Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

Chia sẻ: Trần Văn Ha | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:223

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng đội ngũ hiệu trưởng và phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM, luận án đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, góp phần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nước ta hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HUỲNH THỊ NGỌC MAI PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HUỲNH THỊ NGỌC MAI PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS HÀ THẾ TRUYỀN 2. TS. VŨ LAN HƢƠNG THÁI NGUYÊN - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả trong luận án chƣa đƣợc công bố ở bất kỳ học vị nào khác. Tác giả luận án Huỳnh Thị Ngọc Mai
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận án, tôi đã luôn nhận đƣợc sự quan tâm, tạo điều kiện, hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình, và động viên của quý Thầy Cô. Với tấm lòng biết ơn sâu sắc và tình cảm chân thành: Tôi xin bày tỏ sự kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS.TS Hà Thế Truyền và TS. Vũ Lan Hƣơng. Thầy Cô hƣớng dẫn khoa học đã dành nhiều thời gian để hƣớng dẫn tận tình, giúp đỡ, và động viên tôi hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu; Khoa Tâm lý Giáo dục; Phòng Đào tạo Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên. Quý Thầy Cô đã giảng dạy nhiệt tình, quan tâm tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo và chuyên viên Phòng Giáo dục Trung học, Phòng Khảo thí và Kiểm định chất lƣợng giáo dục, Phòng Tổ chức Cán bộ, Phòng Kế hoạch Tài chính thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh; Lãnh đạo các Phòng Giáo dục và Đào tạo quận, huyện và một số Phòng ngành quận, huyện có liên quan; Lãnh đạo Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Hóc Môn; Lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Hóc Môn; Ban Giám hiệu và các thầy cô các trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, cùng các đồng nghiệp nghiên cứu sinh đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm, cung cấp các số liệu trong quá trình tôi thực hiện luận án. Chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi, động viên và khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tác giả luận án Huỳnh Thị Ngọc Mai
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ...................................................................... vi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................ 2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 3 6. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 3 7. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 3 8. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 3 9. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................... 4 10. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... 6 11. Cấu trúc luận án .................................................................................................... 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC.................................................................................... 7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 7 1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực quản lý giáo dục ............................. 7 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng phổ thông ............ 10 1.1.3. Những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu tiếp ....................................................... 15 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................ 16 1.2.1. Khái niệm quản lý .......................................................................................... 16 1.2.2. Khái niệm cán bộ quản lý giáo dục ................................................................ 17 1.2.3. Khái niệm phát triển ....................................................................................... 17 1.2.4. Khái niệm phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................................ 18 1.3. Một số vấn đề lý luận về đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở .......... 19
iv 1.3.1. Đặc điểm của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ........................... 19 1.3.2. Vị trí, vai trò của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ...................... 20 1.3.3. Những cơ hội và thách thức đối với đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở......................................................................................................... 23 1.4. Một số vấn đề lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở......................................................................................................... 25 1.4.1. Mục đích phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở .................. 25 1.4.2. Nguyên tắc phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................................ 26 1.4.3. Các quan điểm và yêu cầu phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................. 27 1.4.4. Nội dung phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................... 