Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:204

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên mầm non, từ đó nâng cao chất lượng giáo viên mầm non trong đổi mới giáo dục hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI CÙ THỊ THUỶ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN MẦM NON THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI CÙ THỊ THUỶ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN MẦM NON THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Thị Yến Phương PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hằng Hà Nội - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu được trình bày trong Luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tác giả luận án Cù Thị Thủy
ii LỜI CẢM N Với những tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cám ơn: PGS.TS. Nguyễn Thị Yến Phương và PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hằng đã tận tình giúp đỡ, trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu để hoàn thành Luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, các quý Thầy Cô, cán bộ của khoa Quản lý Giáo dục, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cám ơn các đồng chí lãnh đạo và chuyên viên của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Cục Nhà giáo và CBQL giáo dục; lãnh đạo, cán bộ quản lý của các Sở Giáo dục và Đào tạo; cán bộ quản lý và giáo viên mầm non 7 tỉnh (Sơn La, Hà Nội, Nghệ An, Quảng Bình, Kon Tum, Bình Dương và Cần Thơ) đại diện các vùng miền cả nước đã hỗ trợ giúp đỡ, tư vấn, cung cấp số liệu, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện Luận án này. Tôi xin trân trọng cám ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 4 năm 2020 Tác giả luận án Cù Thị Thủy
iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : CBQL CLC : Chất lượng cao CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GDĐT : Giáo dục đào tạo GDMN : Giáo dục mầm non GVMN : Giáo viên mầm non KH-CN : Khoa học công nghệ KT-XH : Kinh tế xã hội Nxb : Nhà xuất bản XHCN : Xã hội chủ nghĩa
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM N ............................................................................................................ ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG SỐ ........................................................................................... ix DANH MỤC S ĐỒ, BIỂU ĐỒ .............................................................................. xi MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................ 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.............................................................................. 4 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 4 8. Các luận điểm bảo vệ .......................................................................................... 6 9. Đóng góp mới của luận án .................................................................................. 7 10. Cấu trúc của luận án.......................................................................................... 7 Chương 1: C SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN MẦM NON THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ...................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực ................................................ 8 1.1.2. Nghiên cứu vấn đề phát triển đội ngũ giáo viên và giáo viên mầm non....... 10 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ............................................................................... 13 1.1.4. Đánh giá các nghiên cứu đi trước và xác định nội dung nghiên cứu của luận án .............................................................................................................. 17 1.2. Đổi mới giáo dục và yêu cầu đặt ra với đội ngũ giáo viên mầm non và phát triển đội ngũ giáo viên mầm non .......................................................................... 18 1.2.1. Bối cảnh xã hội và đổi mới giáo dục hiện nay ....................................... 18 1.2.2. Yêu cầu đặt ra với đội ngũ GVMN và phát triển đội ngũ GVMN ......... 22 1.3. Giáo viên mầm non trong đổi mới giáo dục .................................................. 25 1.3.1. Khái niệm giáo viên mầm non và đội ngũ giáo viên mầm non.............. 25
v 1.3.2. Chức năng nhiệm vụ của giáo viên mầm non ........................................ 26 1.3.3. Đặc điểm lao động sư phạm của giáo viên mầm non............................. 26 1.3.4. Yêu cầu về phẩm chất và năng lực người giáo viên mầm non .............. 28 1.3.5. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non ................................................. 31 1.3.6. Năng lực nghề nghiệp và khung năng lực nghề nghiệp của giáo viên mầm non trong đổi mới giáo dục ..................................................................... 32 1.4. Phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ................................................................................................................. 38 1.4.1. Khái niệm phát triển, phát triển nguồn nhân lực và phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực ....................................................... 38 1.4.2. Phân cấp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên mầm non trong đổi mới giáo dục ............................................................................................................ 41 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ..................................................................................... 42 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .................................................................... 50 1.5.1. Các yếu tố chủ quan ............................................................................... 