĩ thuật. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng mô hình dạy học (MHDH) và biện pháp triển khai mô hình dạy học trong đào tạo GVKT dựa trên những cơ sở khoa học và luận điểm của dạy học tiếp cận năng lực nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GVKT đáp ứng đổi mới của GDNN. 3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học trong đào tạo GVKT ở trường đại học sư phạm kĩ thuật. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kỹ thuật nhằm phát triển năng lực cho sinh viên sư phạm kĩ thuật. 4. Giả thuyết khoa học Nếu mô hình dạy học trong đào tạo GVKT được đề xuất dựa trên trên quan điểm, triết lý của của dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT, mô tả rõ
3 được các yếu tố cấu thành, mối quan hệ và cách vận hành của các thành tố của quá trình dạy học ở trường ĐHSPKT, tổ chức được các biện pháp khả thi để triển khai MHDH thì có thể phát triển được ở sinh viên SPKT năng lực nghề nghiệp của GVKT theo chuẩn đầu ra, tác động tích cực đến nhu cầu, hứng thú, động cơ học tập của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GVKT ở các trường đại học SPKT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lí luận của dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT trình độ đại học: Khung lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT: Khái niệm, nguồn gốc, cơ sở khoa học để xây dựng MHDH trong đào tạo GVKT theo tiếp cận năng lực; các nguyên tắc của tiếp cận năng lực đối với việc đề xuất mô hình dạy học phù hợp trong đào tạo GVKT trình độ đại học ở Việt nam. Xác lập và biểu đạt MHDH trong đào tạo GVKT dưới dạng mô hình lý thuyết. 5.2. Đánh giá thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường ĐHSPKT. 5.3. Đề xuất biện pháp triển khai MHDH theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT trong dạy học các học phần, môn học về nghiệp vụ sư phạm. 5.4. Khảo sát các chuyên gia về thực nghiệm và MHDH theo tiếp cận năng lực nhằm hoàn thiện mô hình được đề xuất. 5.5. Tổ chức và tiến hành thiết kế dạy học và thực nghiệm triển khai MHDH một số học phần, môn học về nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn vấn đề nghiên cứu - Việc xác định các bên liên quan và khảo sát thực tiễn được thực hiện giới hạn tại các trường ĐHSPKT ở Việt nam và một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp. - MHDH theo tiếp cận năng lực được giới hạn trong điều kiện dạy học về nghiệp vụ sư phạm thuộc chương trình đào tạo giáo viên ở trường đại học sư phạm kĩ thuật. - Mô hình dạy học được xây dựng dựa trên cơ sở lý thuyết của dạy học tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT.
4 - GVKT được hiểu là là người giảng dạy trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. 6.2. Khách thể điều tra - Giảng viên, cán bộ quản lý cấp khoa, sinh viên ở trường đại học sư phạm kĩ thuật. - Địa bàn và qui mô điều tra: Các trường đại học sư phạm kĩ thuật và một số cơ sở GDNN. 6.3. Phạm vi thực nghiệm - Thực nghiệm trên 02 lớp sinh viên SPKT ở trường Đại học sư phạm kĩ thuật Hưng Yên. - Nội dung thực nghiệm được giới hạn ở phần nghiệp vụ sư phạm trong chương trình đào tạo GVKT hiện hành. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận 7.1.1. Định hướng theo tiếp cận dạy học tích cực, dạy học định hướng hành động, dạy học trải nghiệm, dạy học kiến tạo và các tiếp cận dạy học hiện đại khác là cơ sở khoa học để đề xuất và triển khai MHDH trong đào tạo GVKT. 7.1.2. Định hướng nghiên cứu tiếp cận thực tiễn để giải quyết các vấn đề còn tồn tại trong dạy học cho sinh viên SPKT ở trường đại học SPKT. Phát hiện thực trạng và các nguyên nhân thực trạng đối chiếu với các luận điểm của dạy học theo tiếp cận năng lực, từ đó hoàn thiện được mô hình, quy trình dạy học phù hợp với điều kiện dạy học ở trường đại học sư phạm kĩ thuật và các yêu cầu thực tiễn của xã hội,của ngành. 7.1.3. Tiếp cận năng lực trong dạy học: là tiếp cận đầu ra trong đào tạo GVKT, trong đó phản ánh đầy đủ các yếu tố của quá trình dạy học và mối quan hệ biện chứng giữa chúng đặt trong điều kiện và bối cảnh nhất định. Tiếp cận năng lực trong dạy học phản ánh được đặc điểm của quá trình hình thành năng lực, những bối cảnh của sự hình thành năng lực, tuân thủ chặt chẽ các bước hình thành năng lực trong dạy học, đặt người học vào trung tâm của quá trình dạy học, phát huy được tính tích cực chủ động tự giác của người học.