31 1.5. Những yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục........................................ 52 1.5.1. Nhóm yếu tố khách quan................................................................................. 52 1.5.2. Nhóm yếu tố chủ quan ................................................................................... 53 1.6. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng phổ thông.......... 56 1.6.1. Kinh nghiệm của một số nƣớc Châu Á .......................................................... 56 1.6.2. Kinh nghiệm của Canada ............................................................................... 56 1.6.3. Kinh nghiệm của New Zealand ...................................................................... 56 1.6.4. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ............................................................................... 57 1.6.5. Bài học và kinh nghiệm.................................................................................. 57 Kết luận chƣơng 1 ..................................................................................................... 59 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ........................................... 61 2.1. Khái quát về kinh tế - xã hội, giáo dục của thành phố Hồ Chí Minh............. 61 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội ............................................................................... 61 2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục và giáo dục trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh .................................................................................................. 62 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ........................................................................... 67 2.2.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................... 67
v 2.2.2. Đối tƣợng khảo sát ......................................................................................... 67 2.2.3. Nội dung khảo sát ........................................................................................... 67 2.2.4. Phƣơng pháp và công cụ khảo sát .................................................................. 68 2.2.5. Tiêu chí và thang đánh giá ............................................................................. 69 2.2.6. Địa bàn nghiên cứu và mẫu khảo sát thực trạng ............................................ 71 2.3. Thực trạng đội ngũ Hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................................ 72 2.3.1. Số lƣợng ......................................................................................................... 72 2.3.2. Cơ cấu và trình độ .......................................................................................... 73 2.3.3. Chất lƣợng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở................................ 75 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.................................................................................................... 88 2.4.1. Thực trạng xây dựng quy hoạch phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ................................................................................................ 88 2.4.2. Thực trạng tuyển chọn, bổ nhiệm, sử dụng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ............................................................................................... 90 2.4.3. Thực trạng tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ...... 93 2.4.4. Thực trạng tổ chức đánh giá đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ..... 95 2.4.5. Thực trạng xây dựng môi trƣờng làm việc, tạo động lực làm việc cho đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở................................................... 97 2.4.6. Thực trạng phân công bố trí sử dụng và thực hiện chế độ chính sách đối với hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ......................................................... 99 2.4.7. Tổng hợp thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................... 100 2.5. Đánh giá sự ảnh hƣởng của các yếu tố đến công tác phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...... 102 2.5.1. Các yếu tố thuộc về ngƣời hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở .................. 102 2.5.2. Các yếu tố khách quan thuộc về các cấp quản lý và môi trƣờng quản lý ngƣời hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ....................................................... 104 2.6. Đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................... 106 2.6.1. Điểm mạnh ................................................................................................... 106 2.6.2. Điểm yếu ...................................................................................................... 107