50 1.5.2. Các yếu tố khách quan............................................................................ 52 Kết luận chương 1 .....................................................................................................54 Chương 2: C SỞ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN MẦM NON THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .................55 2.1. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực ................................................................................................................. 55 2.1.1. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ....................................................................... 55 2.1.2. Kinh nghiệm của Úc ............................................................................... 56 2.1.3. Kinh nghiệm của Đức............................................................................. 59 2.1.4. Kinh nghiệm của Pháp ........................................................................... 60 2.1.5. Kinh nghiệm các nước châu Á ............................................................... 61 2.1.6. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực ................................................................................ 65 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .................................................................... 66 2.2.1. Mục đích khảo sát................................................................................... 66
vi 2.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................... 66 2.2.3. Phương pháp khảo sát ............................................................................ 66 2.2.4. Cách cho điểm và thang đánh giá ........................................................... 68 2.2.5. Mẫu khảo sát thực trạng ......................................................................... 68 2.3. Thực trạng phát triển giáo dục mầm non ở các địa phương trong cả nước ............ 68 2.3.1. Quy hoạch, phát triển quy mô, mạng lưới trường, lớp ........................... 69 2.3.2. Đội ngũ CBQL, giáo viên mầm non....................................................... 70 2.3.3. Chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ ......................................................... 71 2.3.4. Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, đồ dùng, đồ chơi ........................ 74 2.4. Thực trạng đội ngũ giáo viên mầm non ......................................................... 75 2.4.1. Số lượng và cơ cấu ................................................................................. 75 2.4.2. Năng lực nghề nghiệp của giáo viên mầm non ...................................... 76 2.5. Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .......................................................................................... 82 2.5.1. Thực trạng quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ................................................................ 82 2.5.2. Thực trạng tuyển dụng và sàng lọc đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ................................................................ 84 2.5.3. Thực trạng đào tạo bồi dưỡng đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục....................................................................... 85 2.5.4. Thực trạng đánh giá đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ..................................................................................... 86 2.5.5. Thực trạng xây dựng môi trường và tạo động lực làm việc cho đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ................. 88 2.5.6. Thực trạng tạo cơ hội phát triểnnghề nghiệp cho đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .......................................... 89 2.5.7. Tổng hợp thực trạng nội dung phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ................................................. 91 2.6. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.............................. 92 2.6.1. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố nhà nước đến phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .... 92
vii 2.6.2. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố môi trường xã hội đến phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ...... 94 2.6.3. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố nhà trường đến phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ....................... 95 2.6.4. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố giáo viên đến phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ....................... 97 2.6.5. Tổng hợp thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .... 98 2.7. Đánh giá chung thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .................................................................... 99 2.7.1. Thành công ............................................................................................. 99 2.7.2. Hạn chế ................................................................................................. 100 2.7.3. Nguyên nhân ......................................................................................... 102 Kết luận chương 2 ...................................................................................................103 Chương 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN MẦM NON THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .....................................104 3.1. Định hướng phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ........................................................................................ 104 3.1.1. Các quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo dục và đào tạo nói chung và GDMN nói riêng .......................................................... 