Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học: Nghiên cứu và xây dựng mô hình định nghĩa các từ đồng nghĩa trong từ điển

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> *****************<br /> <br /> PHẠM ANH TÚ<br /> <br /> NGHIÊN CỨU VÀ XÂY DỰNG<br /> MÔ HÌNH ĐỊNH NGHĨA CÁC TỪ ĐỒNG NGHĨA<br /> TRONG TỪ ĐIỂN<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> *****************<br /> <br /> PHẠM ANH TÚ<br /> <br /> NGHIÊN CỨU VÀ XÂY DỰNG<br /> MÔ HÌNH ĐỊNH NGHĨA CÁC TỪ ĐỒNG NGHĨA<br /> TRONG TỪ ĐIỂN<br /> Chuyên ngành: Ngôn ngữ học<br /> Mã số: 62.22.02.40<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> GS.TSKH. Lý Toàn Thắng<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số<br /> liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố<br /> trong bất cứ công trình nào khác.<br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Phạm Anh Tú<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Trang<br /> MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1<br /> <br /> CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU<br /> <br /> 7<br /> <br /> VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT<br /> 1.1. Dẫn nhập<br /> <br /> 7<br /> <br /> 1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu<br /> <br /> 7<br /> <br /> 1.3. Cơ sở lí thuyết<br /> <br /> 25<br /> <br /> 1.4. Tiểu kết<br /> <br /> 53<br /> <br /> CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH ĐỊNH NGHĨA TRUYỀN<br /> <br /> 54<br /> <br /> THỐNG CỦA TỪ ĐIỂN ĐỒNG NGHĨA<br /> 2.1. Dẫn nhập<br /> <br /> 54<br /> <br /> 2.2. Đối tượng và phương thức khảo sát<br /> <br /> 55<br /> <br /> 2.3. Lời định nghĩa trong mô hình định nghĩa truyền thống ở từ điển<br /> <br /> 56<br /> <br /> đồng nghĩa tiếng nước ngoài và tiếng Việt<br /> 2.4. Tiểu kết<br /> <br /> 93<br /> <br /> CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG MÔ HÌNH ĐỊNH NGHĨA KIỂU MỚI<br /> <br /> 95<br /> <br /> CHO TỪ ĐIỂN ĐỒNG NGHĨA TIẾNG VIỆT<br /> 3.1. Dẫn nhập<br /> <br /> 95<br /> <br /> 3.2. Giới thiệu mô hình định nghĩa kiểu mới cho từ điển đồng nghĩa<br /> <br /> 95<br /> <br /> của tác giả Apresjan J.D<br /> 3.3. Đề xuất mô hình định nghĩa kiểu mới cho từ điển đồng nghĩa tiếng<br /> <br /> 120<br /> <br /> Việt<br /> 3.4. Tiểu kết<br /> <br /> 145<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> 147<br /> <br /> DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN<br /> <br /> i<br /> <br /> ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> ii<br /> <br /> PHỤ LỤC<br /> <br /> xii<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Ở Việt Nam, Từ điển học mới chỉ ở giai đoạn đầu của quá trình phát triển.<br /> Cho đến thế kỉ XX, các công trình biên soạn từ điển hầu hết đều được tiến hành<br /> dựa trên kinh nghiệm và năng lực ngôn ngữ của các tác giả, bước đầu đã đạt<br /> được những thành công nhất định. Tuy nhiên, dưới góc độ của người sử dụng từ<br /> điển, thì các cuốn từ điển vẫn còn những hạn chế nhất định như: chưa thực sự<br /> chú ý mối quan hệ giữa đối tượng sử dụng từ điển với hệ thống bảng từ và nội<br /> dung thông tin trong các mục từ, chưa đưa ra được những tiêu chí nhất định<br /> trong lựa chọn bảng từ cho phù hợp với đối tượng của từ điển, chưa đảm bảo<br /> tính hệ thống trong từ điển cả về việc lập bảng từ lẫn định nghĩa, v.v.<br /> Đến cuối thập niên 60 của thế kỉ XX, việc nghiên cứu về lí thuyết Từ điển<br /> học mới thực sự bắt đầu, đánh dấu bằng các bài viết về Từ điển học đăng trên tạp<br /> chí Ngôn ngữ, số 2, năm 1969 (đây là sự chuẩn bị về lí luận trước khi tổ chức<br /> biên soạn cuốn Từ điển tiếng Việt do Giáo sư Hoàng Phê chủ biên). Tiếp đó là<br /> hai công trình khoa học gây được nhiều tiếng vang trong giới nghiên cứu từ điển<br /> được đúc kết sau quá trình biên soạn cuốn Từ điển tiếng Việt nói trên: (i) Một số<br /> vấn đề từ điển học (qua việc biên soạn quyển Từ điển tiếng Việt) của tác giả<br /> Hoàng Phê - Nguyễn Ngọc Trâm. Đây là bài báo mang tính lí luận, lần đầu tiên<br /> chính thức nói đến “Từ điển học” và những vấn đề khoa học của nó [42, tr. 1824]; (ii) Một số vấn đề từ điển học, công trình tập thể - tập sách đầu tiên về<br /> những nghiên cứu Từ điển học ở Việt Nam [39].<br /> Tuy nhiên, những nghiên cứu về Từ điển học ở Việt Nam còn ít, nhiều<br /> lĩnh vực nghiên cứu trong công tác biên soạn từ điển còn bỏ trống và cũng mới<br /> chủ yếu là về từ điển giải thích tiếng Việt. Trong từ điển giải thích thì các nhà<br /> nghiên cứu cũng mới chỉ quan tâm đến các kiểu từ điển giải thích như: từ điển<br /> tường giải, từ điển phương ngữ, từ điển thành ngữ, v.v. mà chưa chú trọng nhiều<br /> đến một loại từ điển cũng rất quan trọng, đó là: từ điển đồng nghĩa (Ở đây chúng<br /> <br /> 1<br /> <br />