vi 2.6.3. Nguyên nhân ................................................................................................ 108 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................... 110 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ......................................... 112 3.1. Định hƣớng phát triển giáo dục và đào tạo của thành phố Hồ Chí Minh .... 112 3.1.1. Định hƣớng phát triển giáo dục trung học cơ sở .......................................... 113 3.1.2. Định hƣớng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ............ 115 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................... 117 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo kế thừa ........................................................................ 117 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo thực tiễn ...................................................................... 118 3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo hệ thống ...................................................................... 118 3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo hiệu quả và khả thi ..................................................... 119 3.3. Đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................... 119 3.3.1. Quản lý công tác cụ thể hóa chuẩn hiệu trƣởng cơ sở giáo dục phổ thông nhằm phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...................................................................... 119 3.3.2. Tổ chức xây dựng, định kỳ rà soát, bổ sung điều chỉnh quy hoạch cán bộ quản lý, hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở theo từng giai đoạn ........... 126 3.3.3. Thực hiện phân cấp triệt để về quản lý nhà nƣớc trong giáo dục đối với cấp trung học cơ sở theo hƣớng tạo chủ động cho Phòng Giáo dục và Đào tạo ......................................................................................................... 129 3.3.4. Đổi mới phƣơng thức bổ nhiệm, luân chuyển hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở theo phân cấp quản lý .................................................................. 131 3.3.5. Chỉ đạo hoạt động đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở và cán bộ quản lý nguồn quy hoạch đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. ....................................................................................................... 133 3.3.6. Quản lý kiểm tra, đánh giá hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở theo chuẩn hiệu trƣởng cơ sở giáo dục phổ thông ............................................... 136 3.3.7. Hoàn thiện chính sách ƣu đãi có tính đặc thù của thành phố nhằm tạo động lực cho sự phát triển của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ............................................................................................................. 139
vii 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ............................................................................................. 144 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp..................... 145 3.5.1. Tổ chức khảo nghiệm ................................................................................... 145 3.5.2. Kết quả khảo nghiệm.................................................................................... 146 3.6. Thử nghiệm biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................... 156 3.6.1. Chọn biện pháp thử nghiệm xuất phát từ các cơ sở ..................................... 156 3.6.2. Mục đích thử nghiệm ................................................................................... 156 3.6.3. Giả thuyết thử nghiệm .................................................................................. 156 3.6.4. Mẫu thử nghiệm và địa bàn thử nghiệm ...................................................... 156 3.6.5. Các giai đoạn thực hiện ................................................................................ 157 3.6.6. Tiêu chí và thang đánh giá thử nghiệm ........................................................ 158 3.6.7. Kết quả thử nghiệm ...................................................................................... 159 Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................... 163 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 164 1. Kết luận ............................................................................................................... 164 2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 165 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................... 168 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 169 PHỤ LỤC
iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 1. BCHTW Ban chấp hành trung ƣơng 2. CBQL Cán bộ quản lý 3. CBQLGD Cán bộ quản lý giáo dục 4. CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa 5. CSGD Cơ sở giáo dục 6. GD-ĐT Giáo dục và đào tạo 7. HĐND Hội đồng nhân dân 8. KT - XH Kinh tế - Xã hội 9. Nxb Nhà xuất bản 10. QLGD Quản lý giáo dục 11. Tp.HCM Thành phố Hồ Chí Minh 12. TCCN Trung cấp chuyên nghiệp 13. TCN Trung cấp nghề 14. THCS Trung học cơ sở 15. THPT Trung học phổ thông 16. UBND Ủy ban nhân dân 17. XHHGD Xã hội hóa giáo dục
v DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Thực trạng quy mô trƣờng học tại thành phố Hồ Chí Minh ............... 63 Bảng 2.2. Thực trạng đội ngũ công chức, viên chức ngành giáo dục thành phố Hồ Chí Minh................................................................................. 63 Bảng 2.3. Hệ thống trƣờng, lớp học sinh cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.............................................................................................. 65 Bảng 2.4. Chất lƣợng các môn học và hoạt động giáo dục ở cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................................................. 65 Bảng 2.5. Học lực, hạnh kiểm ở cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........ 66 Bảng 2.6. Về đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 66 Bảng 2.7. Về cơ sở vật chất và thiết bị giáo dục cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh................................................................................. 67 Bảng 2.8. Số lƣợng và cơ cấu cán bộ, giáo viên, nhân viên ở trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................... 71 Bảng 2.9. Phân bố các trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.............................................................................................. 71 Bảng 2.10. Mẫu khách thể khảo sát thực trạng...................................................... 72 Bảng 2.11. Thống kê đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh........................................................................................ 72 Bảng 2.12. Thực trạng trình độ đào tạo của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................... 73 Bảng 2.13. Thực trạng trình độ chính trị của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................................. 73 Bảng 2.14. Thực trạng trình độ tin học, ngoại ngữ của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................. 74 Bảng 2.15. Thực trạng độ tuổi của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh .................................................................. 74 Bảng 2.16. Thâm niên giảng dạy trƣớc khi bổ nhiệm hiệu trƣởng........................ 74 Bảng 2.17. Cơ cấu giới tính, dân tộc, chính trị của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................. 75
vi Bảng 2.18. Thực trạng phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............. 77 Bảng 2.19. Thực trạng năng lực chuyên môn và nghiệp vụ sƣ phạm của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...... 79 Bảng 2.20. Thực trạng năng lực quản lý nhà trƣờng của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................. 82 Bảng 2.21. Thực trạng năng lực tổ chức phối hợp với gia đình học sinh, cộng đồng và xã hội của hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 85 Bảng 2.22. Thực trạng mức độ đáp ứng phẩm chất, năng lực của đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh với chuẩn và thực tiễn công việc ............................................................... 86 Bảng 2.23. Thực trạng công tác quy hoạch đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................... 89 Bảng 2.24. Thực trạng tuyển chọn bổ nhiệm, luân chuyển và miễn nhiệm hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............. 91 Bảng 2.25. Thực trạng tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................... 94 Bảng 2.26. Thực trạng đánh giá hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................. 96 Bảng 2.27. Thực trạng xây dựng môi trƣờng làm việc, tạo động lực làm việc cho đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.............................................................................................. 98 Bảng 2.28. Thực trạng phân công bố trí sử dụng và thực hiện chế độ chính sách đối với hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh............................................................................................ 100 Bảng 2.29. Bảng tổng hợp thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh ........................................ 101 Bảng 2.30. Thực trạng các yếu tố thuộc về ngƣời hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ảnh hƣởng đến công tác phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................... 103 Bảng 2.31. Thực trạng các yếu tố thuộc về các cấp quản lý, môi trƣờng quản lý ngƣời hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh....... 105
vii Bảng 3.1. Mô tả công việc của hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở ................. 122 Bảng 3.2. Mẫu khảo nghiệm các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................... 146 Bảng 3.3. Kết quả khảo nghiệm về nhận thức tính cần thiết của biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................... 147 Bảng 3.4. Kết quả khảo nghiệm về nhận thức tính khả thi của biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................... 151 Bảng 3.5. Sự tƣơng quan giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................... 154 Bảng 3.6. Mẫu khách thể thử nghiệm tại huyện Củ Chi.................................... 157 Bảng 3.7. Kết quả khảo sát kỹ năng của hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở trƣớc và sau thử nghiệm .................................................................... 159 Bảng 3.8. Kết quả khảo sát hiệu quả hoạt động quản lý trƣờng trung học cơ sở trƣớc và sau thử nghiệm ............................................................... 161
vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Trang Biểu đồ: Biểu đồ 2.1. Thực trạng phẩm chất chính trị đạo đức và năng lực nghề nghiệp của hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh .................................................................... 86 Biểu đồ 2.2. Mức độ đáp ứng phẩm chất, năng lực của đội ngũ hiệu trƣởng với chuẩn và thực tiễn công việc ....................................................... 88 Biểu đồ 2.3. Mức độ thực hiện các nội dung phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................. 102 Biểu đồ 2.4. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố trong công tác phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh .. 106 Biểu đồ 3.1. Tính cần thiết của các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS thành phố Hồ Chí Minh ........................................... 150 Biểu đồ 3.2. Tính khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................. 153 Biểu đồ 3.3. Sự tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................... 155 Biểu đồ 3.4. So sánh sự thay đổi kỹ năng quản lý nhà trƣờng của hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở trƣớc và sau thử nghiệm ................ 160 Biểu đồ 3.5. Mức độ thay đổi trong hoạt động nhà trƣờng trung học cơ sở trƣớc và sau thử nghiệm .................................................................. 162 Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Quản lý nguồn nhân lực của Leonard Nadle .................................. 32 Sơ đồ 1.2. Các thành tố của nội dung phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............ 33 Sơ đồ 1.3. Qui trình dự báo phát triển đội ngũ hiệu trƣởng ............................. 34 Sơ đồ 1.4. Yêu cầu quy hoạch phát triển đội ngũ hiệu trƣởng ......................... 36 Sơ đồ 1.5. Quy trình bổ nhiệm hiệu trƣởng ..................................................... 38 Sơ đồ 1.6. Quy trình quản lý đào tạo, bồi dƣỡng hiệu trƣởng ......................... 43 Sơ đồ 1.7. Mô tả động lực phát triển đội ngũ hiệu trƣởng ............................... 47 Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................................................... 145
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, với đặc trƣng của nền kinh tế tri thức, nền kinh tế thị trƣờng cùng những tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang ảnh hƣởng đến mọi mặt của đời sống xã hội, đồng thời tác động trực tiếp đến hệ thống GD-ĐT. Điều này đặt ra cho GD-ĐT sứ mệnh to lớn là chuẩn bị đội ngũ nhân lực, đặc biệt là đội ngũ hiệu trƣởng, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nƣớc. 1.2. Nghị quyết số 29/NQ-TW, ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban Bí thƣ Trung ƣơng Đảng tại Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI về “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định rõ: “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo” là một trong những nhiệm vụ, giải pháp then chốt [1]. 1.3. Thủ tƣớng Chính phủ đã có Quyết định số 732/QĐ-TTg ngày 29 tháng 04 năm 2016 về việc phê duyệt Đề án:“Đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo và cán bộ quản lý cơ sở giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông giai đoạn 2016-2020, định hướng đến 2025”. Với mục tiêu đến năm 2020 và định hƣớng đến năm 2025 tất cả giáo viên và CBQL ở các CSGD phổ thông đƣợc đào tạo, bồi dƣỡng đủ năng lực triển khai chƣơng trình sách giáo khoa mới, nâng cao năng lực theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên và chuẩn hiệu trƣởng, đáp ứng yêu cầu, mục tiêu đổi mới GD-ĐT [9]. 1.4. Phát triển đội ngũ CBQL trƣờng THCS, và đặc biệt là hiệu trƣởng trƣờng THCS là nhiệm vụ quan trọng, vì hiệu trƣởng với vai trò tiên phong, tác động tích cực đến tập thể giáo viên và học sinh nhà trƣờng, góp phần quyết định trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài cho đất nƣớc. Do vậy, phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS không những là việc làm vừa có tính cấp thiết vừa mang tính chiến lƣợc lâu dài, mà phải xem đây là khâu đột phá trong việc cải tiến cơ chế quản lý và nâng cao chất lƣợng giáo dục nhằm phát triển sự nghiệp GD-ĐT. 1.5. Là trung tâm của cả nƣớc về nhiều mặt, “Tp.HCM luôn khẳng định vai trò là một trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, dịch vụ của cả nước; một trong ba vùng kinh tế trọng điểm lớn nhất nước đồng thời là động lực cho công cuộc phát triển KT-XH ở địa bàn Nam Bộ và cả nước theo chiến lược CNH-HĐH” [70]. Đây