5 7.1.4. Tiếp cận biện chứng và hệ thống: để tìm hiểu lịch sử, nguồn gốc, cơ sở lý thuyết và quá trình phát triển của vấn đề nghiên cứu, từ đó làm rõ tính trọn vẹn, mối tương quan giữa các yếu tố của quá trình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kỹ thuật. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, so sánh, tổng hợp, tổng quan tài liệu có hệ thống về tiếp cận năng lực trong dạy học ở đại học; khái quát hóa những luận điểm chủ yếu của phương pháp luận theo tiếp cận năng lực trong dạy học ở trường đại học; các xu hướng của dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT; tổng hợp các tài liệu lí luận, các văn bản pháp lí liên quan làm cơ sở lý luận cho luận án. Tổng quan quá trình phát triển của hệ thống đào tạo sư phạm kĩ thuật ở Việt Nam để xây dựng cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp điều tra Điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lí, giảng viên, sinh viên của các trường đại học sư phạm kỹ thuật, CBQL& giảng viên là cựu sinh viên ở các cơ sở GDNN nhằm làm sáng tỏ thực trạng và nguyên nhân thực trạng, làm cơ sở thực tiễn để hoàn thiện mô hình lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT. 7.2.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn Tổng kết kinh nghiệm đào tạo GVKT trong các trường đại học SPKT nhằm kế thừa phát huy những điển hình, kinh nghiệm quý, những điều chỉnh cần thiết, những bài học rút ra là cơ sở để cải tiến, đề xuất mô hình dạy học mới trong đào tạo GVKT nói chung và trong dạy học nghiệp vụ sư phạm nói riêng phù hợp với điều kiện thực tiễn của các trường đại học SPKT. 7.2.2.3. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Nghiên cứu và đánh giá sản phẩm hoạt động của giảng viên, sinh viên: Chương trình, hồ sơ dạy học, sản phẩm nghiên cứu khoa học, phát triển chuyên môn, kết quả học tập của sinh viên ở các trường đại học SPKT. Tiến hành phân tích đánh giá sản phẩm hoạt động nhằm thu thập thêm các minh chứng, củng cố, chứng
6 minh giả thuyết của vấn đề nghiên cứu, kiểm chứng tính đúng đắn và tin cậy của mô hình dạy học được đề xuất. 7.2.2.4. Phương pháp chuyên gia Lấy ý kiến chuyên gia theo hình thức tổ chức hội thảo chuyên đề, phiếu hỏi và phỏng vấn trực tiếp, để lấy ý kiến về tính hợp lý, tính đúng đắn và khả thi của mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT nói chung và trong dạy học nghiệp vụ sư phạm nói riêng. 7.2.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức thực nghiệm MHDH theo tiếp cận năng lực trong dạy học nghiệp vụ sư phạm nhằm hình thành và phát triển một năng lực hoặc một thành tố năng lực thuộc hệ thống năng lực nghiệp vụ sư phạm được lựa chọn. 7.2.3. Các phương pháp khác - Phương pháp chuyên gia để tham vấn điều chỉnh phương pháp nghiên cứu khung lí thuyết, đánh giá thực trạng và kết quả thực nghiệm. - Phương pháp xử lí số liệu và đánh giá bằng toán thống kê để mô tả, phân tích tư liệu và kết quả thực nghiệm. Sử dụng các phần mềm thống kê xã hội học SPSS, Microsoft Exel nhằm đảm bảo phân tích thông tin đa chiều, khách quan, chi tiết, chính xác và tin cậy. 8. Những luận điểm bảo vệ Xuất phát từ giả thuyết của đề tài và các nhiệm vụ của luận án, xác định các luận điểm cần bảo vệ của luận án gồm: - Mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT là mô hình lý thuyết dựa trên luận điểm của phương pháp tiếp cận năng lực, phác họa mối liên hệ của các yếu tố chính: Bối cảnh, môi trường hoạt động nghề nghiệp của GVKT; Chuẩn năng lực nghề nghiệp của GVKT; Chuẩn đầu ra trong đào tạo GVKT; Môi trường dạy học trong đào tạo GVKT; Các thành tố của quá trình dạy học trong đào tạo GVKT. Có thể vận dụng để thiết kế, tổ chức dạy học nhằm đạt được mục tiêu đáp ứng chuẩn đầu ra trong đào tạo GVKT. - Mô hình dạy học định hướng tạo ra một môi trường học tập mang tính thực