104 3.1.2. Quan điểm chỉ đạo phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực. 105 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực ........................................................................................................ 106 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ....................................................... 106 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển .................................... 107 3.2.3. Đảm bảo tính đồng bộ .......................................................................... 107 3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 108 3.2.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ....................................................... 108 3.2.6. Nguyên tắc bảo đảm công bằng trong giáo dục ................................... 108 3.3. Các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực ............... 109 3.3.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ CBQL, giáo viên mầm non về năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục hiện nay ............. 109 3.3.2. Quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực .. 111
viii 3.3.3. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp cho giáo viên mầm non đáp ứng theo khung năng lực .................................................................. 116 3.3.4. Chỉ đạo hướng dẫn giáo viên tự phát triển năng lực nghề nghiệp thường xuyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ....................................................... 122 3.3.5. Kiểm tra đánh giá đội ngũ giáo viên mầm non theo chuẩn năng lực nghề nghiệp ............................................................................................................. 124 3.3.6. Xây dựng hành lang pháp lý tôn vinh nghề nghiệp và tạo động lực cho phát triển năng lực nghề nghiệp của đội ngũ giáo viên mầm non .................. 129 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ......................................................................... 133 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi, của các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.................... 134 3.5.1. Mục đích khảo nghiệm ......................................................................... 134 3.5.2. Phương pháp khảo nghiệm, cách cho điểm và thang đánh giá ............ 134 3.5.3. Tổ chức khảo nghiệm ........................................................................... 135 3.5.4. Kết quả trưng cầu ý kiến của chuyên gia về biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .................................. 135 3.6. Thử nghiệm biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ......................................................................... 139 3.6.1. Mục đích thử nghiệm ........................................................................... 139 3.6.2. Giả thuyết thử nghiệm .......................................................................... 139 3.6.3. Tổ chức thử nghiệm.............................................................................. 140 3.6.4. Kết quả thử nghiệm .............................................................................. 141 Kết luận chương 3 ...................................................................................................146 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................147 1. Kết luận ........................................................................................................... 147 2. Khuyến nghị .................................................................................................... 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
ix DANH MỤC BẢNG SỐ Bảng 2.1. Cách cho điểm và thang đánh giá đội ngũ giáo viên và phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.............................................68 Bảng 2.2. Cách cho điểm và thang đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến đội ngũ giáo viên và phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ..68 Bảng 2.3. Mẫu khách thể khảo sát thực trạng ...........................................................68 Bảng 2.4. Địa bàn khảo sát........................................................................................68 Bảng 2.5. Tình hình chung về phát triển GDMN trong cả nước ..............................68 Bảng 2.6. Số lượng và cơ cấu CBQL, GVMN và nhân viên của 7 tỉnh khảo sát trong luận án .......................................................................................................................75 Bảng 2.7. Đánh giá mức độ cần thiết của các năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục ..............................................................................................76 Bảng 2.8. Đánh giá mức độ hiện có về các năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục ........................................................................................................79 Bảng 2.9. Đánh giá thực trạng quy hoạch phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ...............................................................................82 Bảng 2.10. Đánh giá thực trạng tuyển dụng và sàng lọc đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .........................................................................84 Bảng 2.11. Đánh giá thực trạng tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ..................................................................85 Bảng 2.12. Thực trạng đánh giá đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ..............................................................................................................86 Bảng 2.13. Đánh giá thực trạng xây dựng môi trường, tạo động lực cho đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.............................................88 Bảng 2.14. Đánh giá thực trạng tạo cơ hội phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ...............................................................................89 Bảng 2.15. Tổng hợp thực trạng các nội dung phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .........................................................................91 Bảng 2.16. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về nhà nước đến phát triển đội ngũ GVMN................................................................................................................92