2 vừa là thuận lợi, thúc đẩy GD-ĐT thành phố phát triển mạnh mẽ, dẫn đầu trong cả nƣớc; nhƣng cũng tạo ra thách thức trƣớc việc phải đáp ứng nhu cầu về nguồn CBQLGD chất lƣợng cao, có đủ tri thức, kỹ năng để góp phần đào tạo nguồn nhân lực xây dựng thành phố văn minh, có chất lƣợng sống tốt. 1.6. Đối với GD-ĐT Tp.HCM, ba nhiệm vụ then chốt để tạo sự đột phá quyết liệt, mạnh mẽ mà thành phố hƣớng tới là: Ðổi mới đội ngũ CBQL và giáo viên; Ðầu tƣ cơ sở vật chất cho giáo dục; Nhân rộng mô hình nhà trƣờng tiên tiến và nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin học cho học sinh [80]. Từ những phân tích trên, trong tình hình hiện nay của Tp.HCM, là một ngƣời tâm huyết với ngành và hơn 30 năm công tác, với mong muốn có thể góp phần phát triển giáo dục của thành phố, tác giả chọn đề tài: “Phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục” để nghiên cứu lý luận và thực tiễn, phân tích thực trạng nhằm tìm ra một số biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục THCS của Tp.HCM, đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới giáo dục nƣớc ta hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng đội ngũ hiệu trƣởng và phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM, luận án đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, góp phần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nƣớc ta hiện nay. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 4. Giả thuyết khoa học Đổi mới căn bản và toàn diện GD-ĐT theo tinh thần Nghị quyết 29 đã và đang đặt ra những yêu cầu mới đối với CBQLGD, đặc biệt là hiệu trƣởng các trƣờng THCS. Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, theo tiếp cận quản lý nguồn nhân lực, hƣớng chuẩn hóa phù hợp với điều kiện KT-XH và định hƣớng phát triển giáo dục THCS Tp.HCM sẽ góp phần nâng cao đƣợc chất lƣợng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS thành phố, từ đó nâng cao chất lƣợng giáo dục trong các trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 5.2. Khảo sát thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 5.4. Tổ chức khảo nghiệm và thử nghiệm để xác định tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất trong luận án. 6. Câu hỏi nghiên cứu Biện pháp quản lý nào để phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay? 7. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS Tp.HCM. - Về thời gian nghiên cứu: từ năm 2016 đến năm 2019. - Về địa bàn nghiên cứu: các trƣờng THCS đại diện cho các vùng KT-XH ở Tp.HCM gồm: quận 2, quận 5, quận 7, quận 9, quận 12, quận Thủ Đức, quận Bình Thạnh, Tân phú, huyện Hóc Môn, huyện Củ Chi và huyện Bình Chánh. - Về đối tƣợng khảo sát: CBQL, giáo viên ở các trƣờng THCS trên địa bàn khảo sát. 8. Luận điểm bảo vệ 8.1. Đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS có vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lƣợng giáo dục. Phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là một trong những nhiệm vụ quan trọng, có tính cấp thiết và mang tính chiến lƣợc lâu dài nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, hội nhập quốc tế, góp phần phát triển KT-XH của đất nƣớc. 8.2. Phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là phát triển nguồn nhân lực QLGD. Do đó, nội dung cũng nhƣ cách thức phát triển đội ngũ này phải dựa trên nội dung, cách thức phát triển nguồn nhân lực. Mặt khác cần làm rõ: Những mặt mạnh, mặt yếu về thực trạng và hoạt động phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS. Những đặc trƣng này đƣợc cụ thể hóa từ khung năng lực dựa trên chuẩn hiệu trƣởng CSGD phổ thông, xem nhƣ công
4 cụ phát triển đội ngũ hiệu trƣởng các trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 8.3. Công tác phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục cần những biện pháp cơ bản để phát triển một cách hiệu quả đội ngũ này, đó là hệ thống biện pháp đƣợc thực hiện đồng bộ từ việc cụ thể hóa chuẩn, quy hoạch phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS; tuyển chọn, bổ nhiệm, sử dụng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS; bồi dƣỡng đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS; đánh giá năng lực đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS; xây dựng môi trƣờng làm việc, thực hiện chế độ chính sách, tạo động lực phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS. 9. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp luận 9.1.1. Tiếp cận lịch sử - lôgic Tiếp cận lịch sử - lôgic đƣợc sử dụng trong nghiên cứu luận án này nhằm tìm hiểu các dấu hiệu mang tính lịch sử theo từng giai đoạn thời gian về quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đổi mới giáo dục. Từ đó so sánh và đối chiếu để tìm ra đƣợc sự liên kết chặt chẽ giữa các dấu hiệu nhằm nhận biết tính tất yếu về đổi mới giáo dục THCS nói chung, về vai trò, yêu cầu đối với đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS và về các yêu cầu phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS. 9.1.2. Tiếp cận hệ thống Các trƣờng THCS là một bộ phận trong phân hệ giáo dục phổ thông của hệ thống giáo dục quốc dân. Những vấn đề về giáo dục THCS đều đƣợc nghiên cứu trong mối quan hệ tác động qua lại giữa giáo dục THCS với các bộ phận giáo dục tiểu học và giáo dục THPT cũng nhƣ với hệ thống lớn là hệ thống giáo dục quốc dân. Đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS là chủ thể của quá trình quản lý trƣờng THCS, vì vậy phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS phải gắn liền với việc thực hiện mục tiêu giáo dục THCS, yêu cầu đổi mới quản lý, đổi mới phƣơng pháp và hình thức tổ chức dạy học ở trƣờng THCS hiện nay. Mặt khác, công tác phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS cũng là một hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều nội dung, nhiều thành tố có quan hệ biện chứng với nhau và với việc phát triển các hoạt động khác của GD-ĐT nói chung và giáo dục THCS nói riêng.