7 tiễn cao cho sinh viên SPKT. Phản ánh trong đó các triết lý của dạy học hiện đại: định hướng hành động, kiến tạo, trải nghiệm, học tập xã hội, giải quyết vấn đề, hợp tác, học gắn với thực tiễn nghề nghiệp của GVKT. Do đó tạo điều kiện thuận lợi phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh viên SPKT. - Dạy học cho sinh viên SPKT theo tiếp cận năng lực phải tuân theo các bước của quá trình lĩnh hội năng lực, gắn với bối cảnh của sự phát triển năng lực, các giai đoạn phát triển năng lực dựa trên và những sự kiện, hoàn cảnh, biến cố, tình huống nghề nghiệp có thật chứ không chỉ nghe giảng giải, thuyết trình, quan sát hay các hoạt động xa rời thực tiễn hoặc chỉ là lý thuyết thuần túy. - Các phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT hướng đến phát huy vai trò trung tâm của người học; tác động tích cực đến nhu cầu, động cơ học tập của người học; công nhận kinh nghiệm, kiến thức đã có của người học; tôn trọng nét riêng ở mỗi người học; đưa người học vào các hoàn cảnh đối mặt với các nhiệm vụ gắn với thực tế lao động của GVKT để người học được bộc lộ tiềm năng của cá nhân, vận dụng tri thức vào thực tiễn, biến tiềm năng thành hành động, biến hành động thành năng lực. 9. Đóng góp mới của luận án - Luận án đã làm sáng tỏ được nguồn gốc, cơ sở khoa học của phương pháp tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT. - Luận án làm sáng tỏ được thực trạng dạy học trong đào tạo GVKT ở trường đại học SPKT dưới góc độ tiếp cận năng lực. Trong đó có các vấn đề như: chuẩn đầu ra; chương trình đào tạo; nội dung, phương pháp và hình thức dạy học; chất lượng và hiệu quả đào tạo; kiểm tra, đánh giá trong đào tạo GVKT; phương tiện và cơ sở vật chất phục vụ đào tạo GVKT; ... - Luận án đề xuất được MHDH theo tiếp cận năng lực trong đào tạo GVKT. Trong đó, xác lập và biểu đạt được đầy đủ các mối quan hệ, các thành tố cấu thành mô hình dạy học, cách vận hành của mô hình để áp dụng trong dạy học cho sinh viên SPKT ở trường đại học SPKT. - Đề xuất được biện pháp vận dụng MHDH theo tiếp cận năng lực về nghiệp
8 vụ sư phạm trong đào tạo GVKT, kiểm nghiệm đánh giá các đề xuất để khẳng định tính đúng đắn, khả thi và hiệu quả của các đề xuất đó. 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần Mở đầu, cấu trúc của luận án gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật; Chương 2: Thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường Đại học Sư phạm kĩ thuật; Chương 3: Biện pháp triển khai mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên kĩ thuật; Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.
9 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN KĨ THUẬT 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về mô hình dạy học 1.1.1.1. Sự phát triển mô hình dạy học trên thế giới a) Mô hình dạy học truyền thống Những nghiên cứu về MHDH có một lịch sử lâu dài gắn với quá trình phát triển của giáo dục thế giới. Từ khi giáo dục chưa trở thành một khoa học độc lập, đã xuất hiện các mô hình dạy học gắn với hoạt động truyền bá hệ tư tưởng tôn giáo, chính trị. Kiểu MHDH này được gọi tên là MHDH truyền thống (Traditional Education Model), có đặc trưng cơ bản là truyền cho thế hệ tiếp theo những kỹ năng, sự kiện và tiêu chuẩn về hành vi đạo đức và xã hội mà người lớn coi là cần thiết cho sự thành công của thế hệ tiếp theo, là kiểu dạy học "bị áp đặt từ bên trên và từ bên ngoài", người học phải ngoan ngoãn tiếp nhận và tin vào người dạy và sách vở thông qua công cụ chính là giáo viên. Trong lịch sử, con đường cơ bản của dạy học truyền thống là đọc thuộc lòng đơn giản, dạy học theo cách tiếp cận điển hình, người học ngồi yên lặng tại chỗ và lắng nghe, ghi nhớ, thuật lại. Beck, Robert.H (2009) [86] đã chỉ ra rằng cách tiếp cận truyền thống nhấn mạnh rằng tất cả người học được dạy cùng một nội dung, trong cùng không gian, thời gian, những người học không học được sẽ thất bại. Cách tiếp cận này đã thống trị nền giáo dục thế giới trong thời gian dài. Dạy học truyền thống gắn liền với các yếu tố ép buộc nhiều hơn. Về chương trình giảng dạy tập trung nhiều đến kiến thức học thuật lâu đời. Những đại diện tiêu biểu theo kiểu dạy học truyền thống ở phương Đông như Khổng Tử (551-479 TCN), Mạnh Tử (372-289 TCN), Tuân Tử (313-238 TCN) và ở phương Tây như: Homer (750-650 TCN), Sophocles (496-406 TCN), Plato (427-347 TCN), Josephus (100-37 TCN), Dante (1265-1321), Shakespeare (1564-1616), ... Cho đến nay, có thể coi mô hình dạy học truyền thống đã hoàn thành sứ mệnh của mình. Mặc dù không thể phủ nhận vai trò và những thành tựu của mô