x Bảng 2.17. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về môi trường xã hội đến phát triển đội ngũ GVMN .................................................................................................94 Bảng 2.18. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về nhà trường đến phát triển đội ngũ GVMN................................................................................................................95 Bảng 2.19. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về giáo viên đến phát triển đội ngũ GVMN................................................................................................................97 Bảng 2.20. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ GVMN trong đổi mới giáo dục .................................................................................98 Bảng 3.1. Cách cho điểm và chuẩn đánh giá ..........................................................135 Bảng 3.2. Mẫu khách thể khảo nghiệm ...................................................................135 Bảng 3.3. kiến chuyên gia về tính cấp thiết của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực ................................................................................135 Bảng 3.4. kiến chuyên gia về tính khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực ................................................................................137 Bảng 3.5. Mối quan hệ giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực ...................................................138 Bảng 3.6. Mức độ nắm kiến thức của CBQL trước và sau thử nghiệm..................142 Bảng 3.7. Giá trị trung bình và độ lệch chuẩn của nhóm trước và sau thử nghiệm143 Bảng 3.8. Mức độ nắm kiến thức của GVMN trước và sau thử nghiệm ................144 Bảng 3.9. Giá trị trung bình và độ lệch chuẩn của giáo viên và nhân viên trước và sau TN .....................................................................................................................145
xi DANH MỤC S ĐỒ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Khung năng lực của GVMN .....................................................................38 Biểu đồ 2.1. Mức độ cần thiết của các năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục ..............................................................................................................78 Biểu đồ 2.2. Mức độ hiện có của các năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục ..............................................................................................................82 Biểu đồ 2.3. Thực trạng các nội dung phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ........................................................................................92 Biểu đồ 2.4. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.............................................99 Hình 3.1. Quy trình lập kế hoạch hoạt động phát triển năng lực nghề nghiệp thường xuyên cho giáo viên trong năm học ........................................................................114 Hình 3.2. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục .............................................................................134 Biểu đồ 3.1. Quan hệ giữa tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực .........................................................................139 Biểu đồ 3.2. Mức độ nắm kiến thức của CBQL trước và sau thử nghiệm..............142 Biểu đồ 3.3. Kết quả mức độ nắm kiến thức củaGVMN trước và sau TN .............144
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Nhân loại bước sang thế kỷ XXI, thế kỷ có nhiều biến đổi sâu sắc trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Xu thế toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ; với sự phát triển nhanh chóng về khoa học, kỹ thuật và công nghệ, sự hình thành nền kinh tế tri thức đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất. Trí tuệ trở thành nguồn tài nguyên quý giá nhất của mỗi quốc gia. Bối cảnh khoa học công nghệ 4.0 toàn cầu đặt ra cho ngành giáo dục và đào tạo vai trò và vị trí đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển nguồn lực cho đất nước. Phát triển giáo dục trở thành một nhân tố then chốt trong các chiến lược phát triển đất nước của các quốc gia trên thế giới.Các nghị quyết của Đảng ta (từ khóa VIII đến khóa XI) đều khẳng định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; đẩy mạnh phát triển, ứng dụng khoa học, công nghệ; phát huy vai trò quốc sách hàng đầu của giáo dục và đào tạo và khoa học, công nghệ đối với sự nghiệp đổi mới và phát triển của đất nước”. [8] Nghị quyết 29-NQ/TW (8 khóa XI) của Đảng về “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo” nêu rõ:“Phát triển đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng và hội nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục theo từng cấp học và trình độ đào tạo...có năng lực” [4] thì mới thực hiện được quá trình giáo dục“chuyển từ truyền thụ nội dung sang tiếp cận năng lực”. Trong hệ thống giáo dục Quốc dân, GDMN là cấp