5 9.1.3. Tiếp cận thực tiễn Tiếp cận thực tiễn trong nghiên cứu luận án để tìm hiểu mối quan hệ biện chứng giữa phát triển KT-XH với phát triển GD-ĐT, nhằm làm rõ các yêu cầu mới của xã hội đối với đội ngũ CBQLGD. Từ đó xem xét đƣợc các yêu cầu mới của xã hội đối với đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS, đảm bảo cho hoạt động quản lý nhà trƣờng đáp ứng đƣợc nhu cầu của thực tiễn, phù hợp với đặc thù thành phố và với bối cảnh đổi mới giáo dục. 9.1.4. Tiếp cận theo Chuẩn Tiếp cận theo chuẩn trong nghiên cứu luận án này nhằm nhận biết đƣợc các yêu cầu của chuẩn về phẩm chất và năng lực của hiệu trƣởng trƣờng THCS, từ đó có các đề xuất bổ sung, cụ thể hóa chuẩn cho phù hợp với đặc thù thành phố và đáp ứng các yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay, đồng thời tìm các biện pháp phát triển năng lực của hiệu trƣởng, nguồn quy hoạch hiệu trƣởng. 9.1.5. Tiếp cận quản lý nguồn nhân lực Tiếp cận quản lý nguồn nhân lực nhằm xác định nội dung phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS bao gồm: quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm, miễn nhiệm; đào tạo bồi dƣỡng, đánh giá, hoàn thiện chế độ chính sách để tạo môi trƣờng làm việc cho đội ngũ hiệu trƣởng. Với cách tiếp cận này sẽ thúc đẩy phát triển đội ngũ hiệu trƣởng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 9.2. Phương pháp nghiên cứu 9.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý luận gồm: các phƣơng pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu lý luận, tìm hiểu các quan điểm của Đảng, pháp luật và chính sách của Nhà nƣớc, điều lệ trƣờng THCS và các văn bản quy phạm pháp luật về giáo dục, các công trình và tài liệu khoa học có liên quan để hệ thống hóa các khái niệm, hình thành luận điểm lý luận cơ bản, chỉ ra các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 9.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: phƣơng pháp quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, xin ý kiến chuyên gia (bằng phiếu hỏi và phỏng vấn), thử nghiệm nhằm mục đích khảo sát và đánh giá thực trạng đội ngũ hiệu trƣởng của các trƣờng THCS trên địa bàn các quận huyện ở Tp.HCM theo các yêu cầu về năng lực của ngƣời quản lý và theo các yêu cầu của chuẩn hiệu trƣởng CSGD phổ thông, thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS của thành phố. Từ
6 đó tìm ra những khó khăn và bất cập của thực trạng để đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS tại Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; đồng thời khẳng định tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất trong luận án. 9.2.3. Các phương pháp hỗ trợ khác Các phƣơng pháp hỗ trợ khác gồm: sử dụng phần mềm tin học để xử lý các kết quả điều tra và sử dụng thống kế toán học để phân tích so sánh. 10. Đóng góp mới của luận án - Bổ sung và phát triển các vấn đề lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS theo tiếp cận quản lý nguồn nhân lực và hƣớng chuẩn hóa. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM. Từ đó làm rõ nguyên nhân của thực trạng, xác lập cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. - Những biện pháp mà luận án đề xuất giúp các cơ quan QLGD, các nhà hoạch định chính sách xây dựng các quy định và chế độ, chính sách đối với hiệu trƣởng trƣờng THCS phù hợp với yêu cầu phát triển giáo duc của địa phƣơng; các cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng CBQLGD phát triển khung chƣơng trình và tổ chức công tác bồi dƣỡng hiệu trƣởng trƣờng THCS nói riêng và CBQLGD nói chung. 11. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: - Chƣơng 1. Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. - Chƣơng 2. Thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. - Chƣơng 3. Biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.