học đầu tiên có nhiệm vụ chăm sóc và giáo dục trẻ trước tuổi học (3 tháng đến dưới 6 tuổi). GDMN đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách của trẻ ngay từ những năm đầu cuộc sống. Trong giai đoạn hiện nay, đất nước ta đang hội nhập và phát triển, GDMN cũng đang không ngừng cố gắng tiếp cận với trình độ khoa học giáo dục của các nước tiên tiến; quan điểm cốt lõi trong GDMN hiện đại là phải lấy trẻ làm trung tâm, giáo dục hướng đến trẻ, vì trẻ và do trẻ, giúp trẻ hình thành và phát triển toàn diện nhân cách.Vì vậy đổi mới GDMN là tất yếu khách quan. Giáo viên mầm non là người thực hiện nhiệm vụ chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục trẻ từ 3 tháng tuổi đến dưới 6 tuổi, giữ vai trò rất quan trọng trong việc phát triển khả năng của trẻ, hình thành những cơ sở ban đầu của nhân cách con người, tạo điều kiện cho trẻ phát triển tốt trong cuộc sống sau này. Chính vì vậy, ngày 8/10/2018 Bộ trưởng giáo
2 dục và đào tạo cũng đã ban hành Thông tư 26/2018/TT-BGDĐT quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non (GVMN) với mục tiêu phát triển năng lực nghề của GVMN. Chất lượng đội ngũ GVMN trong hệ thống giáo dục quốc dân như thế nào phụ thuộc vào nhiều yếu tố mà trước hết là công tác phát triển đội ngũ GVMN của các cấp quản lý (Bộ giáo dục và Đào tạo; sở giáo dục và đào tạo; phòng giáo dục và đào tạo và hiệu trưởng các trường mầm non cùng các ban ngành của ủy ban các cấp). Tăng cường công tác phát triển đội ngũ GVMN từ khâu quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng... sẽ nâng cao được chất lượng đội ngũ GVMN. Mặt khác tiếp cận năng lực là hướng tiếp cận hiện đại, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục với mục đích là chuyển từ truyền thụ tri thức sang hình thành kỹ năng và năng lực cho người học. Điều này đòi hỏi người GVMN cũng phải có các năng lực nghề nghiệp phù hợp. Với ý nghĩa trên nghiên cứu phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực có ý nghĩa cần thiết, đáp ứng thực tiễn đổi mới GDMN hiện nay. 1.2. Thực tế trong những năm gần đây cho thấy hệ thống GDMN phát triển nhanh với tốc độ như vũ bão. Số lượng các trường mầm non tăng nhanh với các loại hình khác nhau (trường mầm non công lập; trường mầm non ngoài công lập với mô hình trường mầm non quốc tế, trường mầm non chất lượng cao, trường mầm non song ngữ, nhóm trẻ gia đình,...). Thời điểm hiện tại, cả nước có khoảng 1,2 triệu giáo viên, trong đó công lập 769.070 giáo viên (mầm non: 294.673, tiểu học: 392.554, trung học cơ sở: 309.368, trung học phổ thông: 137.475). Tổng số CBQL cấp học mầm non, phổ thông là 149.100 người, trong đó CBQL các trường phổ thông và mầm non là 133.200; khối phòng, sở, Bộ là 15.900. Trước yêu cầu mới của sự nghiệp giáo dục trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đội ngũ GVMN đã bộc lộ bất cập nhất định. Tỉ lệ GVMN đạt chuẩn và trên chuẩn cao, nhưng năng lực chuyên môn chưa tương xứng với trình độ đào tạo. Kết quả khảo sát đánh giá sinh viên mới tốt nghiệp cho thấy, nhiều GVMN còn thiếu hụt một số năng lực cần thiết như: thiết kế một chương trình học tập theo chủ đề xuất phát từ nhu cầu của trẻ; chưa sáng tạo trong thiết kế môi trường học tập cho trẻ; việc vận dụng những phương pháp giáo dục tiên tiến còn hạn chế... Các kĩ năng nghề của giáo viên mới ra trường đã có nhưng còn yếu, ví dụ như khả năng sử dụng nhạc cụ, khả năng tổ chức hoạt động chung, khả năng tổ chức hoạt động vui chơi, khả năng chăm sóc trẻ... Thậm chí, trong thời gian gần đây, tại các cơ sở GDMN tư thục còn để xảy ra tình trạng mất an toàn cho trẻ. Công tác phát triển đội ngũ GVMN với các nội dung quy hoạch, tuyển dụng và sử dụng, đào tạo và bồi dưỡng, đánh giá và xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên... còn có các bất cập, hạn chế. Thực tiễn trên đòi
3 hỏi phải có các nghiên cứu cụ thể để xây dựng được các giải pháp phát triển đội ngũ GVMN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn mới. Vì vậy công tác phát triển nguồn nhân lực cho giáo dục mầm non cần được nghiên cứu theo mô hình năng lực trong đổi mới giáo dục. 1.3. Trong lĩnh vực quản lý giáo dục đã có nhiều nghiên cứu về quản lý và phát triển nguồn nhân lực cho GDMN như nghiên cứu về phát triển đội ngũ CBQL trường mầm non, tuy nhiên còn ít công trình nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục Xuất phát từ các cơ sở trên đề tài: “Phát triển đội ngũ giáo viên mầm non theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục” được lựa chọn làm đề tài nghiên cứu với mong muốn đề xuất một số biện pháp đổi mới phát triển đội ngũ GVMN theo quan điểm mới hướng đến nâng cao chất lượng nghề mang tính chuyên nghiệp tại các tỉnh trong cả nước trong đổi mới giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về tình hình phát triển đội ngũ GVMN của một số tỉnh đại diện các vùng miền trong cả nước, luận án đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ GVMN, từ đó nâng cao chất lượng GDMN trong đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Đội ngũ GVMN trong đổi mới giáo dục 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. 4. Giả thuyết khoa học Công tác phát triển đội ngũ GVMN trong thời gian vừa qua đã đạt được các kết quả nhất định đáp ứng yêu cầu công việc ở các cơ sở GDMN. Đứng trước yêu cầu đổi mới của GDMN, công tác phát triển đội ngũ GVMN đang bộc lộ các bất cập, hạn chế trong quy hoạch, tuyển dụng và sử dụng..., nếu đề xuất và thực hiện các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực sẽ nâng cao chất lượng đội ngũ GVMN và góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ em trong các cơ sở GDMN. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. 5.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng năng lực nghề nghiệp của GVMN, phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.
4 5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. 5.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. 5.5. Thử nghiệm khẳng định hiệu quả biện pháp “Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ CBQL, GVMN về năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục hiện nay trong phát triển đội ngũ GVMN ”. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận quản lý nguồn nhân lực và năng lực (đi sâu vào chất lượng GVMN). 6.2. Giới hạn địa bàn khảo sát: Tại 7 tỉnh đại diện các vùng miền trong cả nước (Hà Nội, Sơn La, Nghệ An, Quảng Bình, Kon Tum, Cần Thơ, Bình Dương). 6.3. Giới hạn về đối tượng khảo sát: Nhóm 1: CBQL giáo dục các cấp và các phòng chức năng của ủy ban cấp quận huyện. Nhóm 2: Giáo viên các trường mầm non. Nhóm 3: Giảng viên đào tạo GVMN ở các trường cao đẳng sư phạm có đào tạo GVMN. 6.4. Thời gian nghiên cứu: từ năm 2016 đến năm 2019. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận 7.1.1. Tiếp cận năng lực Luận án lấy tiếp cận năng lực là tiếp cận làm nền tảng cơ bản trong nghiên cứu. Tiếp cận năng lực yêu cầu trong nội dung nghiên cứu luận án là xác định được các năng lực nghề nghiệp đặc trưng của GVMN; Các nội dung phát triển đội ngũ GVMN đều dựa trên năng lực nghề nghiệp và nhằm mục đích phát triển các năng lực nghề nghiệp cho giáo viên trường mầm non đáp ứng đổi mới giáo dục. 7.1.2. Phát triển nguồn nhân lực dựa trên tiếp cận năng lực Tiếp cận phát triển nguồn nhân lực dựa trên năng lực là phương thức tiếp cận tích hợp từ 2 hướng tiếp cận trên (tiếp cận phát triển nguồn nhân lực và tiếp cận năng lực), là nghiên cứu phát triển đội ngũ GVMN theo các nội dung của lý thuyết phát triển nguồn nhân lực như: Quy hoạch, tuyển chọn và sử dụng, đánh giá, đào tạo và bồi dưỡng, thực hiện chế độ, chính sách, tạo động lực làm việc và cơ hội phát triển nghề nghiệp cho đội ngũ GVMN. Đồng thời trong từng nội dung phát triển đội ngũ GVMN dựa vào các năng lực nghề nghiệp của GVMN đề cập cụ thể về kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp. Các nội dung phát triển được thực
5 hiện nhằm xây dựng đội ngũ GVMN đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu và đảm bảo chất lượng đạt chuẩn trên cơ sở khung năng lực GVMN trong đổi mới giáo dục hiện nay. 7.1.3. Tiếp cận chuẩn hóa: Luận án xác định các năng lực nghề nghiệp cơ bản của GVMN; các nội dung phát triển đội ngũ GVMN từ quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, đánh giá đào tạo bồi dưỡng GVMN dựa vào chuẩn nghề nghiệp và khung năng lực nghề nghiệp đã xác định. Các nội dung phát triển đội ngũ GVMN theo quy trình chuẩn hóa. Với kết quả và quy trình chuẩn hóa: a) Giúp cho các trường sư phạm có căn cứ xây dựng chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo và quá trình đào tạo; b) Các cấp quản lý giáo dục xây dựng chuẩn nghề nghiệp giáo viên theo khung năng lực nghề phù hợp với đặc điểm vùng miền và làm căn cứ xây dựng các chương trình bồi dưỡng giáo viên theo năng lực nghề nghiệp; c) Các cơ sở GDMN có căn cứ nhất định để tuyển dụng, sử dụng và sa thải đội ngũ giáo viên theo năng lực nghề, đáp ứng các yêu cầu chung cũng như yêu cầu riêng của từng cơ sở GDMN; d) Bản thân từng giáo viên có thể tự đánh giá bản thân và nhận ra những thiếu hụt trong năng lực của mình để lựa chọn những nội dung học tập bồi dưỡng nâng cao trình độ cá nhân. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp lý luận Thực hiện hồi cứu tư liệu, đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn tài liệu lý luận (văn kiện, các công trình nghiên cứu...) liên quan đến phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục, nhằm xây dựng về phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn a) Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết các kinh nghiệm thực tiễn về GDMN và phát triển đội ngũ GVMN của các cơ sở GDMN và các cấp quản lý GDMN ở các tỉnh Sơn La, Hà Nội, Nghệ An, TP. Hồ Chí Minh, Gia Lai, Cần Thơ, Đồng Nai. Nghiên cứu tổng kết các bài học kinh nghiệm về phát triển đội ngũ GVMN ở một số nước trên thế giới để từ đó rút ra những đề xuất cho Việt Nam. b) Phương pháp điều tra Xây dựng các mẫu phiếu điều tra thu thập số liệu thực tiễn, xây dựng cơ sở thực tiễn cho đề tài luận án. Luận án xây dựng các mẫu phiếu: Mẫu 1 - điều tra thực trạng năng lực nghề nghiệp đội ngũ GVMN; Mẫu 2 - điều tra thực trạng công tác phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực và các yếu tố ảnh hưởng trên các
6 đối tượng CBQL, giáo viên, giảng viên các trường sư phạm của 7 tỉnh trong cả nước (phụ lục 1,2); Mẫu 3- Khảo nghiệm tính cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực đề xuất trong luận án. Điều tra, tìm hiểu mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất (phụ lục 3). c) Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn trực tiếp một số chuyên gia GDMN, CBQL cấp sở, cấp phòng và một số hệ thống các trường mầm non để thu thập các thông tin về đổi mới GDMN ở Việt Nam và các vấn đề liên quan đến công tác phát triển đội ngũ GVMN... bổ sung ý kiến cho phần định tính trong kết quả nghiên cứu của đề tài (Phụ lục 4). d) Phương pháp quan sát: Quan sát một số hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ của một số GVMN mới ra trường và GVMN có kinh nghiệm làm việc khoảng 5 năm; hoạt động giao tiếp với đồng nghiệp hoặc với phụ huynh để đánh giá trình độ và năng lực nghề nghiệp của GVMN. e) Phương pháp chuyên gia: Trao đổi, tọa đàm với một số chuyên gia GDMN, các nhà quản lý giáo dục am hiểu về đổi mới GDMN ở Việt Nam và đổi mới phát triển đội ngũ GVMN trong giáo dục hiện nay. Sử dụng chuyên gia khảo nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực đề xuất trong luận văn(phụ lục 3). g) Phương pháp thử nghiệm: Luận án tổ chức thử nghiệm biện pháp: Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ CBQL, giáo viên mầm non về năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục hiện nay (biện pháp 1 của luận án). Thông qua thử nghiệm khẳng định hiệu quả của biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực. h) Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng một số công thức toán học và các phần mềm tin học (phần mềm SPSS) xử lý các số liệu đã thu thập; lập hệ thống các bảng, biểu để phân tích và so sánh, để từ đó rút ra những nhận định, kết luận của các kết quả nghiên cứu về năng lực nghề nghiệp GVMN, phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục (phụ lục 5). 8. Các luận điểm bảo vệ 8.1. Năng lực nghề nghiệp của GVMN có đặc trưng riêng, đặc thù cho hoạt động nghề nghiệp GDMN. Xác định được khung năng lực nghề nghiệp của GVMN trong đổi mới giáo dục sẽ là cơ sở cho công tác phát triển đội ngũ GVMN nhằm nâng cao chất lượng GVMN trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 8.2. Đội ngũ GVMN và phát triển đội ngũ GVMN hiện nay đứng trước yêu cầu đổi mới giáo dục đã bộc lộ các bất cập về năng lực nghề nghiệp, về các nội dung phát triển đội ngũ GVMN (quy hoạch, tuyển dụng và sàng lọc; đào tạo và bồi
7 dưỡng; đánh giá tạo động lực làm việc cho GVMN) dẫn đến hạn chế chất lượng công tác chăm sóc - giáo dục trẻ trong trường mầm non. 8.3. Phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực, dựa vào khung năng lực nghề nghiệp của GVMN đã xác định sẽ nâng cao chất lượng đội ngũ GVMN, chất lượng hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ trong nhà trường mầm non. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Xây dựng được khung cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục đặc biệt luận án đã xác định được 7 nhóm năng lực nghề nghiệp với 18 năng lực nghề nghiệp đặc trưng của GVMN. 9.2. Phát hiện và đánh giá đúng thực trạng năng lực nghề nghiệp của GVMN hiện nay và thực trạng phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ở các tỉnh đại điện 7 vùng miền của cả nước. 9.3. Luận án xây dựng và khẳng định hiệu quả các biện pháp phát triển đội ngũ GVMN trong đổi mới giáo dục. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong đào tạo GVMN và sử dụng vào thực tế phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục ở các cơ sở giáo dục. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục. Chương 2: Cơ sở thực tiễn về phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục Chương 3: Biện pháp phát triển đội ngũ GVMN theo tiếp cận năng lực trong đổi mới giáo dục.